optionen handel.

0 1 2 3 4 5

Αρχική σελίδα

Όλες οι εργασίες μας

Τα Μεταλλεία
της Αντιπάρου
Δεκέμβριος 2019

ΚΟΡΕΣΤΕΙΑ
τα χωριά της λήθης
Δεκέμβριος 2015

Ιστορία του Οργανωμένου Μοτοσυκλετισμού στην Ελλάδα / 30 Χρόνια Πανελλήνιες Συγκεντρώσεις
Ιούνιος 2013

Αργιθέα-Αχελώος Περιήγηση στον τόπο και στα μνημεία

Νοέμβριος 2010

O Γράμμος και τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας
Mάιος 2010

ΘΕΣΣΑΛΙΑ – Πέτρινα γεφύρια Αργιθέας Καρδίτσας

Κείμενο – Φωτογραφίες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. , © Απρίλιος 2009

ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

Κρυμμένα στις δασωμένες πλαγιές, τα χαμηλώματα, τα ρέματα και τα στενά σημεία των ποταμών, ξεπροβάλλουν άξαφνα εκπλήσσοντας με την τέλεια κατασκευή τους τον περιπατητή. Με δική του ξεχωριστή ταυτότητα το καθένα από αυτά, θυμίζει τη δυσκολία της επικοινωνίας που υπήρχε κάποτε και την ασφυκτική ανάγκη των προγόνων μας να ξεπεράσουν κάθε είδους εμπόδιο για μια καλύτερη ζωή. Τα κατάφεραν, αφήνοντας πίσω τους όχι απλά γέφυρες, αλλά σωστά έργα τέχνης και τεχνικής.

Στο πέρασμα του χρόνου η χρησιμότητα των πέτρινων γεφυριών παραμερίστηκε από τις νέες απαιτήσεις των μεταφορών και του εμπορίου. Καινούργιοι δρόμοι χαράχτηκαν πάνω ή δίπλα από τις παλιότερες αρτηρίες που συνδέανε τα χωριά. Τις περισσότερες φορές περνάμε δίπλα ή από πάνω τους, χωρίς να το ξέρουμε μια που ο άνθρωπος αδιαφόρησε για την ύπαρξή τους και η φύση φρόντισε να καλυφθούν με βλάστηση. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις (π.χ. Γρεβενά) που διατίθεται κάποιο κονδύλι για σήμανση, ώστε εύκολα ο επισκέπτης της περιοχής να καθοδηγείται προς αυτά. Επίσης μετρημένες στα δάχτυλα είναι οι περιπτώσεις που οι υπεύθυνοι φορείς φροντίζουν για τη συντήρηση ή την επισκευή τους. Το ‘’κυνήγι’’ για να ανακαλυφθούν, η φωτογραφική αποτύπωση της κατάστασής τους και οι σημειώσεις για την περαιτέρω μελέτη από τους ειδικούς δεν γίνεται μόνο για την ευκολότερη πρόσβαση του περιηγητή σε αυτά, ή γιατί η γοητεία τους ασκεί ακαταμάχητη έλξη στους αληθινούς ερευνητές, αλλά γιατί η δημοσίευσή τους αποτελεί το πρώτο βήμα για τη γνωριμία και τη διάσωσή τους.

Από όλους όσους έχουν ασχοληθεί με τα πέτρινα γεφύρια χαρακτηρίζονται και είναι, σπουδαία μνημεία του αρχιτεκτονικού μας πολιτισμού, με συμμετρία και γεωμετρική τελειότητα τα μονότοξα, ή χαρακτηριστική ασυμμετρία τα πολύτοξα. Πολλά, χτίζονται ήδη από την αρχαιότητα. Γενεσιουργός αιτία ήταν η υπερπήδηση φυσικών εμποδίων, συνήθως ποτάμια για τη συνέχιση των δρόμων. Στην 3^η χιλιετία π.Χ. τα τόξα κατασκευάζονταν κατά το «εκφορικό σύστημα», δηλαδή με οριζόντιες πετρόπλακες βαθμιαία εκ-φερόμενες εκατέρωθεν ενός κενού και συμπλησιάζουσες έως ότου το γεφύρωναν. Τότε βέβαια δεν επρόκειτο για πραγματικές «θολωτές» κατασκευές.

Ίσως την 3^η, οπωσδήποτε όμως τη 2^η χιλιετία π.Χ.επινοήθηκε και η γνήσια θολοδομία, η οποία αργότερα άνοιξε το δρόμο για τις θολωτές γέφυρες των οποίων οι αρμοί, ακτινωτά διαταγμένοι συμβάλλουν στο κέντρο. Οι τρείς βασικοί τρόποι δημιουργίας πέτρινων γεφυριών είναι: με οριζόντιες δοκούς ή πλάκες, με εκφορικό σύστημα και με τοξωτή (ή θολωτή) κατασκευή. Στα ορεινά ή ημιορεινά εδάφη ή όπου αλλού τύχαινε να υπάρχει βράχος στο στένωμα του ποταμού, αυτός αξιοποιείτο από τους μαστόρους που, «πατώντας» σε αυτόν, έφτιαχναν στέρεα τα βάθρα της κατασκευής, δημιουργώντας ένα ασφαλές πέρασμα για τους ντόπιους, τα κοπάδια, τους κυρατζήδες, τους εμπόρους κ.ά. Πολλές φορές, τύχη αγαθή βοηθούσε και υπήρχε βράχος μέσα στην κοίτη του ποταμού. Και αυτός αξιοποιούταν από τους μαστόρους, γιατί, «πατώντας» πάνω του, έχτιζαν ευκολότερα περισσότερα του ενός τόξα.

Κατασκευαστές των γεφυριών, γεφυροποιοί ή γεφυράδες δηλαδή, ήταν οργανωμένα συνεργεία, ντόπια ή ξένα με έμπειρους, ειδικευμένους μαστόρους και πρωτομαστόρους που έκαναν κουμάντο. Ονομαστά για την ποιότητα και την ποσότητα των έργων τους έμειναν τα «μπ’λούκια» ή (ι)σνάφια από την Ήπειρο, που «όργωναν ολόκληρη τη Βαλκανική χτίζοντας αρχοντικά, βρύσες, δεξαμενές, εκκλησιές, τζαμιά, πανύψηλα καμπαναριά και μιναρέδες», όπως και αυτά από τη δυτική Μακεδονία. Οι δημιουργοί των συγκεκριμένων, κατά πλειοψηφία μονότοξων, της Αργιθέας έγινε από «μαστόρους Τζουμερκιώτες… που ερχόντουσαν κομπανίες ή μπουλούκια όπως τους αποκαλούσαν και στέριωναν σε ένα χωριό έως ότου ολοκληρώσουν την εργασία που είχαν αναλάβει…». Η ποιότητα, η συνάφεια των υλικών και η γεωμετρία κατέστησαν τα πέτρινα γεφύρια σχεδόν ακλόνητα στο χρόνο. Χορηγοί της πολυδάπανης κατασκευής τους ήταν κατά κανόνα πλούσια άτομα, Έλληνες έμποροι, ξενιτεμένοι που με την επιστροφή τους από τα ξένα ευεργετούσαν το χωριό τους, Οθωμανοί τιτλούχοι, εκκλησιαστικοί άνδρες, «πασάδες και παπάδες» καθώς έλεγαν.

Τα δεκατρία πετρογέφυρα της Αργιθέας, μνημεία της ακατάβλητης ανθρώπινης θέλησης, παρά τις όποιες επεμβάσεις περιμένουν ακόμα, σήμερα, τον φιλάρχαιο διαβάτη και τον κάθε περιπατητή του τόπου να τον μεταφέρουν σε άλλες εποχές.

Το γεφύρι Αργιθέας: Μικρό μονότοξο γεφύρι σε παραπόταμο του Αχελώου. Βρίσκεται λίγο πριν το Δημοτικό Διαμέρισμα της Αργιθέας, στο ποτάμι, όπου πρόσφατα έγινε ανάπλαση και πλακόστρωση του μονοπατιού που από το γεφύρι οδηγεί στον παλιό νερόμυλο.
Το γεφύρι Θερινού (ή Αγίου Μηνά): Μικρό μονότοξο γεφύρι στη θέση «Άγιος Μηνάς», με καλοδουλεμένους καμαρόλιθους στο τόξο. Βρίσκεται στα πρώτα 100μ. του δρόμου προς Μεσοβούνι, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Μηνά. Θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον γύρω του. Το 1993 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 546/ Β’ / 27.7.1993), προκειμένου στη συνέχεια να επισκευαστεί και να αναδειχθεί. Αν και πέρασαν 16 χρόνια από τότε όχι μόνο δεν αναδείχτηκε ή επισκευάστηκε αλλά «δεν μπήκε λιθαράκι ή κόκκος άμμου» όπως αναφέρουν οι ντόπιοι.
Το γεφύρι του Τριζόλου: Σύμφωνα με [απίθανη] παράδοση χτίστηκε τον 13^ο αιώνα(!). Σήμερα είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος μονότοξο γεφύρι της Θεσσαλίας με άνοιγμα τόξου 30μ. και ύψος 15,50μ. Θεμελιωμένο σε βράχους γεφυρώνει το Λιασκοβίτικο ποτάμι κοντά στη θέση Βαΐτση, λίγο παρακάτω από τη συμβολή των ποταμών Ανθηριώτικου και Μεσοβουνιώτικου (Πλατανιάς ή Κνισοβίτικο στους χάρτες), αμφότεροι παραπόταμοι του Αχελώου. Από παλιά μέχρι και τη δεκαετία του 1970, οι κάτοικοι της Καρυάς επικοινωνούσαν με τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο Μουζάκι με μουλαρόδρομο μέσω του γεφυριού. Κάποια τυχαία κατολίσθηση έκοψε το μονοπάτι και από τότε δεν χρησιμοποιείται παρά την καλή του κατάσταση. Στο μεταξύ έγινε διάνοιξη νέου δρόμου και το γεφύρι – μνημείο σχεδόν ξεχάστηκε. Βρίσκεται κάτω από την Καρυά (Τριζόλο). Πρόσβαση με πεζοπορία από το ποτάμι, λίγο πιο κάτω από τον συνοικισμό Αγορασιά (1ω15’ με επιστροφή) και από την Καρυά με κατηφορικό μονοπάτι.
Το γεφύρι Ελληνικών (Κορακονησίου ή Παλιοκαμάρα): Ίσως το γεφύρι με την πιο δύσκολη και απότομη πρόσβαση σε όλη την Αργιθέα, ειδικά αν το προσπαθήσετε από το Πολυνέρι Τρικάλων. Γεφυρώνει εδώ και αιώνες τον Αρέντιο ποταμό με άνοιγμα τόξου 9,20μ. και ύψος 6,30μ. από την κοίτη. Βρίσκεται πάνω στο μονοπάτι που συνδέει το Πολυνέρι με τα Ελληνικά ενώ η παράδοση αναφέρει ότι από το γεφύρι περνούσε η αρχαία Αμβρακία οδός που ένωνε τη Θεσσαλία με την Ήπειρο. Πιο ομαλή και ήπια η προσέγγιση από την πλατεία του χωριού Ελληνικά Αργιθέας, όπου σε 500μ. υπάρχει ξύλινη πινακίδα ‘’προς γεφύρι Καρακονησίου 6 χλμ.’’ Στο 4^ο χλμ. σταματά ο δρόμος (για 4Χ4) και συνεχίζει μονοπάτι για άλλα 2 χλμ. σε εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον. Η εντοιχισμένη νεώτερη πλάκα φέρει ατεκμηρίωτη ημερομηνία κατασκευής το 1201(!). Φωτογραφία Μενέλαος Παπαδημητρίου.
Το γεφύρι του Πετρωτού (ή Παλιοκαμάρα): Εντυπωσιακό μονότοξο πετρογέφυρο με άνοιγμα τόξου 17μ. και ύψος 11μ., σε θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον. Βρίσκεται 600μ. μετά τη δστ. για Πετρωτό - Καλή Κώμη – Ελληνικά, στο δρόμο για Συκιά και Πηγές Άρτας στη θέση «Γέρακας» ή «Πυρήνα» Πετρωτού. Γεφυρώνει τα ρέματα Κουμπουργιανίτικο και Πλατανιά (Λιασκοβίτικο των ντόπιων) λίγο πριν την ένωσή τους με τον Αχελώο. Εικασίες το θέλουν χτισμένο τον 13^ο αιώνα. Στις μέρες μας κάποιοι άμυαλοι, έσκαψαν το κατάστρωμα της γέφυρας για να βρουν θησαυρό, μετακινώντας δεκάδες πέτρες με κίνδυνο πλέον από τα νερά της βροχής και την υγρασία να υπάρξει διάβρωση. Πρέπει ο δήμος να επέμβει άμεσα με διορθωτικές εργασίες.
Κουτσοκαμάρα: Ρωμαϊκή δίτοξη και πιθανά τρίτοξη γέφυρα μέσα στην κοίτη του Αχελώου. Ήταν σε χρήση έως το 1520 που κατασκευάστηκε η γέφυρα του Κοράκου. Το προς το μέρος της Συκιάς Πετρωτού τόξο έχει ύψος 7μ. και άνοιγμα 14μ. Το 1955 δίπλα από το βάθρο του, προς τη Συκιά, βρέθηκαν πέντε τάφοι ρωμαϊκής εποχής. Ανήμπορο θύμα της φθοράς του χρόνου και των κολοσσιαίων νέων έργων μέχρι πρόσφατα μετρούσε μέρες ζωής. Ένα από τα ιστορικά μνημεία που μπορούσε να σωθεί μετά την κατάκλιση και τη δημιουργία της λίμνης Συκιάς. Λόγω πλήρους και αινιγματικής αδιαφορίας των τοπικών αρχών, κληρονόμων της Αργιθεάτικης παράδοσης, δεν σώθηκε. Σήμερα έχει καταχωθεί από τα μπάζα των εργασιών του φράγματος. Φωτογραφία Μενέλαος Παπαδημητρίου.
Το γεφύρι του Κοράκου: Χορηγός της κατασκευής του ο Μητροπολίτης Λάρισας, μετέπειτα Άγιος, Βησσαρίωνας (κατά κόσμο Βασίλειος Τσιγαρίδας ή Γκανάς 1489 – 1540) από την Πόρτα Παναγία Τρικάλων το έτος 1515. Πραγματικά φιλοπρόοδος και φιλοοικοδόμος ιεράρχης υπήρξε χρηματοδότης σε πολλά κοινωφελή έργα μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα πετρογέφυρα της «Παλιοκαμάρας» Πορτής Μουζακίου, της γέφυρας Κοράκου Αχελώου (1514), της Πόρτας (Τρικάλων) ή Αγίου Βησσαρίωνα (1514) και της Σαρακίνας Πηνειού (1520). Ήταν η μεγαλύτερη μονότοξη πετρογέφυρα του Ελληνικού χώρου, πιθανόν και του Βαλκανικού, με άνοιγμα τόξου 45μ. και ύψος 25μ. Έζησε και ευεργέτησε την επικοινωνία Θεσσαλίας – Ηπείρου και τους πληθυσμούς των γύρω χωριών 434 χρόνια (1515 – 1949). Βρίσκεται κοντά στο χωρίο Πηγές Άρτας (παλιά Βρεστενίτσα). Κατάλοιπά της, τα απομεινάρια των δύο ακρόβαθρων και το ένα από τα δύο φυλάκια (Κούλιες) για την φύλαξη της που καταδεικνύει τη στρατηγική σημασία του περάσματος. Ανατινάχτηκε με 61 κιλά δυναμίτη από τον διαπρεπή κομμουνιστή ηγέτη του Δ.Σ.Α. καπετάν Διαμαντή (ψευδώνυμο του Γιάννη Αλεξάνδρου (1914 – 1949), από την Πάνω Αγόριανη), στις 28 Μαρτίου 1949 (ω21.15’ σύμφωνα με τηλεγράφημα).
Το γεφύρι του Μεζήλου (Δροσάτο): Το μοναδικό του τόξο με άνοιγμα 12,00μ. και ύψος από την κοίτη 9,50μ., γεφυρώνει τον ποταμό Βλασιώτη τουλάχιστον από την εποχή της τουρκοκρατίας, όταν ακόμα η ανατολική Αργιθέα αποτελούσε πέρασμα προς την Ήπειρο. Για βάσεις του μοναδικού του τόξου, χρησιμοποιεί τα ίδια τα πέτρινα κοιλώματα του Λιασκοβίτικου ποταμιού. Είναι η έξυπνη «οικονομία του λαϊκού τεχνίτη, που πέτυχε τοποθετώντας το διάδρομο διάβασης στο κατάλληλο ύψος. Θα το συναντήσετε 10’ από το Βλάσι σε βραχώδη τοποθεσία δίπλα από νέα τσιμεντένια γέφυρα στο δρόμο για το ομώνυμο χωριό Μεζήλο (σήμερα Δροσάτο).
Το γεφύρι Τυρολόγου: Με άνοιγμα τόξου 12,00μ. και ύψος 8,00μ είναι το πρώτο μονότοξο γεφύρι που γεφυρώνει τον Πετριλιώτη, στη διαδρομή Βλάσι – Ι. Μ. Σπηλιάς κατασκευασμένο επί τουρκοκρατίας. Κατά την διαπλάτυνση του δρόμου, αντί να γίνει προσπάθεια για την εύρεση πόρων και την κατασκευή νέας γέφυρας, όπως στο Δροσάτο, επενδύθηκε με τσιμέντο. Κατεβαίνοντας στο ποτάμι διακρίνονται καλύτερα οι πελεκημένες πέτρες του εσωρραχίου.
Το γεφύρι Παληαντώνη (ή Κοπλεσίου): Με άνοιγμα τόξου 16,00μ. και ύψος 10,00μ. είναι το δεύτερο μονότοξο γεφύρι του Πετριλίωτη με δύο ανακουφιστικά ανοίγματα (που δεν φαίνονται) στη διαδρομή Βλάσι – Ι. Μ. Σπηλιάς κατασκευασμένο επί τουρκοκρατίας. Καθώς προσεγγίζετε το γεφύρι νομίζετε ότι είναι νέα κατασκευή. Αυτό ισχύει για την τσιμεντένια επένδυση, όμως κατεβαίνοντας στην βάση του φαίνονται οι τοξωτοί φορείς και η επιμελημένη αρμολόγηση του εσωρραχίου.
Στεφανιώτικο γεφύρι: Το τρίτο μονότοξο γεφύρι του Πετριλίωτη, στη θέση «Ραγάζια» με δύο ανακουφιστικά ανοίγματα, στην ίδια διαδρομή όπως τα προηγούμενα, Κοπλεσίου και Τυρολόγου. Το άνοιγμα του τόξου είναι 16,00 και το ύψος 11,80. Χτίστηκε επί τουρκοκρατίας όταν η περιοχή βρισκόταν στην ακμή της. Πάνω από το γεφύρι περνά ο κεντρικός δρόμος. Για να χωράνε τα οχήματα έγινε διαπλάτυνση του καταστρώματος και κατασκευάστηκε τσιμεντένιο στηθαίο που προεξέχει αριστερά και δεξιά του γεφυριού. Δύσκολη η φωτογράφηση από το ποτάμι.
Το γεφύρι Στεφανιάδας: Το μικρότερο από όλα τα πετρογέφυρα της Αργιθέας. Εντός του οικισμού, στο ποταμάκι λίγα μέτρα από την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, δίπλα από την σκεπαστή κρήνη. Γεφυρώνει το ρέμα της Ιτιάς.
Το γεφύρι Αυλακίου ή Καταφυλλίου: Σπουδαία και εντυπωσιακή γέφυρα των αρχών του 20^ου αι, στη θέση «Τριχιές» Καταφυλλίου. Διαθέτει τέσσερα ανισομερώς τοποθετημένα δευτερεύοντα, πλήρως ημικυκλικά τόξα και ένα κύριο 24^ων μ. με μήκος βάσης 54,5μ. και ύψος από την κοίτη 13μ. Γεφυρώνει τον Αχελώο στα διοικητικά όρια των νομών Καρδίτσας, Ευρυτανίας, Αιτωλοακαρνανίας και Άρτας. Μαζί με τις άλλες δύο της ίδιας εποχής, στη Μεσοχώρα Τρικάλων και Τέμπλας στα σύνορα των νομών Αιτωλοακαρνανίας – Ευρυτανίας, αποτελούν τα τελευταία δείγματα της άφθαστης τέχνης των λαϊκών μαστόρων της εποχής που στην αρχή του περασμένου αιώνα 1908 – 1910 (κατ’ άλλους 1907 – 1911), συνδυάστηκε με την υψηλή επιστημονική κατάρτιση των μηχανικών. Σκαλιστή επιγραφή σε «καπάκι» στύλου στηθαίου αναφέρει: [λαϊκός] «ΑΡΧ[Ι]ΤΕΚ]ΤΩΝ]: Χ.ΚΥΡΚΟΣ 1…8 – 1910». Από την επιγραφή πρέπει να δεχτούμε ως χρόνο κατασκευής τα έτη 1908 – 1910. Η ίδια επιγραφή μας δίνει το όνομα του αρχιπρωτομάστορα ή εκείνου του πρωτομάστορα που αποπεράτωσε το έργο. Στο χώρο αυτό κατέληγαν «οι δρόμοι των χειμαδιών», καθώς από εκεί πέρναγαν τα κοπάδια από και προς τα χειμαδιά. Στις αρχές του 1900 ο πολιτικός Νικόλαος Στράτος ήταν αυτός που ενήργησε για την κατασκευή της, όπως και για της Τέμπλας. Έγιναν με σχέδια μηχανικών και ανάδοχος και των δύο ήταν ο Κωνσταντίνος Ν. Παρίσης. Το 1986 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 890/ Β’ / 19.12.1986) και το 1992 εγκρίθηκε μελέτη μερικής επισκευής του. Πράγματι οι επισκευές έγιναν, με καθυστέρηση και αφού ορισμένα τμήματά του είχαν καταρρεύσει.

Επίλογος

Τα δεκατρία πετρογέφυρα της Αργιθέας, «οι καμάρες ή «καμάρα» των ντόπιων, όπως και όλης της Ελλάδας, χτίστηκαν με την τόλμη του ονείρου για προκοπή και φώτιση. Μοναδικές κατασκευές, έκαναν την επικοινωνία, το ταξίδι τη συμβίωση το εμπόριο πιο εύκολα, ενώ σήμερα στέκουν ακόμα περήφανα στολίζοντας τον τόπο, προσδιορίζοντας με μαεστρία τις ρίζες και την ταυτότητα της Αργιθέας. Πρωτομάστορες, νταμαρτζήδες, πελεκάνοι, χτίστες, μαστορόπουλα, αγιασμένα πρόσωπα στη μνήμη των ντόπιων και του δημιουργού, καθημερινοί συνομιλητές της κοινότητας με τα αιωνόβια, χρήσιμα έργα τους. Στα χάσματα της πέτρας που αντιμάχεται το χρόνο, το μάτι σταματά στο μωβ λουλούδι που δεν υπάρχει σε κανένα μουσείο φυσικής ιστορίας. Έτσι και αυτά τα λαϊκά κομψοτεχνήματα. Τα βλέπετε μόνο καθ’ οδό ή περπατώντας σε τοποθεσίες που λες ότι βγήκαν από παραμύθι, κρύβοντας εξαίσια μυστικά και θρύλους, φαντάσματα ανθρώπων ή ζώων που διάβηκαν για να ιδρύσουν, να αναπτύξουν και να δώσουν νέα ζωή στα σημερινά χωριά.

Ευχής έργο θα ήταν όχι μόνο να κηρυχτούν διατηρητέα, αλλά να προστατευτούν με υπευθυνότητα και να αναδειχτούν σαν γνήσιο, αναπόσπαστο κομμάτι της Αργιθεάτικης παράδοσης, ακόμα και τα ερείπια τους, όπως η Κουτσοκαμάρα π.χ. που πρέπει να ξεχωθεί, σαν ελάχιστο αντίδωρο στο Αργιθεάτικο παρελθόν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σούλα – Τόσκα Κάμπα, Λαογραφικά Αργιθέας Θεσσαλικών Αγράφων, Αθήνα (1981) 206.
Σπύρου Ι. Μαντά, Τα Ηπειρώτικα γεφύρια, Τεχνικές εκδόσεις Α.Ε. Αθήνα 1984.
Σπύρου Ι. Μαντά, Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης, Τεχνικές εκδόσεις Α.Ε. Αθήνα 1987.
Σωτήρη Γοργογέτα, Τα πέτρινα γεφύρια των Τρικάλων, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Αιθήκων, Τρίκαλα (2004) 205.
Αργύρη Πετρονώτη, «Τα Πέτρινα Γεφύρια στην Ελλάδα», στο: Φύση και έργα ανθρώπων, έκδοση ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Ε.Ι.Ν., Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κόνιτσας, Κόνιτσα (2005) 113 – 319.
Συλλογικό, «Τα πετρογέφυρα στην Αργιθέα», Ημερολόγιο 2008 πολιτιστικού συλλόγου Λεοντίτου «Ο Πλάτανος» (Έδρα Αθήνας: Καλαμών 25, τηλ – fax:2106844979).
Συλλογικό, Οδοιπορικό στα μνημεία του Νομού Καρδίτσας (επιμ. Ευαγγελία Τσαγγαράκη), Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας, Καρδίτσα 2007.
Αντ. Γαλερίδη Κ. Σπανού, Κ. Μακρή, Γιαν. Πυργιώτη, Βασ. Παπαγεωργίου, Βούλα Κάλφα, Τα Πέτρινα Γεφύρια της Θεσσαλίας, έκδοση Τ.Ε.Ε. Τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας Αθήνα; 1995.
Χρήστου Β. Γλέζου, Το Λιάσκοβο (Πετρωτό Καρδίτσας) και η ευρύτερη περιοχή της Πίνδου, Αθήνα 1999.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κείμενο: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2009

Περί μονών, μοναχισμού, διαβίωσης και διδασκαλίας

Από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους ο μοναχισμός ως έκφραση συλλογικής και προσωπικής πνευματικότητας αποτελεί οργανικό στοιχείο του εκκλησιαστικού βίου. Πνευματική κοιτίδα του θεωρείται η μεγάλη έρημος της Αιγύπτου. Σε αυτόν τον τόπο της απόλυτης απομόνωσης και της σκληρής άσκησης γεννήθηκαν και μορφοποιήθηκαν παράλληλα ο αναχωρητισμός και το κοινόβιο.

Κοινό γνώρισμα και των δύο, η απόλυτη προτεραιότητα στην ατομική άσκηση και την αυτόνομη πνευματικότητα. Πρόσθετο στοιχείο που εισάγει ο Μέγας Βασίλειος, η συμμετοχή των μοναχών σε διακονήματα κοινωνικής ευποιίας. Από την Αίγυπτο που ιδρύθηκαν οι πρώτες γνωστές μονές ο μοναχικός βίος επεκτάθηκε στην Παλαιστίνη, τη Συρία, τη Μικρά Ασία, το Βυζάντιο, οι αυτοκράτορες του οποίου τον ενίσχυσαν και ακολούθως τον διέδωσαν στην Ελλάδα.

Η εκκλησιαστική ιστορία των τριών πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού μέχρι την υποστήριξή του από τον Μέγα Κωνσταντίνο, πέρασε δεκάδες διωγμούς και στιγμές αβεβαιότητας. Η χριστιανική θρησκεία δοκιμάστηκε σκληρά τόσο στους αγίους τόπους της Ανατολής, όπου δίδαξαν οι περισσότεροι απόστολοι, όσο και στην Ελληνική χερσόνησο. Το αποτέλεσμα των περιορισμένων πηγών ή της έλλειψης αδιαμφισβήτητων τεκμηρίων για αρκετούς αιώνες δικαιολογεί την έλλειψη σαφούς ιστορικής διαδρομής για την σχετικά απόμερη περιοχή που παρουσιάζουμε.

Με βεβαιότητα όμως γνωρίζουμε ότι η επιρρεπής προς τα θεία ψυχή των κατοίκων της Θεσσαλίας και της Ευρυτανίας πολύ νωρίς δέχθηκε με θέρμη και αγάπη τη διδασκαλία και τη θεία αποκάλυψη. Μοναχισμός και βυζαντινά μοναστήρια εμφανίζονται εδώ τουλάχιστον το 10^ο αι. με ακμή μεταξύ 12^ου και 14^ου αιώνα κυρίως στην Ανατολική Θεσσαλία. Κατά τη μακρά περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, η οποία σε αυτά τα μέρη ξεκίνησε το 1393 – 1395, εξήντα χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, παρά τα πρωτοφανή δεινά που αντιμετώπιζε ο Ελληνισμός, υπήρχαν αρκετές πνευματικές εστίες που συντηρούσαν άσβεστη την θρησκευτική συνείδηση. Διαφύλαξαν, καλλιέργησαν, διέδωσαν και πρόσφεραν όχι μόνο πίστη προς το Θεό αλλά γράμματα και γνώσεις.

Ο 15^ος - 16^ος αιώνας αν και φειδωλός σε πληροφορίες είναι πολύ σημαντικός για την περιοχή των Αγράφων. Τότε αρχίζει μια σημαντική οικονομική και πληθυσμιακή άνοδος. Υπολογίζεται ότι, μόνο τα εκατό πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τριπλασιάστηκαν οι οικισμοί στα Άγραφα επακόλουθο των ομαδικών μετακινήσεων από τα αστικά κέντρα και τις πεδινές περιοχές προς τα ορεινά και δυσπρόσιτα βουνά Θεσσαλίας, Ευρυτανίας και αλλού.

Η σταθεροποίηση του πληθυσμού με τη σειρά της οδήγησε σε μια εντυπωσιακή σε μέγεθος και ποιότητα ναοδομική δραστηριότητα (16^ος αι.). Ανεγέρσεις ναών, πολλές ανακαινίσεις παλιών καθώς και ίδρυση νέων μονών. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της σταθερότητας και της ηρεμίας που είχε επικρατήσει για αρκετό διάστημα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Και όχι μόνο. Έδειχνε συγχρόνως την οικονομική δυνατότητα και κάποια ελευθερία κινήσεων οι οποίες ελευθέρωσαν το εμπόριο στην αχανή αυτοκρατορία παγιώνοντας και ενδυναμώνοντας ένα είδος αυτοδιοίκησης με παραχωρήσεις και προνόμια για τον πληθυσμό (συνθήκη Ταμασίου) σε σχέση με την οθωμανική διοίκηση.

Η επίδραση που άσκησαν οι μονές των Μετεώρων, η επανίδρυση μεταξύ άλλων της Μονής Δουσίκου το 1530 κοντά στο ομώνυμο χωριό των Τρικάλων (Αγ. Βησσαρίων σήμερα) στην ανατολική πλευρά του Κόζιακα, από τον μητροπολίτη Λαρίσης Βησσαρίωνα τον Β’, μετέπειτα Άγιο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο προτύπου για άλλες μονές που ιδρύθηκαν στην περιοχή των Αγράφων.

Σε ένα τμήμα αυτών των Μονών – Μνημείων θα περιηγηθούμε.

Ευρυτανικά Άγραφα ή Θεσσαλικά: Η αυθαίρετη διάκριση σε ‘’Θεσσαλικά’’ και ‘’Ευρυτανικά’’ επικράτησε μετά την απελευθέρωση, όταν δημιουργήθηκαν τα σύνορα της Ελλάδος και προς προσδιορισμό του υπόδουλου από το ελεύθερο τμήμα. Τότε τα ‘’Ευρυτανικά’’ συμπεριλήφθηκαν στο ελληνικό έδαφος, ενώ τα ‘’Θεσσαλικά’’ παρέμειναν στην τότε τουρκοκρατούμενη περιοχή. Όμως, ο δήμος Αγράφων Ευρυτανίας είναι τα πραγματικά Άγραφα της Ελλάδας. Η καταχρηστική χρήση του ονόματος από την ορεινή – πεδινή Καρδίτσα για επαγγελματικούς λόγους δημιουργεί σύγχυση και παραποίηση της ιστορίας.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ

© Φεβρουάριος 2009

Ιστορία - Ίδρυση

Η μονή Πέτρας υπήρξε το σημαντικότερο μοναστήρι της περιοχής το οποίο χάριν του μεγέθους, της πλούσιας διακόσμησης και του κύρους των ιδρυτών του, άσκησε καθοριστική επίδραση στον ευρύτερο χώρο των Αγράφων έως και τον επόμενο της ιδρύσεώς του αιώνα. Χτίστηκε την ίδια εποχή με την Ι. Μ. Κορώνας (16^ο αι.) και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η ονομασία της προέρχεται από έναν μεγάλο, εκτεταμένο και πλατύ βράχο = Πέτρα στη βάση του οποίου υπάρχει μεγάλη σπηλιά. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση και την χρονολογία 1595 που βρέθηκε στην οροφή της, ασκήτεψαν οι πρώτοι ευσεβείς ερημίτες. Εικάζεται, ότι οι ίδιοι χτίζουν τη μονή αναχωρώντας από τη σπηλιά για να διαμείνουν πλέον στα κελιά της.

Στην αρχιτεκτονική και ιστορική μελέτη του μνημείου ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Παύλος Μ. Μυλωνάς δέχεται σαν πιθανή χρονολογία κτίσεως του αρχικού κτηρίου «..τα μέσα του 16^ου αιώνα..».Μαρτυρία επίσης για την ύπαρξη της μονής είναι η επιγραφή της ιστόρησης (τοιχογράφησης) του καθολικού το έτος ΖΡΛΓ’ (=1625), κατά συνέπεια το μνημείο είναι προγενέστερο. Η άποψη αυτή του Π. Μυλωνά επαληθεύτηκε αργότερα με την δημοσίευση (1993) αποτυπώματος παλαιάς σφραγίδας της Μονής Πέτρας με χρονολογία 1593 / 94 από τον αείμνηστο καθηγητή Δημήτριο Ζ. Σοφιανό. Σήμερα η μονή μπορεί να θεωρηθεί πως έχει ως παλιότερο χρονικό σημείο το έτος 1557 που αναγράφεται σε παλιό κώδικά της (Κωδ. 44 της συλλογής Κολυβά) και αναφέρεται στο θάνατο του μαστρογ η, ενός σημαντικού προσώπου του τεχνικού προσωπικού ανέγερσης του ναού, πιθανά του πρωτομάστορα. Αυτή η ένδειξη μας οδηγεί στο συλλογισμό ότι η ανέγερση είχε αρχίσει νωρίτερα. Στον δυτικό τοίχο του κυρίως ναού υπάρχει η απεικόνιση του κτήτορα που προσφέρει τον ναό στην Παναγία. Ο δωρητής σύμφωνα με την παράδοση ήταν ο Παναγιώτης Κουσκουλάς πλούσιος προεστός της περιοχής.

Η ιδρυτική διάταξη της μονής δεν διασώθηκε. Η επίσημη έναρξη της λειτουργίας της είναι πιθανότατα το έτος 1593 που λόγω της σφραγίδας ταυτίζεται με την αποπεράτωση. Αναφέρεται ότι μετά το τέλος των εργασιών η εικόνα μεταφέρθηκε με πομπή και με παρουσία ιερέων και πολλών κατοίκων από όλα τα γειτονικά χωριά. Στους αιώνες που πέρασαν είχε σημαντική πνευματική δράση ενώ στα τέλη 16^ου αρχές 17^ου αι. ο μοναχός Αβακούμ παρέδιδε μαθήματα, εν είδη σχολείου, στους νέους Αγραφιώτες. Απόκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία στη γύρω περιοχή (Λαμπερό – Καταφύγι) αλλά και μακρύτερα, στη Σέκλιζα (σήμερα Καλλίθηρο), τους Σοφάδες, το Παζαράκι (σήμερα Αγ. Βησσαρίων Καρδίτσας). Οι προφορικές παραδόσεις κάνουν λόγο ακόμα και για εκτάσεις γης στις ελληνικές παροικίες της Ρουμανίας. Στα μέσα της δεύτερης περιοδείας (1763 – 1773) του, ο Εθνομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφθηκε την Μονή και θαύμασε τη μεγαλοπρέπειά της και τη μεγάλη βιβλιοθήκη. Στα χρόνια της επανάστασης υπήρξε προπύργιο του ελληνισμού, φιλοξένησε και είχε επικοινωνία με πολλούς αγωνιστές (Καραϊσκάκη – Θεόδωρο Ζιάκα) ενώ στο επαναστατικό κίνημα του Ηπειροθεσσαλικού αγώνα (1866 – 69) η συμμετοχή της είναι άγνωστη.

Την πρώτη δεκαετία του 20^ου αιώνα η μονή Ρεντίνας συγχωνεύεται με την μονή Πέτρας (1907) και το 1909 και οι δύο υπάγονται στη μονή Κορώνας. Λίγα χρόνια αργότερα φαίνεται εγκαταλειμμένη, «Δίωρον της Μονής Κορώνης εις δασώδη τόπον υπάρχει η Ιερά Μονή Πέτρας επί χαμηλού εδάφους περιβαλλομένη υπό οροσειράς εις μνήμην της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Επί έτη η Μονή ήτο έρημος και δια διατάγματος επανιδρύσαμεν αυτήν». Όταν δημοσιεύτηκε αυτή η είδηση από τον μακαριστό Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη ήταν το έτος 1928, άρα στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920 εκδόθηκε το διάταγμα και επανιδρύθηκε η μονή. Η επανίδρυση έγινε το 1925.

Το 1967 η Ιερά Μονή Πέτρας με Β.Δ. χαρακτηρίζεται Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο πολύ αξιόλογο, εφάμιλλο των ναών των Μετεώρων, τόσο για τον αρχιτεκτονικό του τύπο και την περίοδο στην οποία ανήκε όσο και για την αρχιτεκτονική του κομψότητα. Ένας επί πλέον λόγος που το κατατάσσει στα σημαντικά και διατηρητέα μνημεία είναι ότι υπάρχει ακόμα η πλήρης τοιχογράφηση του, τα τέμπλα του, τα προσκυνητάρια, στασίδια, αγία τράπεζα, έστω και διαφορετικών περιόδων.

Το 1981 εκοιμήθη ο τελευταίος μοναχός της μονής Λεόντιος, που από το 1946 διακονούσε στη μονή, βρίσκοντας τραγικό θάνατο από πυρκαγιά που ξέσπασε μέσα στο κελί του. Από το 1996 έως το 2000 το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Καταφυγίου, με βάση τεχνικές εκθέσεις, σχέδια και εγκρίσεις του ΥΠΠΟ και της 7^ης Ε.Β.Α. Λάρισας υπό τη διεύθυνση του κ. Λάζαρου Δεριζιώτη, εκτέλεσε και αποπεράτωσε τα έργα στερέωσης του καθολικού. Η ανασύστασή της έγινε με κάθε επισημότητα τον Οκτώβριο του 2004.

Η λαϊκή παράδοση της εύρεσης της ιεράς εικόνας

Λέγεται, ότι μέσα στην παρθένα βλάστηση της περιοχής οι κάτοικοι έβλεπαν ένα φώς. Το πρωί όμως δεν φαινόταν τίποτα παρά τις προσπάθειες για την εύρεση της πηγής του φωτός. Με τα ελάχιστα μέσα που είχαν σκόπευσαν το βράδυ με ένα ραβδί το σημείο από όπου προερχόταν το φωτεινό σημάδι. Το πρωί, οδηγήθηκαν στο κοίλωμα του βράχου, στην σπηλιά που άλλοτε διαβιούσαν οι πρώτοι ασκητές, όπου αντίκρισαν της εικόνα της Παναγίας. Κατά την παράδοση, όχι ιδιαίτερα ζωηρή σήμερα, ήταν έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Με αφορμή την εύρεση της εικόνας στο ασκηταριό εξηγείται το χτίσιμο της μονής σε αυτή τη θέση.

Το κτηριακό συγκρότημα

Από τα παλιά κτήρια της μονής δεν διασώζεται τίποτα εκτός από το καθολικό και λίγα ερειπωμένα κελλιά. Το καθολικό ανήκει στον λεγόμενο τετρακιόνιο αθωνίτικο τύπο μετά χορών και νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Πάνω από τον νάρθηκα υπάρχει δεύτερος όροφος που σύμφωνα με γραπτές και προφορικές παραδόσεις ήταν η βιβλιοθήκη. Λίγο αργότερα νότια του νάρθηκα χτίστηκε με την ίδια επιμέλεια στην τοιχοποιία το παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα με αγία τράπεζα που αποτελείται από μαρμάρινο βάθρο υστερορωμαϊκών χρόνων, καλυμμένο με οκταγωνική σκαλιστή πλάκα, επίσης μαρμάρινη.

Γνωρίζουμε ότι παλιότερα υπήρχε κλειστός περίβολος με δύο ανοίγματα – εισόδους που το καθιστούσε απόρθητο σε ανεπιθύμητους εισβολείς, ενώ τα περιμετρικά κελιά με τις υπόγειες αποθήκες στις τέσσερις πλευρές έδιναν οχυρωματική μορφή στο συγκρότημα. Για τον αριθμό τους η παράδοση διασώζει τον αριθμό 365, όσες και οι μέρες του χρόνου, ενώ ο Σαμαρόπουλος μας δίνει την πληροφορία για 120. Σύμφωνα με νεώτερους υπολογισμούς αυτός ο αριθμός δεν απέχει από την αλήθεια. Το 1968 όμως, μετά από μια ατυχή πρωτοβουλία με μπουλντόζα κατέρρευσαν στο μεγαλύτερο μέρος τους. Η παρουσία τους σήμερα θα ήταν πράγματι σημαντική. Στην ανατολική πλευρά υπάρχουν σήμερα κάποια ελάχιστα απομεινάρια τους.

Άλλα κτήρια και δευτερεύουσες βοηθητικές κατασκευές όπως στάβλοι, εστία, μαγκιπειό, τραπεζαρία, κωδωνοστάσιο, και πύργος συμπληρωματικός της οχύρωσης, αναφέρονται, αλλά δεν σώζεται τίποτα εκτός το πηγάδι σε κεντρικό σημείο εντός του περιβόλου. Υπήρχε και δεύτερο εκτός, στον χώρο της μεγάλης λάκας που από χρόνια έχει μπαζωθεί. Πιο κάτω από το πηγάδι υπάρχει ένα χαμηλό χτιστό βάθρο με ένα μαρμάρινο κομμάτι κρήνης με δυσανάγνωστη επιγραφή. Η σπάνια παράστασή του, ο Σταυρός, στην οροφή ενός τζαμιού, συμβολίζει τη νίκη του χριστιανισμού επί του Μωαμεθανισμού.

Τα ιερά κειμήλια

Με την είσοδό στο νάρθηκα όσο και στον κυρίως ναό, το φως, η ευρύτητα των χώρων, η πλούσια διακόσμηση και η τέλεια αποκατάσταση - καθαρισμός των τοιχογραφιών υποβάλουν. Στον κυρίως ναό το πρώτο που ελκύει το βλέμμα του επισκέπτη, είναι το καρυδένιο τέμπλο. Πράγματι αξιοθαύμαστο, ιδιαίτερα επιβλητικό και μεγαλόπρεπο καταλαμβάνει όλο το πλάτος του ναού με το ύψος του να φτάνει σχεδόν στην οροφή. Χρονικά είναι σύγχρονο του καθολικού αφού μια εικόνα του, από τις συνολικά 48, φέρει την ημερομηνία (1608). Ζωγράφος των εικόνων του είναι ο Λάμπος ο πρώτος γνωστός που εργάστηκε στο ναό και ένας από τους αξιολογότερους της εποχής, που εργάστηκε σε μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία των Αγράφων.

Στο καθαυτό τέμπλο οι εργασίες καθαρισμού αποκάλυψαν όλες τις λεπτομέρειες του φυτικού διακόσμου και το αληθινό έργο του καλλιτέχνη ξυλογλύπτη. Η ποικιλία των χρωματικών συνδυασμών, κόκκινου γαλάζιου και χρυσού στόχευε και πέτυχε ένα ισορροπημένο διακοσμητικό αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει για το αντίστοιχο στο παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ένας μονόχωρος θολωτός ναός χτισμένος, σύμφωνα με επιγραφή, το 1672. Φιλοτεχνήθηκε την ίδια χρονολογία από τον τεχνίτη Ιωάννη όπως μαρτυρεί η επιγραφή θυρόφυλλου. Πιθανώς ο τεχνίτης του Τέμπλου ο «τλήμων Ιωάννης» να είναι ο ίδιος ο ζωγράφος Ιωάννης που αναφέρεται σε επόμενη επιγραφή (1672; 1673;) στο υπέρθυρο.

Άλλα κειμήλια είναι η Αγία Τράπεζα του καθολικού και του παρεκκλησιού, τα τέσσερα καρυδένια – επιχρυσωμένα προσκυνητάρια, δύο ξυλόγλυπτα αναλόγια εκ των οποίων το ένα εξαιρετικής τέχνης με ωραία γεωμετρικά σχέδια διακοσμημένα με φίλντισι, ο ξύλινος μεγάλων διαστάσεων Χορός που κρέμεται από τον τρούλο, ο Εσταυρωμένος στο πίσω τμήμα της Αγίας Τράπεζας, οι Σφραγίδες και οι Σταυροί. Σύμφωνα με την παράδοση ήταν τέσσερεις εκ των οποίων οι δύο αγνοούνται, ο ξύλινος ίσως είναι στη Μονή Κορώνας, και ο τελευταίος, ασημένιος με διαστάσεις 18Χ7 εκ. είναι ο μόνος που διασώζεται. Η μονή παλαιότερα έφερε τα σεπτά προσκυνήματα των ιερών λειψάνων του Αγίου Προκοπίου, του Οσίου Φιλοθέου και του Αγίου Ιακώβου του Πέρσου.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν η εγκατάλειψη της μονής, οι απώλειες – κλοπές εικόνων, σκευών και κειμηλίων από αρχαιοκάπηλους, στάθηκε αφορμή τα εναπομείναντα όπως οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου, να μεταφερθούν για φύλαξη στο εκκλησιαστικό μουσείο της Ι. Μητρόπολης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων στην Καρδίτσα.

Ανάμεσά τους τμήμα της πρώτης σειράς των δεσποτικών εικόνων και τα βημόθυρα του τέμπλου τα οποία φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως ενώ τα αναλόγια βρίσκονται στην εκκλησία της Παναγίας Καταφυγίου. Άλλα, εξίσου σπουδαία όπως η κάρα του Αγίου Πέτρου του Αθωνίτη, η περίφημη μεταλλική σφραγίδα της μονής, βιβλία φυλάσσονται στην Ι. Μ. Κορώνας. Επίσης πολλά βιβλία και κώδικες, βρίσκονται στο βυζαντινό μουσείο – συλλογή Κολυβά – όπως και στην Ι. Μ. Αγίου Στεφάνου Μετεώρων.

Η ζωή στο μοναστήρι

Η διαβίωση και η διασπορά του χρόνου της συλλογικής ζωής των μοναχών αποτελεί πιθανά, δυσεπίλυτη απορία για τους κοσμικούς. Ήδη από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους ο μοναχισμός συγκροτεί το σημαντικότερο οργανικό στοιχείο του εκκλησιαστικού βίου που είναι αφιερωμένος στο τρίπτυχο προσευχή, εργασία και ξεκούραση. Η προσευχή διακρίνεται σε κοινή που γίνεται στο κεντρικό ναό ή στα παρεκκλήσια και προσωπική που περιορίζεται κυρίως στην επανάληψη σύντομων ευχών π.χ. «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με». Στους μοναχούς ανατίθενται κάθε χρόνο από τον ηγούμενο, τα «διακονήματα» για την εύρρυθμη λειτουργία της μονής. Η ευθύνη δηλαδή για χίλιες δυο εργασίες λειτουργικές – διοικητικές ή υπηρεσίες προς τους προσκυνητές αλλά και καθημερινά καθήκοντα όπως το κόψιμο ξύλων, το μαγείρεμα, η περιποίηση του κήπου ή του αγρού, η συγκομιδή των καρπών (εποχικά), η καθαριότητα της μονής κ.ά.

Ορισμένοι, εκτός από τις συλλογικές εργασίες ασχολούνται με την συντήρηση – επισκευή κτηρίων και κινητού εξοπλισμού, την αγιογραφία, τη μικροτεχνία, τη ραπτική, το εργόχειρο και άλλες χειροτεχνικές εργασίες. Στα μεγάλα μοναστήρια δεν λείπουν, ειδικά τα τελευταία χρόνια, οι υπεύθυνοι για το διαδίκτυο, και τις κάθε είδους εκδόσεις από βιβλία – οδηγούς – φυλλάδια, έως cd με εκκλησιαστικούς ύμνους και ιερές ακολουθίες. Μετά από αυτά, η ξεκούραση έρχεται σύμφωνα με το πρόγραμμα.

Η Θέση της μονής

Είκοσι χιλιόμετρα νότια της Καρδίτσας βρίσκεται το Δ.Δ. Καταφυγίου του δήμου Ιτάμου Νομού Καρδίτσας. Μικρό, σχεδόν έρημο είναι χτισμένο στα 650 μ. υψ. στους πρόποδες του ορεινού όγκου των Αγράφων. Σήμερα δεν προσελκύει επισκέπτες παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε μια πανέμορφη περιοχή και η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σύμφωνα με στοιχεία μαρτυρείται ότι τον 10^ο και 11^ο αιώνα το Καταφύγι ήταν σημαντικότατος οικισμός της περιοχής. Τέσσερα χλμ. έξω από το χωριό στη διαδρομή προς Λαμπερό λίμνης Ν. Πλαστήρα πάνω σε ένα κατάφυτο πλάτωμα σε ύψος 600μ. βρίσκεται η Ι. Μονή Πέτρας.

Πρόσβαση

Από ασφαλτόδρομο που ξεκινά από το Καταφύγι. Πολύ όμορφη διαδρομή, διασχίζει κατάφυτο περιβάλλον και φτάνει στη μονή μετά από 4 χλμ. Άλλη επιλογή είναι από λίμνη Ν. Πλαστήρα όπου ο οικισμός του Αγίου Αθανασίου (600 μ. από τη δστ. προς Λαμπερό). Ασφαλτοστρωμένη διαδρομή κατηφορική θα σας φέρει στην μονή σε 4,3 χλμ.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Ανδρώα μονή με εγκατεστημένη αδελφότητα 25 μοναχών (οι 5 δόκιμοι) που προέρχονται από διάφορες χώρες με παρακαταθήκη να αναστήσουν το μοναστήρι στην παλιά του δόξα και μεγαλοπρέπεια. Ηγούμενος ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος. Εορτάζει τρείς φορές το χρόνο, στις 15 Αυγούστου, στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος 6 Αυγούστου και της Ζωοδόχου Πηγής. Η μονή είναι επισκέψιμη και ανοιχτή καθημερινά, όλες τις ώρες από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Τηλ: 6978118604, fax: 2441080716 πατήρ Ειρηναίος www.monipetras.org e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι στις πιο όμορφες τοποθεσίες είτε αυτές είναι στο Αιγαίο, είτε στην ηπειρωτική χώρα υπάρχουν χριστιανικές αδελφότητες στεγασμένες σε κοινόβια μνήμης και αγάπης. Στα μοναστήρια.

Σήμερα, προσκυνητές και μοναχοί θαυμάζουν τα επιβλητικά οικοδομήματα διαβαίνοντας τους κατανυκτικούς χώρους. Εντυπωσιάζονται από τις τοιχογραφίες, τα πανέμορφα ξυλόγλυπτα τέμπλα τις λαμπρές φορητές εικόνες και τα σπάνια κειμήλια. Όλα αυτά σε χώρους καθαγιασμένους από θείες λειτουργίες αιώνων, ποτισμένων από άρωμα λιβανιού, λατρείας και προσευχής εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, εξαγνισμένων με λάδι, αγιασμό και μύρο. Το περιβάλλον τους, μια ατμόσφαιρα πλημυρισμένη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, όσα χρόνια και αν πέρασαν από την ίδρυσή τους συνεχίζει να σκορπίζει μηνύματα πίστης, χριστιανικής αγάπης, ελπίδας και υπομονής (Απ. Παύλου Α’ Κορ. 13, 1 – 11) σε μια εξωκόσμια γαλήνια έκσταση.

Προχώρησε ίσαμε την άκρη του κήπου όπου ήταν μια τριανταφυλλιά ξηρή σχεδόν, δίχως άνθη. Φτάνοντας εκεί άφηκε ανάμεσα στ’ άνανθα κλαδιά και φύλλα ένα άνθος που κράταγε και είπε: «πάρε να ‘χεις και συ, να μη σε καταφρονέσουν».

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ και ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΠΕΤΡΙΛΟΥ

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Σε ένα θαυμάσιο, ευρύχωρο πλάτωμα, πραγματικό μπαλκόνι των Αργυρέϊκων στα 1270μ. υψ. με θέα τους συνοικισμούς της κοινότητας Πετρίλου, βρίσκεται το μοναστήρι, αφιερωμένο στη μνήμη της Γεννήσεως της Θεοτόκου και στον Άγιο Χαράλαμπο.

Για την χρονολογία ανεγέρσεως της μονής ή το όνομα του κτήτορα – ιδρυτή του, δεν διασώθηκε καμία γραπτή μαρτυρία. Ο σημερινός νάρθηκας, όπου και η νότια είσοδος, χρονολογείται με επιγραφή στο θύρωμα ΖΤΛΗ’ (=1830/29). Το κυρίως καθολικό είναι πιθανά προγενέστερο του 1830 και με βάση τα μορφολογικά του στοιχεία μπορεί να χρονολογηθεί στις αρχές του 19^ου ή το τέλος του 18^ου αιώνα. Η παράδοση στο χωριό θέλει την μονή παλαιότερη και πράγματι η μελέτη των στοιχείων δείχνει ότι είχε συνεχή ζωή τουλάχιστον από το 1700 έτος που αναγράφεται στην εικόνα του Προδρόμου (ΑΨ’) στο τέμπλο.

Σήμερα η εικόνα λείπει, όμως με ξεχωριστή βαρύτητα μαρτυρείται το ίδιο από αλληλογραφία του Διδάσκαλου του Γένους Αναστάσιου Γόρδιου (1654 – 1729) που υπογράφει χρονολογημένες επιστολές από την μονή το 1713. Ο πολυμαθής αυτός δάσκαλος σπούδασε κοντά στον Ευγένιο Γιαννούλη (1597 – 1682) και επισκέφθηκε πολλές φορές το Πετρίλο σαν φορέας διαφωτισμού και μόρφωσης στα δύσκολα προεπαναστατικά χρόνια. Φιλοξενήθηκε περιστασιακά στο μοναστήρι, ίσως, διδάσκοντας ταυτόχρονα στο σχολείο κοινών γραμμάτων το οποίο είχε ιδρυθεί και διατηρείτο χάριν της οικονομικής βοήθειας της μονής. Αργότερα στην ίδια θέση χτίστηκε το παλιό σχολείο, σημερινό Δημαρχείο Αν. Αργιθέας.

Γενικά για τα σχολεία που λειτούργησαν σε αυτές τις περιοχές αλλά και στην υπό οθωμανική κυριαρχία Ελλάδα πρωτεύοντα ρόλο είχαν οι οικονομικές, κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις. Αλληλοεξαρτώμενες συνολικά, δυνάμωσαν τους κοινοτικούς θεσμούς και μέσω αυτών αναπτύχθηκε η παιδεία και γενικά η καλλιέργεια των γραμμάτων. Τότε και στα πλαίσια της κοινοτικής οργάνωσης ήρθε η εκκλησία με τον παιδευτικό της ρόλο και βοήθησε πνευματικά και υλικά. Ευνόητο μάλλον όταν αυτή η κοινοτική οργάνωση έχει να κάνει με το Πετρίλο. Από την ανάγνωση των επιστολών του δάσκαλου βγαίνει το συμπέρασμα πως το μοναστήρι λειτουργεί ως οργανωμένο κοινόβιο και μάλιστα ότι ο τόπος είναι πυκνοκατοικημένος. Πράγματι, εκείνη την εποχή και λίγο πριν την επανάσταση του 1821 στο Πετρίλο διαβιούσαν 5000 κάτοικοι, σίγουρα ο μεγαλύτερος πληθυσμός από όλους τους οικισμούς της Αγραφιώτικης περιοχής και όχι μόνο, αφού την ίδια εποχή η Λαμία και το Μεσολόγγι έχουν αντίστοιχα από 5000 κατοίκους.

Τα περιουσιακά του στοιχεία ήταν πολλά. Διατηρούσε κτήματα και βοσκήσιμες εκτάσεις σε όλους τους συνοικισμούς των Πετριλιών μέχρι και τον Θεσσαλικό κάμπο. Η προφορική παράδοση αναφέρει πως ο ναός της Γέννησης του Χριστού στο Ρώσση χτίστηκε σε κτήμα της μονής. Επίσης διατηρούσε πολλά κοπάδια αιγοπρόβατα, ζευγάρια βοοειδών για όργωμα και σπορά, ζώα για τις μεταφορές και μελίσσια που υπήρχαν και μετά την κατοχή. Στην νεώτερη ελληνική ιστορία είχε πολύπλευρη και πολύτιμη παρουσία. Εκτός από χώρος προσευχής υπήρξε και πηγή φιλοξενίας «όσοι έπαιρναν το ανηφορικό μονοπάτι, εύρισκαν την πόρτα και το κελάρι πάντοτε ανοιχτά». Στην εξέγερση του 1821 και στα επόμενα επαναστατικά κινήματα (1854, 1862) πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες ενώ πολλές φορές οι επαναστάτες έδωσαν μάχες στους χώρους του. Πολύτιμος αρωγός στάθηκε στη διοικούσα επαναστατική επιτροπή Ηπείρου – Θεσσαλίας όταν το χειμώνα του 1866/7 είχε την έδρα της στο Πετρίλο προετοιμάζοντας και διανέμοντας την επαναστατική προκήρυξη για την ένωση με την Ελλάδα.

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) η πορεία του συνεχίστηκε. Στην απογραφή του 1889 φαίνεται να έχει 4 μοναχούς. Η προαναφερθείσα ακίνητη περιουσία παραχωρήθηκε σε ακτήμονες γεωργούς. Όσα κτήματα διέθετε στους συνοικισμούς περιήλθαν στις τρείς εκκλησιαστικές ενορίες του Πετρίλου και άλλες, ξέμακρες εκτάσεις, χάθηκαν καταπατημένες. Παρά τη θέληση των κατοίκων και των μοναχών για συνέχεια της προσφοράς του ήρθε η πολιτεία με το διάταγμα του 1907 και συνένωσε όλες τις μονές του ενιαίου τότε Δήμου Αργιθέας. Αυτή η υποχρεωτική συνδιοίκηση στάθηκε καθοριστική για το μέλλον και η μονή βρέθηκε σε μη αναστρέψιμη πορεία που κράτησε έως το 1950. Η αναδημιουργία και το ενδιαφέρον του τοπικού πληθυσμού άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Από τότε μέχρι σήμερα έγινε γενική ανακαίνιση των χώρων ενώ πρόσφατα (2008) η ανασύστασή της και η εγκατάσταση νέας αδελφότητας με 6 μοναχούς δίνει ελπίδες ότι μια νέα ελπιδοφόρα ποιμαντική περίοδος άρχισε.

Το κτηριακό συγκρότημα

Από το μοναστήρι σώζονται οι λατρευτικοί χώροι και κτίσματα κελιών, οι δύο πτέρυγες στα νότια και τα δυτικά του. Η ανατολική δεν υπάρχει πλέον, όπως και το παλιό δίκτυο ύδρευσης, το ξακουστό «αγίασμα», στο οποίο ερχόταν νερό με πήλινα κιούγκια από την «μάννα του νερού» στο βουνό. Η κατασκευή το 1906, πριν 103 χρόνια, με την συμπαράσταση των κατοίκων του, μεγαλοπρεπούς διώροφου κτηρίου κελιών, με τα μέσα της εποχής ήταν πράγματι μεγάλος άθλος και αποδεικνύει πως το μοναστήρι είχε ακόμη ανθηρούς οικονομικούς πόρους.

Το καθολικό αποτελείται από τον κυρίως μικρό θολωτό ναό σταυρεπίστεγου τύπου και τον νάρθηκα. Στον περίβολο υπάρχει η νότια διώροφη πτέρυγα των κελιών (1906) η οποία ανεγέρθη στη θέση παλιότερων, το νέο ισόγειο κτίσμα με το αρχονταρίκι και τα καινούργια κελλιά. Στον νάρθηκα, πάνω από την είσοδο διασώζεται προειδοποιητικό επίγραμμα με ευνόητο νόημα που αναφέρει: «ει μεν φίλος πέφυκας είσελθε χαίρων / ει δε εχθρός και βάσκανος και γέμων δόλου πό / ρρω πόρρω πέφευγε της πύλης ταύτης ίνα μη λάβεις / αράν αντί ευλογίας ως ο Ιούδας ο του χριστού προδότ / ης.

Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο από τις 140 περίπου έντονες χρωματικά τοιχογραφίες του περιοδεύοντος δυτικομακεδονικού συνεργείου των Σαμαριναίων αδελφών Παπαϊωάννου (1851), Ματθαίου και Μιχαήλ. Παρόμοια συνεργεία θα δημιουργήσουν μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα δεκάδες διακοσμήσεις σε ναούς της Καρδίτσας και των Τρικάλων δίνοντας νέα ώθηση στη ζωγραφική με πολλούς νεωτερισμούς οι οποίοι αναδεικνύουν περισσότερο τις κλασικές μορφές και την καλαισθησία των Χιονιαδιτών συναδέλφων τους. Επίσης ωραίο αν και απλό, με διαμπερή διακόσμηση ξυλόγλυπτο τέμπλο (1880) του Πέτρου εκ Μετσόβου όπως αναφέρετε στη θύρα του Διακονικού. Η επιγραφή της ιστόρησης αποκαλύπτει ενδιαφέροντα στοιχεία. Η αποσιώπηση π.χ. της κτίσεως του ναού μάλλον σημαίνει ότι αυτή έγινε αρκετά χρόνια πριν την τοιχογράφηση. Από την ίδια επιγραφή και τις αναφορές της σε πρόσωπα μαθαίνουμε ότι ήταν πατριαρχικό σταυροπήγιο μια σχέση η οποία παρείχε πολλά προνόμια απέναντι στην οθωμανική διοίκηση.

Ιερά κειμήλια

Σχεδόν όλα τα κειμήλια, πολύτιμοι μάρτυρες για την ιστορία της μονής, τους μοναχούς, τους ανθρώπους που πέρασαν τις πύλες του στα 300 χρόνια ζωής, δεν υπάρχουν, έχουν χαθεί από τις λεηλασίες και τη λήθη του χρόνου. Από τις διηγήσεις και τις μελέτες συνάγεται ότι υπήρχαν χειρόγραφα, εκκλησιαστικά και γενικής παιδείας βιβλία, φορητές εικόνες, ιερά σκεύη, σταυροί κ.ά. Το μόνο που υπάρχει σήμερα είναι η λειψανοθήκη με τα ιερά λείψανα των Αγ. Χαραλάμπους, Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Αγ. Τρύφωνος, Αγ. Παντελεήμονος.

Η Θέση της μονής

Εντελώς διαφορετική αίσθηση από όλα τα μοναστήρια της περιοχής. Μεγάλη του διαφορά η εκπληκτική θέα σε όλους τους συνοικισμούς του Πετρίλου. Επιπροσθέτως η θέση του, κοντά στον συνοικισμό Αργυρέϊκα (1,5 χλμ.), σε τόπο κατάφυτο από πλατάνια, καρυδιές και κάθε είδους δέντρο μέσα στην ψυχή του δάσους, δίνει μια αληθινή προσέγγιση στο θείο χωρίς να απομακρύνεσαι από τα εγκόσμια. Η καλύτερη πρόταση προσέγγισης, είναι η πεζοπορία.

Πρόσβαση

Βρίσκεται ψηλότερα από τον συνοικισμό Αργυρέικα Πετρίλου. Η διαδρομή από το Μουζάκι έως το Πετρίλο είναι 30 χλμ. καλού ασφαλτοστρωμένου δρόμου. Όμως υπάρχει πρόσβαση και από καλό χωματόδρομο αρκεί στον αυχένα του Αγίου Νικολάου να μην συνεχίσετε προς Βλάσι αλλά να στρίψετε αριστερά στην εκκλησία. Σε δύο χλμ. θα πάτε δεξιά (αριστερά βγαίνει στο πυροφυλάκιο της Καζάρμας) και σε 7,5 χλμ. (σύνολο 9,5) θα βρεθείτε εμπρός από την είσοδο της μονής.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Ανδρώα μονή, μετόχι της ιεράς μονής Σπηλιάς με αδελφότητα 6 μοναχών και ηγούμενο τον αρχιμανδρίτη Χριστόδουλο. Τους διακρίνει η ευγένεια και είναι βέβαιο ότι παρά τις πολλές οικοδομικές εργασίες που εκτελούνται αυτό τον καιρό στον περιβάλλοντα χώρο θα σας εξυπηρετήσουν άψογα αναφέροντάς λεπτομέρειες της ιστορίας του μοναστηριού. Είναι άλλωστε το αγαπημένο τους διακόνημα. Εορτάζει στην Γέννηση της Θεοτόκου, 8 Σεπτεμβρίου και του Αγ. Χαραλάμπους 10 Φεβρουαρίου.

Επισκέψιμη καθημερινά, Δευτέρα έως Σάββατο 11:00 – 13:00 και 17:00 έως 19:30 Κυριακή 06:30 – 19:30. Τηλ: 6970863719, 6978668221.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΟΡΩΝΑΣ

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Αναμφισβήτητο στολίδι της λίμνης Ν. Πλαστήρα και όλης της περιοχής, είναι το φρουριακό συγκρότημα της μονής Κορώνας, αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Για αιώνες στέκει σαν περιτειχισμένο κάστρο στο λόφο, εποπτεύοντας το θεσσαλικό κάμπο και τη διάβαση προς Άγραφα. Υπήρξε η μεγαλύτερη της περιοχής και η μόνη που συνεχίζει χωρίς διακοπή τη λειτουργία της, διατηρώντας ακέραιο τον ναό του 16^ου αιώνα μαζί με τις τοιχογραφίες του. Πιο παλιά ονομαζόταν «Ιερά Μονή της Κρυεράς Πηγής» ενώ από το 1718 εμφανίζεται η σημερινή, «Μονή της Κορώνας». Κατά τον μακαριστό μητροπολίτη Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη ονομάστηκε έτσι λόγω της θέσης της, «σαν στέμμα – κορώνα στεφανώνει τον την οροσειρά των Αγράφων και το θεσσαλικό κάμπο», ενώ ο αείμνηστος καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος αναφέρει την παράδοση σχετικά με το πτηνό Κορώνη (κουρούνα) που αφθονεί στην περιοχή.

Παραδόσεις, σιγίλια και ειδήσεις κάνουν λόγο για ίδρυση το 1123 με κτήτορα τον αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνό τον Β’ και για σφραγίδα με χρονολογία 1128 που όμως πολλοί μελετητές δεν την αναφέρουν, αν και δημοσιευμένη. Η πρώτη μονή σύμφωνα με την παράδοση, γραπτές μαρτυρίες δεν υπάρχουν, χτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ιερού της Αρτέμιδας. Ο σημερινός ναός χρονολογείται στα μέσα του 16^ου αιώνα, εποχή της επανίδρυσής της, ενώ τα κελιά τής πολυφωτογραφημένης νότιας πλευράς που βλέπουν προς το γκρεμό και το κωδωνοστάσιο, ξαναχτίστηκαν τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα από Ηπειρώτες μαστόρους, πιθανά και Πυρσογιαννίτες. Η αγιογράφηση του κυρίως ναού ολοκληρώθηκε σύμφωνα με επικού ύφους επιγραφή το 1587 και είναι το πρωιμότερο τοιχογραφημένο σύνολο των Αγράφων. Δωρητής ήταν ο Ανδρέας Μπούνος της ομώνυμης οικογένειας από τα Μεγάλα Βραγγιανά, άρχοντας της περιοχής που εικονίζεται στο δυτικό τοίχο καθώς προσφέρει ομοίωμα του καθολικού, με το παρεκκλήσι, στην Παναγία.

Στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας ήταν σταυροπηγιακή, υπάγονταν δηλαδή κατευθείαν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και όχι στην τοπική Αρχιεπισκοπή Φαναρίου και Νεοχωρίου. Σειρά επικυρωμένων σιγιλίων τα οποία ξεκινούν από το 1623 έως το 1790 ανανέωναν τα προνόμια της μονής και την καθιστούσαν «εξ αρχής και εις τον άπαντα χρόνον» πατριαρχική, σταυροπηγιακή, και να παραμένει ασύδοτη (=αφορολόγητη), ελεύθερη, αυτεξούσια, αδέσποτη, αδούλωτη, ακαταπάτητη, ανενόχλητη και ακαταζήτητη από κάθε πρόσωπο, λαϊκό ή κληρικό, ιερέα και αρχιερέα. Κανείς δεν μπορεί να επεμβαίνει στις υποθέσεις της, ούτε και ο τοπικός αρχιερέας. Στις τελετές θα μνημονεύεται από τους μοναχούς μόνο το όνομα του εκάστοτε πατριάρχη, δεν θα πληρώνεται εισφορά σε κανέναν, θα εκλέγεται ηγούμενος της αρεσκείας των μοναχών, ενώ σε περίπτωση χειροτονίας μπορούν να καλούν όποιον αρχιερέα θέλουν.

Η σπουδαιότητα στο σιγίλιο του 1790, εκτός ότι ανανεώνει και επικυρώνει την ισχύ των προνομίων, θεσπίζει για πρώτη φορά και μάλιστα με εξαιρετική αυστηρότητα «επι ποινή αργίας και άλυτου αφορισμού» την απαγόρευση εισόδου των γυναικών στη μονή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται απαγορεύουν «την είσοδον των γυναικών ως εναντίαν τοις τον μονήρη βίον προελομένοις και πρόξενον πολλών ατοπημάτων, και δεινών».

Αυτά τα προνόμια, η εργατικότητα των μοναχών και η πίστη στην αποστολή τους, βοήθησαν ώστε να αποκτήσει μεγάλη ακίνητη περιουσία, γεωργικές εκτάσεις και χωράφια στον κάμπο, κτήρια στις Θεσσαλικές πόλεις και πολλά μετόχια, ορισμένα εκτός Ελλάδας, μέχρι και 90 αγροτεμάχια με ελιές στην Άμφισσα. Διατηρούσε πολλά κοπάδια αιγοπροβάτων και ανάλογα μεταφορικά μέσα (μουλάρια και άλογα). Αυτή η δύναμη φάνηκε πολλαπλώς χρήσιμη σε όλα τα επαναστατικά κινήματα που ακολούθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος την βρίσκει αποδυναμωμένη σε μοναχούς, κατεστραμμένη κτηριακά και οικονομικά.

Οι εθνικοί αγώνες στα νεώτερα χρόνια έβαλαν τη σφραγίδα τους. Στην περίοδο της γερμανοιταλικής κατοχής γίνεται εδώ το 1^ο πανθεσσαλικό συνέδριο Εθνικής Αντίστασης ενώ την ίδια εποχή βρίσκεται στο επίκεντρο μαχών μεταξύ αντιστασιακών ομάδων και κατακτητών. Αυτά τα γεγονότα είχαν σαν αποτέλεσμα να δεχθεί σφοδρή επίθεση από τους Γερμανούς την παραμονή της εορτής του Αγίου Σεραφείμ, 3 Δεκεμβρίου 1943, να λεηλατηθεί, να πυρποληθεί το καθολικό και να καταστραφεί μεγάλο τμήμα των κελιών. Στα χρόνια μας έγινε καθαρισμός και συντήρηση των τοιχογραφιών ενώ η ΔΕΗ ανέλαβε και έχτισε πάλι τη βόρεια πτέρυγα των κατεστραμμένων κελιών.

Χορεία σημαντικών προσώπων ιερωμένων και αγωνιστών ξεπήδησαν από την αδελφότητα όπως ο ηγούμενος της μονής (1917 – 1922) τέως Αρχιεπίσκοπος Αθηνών (1941 – 1946) και αντιβασιλιάς, Δαμασκηνός Παπανδρέου. Επίσης μοναχός της ήταν ο φλογερός Μητροπολίτης Άρτας, Ιωαννίνων και τέως Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (1974 – 1998) Σεραφείμ Τίκας, ο Φαναριώτης τέως Μητροπολίτης Σταγών Σεραφείμ Στεφάνου και άλλα σημαίνοντα πρόσωπα της εκκλησίας της Ελλάδος. Το 1967 με βασιλικό διάταγμα, η μονή χαρακτηρίζεται Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο. Σήμερα διατηρεί έξι μετόχια: μονή Αγίας Τριάδας Μορφοβουνίου, μονή Πέτρας Καταφυγίου, μονή Αγίου Παντελεήμονος Πεζούλας, μονή Αγίου Δημητρίου Μεσενικόλα, ναός Αγίου Τρύφωνος Μοσχάτου, Ναός Αγίου Ιερομάρτυρος Σεραφείμ Καρδίτσας ο οποίος χτίστηκε για να φυλαχθούν τα κειμήλια της μονής.

Το κτηριακό συγκρότημα

Σημαντικό παρεκκλήσι πολύ κοντά στον δυτικό περίβολο της μονής είναι της «Ευρέσεως» ή Παναγίας των Αγγέλων». Χτίστηκε το 1967 στη θέση όπου βρέθηκε η εικόνα της Θεοτόκου από βοσκούς της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια πολλές εργασίες έχουν γίνει στους εξωτερικούς όσο και στους εσωτερικούς χώρους του συγκροτήματος. Έτσι έγινε καθαρισμός του περιβάλλοντος χώρου τόσο στην μονή όσο και στο κοιμητηριακό μονόκλιτο παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας (1846) που βρίσκεται σε λοφίσκο ψηλότερα. Βορειοανατολικά της, χτίστηκε το μονόκλιτο παρεκκλήσι του Αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ (1992) με κελί που χρησιμοποιείται από τους μοναχούς για περισυλλογή, νηστεία και άσκηση. Ο άλλοτε αυλόγυρος διαπλατύνθηκε σε ρόλο παρκινγκ για τα αυτοκίνητα και τα πούλμαν προς διευκόλυνση των προσκυνητών ενώ προστέθηκε μια δεύτερη είσοδος λίγο πριν την κεντρική του κωδωνοστασίου. Μέσα στον περίβολο ανασκάφτηκε όλο το παλιό πλακόστρωτο για να γίνουν αποστραγγιστικά έργα και στρώθηκε νέο.

Το κωδωνοστάσιο – είσοδος με το ρολόι στο ψηλότερο σημείο του σύμφωνα με επιγραφή στο υπέρθυρο χτίστηκε το 1922. Στις μέρες μας επισκευάστηκε και έγινε καθαρισμός του με εργασίες που κράτησαν αρκετά χρόνια και ολοκληρώθηκαν το 2008. Από εδώ περνά ο επισκέπτης αντικρίζοντας στο κέντρο του περίκλειστου χώρου τον επιβλητικό ναό στον κλασικό τύπο του αγιορείτικου ή αθωνίτικου με τρούλο. Ονομάζεται έτσι γιατί απαντάται κατεξοχήν στο Άγιο Όρος, η δε απαρχή του τοποθετείται στον 10^ο ή 11^ο αι. Από εκεί διαδόθηκε αργότερα στη Σερβία, Ρουμανία και τον Ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία τα Άγραφα και τη Μακεδονία.

Ο ναός εσωτερικά κοσμείται με λαμπρές τοιχογραφίες κρητικής σχολής, όπως αυτή διαμορφώθηκε στο Άγιο Όρος και τα Μετέωρα. Δημιουργός τους ο μοναχός Δανιήλ το 1587. Περιέχουν πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα με τη διάταξη να παρουσιάζει στενή σχέση με το έργο του Κωνσταντινουπολίτη ζωγράφου Τζιόρτζη ή Ζώρζη (1560) στη μονή Δουσίκου στον σημερινό Δήμο Πύλης Τρικάλων. Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο είναι έργο μαστόρων από τα Γιάννενα με πλούσιο φυτικό και ζωικό γλυπτό και παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη. Η άριστη τέχνη του σε συνδυασμό με το ύψος του που φτάνει σχεδόν μέχρι την οροφή του ναού υποβάλει τον προσκυνητή. Αριστερά της εισόδου βρίσκεται προσαρτημένο στο καθολικό η προσθήκη του μονόχωρου παρεκκλησιού αφιερωμένου στην μνήμη του Τιμίου Προδρόμου. Επιγραφή πληροφορεί πως «Νέος κτήτωρ εκ χωρίου βραγιανών Αποστολάκης: Έτει από Χριστού αψλθ» (=1739). Εννοεί ασφαλώς την ιστόρηση.

Βόρεια, νότια και δυτικά περιστοιχίζεται από δύο σειρές διώροφων κελιών με ξύλινους εξώστες και τους βοηθητικούς χώρους ενώ ανατολικά εντυπωσιάζει η παλιά ψηλή λιθοδομή του τείχους. Η αμυντική υποδομή ήταν απαραίτητη για την προστασία της μονής από επιδρομείς που επιβουλεύονταν τους θησαυρούς των κειμηλίων ή ακόμη τα τρόφιμά της. Ταυτόχρονα σε άλλο επίπεδο, πέραν του χτιστού, ο οχυρωματικός περίβολος βοηθά τον μοναχό που έχει αποκοπεί από τον κόσμο, μια και εισάγει σαφή διάκριση μεταξύ μονής και φυσικού χώρου.

Ο Άγιος Σεραφείμ

Η ιστορία της μονής Κορώνας φωτίζεται από λαμπρούς ιεράρχες που με το ηθικό τους ανάστημα, το κύρος και την τόλμη τους εξύψωσαν τη μονή βοηθώντας τον σημαντικό ποιμαντικό και εθνικό της ρόλο ειδικά στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Στα μέσα του 16^ου αι. έρχεται να μονάσει ο Σεραφείμ από την Πεζούλα Καρδίτσας μετέπειτα αρχιεπίσκοπος και μετά το θάνατό του Άγιος. Η αγάπη για τον πλησίον, η ανησυχία για την υπόδουλη πατρίδα σε συνδυασμό με την υπακοή και την ευσέβεια τον οδηγούν γρήγορα στα ύπατα αξιώματα εκλέγοντάς τον ηγούμενό της.

Μετά το θάνατο του επισκόπου Καπούας και Φαναρίου Λαυρεντίου εκλέγεται στη θέση του, ενώ αργότερα ανυψώνεται σε αρχιεπίσκοπο Φαναρίου και Νεοχωρίου. Η δράση του στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, η καλλιέργεια της πίστης στην ελευθερία και το Χριστό είναι τέτοια που προκαλεί την οργή των Τούρκων. Η αίγλη όμως της μονής δεν τους αφήνει να αντιδράσουν. Η πρώιμη επανάσταση του μητροπολίτη Λαρίσης Διονυσίου του Φιλόσοφου (1600) τον βρίσκει να στρατεύει κατά των Τούρκων πολλούς Αγραφιώτες – Θεσσαλούς και Ευρυτάνες που τον εμπιστευόντουσαν σαν δικό τους ιεράρχη. Αυτό στάθηκε καταλύτης στις σχέσεις του με τους Τούρκους τους επόμενους μήνες, όταν η επανάσταση δεν τελεσφόρησε.

Για τη δράση του κατηγορήθηκε και θανατώθηκε τον Δεκέμβριο του 1601 στην έδρα της επισκοπής του, στο Φανάρι της Καρδίτσας. Η είδηση του μαρτυρικού τέλους του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ έπεσε σαν κεραυνός στο χώρο των Αγράφων. Τα αντίποινα όμως για την εξέγερση ήταν τόσο σκληρά που δεν άφησαν να εκδηλωθεί άμεσα η αγάπη του ποιμνίου του. Σύντομα αναγνωρίστηκε ως άγιος και η μορφή του συμπεριλήφθη στη ζωγραφική των ναών της περιοχής εξήντα περίπου χρόνια μετά το μαρτύριό του. Εικονίζεται για πρώτη φορά το 1667/6 στο ναό της Παναγίας στη Μονή Πελεκητής.

Ιερά κειμήλια

Ένα από τα καλύτερα δείγματα ξυλογλυπτικής τέχνης του 18^ου αιώνα είναι το χρυσοποίκιλτο τέμπλο που συνεχίζει να φέρει τις παλιές εικόνες του 16^ου αιώνα. Ο κτήτορας εικονίζεται να κρατά με το αριστερό του χέρι εικόνα του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου. Αξιόλογες είναι οι παραστάσεις των έξι τοπικών αγίων – μαρτύρων, του Σεραφείμ αρχιεπισκόπου Φαναρίου, του Αγ. Βησσαρίωνος επισκόπου Λάρισας, του Αγ. Διονυσίου «του εξ Ολύμπου» από τη Δρακότρυπα (Σκλάταινα) Καρδίτσας, του Αγίου Χαραλάμπους του Χαριτοβλήτη, του Αγ. Δαμιανού και Αγ. Μιχαήλ Αγράφων. Επίσης μεγάλο αριθμό εικόνων διαθέτει το τέμπλο του παρεκκλησιού. Ο προσεκτικός προσκυνητής θα προσέξει στο νάρθηκα μια σπανιότατη απεικόνιση της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου η οποία δεν κάθεται σε θρόνο αλλά οκλαδόν. Επίσης δύο ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια.

Η μονή είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Πολύτιμο κειμήλιο μετά τις τόσες καταστροφές που υπέστη θεωρείται μια μοναδική εικόνα του 1586 με τη Σύλληψη της Αγίας Άννης, της μητέρας της Θεοτόκου. Οι εθνικές περιπέτειες των νεοτέρων χρόνων βοήθησαν να καταδειχθεί ένα θαύμα το οποίο έχει σχέση με την εικόνα της Παμμακάριστου, ένα από τα διασωθέντα κειμήλια της μονής. Κατά τη διάρκεια της λεηλασία και της φωτιάς που έβαλαν οι Γερμανοί το 1943 για να κάμψουν την αντιστασιακή δράση της παραδίδονται στις φλόγες χωρίς διάκριση από τα στασίδια και τα προσκυνητάρια έως οι εικόνες, τα χειρόγραφα και βιβλία. Δεν έμεινε τίποτα από τα κειμήλια της μονής εκτός από την εικόνα της Παμμακαρίστου, η οποία εμπνέεται από την αντίστοιχη της Κωνσταντινούπολης. Ήταν η μόνη που διασώθηκε, σαν από θαύμα, αφού η μόνη φθορά που υπέστη αφορούσε το χρυσό υπόστρωμά της που γέμισε φουσκάλες.

Σε αργυρές λειψανοθήκες φυλάσσονται ιερά λείψανα των Αγίων μαρτύρων Ιωάννου Προδρόμου και Βαπτιστού, Αγίων Αναργύρων Κύρου και Ιωάννου, Αγίου Παντελεήμονος του ιαματικού, Αγίου ιερομάρτυρος Ελευθερίου, Αγίου Πέτρου του Αθωνίτου, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Τρύφωνος, Αγίου Χαραλάμπους κ.ά. Από τα πολύτιμα κειμήλιά της, πολυτιμότερη, η κάρα του Αγίου Σεραφείμ που φυλάσσεται επίσης σε αργυρή λειψανοθήκη με παράσταση του μαρτυρίου του αγίου που λατρεύεται σε ολόκληρη την περιοχή αφού από παλιά θεωρείται θαυματουργός στην θεραπεία της πανώλης και κάθε λοιμικής ασθένειας. Και αυτό το κειμήλιο έχει την περιπέτειά του.

Αυτή ξεκινά την περίοδο του 1821. Τότε καταπνίγεται η επανάσταση στην περιοχή της Νεβρόπολης και η συμφορά με τα αντίποινα των Τούρκων φτάνει στην μονή όπου καταστρέφονται όλα τα κελιά, τα βοηθητικά κτίσματα ενώ λεηλατείται και απογυμνώνεται ο ναός. Πολλά ιερά κειμήλια, εικόνες, βιβλία, το Άγιο Ποτήριο, Ξυλόγλυπτος Σταυρός του 1664, Σταυρός Αγιασμού, αλλά και η κάρα του Αγίου Σεραφείμ, πρόλαβαν και μεταφέρθηκαν από τους καλόγηρους στη Χρύσω (Χρύσου) Ευρυτανίας και σώθηκαν. Από τότε η Χρύσω θεωρείται δεύτερη πατρίδα του, τον έχει άγιο και προστάτη ενώ πολλές οικογένειες δίνουν το όνομα Σεραφείμ στα παιδιά τους. Σήμερα λίγο πριν το χωριό, στο κοίλωμα βράχου υπάρχει ο ναός του Αγίου Σεραφείμ (1994) μια δωρεά του δάσκαλου Χαράλαμπου Μπετχαβά. Με την ίδρυσή της γιορτάζεται και εδώ ο άγιος τρεις φορές το χρόνο, την πρώτη Κυριακή μετά της Παναγίας που έχει κόσμο το χωριό, στις 14 Σεπτεμβρίου (του Σταυρού) επειδή έγινε η πρώτη υπαίθρια λειτουργία από τον ηγούμενο της μονής Κορώνας Ιάκωβο το 1946 και στις 4 Δεκεμβρίου, στην ονομαστική του εορτή.

Στο μουσείο του μοναστηριού σώζεται ένας αρκετά μεγάλος αριθμός φορητών εικόνων και αμφίων. Μεταξύ τους ξεχωρίζει μια αμφιπρόσωπη εικόνα με την «Σύναξη των Αρχαγγέλων» και το «μαρτύριο του Απόστολου Πέτρου» και τα βαρύτιμα άμφια των αρχιεπισκόπων Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνού Παπανδρέου και Σεραφείμ Τίκα. Επίσης ένας αρκετά μεγάλος κατάλογος του πνευματικού πλούτου της μονής αποτελούμενο από κώδικες, χειρόγραφα (ένα τούρκικο – φιρμάνι;) και έντυπα, παλιότερο εκ των οποίων είναι ένα μηνιαίον Σεπτεμβρίου έτους 1524, εκδ. Ενετίας «Παρά Φραγκίσκω των Ιουλιανών αναλώμασι και διορθώσει κυρού Εμμανουήλ του Γλεωζωνίου». Δύο Ευαγγέλια το ένα με αργυρή επένδυση, εκδόσεως Βενετίας 1852 και δεύτερο εκδόσεως Βενετίας 1851.

Η Θέση της μονής

Χτισμένη στις υπώρειες των Αγράφων σε ένα φυσικό απόκρημνο μπαλκόνι που βρίσκεται κοντά στην τοποθεσία «Τσαρδάκι» πολύ κοντά στα παράλια της λίμνης Ν. Πλαστήρα. Το καταπράσινο περιβάλλον γύρω της πραγματικά ξυπνά την επιθυμία για παραπέρα γνωριμία με τον τόπο. Απέχει 7,3 χλμ από το Μεσενικόλα και 8,5 χλμ. από την αρχαία Μητρόπολη μεγάλο θρησκευτικό κέντρο της αρχαιότητας και μια από τις τρείς πιο σημαντικές ισχυρές τειχισμένες αρχαίες πόλεις στα όρια του νομού Καρδίτσας. Πρόσφατα (1994) 1,8 χλμ. από την πόλη ανακαλύφθηκε ναός δωρικού ρυθμού προς τιμή του Απόλλωνα (6^ος αι. π.Χ.).

Πρόσβαση

Εύκολα από ασφαλτόδρομο που φεύγει από Καρδίτσα περνά την τοποθεσία Χίλια Δέντρα, τη Μητρόπολη και ανηφορίζει προς το Μοσχάτο. Λίγο πριν το τελευταίο δείτε πάνω στο δρόμο το παλιό πέτρινο γεφύρι και το μονοπάτι που άλλοτε ήταν η μοναδικό οδός για το χωριό. Μετά το Μοσχάτο ο δρόμος στενεύει και σύντομα φτάνει στην δεξιά δστ. για τη μονή. Σύνολο 16 χλμ. Άλλη εκδοχή είναι από λίμνη Ν. Πλαστήρα όπου ο οικισμός του Μορφοβουνίου. Συνεχείς στροφές θα σας φέρουν στο Μεσενικόλα (αγοράστε από κάποιο μπακάλικο τοπικό φημισμένο κρασί) και σε συνολικά 11 χλμ. φτάσατε.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Σήμερα στην ανδρώα μονή είναι εγκατεστημένη αδελφότητα 7 μοναχών με ηγούμενο τον αρχιμανδρίτη Μεθόδιο. Όλοι φροντίζουν για τη φιλοξενία των προσκυνητών τις εργασίες αναστηλώσεων την παρασκευή μοσχοθυμιαμάτων, κεριού και την παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων. Εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, το Γεννέσιον της Θεοτόκου και στις 4 Δεκεμβρίου τη μνήμη του Αγίου Σεραφείμ του Θαυματουργού, Αρχιεπισκόπου Φαναρίου και Νεοχωρίου.

Επισκέψιμη καθημερινά εκτός Δευτέρας. Ώρες επισκέψεων Τρίτη – Πέμπτη – Σάββατο 10:00 - 14:00, Κυριακή 07:00 – 14:00. Τηλ: 2441022250 fax: 2441022251 www.monikoronis.gr e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το περιβάλλον τους, μια ατμόσφαιρα πλημυρισμένη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, όσα χρόνια και αν πέρασαν από την ίδρυσή τους συνεχίζει να σκορπίζει μηνύματα πίστης, χριστιανικής αγάπης, ελπίδας και υπομονής (Απ. Παύλου Α’ Κορ. 13, 1 – 11) σε μια εξωκόσμια γαλήνια έκσταση.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΕΛΕΚΗΤΗΣ

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Παρόμοιο δέος με τα Μετέωρα στην Καλαμπάκα και τη Σιμωνόπετρα στο Άγιο Όρος πλημμυρίζει τον προσκυνητή, όταν έρθει η ώρα το βλέμμα του να αντικρίσει το περίφημο ιερό προσκύνημα. Έπειτα από αυτό το συναίσθημα έρχεται ο βαθύς σεβασμός για τους πιστούς προπάτορες που η πίστη τους οδήγησε σε αυτό το απύθμενο θαρρείς γκρεμό, για να ιδρύσουν το λατρευτικό της χριστιανοσύνης οίκο. Η ονομασία της προέρχεται από το γεγονός ότι οι ιδρυτές της πελέκησαν στα αλήθεια με πείσμα τον βράχο «με ξύλινα εργαλεία κατ’ εντολή της Παναγίας», για να οικοδομήσουν το θαυμαστό μοναστήρι στα 1344 μ. υψ., ίσως, το ψηλότερο στα Θεσσαλικά Άγραφα. Στη λάξευση αυτού του βράχου οφείλει το όνομα που της έδωσε ο λαός, «Παναγία Πελεκητή».

Η μονή ιδρύθηκε το 16^ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Συνδέθηκε στενά με τον ηγούμενο και θεωρούμενο κτήτορά της οσιομάρτυρα Δαμιανό το Νέο εκ Ρίχοβου ή Ρέχοβο, (σημερινά Αργιάχοβα συνοικισμός της Παλιοκατούνας) ο οποίος ασκήτευε σε κοίλωμα βράχου και ο οποίος μαρτύρησε στη Λάρισα το 1568. Λόγω της μεγάλης σπουδαιότητάς της αναγνωρίστηκε ως σταυροπηγιακή, υπαγόταν δηλαδή απευθείας στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, με σιγίλιο του 1606 από τον πατριάρχη Ραφαήλ του Β’.

Με τα προνόμια τα οποία παραχωρήθηκαν αύξησε την περιουσία της και τους οικονομικούς της πόρους. Αυτά προέρχονταν κυρίως από την ανεπτυγμένη κτηνοτροφία. Σε στενή συνεργασία με την αναπτυγμένη τότε Καρίτσα, έδινε δουλειά στους κατοίκους της, στα χωράφια και στα ζώα του. Διέθετε πλούσια και σπουδαία βιβλιοθήκη μοναδική πηγή γνώσης που δεν έμεινε ανεκμετάλλευτη αφού οι μοναχοί φρόντιζαν για τη διάσωση και εκμάθηση των ελληνικών γραμμάτων. Είναι δε βέβαιο από πληροφορίες και επιστολές ότι οι φωτισμένοι διδάσκαλοι του Γένους Ευγένιος Γιαννούλης και ο μαθητής του εξ ίσου επιφανής, Αναστάσιος Γόρδιος, είχαν άμεση σχέση και ενδιαφέρον για την πορεία του σχολείου που λειτουργούσε στην Πελεκητή. Άλλωστε ο θάνατος και των δύο, η οδύνη που προκάλεσε στους μοναχούς της Πελεκητής, καταγράφονται σε ενθύμηση στο εξωτερικό τμήμα του νότιου τοίχου του καθολικού της Αναλήψεως.

Σε όλη την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης αποτελούσε κρησφύγετο αρματολών και κλεφτών, όπως άλλωστε όλες οι μονές της περιοχής. Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1821 στα Άγραφα πραγματοποιήθηκαν απηνείς διωγμοί ενώ ολόκληρα χωριά καταστράφηκαν. Είναι αλήθεια ότι τα τρία σώματα στρατού του Σκόδρα που ‘’χτένισαν’’ τα ανυπεράσπιστα εκείνη τη στιγμή Άγραφα, προξένησαν τεράστιες υλικές καταστροφές που όμοιές τους ουδέποτε είχαν γνωρίσει στην ιστορία τους οι κάτοικοί τους. Τρείς τέτοιες ενθυμήσεις μοναχών μαρτυρούνται σε εκκλησιαστικά βιβλία (μηνιαία και οκτώηχο) της μονής για την καταστροφή της Καρίτσας, το 1823, από τον περιβόητο Μουσταή πασά της Σκόδρας (Μαχμούτ ή Μουσταφά κατ’ άλλους).

Το 1830 χαράχτηκαν τα νέα σύνορα της Ελλάδας. Τότε η συνοριακή γραμμή περνούσε από το καριτσιώτικο ρέμα αφήνοντας τα γειτονικά χωριά, τη μονή, μαζί με τα Θεσσαλικά Άγραφα στην Τουρκία. Οι κάτοικοι της περιοχής αντέδρασαν μετακινώντας τους πασσάλους της οριοθέτησης για να είναι ενταγμένοι στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Ήταν η μοναδική περίπτωση εξαίρεσης στο ΒΔ. 19/12/1833 το οποίο όριζε ότι όσα μοναστήρια έχουν λιγότερους από 6 μοναχούς πρέπει να διαλυθούν και η περιουσία τους να διατεθεί υπέρ των εκκλησιών και σχολείων.

Τότε 412 από τα 545 μοναστήρια διαλύθηκαν, εκτός της Πελεκητής που είχε την ιδιαιτερότητα να βρίσκεται πάνω στη γραμμή των συνόρων. Στην ιστορία της καταγράφηκε ο σημαντικός της ρόλος στις επαναστάσεις των ετών 1854, 1866, και του 1878, που μετά από τρία χρόνια καταλήγει στην απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους.Σήμερα υπάρχουν ακόμα μικρές πολεμίστρες και κρυφές πόρτες που χρησίμευαν στην άμυνα ή τη διαφυγή των αγωνιστών σε περιπτώσεις επιδρομών για τη σύλληψή τους. Με το Β.Δ. 21/3/1939 (ΦΕΚ 123/Α/29-3-39) έχει κηρυχτεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Η λαϊκή παράδοση της εύρεσης της ιεράς εικόνας

Εδώ που είναι το μοναστήρι φαινόταν κάποτε μια αμυδρή φλόγα. Ένας βοσκός πρόσεχε το φώς αρκετές μέρες πριν αποφασίσει να πλησιάσει. Όμως τα βράχια ήταν απότομα και κοφτερά, δεν μπόρεσε να προσεγγίσει, παρά μέρες αργότερα όταν με αξίνες οι συγχωριανοί του έσκαψαν, έσπασαν τα βράχια και έφτασαν στο σημείο. Εκεί, αντίκρισαν μια κανδήλα αναμμένη να φωτίζει την εικόνα της Παναγίας. Την πήραν και τη μετέφεραν στην εκκλησία του χωριού. Την άλλη μέρα η εικόνα βρέθηκε στο ίδιο μέρος που ήταν πριν. Λένε, πως το ίδιο βράδυ ονειρεύτηκε ο παπάς την Παναγία που του είπε πως θέλει να χτιστεί εκεί η εκκλησία και εκείνη θα βοηθήσει για να πελεκηθεί ο βράχος. Πράγματι έτσι έγινε και ο βράχος κοβόταν «όπως το σαπούνι».

Το κτηριακό συγκρότημα

Χτισμένη σαν απόρθητο φρούριο με μικρά παράθυρα και πολεμίστρες εντυπωσιάζει ακόμα περισσότερο τον επισκέπτη καθώς αυτός βαδίζει στην πλακοστρωμένη στοά, ουσιαστικά μέσα στον σπηλαιώδη βράχο ο οποίος αγκαλιάζει στενά το μοναστήρι. Αυτός είναι που πελεκήθηκε και έδεσε αρμονικά με τις καλοδουλεμένες πέτρες των μαστόρων. Το συγκρότημα περιλαμβάνει δύο ναούς.

Της Ανάληψης του Σωτήρα ο πρώτος και παλιότερος είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος, με υπερυψωμένο το κεντρικό τμήμα της καμάρας, τυπολογικά μοναδικός. Ο μακαριστός μητροπολίτης Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτης μας παραδίδει την πληροφορία ότι σε επίσκεψή του είδε πάνω από την είσοδό του τη χρονολογία 1529. Παρότι η επιγραφή δεν υπάρχει, η μαρτυρία του θεωρείται αξιόπιστη από τους ειδικούς. Από υπάρχουσα επιγραφή μαθαίνουμε ότι ιστορήθηκε Έν έτει αχνδ’ (=1654) με συμμετοχή των αγιογράφων Ιωάννη, Νικόλαο ιερέα και Ιάκωβο ιερομόναχο. Τη δαπάνη κατέβαλε ο άρχοντας Μάνος, γιός του Δημητρίου Μορφέση. Ο ναός είναι κατάγραφος με καλής τέχνης τοιχογραφίες εκτός από το κάτω τμήμα των τοίχων. Στον ναό της Ανάληψης βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Πελεκητής, της Παναγίας των Αγράφων.

Ο δεύτερος ναός, της Παναγίας Φανερωμένης, είναι μονόχωρος μονόκλιτου αθωνίτικου τύπου και οι τοιχογραφίες έγιναν Έν έτει αχξζ’; (=1667/6) με συμμετοχή δύο ζωγράφων, Ιάκωβο τον ιερομόναχο και το γιό του Δημήτριο με δαπάνη ευσεβών χριστιανών. Και τους δύο τους έχτισε ο Παχώμιος λίγα χρόνια νωρίτερα από τις ημερομηνίες της ιστόρησης. Συμπτωματική ή όχι είναι χαρακτηριστική η συνύπαρξη στην ίδια μονή δύο ναών μονόχωρων στην προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα εγκάρσιο κλίτος. Θα ‘λεγε κανείς πως μια κάποια τάξη συγκέντρωσης του χώρου, τουλάχιστον εσωτερικά, ξεκινά με τον πρώτο και ολοκληρώνεται με τον δεύτερο. Και οι δύο είναι μικροί σε σχέση με τα συνηθισμένα αλλά κατάγραφοι και κατανυκτικοί. Διαθέτουν έναν μεταβατικό τύπο τέμπλων συνδυάζοντας απλοϊκά στοιχεία αλλά και έντονα ανάγλυφα με πλούσια γλυπτή διακόσμηση. Είναι θαυμάσια χρυσωμένα και αποτελούν, ωραία δείγματα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής πιθανά των αρχών του 17^ου αιώνα με εικόνες της ίδιας εποχής,

Η μονή Πελεκητής είναι στο σύνολό της ένα πολύπλοκο συγκρότημα με κελιά, διαδρόμους, κρύπτες και ‘’μυστικές’’ πόρτες διαφυγής χτισμένο σε επάλληλα επίπεδα λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους. Στο χώρο του ισογείου στην είσοδο του ναού της Φανερωμένης βρίσκεται το αρχονταρίκι για την υποδοχή των προσκυνητών ενώ δίπλα του, από μια χαμηλή ξύλινη πόρτα επικοινωνεί με την πίσω αυλή, στα ριζά θεόρατων γκρίζων βράχων. Επίσης στο -ισόγειο, μια ξύλινη σκάλα οδηγεί στους δύο επάνω ορόφους, όπου υπάρχουν δωμάτια φιλοξενίας επισκεπτών, μικρά κελιά κάτω από τις κλίσεις της στέγης καθώς και η μεγάλη τράπεζα των μοναχών. Από εκεί, βγαίνει επάνω από την μονή όπου τα πέτρινα καθιστικά για ανάπαυση κάτω από τη δροσερή σκιά των δέντρων και των πελώριων βράχων. Από αυτό το ψηλό σημείο η θέα προς τις δεκάδες ελατοσκέπαστες κορφές είναι εκπληκτική.

Στο δεύτερο επίπεδο υπάρχει το παλιό Ηγουμενείο και διάφορα παλιά χρηστικά αντικείμενα, αποστακτήρας τσίπουρου, ένα παλιό βαρέλι, ξύλινες κασέλες κ.ά. Έξω από το διάδρομο υπάρχει μυστική καταπακτή που κάποτε χρησίμευε σαν κρυφή έξοδος από τη μονή που βγάζει σε απόκρημνο και αθέατο σημείο του δάσους για τη διάσωση των αγωνιστών που κατέφευγαν εδώ. Στον ίδιο χώρο υπάρχει μικρός φούρνος και ερμάρια ενώ στην άκρη μια στενή πέτρινη σκάλα οδηγεί σε χώρους απομόνωσης και περισυλλογής καθώς και στο μοναχικό κελί που λειτουργούσε ‘’κρυφό σχολείο’’. Ακόμα πιο κάτω σε ένα τρίτο επίπεδο υπάρχουν και άλλο χώροι αποθηκευτικοί, κελιά, εσοχές και κρύπτες καθώς και μελισσομάντρι, μια εσωτερική κυψέλη μελισσών χτισμένη στον τοίχο της μονής.

Ολόκληρο το συγκρότημα, οι εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι, η λιθοδομή και η παραμικρή λεπτομέρεια αναστηλώθηκαν και ανακαινίστηκαν επί σειρά ετών με την φροντίδα των επιτρόπων της και την επίβλεψη της 7^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Για τις εργασίες αυτές έλαβε το βραβείο της Ευρωπαϊκής ένωσης NOSTRA.

Ιερά κειμήλια

Παρά τις κλοπές που έγιναν σε καιρούς εγκατάλειψης η μονή συνεχίζει να αποτελεί αληθινό μουσείο θρησκευτικής κληρονομιάς. Δεν είναι μόνο τα ξυλόγλυπτα τέμπλα, οι τοιχογραφίες και οι εικόνες. Υπάρχουν σπουδαία ιερά ευαγγέλια, πλούτος σπάνιων βιβλίων και χειρογράφων, Άγιο Ποτήριο, η λειψανοθήκη του Αγίου Χαραλάμπους, μοναδικά ιερά σκεύη και αντικείμενα. Ξεχωρίζει η παλιά εικόνα της Παναγίας Πελεκητής (1654), η μεταλλική σφραγίδα της Μονής (1682), πολύτιμες εικόνες μεταξύ των οποίων δύο του Χριστού∙ στο τέμπλο της Φανερωμένης (1626) η πρώτη και στο τέμπλο της Αναλήψεως (1651) η δεύτερη, ένα τυπικό (εκκλησιαστικό βιβλίο) του 1577, και δύο αχρονολόγητοι σταυροί (ξυλόγλυπτος και μεταλλικός).

Η Θέση της μονής

Το τοπίο συναρπάζει συνδυάζοντας την αλπική όψη των βουνών με τα έλατα και την λίμνη Ν. Πλαστήρα. Η μονή Πελεκητής βρίσκεται στην δυτική πλευρά της σημερινής Λίμνης Νικολάου Πλαστήρα. Το μεγαλόπρεπο συγκρότημα δεσπόζει του οικισμού της Καρίτσας, από τα πιο παλιά χωριά και ιστορικά της Νεβρόπολης μαζί με το Νεοχώρι και την Κερασιά. Σκαρφαλωμένο σε απρόσιτη θέση προβάλει ανάμεσα στους δυσπρόσιτους θεόρατους βράχους. Σε μικρή απόσταση από το μοναστήρι, σε δύσβατη τοποθεσία ακόμα μεγαλύτερου υψομέτρου, υπάρχει το ασκηταριό του Αγ. Δαμιανού. Δεν είναι άλλο από μια μικρή σπηλιά που ασκήτεψε επί 15 χρόνια ολοκληρώνοντας το χτίσιμο της μονής. Εκεί εικονίζεται σε δύο τοιχογραφίες με την ένδειξη «ο κτήτωρ της Μονής ταύτης».

Πρόσβαση

Εύκολη πρόσβαση από τον δυτικό δρόμο όπου το κέντρο των δραστηριοτήτων της λίμνης Ν. Πλαστήρα. Κοντά στο Νεοχώρι και τον Μπελοκομίτη. Ένα χλμ. μετά τον τελευταίο υπάρχει δεξιά δστ. προς Καρίτσα – μονή Πελεκητής (7,0 χλμ.). Πρόσβαση και από τον ανατολικό δρόμο της Λίμνης από Λαμπερό και Καστανιά. Μετά την Καστανιά είναι το φράγμα της Λίμνης (9,0 χλμ.). Από το φράγμα ο Μπελοκομίτης είναι 7,0 χλμ. και άλλα τόσα το προαύλιο της Μονής.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Ανδρώα μονή χωρίς αδελφότητα. Ηγούμενος ο αρχιμανδρίτης Αχίλλειος. Εορτάζει δύο φορές το χρόνο, στις 15 Αυγούστου της Παναγίας και στις 8 Σεπτεμβρίου το Γενέσιο της Θεοτόκου. Επισκέψιμη καθημερινά εκτός Δευτέρας και Πέμπτης 10:30 – 16:00 και το καλοκαίρι 10:30 – 18:00. Τηλ: 2441094747, fax: 2441027354, 6973699500.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΠΗΛΙΑΣ ΚΟΥΜΠΟΥΡΙΑΝΩΝ (Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου)

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Ξακουστή σε όλη την Ελλάδα, η μονή Σπηλιάς είναι από τα παλιότερα και πιο φημισμένα προσκυνήματα στη Θεσσαλία, ευρύτερα γνωστή για την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας (1883). Η αρκετά απόκρημνη άλλοτε δύσβατη τοποθεσία, εξακολουθεί να σκορπά ρίγη στον επισκέπτη καθώς πλησιάζει από την μοναδική είσοδο, στη νότια πλευρά της βουνοπλαγιάς.

Από πατριαρχικό σιγίλιο το οποίο εκδόθηκε το 1677 από τον πατριάρχη Διονύσιο Δ’ (1667 – 1679), προκύπτει ότι κηρύχτηκε σταυροπηγιακή και ότι ανεγέρθη εκ βάθρων το πρώτο, μικρό καθολικό, από τον ιερομόναχο Ανανία πριν το έτος αυτό. Η ονομασίας της προέρχεται από τη σπηλιά που βρίσκεται στο βράχο, κάτω από το μοναστήρι. Στις μέρες μας διασώζει δύο ναούς αθωνικού τύπου.

Με τη μονή συνδέονται πολλά γεγονότα ήδη από την προεπαναστατική περίοδο με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη να οργανώνει πολλά συμβούλια, για την προετοιμασία κινημάτων και αγώνων για την ελευθερία. Χρησίμευσε ως ορμητήριο και καταφύγιο κλεφταρματολών ενώ συνέβαλε σημαντικά στην επανάσταση του 1821. Η στρατηγική, απόκρημνη και οχυρή της θέση είχε ιδιαίτερη σημασία ενώ το πλαίσιο που λειτουργούσε το αρματολίκι των Αγράφων την έφερνε συχνά στο επίκεντρο των συγκρούσεων. Έτσι έγινε με την επανάσταση των Αγράφων όταν η μονή υπήρξε στραταρχείο, έτσι και το 1823 με την εισβολή του Μουσταή πασά της Σκόδρας (Μαχμούτ ή Μουσταφά κατ’ άλλους) για τη καταστολή της. Αργότερα, είχε μεγάλο ρόλο στη Θεσσαλική επανάσταση του 1854, όπως στο δραματικό 1866/7 που αν και καθίσταται στόχος των υπεράριθμων τουρκικών δυνάμεων προσφέρει σωτήριο καταφύγιο στους Θεσσαλούς. Το 1878 ήταν το στρατηγείο της Θεσσαλικής επανάστασης, προοίμιο, για την οριστική απελευθέρωση του 1881.

Από την άλλοτε μεγάλη της περιουσία, κτήματα, βοσκοτόπια, ζώα, εισφορές - τάματα, δεν έμειναν πολλά πράγματα εκτός από τα ιστορικά και σημαντικά μοναστήρια – μετόχια της, τα οποία δείχνουν την αίγλη που απολάμβανε στο ποίμνιό της: Παναγία και Αγίου Χαραλάμπους Πετρίλου, Γενεσίου της Θεοτόκου Κώστη Κουμπουριανών, Γενεσίου της Θεοτόκου Βλασίου, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Μικρών Βραγγιανών, Γενέσιον της Θεοτόκου Μεσοβουνίου. Παρά τα έσοδα τα οποία είχε, οι αρχές του 20^ου αιώνα τη βρίσκουν «έρημο και διαλελυμένη». Η ανασύστασή της έγινε το 1925 από τον μακαριστό Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη. Αναμφίβολα, στην ιστορική της πορεία πρόσφερε πολλά στον τόπο, ανέπτυξε μεγάλη και σοβαρή φιλανθρωπική δράση έως το 1963, όταν εκοιμήθη ο τελευταίος μοναχός της Δαβίδ.

Από τότε έως το 2004 ενώ υπήρχαν ιερείς οι οποίο πρόσεχαν τους ναούς, δεν είχε εγκατασταθεί αδελφότητα. Παρά την έλλειψη αυτή εξακολουθούσε να συγκεντρώνει πλήθη πιστών συσπειρώνοντας γύρω της τους εναπομείναντες πληθυσμούς των χωριών της Αργιθέας. Το 2004 εγκαταστάθηκε νέα, δυναμική αδελφότητα και σήμερα αριθμεί έξι μοναχούς και έναν δόκιμο. Διακόνημά της η ανάσταση, ευημερία της μονής σύμφωνα με την παλιά της μεγαλοπρέπεια και δόξα κάτι που θα έχει ευεργετική αντανάκλαση σε όλη τη περιοχή.

Μια από τις πρώτες πρωτοβουλίες της αδελφότητας, ειδικά του ηγουμένου της Νεκτάριου, είναι η θρησκευτική γιορτή των Θεοφανείων που γίνεται εδώ και πέντε χρόνια στη γειτονική λίμνη Στεφανιάδα. Πραγματικά μια πολύ επιτυχημένη ενέργεια η οποία προσελκύει πλήθος πιστών από τα γύρω χωριά και βρήκε αμέσως συμπαραστάτη το σύλλογο Στεφανιωτών ‘’Η Ιτιά’’.

Η λαϊκή παράδοση της εύρεσης της ιεράς εικόνας

Η τοπική διαδεδομένη παράδοση αναφέρει την ύπαρξη δύο αδελφών μοναχών, Παρθένιο και Αθανάσιο, που μόναζαν στην μονή Αγίου Χαραλάμπους της γειτονικής Στεφανιάδας. Φεύγοντας για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους εκεί που διανυκτέρευσαν είδαν στον ύπνο τους την Θεοτόκο να τους δίνει εντολή να ανέβουν στον βράχο, πάνω από τη σπηλιά γιατί «εκεί θα βρουν τους Άγιους Τόπους», υποδεικνύοντάς τους τον τόπο όπου υπήρχε η εικόνα. Πράγματι το πρωί, σκαρφάλωσαν πάνω από τη σπηλιά και γαντζωμένη σε κλαδί πουρναριού βρήκαν την εικόνα. Από αυτή την Θεία παρέμβαση οδηγήθηκαν στην ίδρυση της Μονής.

Η ίδια διήγηση περιγράφει τις δυσκολίες που προέκυψαν στο χτίσιμο από την έλλειψη νερού. Πάλι η Θεοτόκος παρουσιάστηκε σαν απλή γυναίκα σε ένα μαστορόπουλο λέγοντάς του να τρυπήσουν έναν βράχο κοντά στο σημείο οικοδόμησης. Έτσι βρέθηκε το πολύτιμο νερό, η «Μάνα» όπως λέγεται, η οποία υδρεύει και σήμερα το συγκρότημα. Σε αυτή την λαϊκή παράδοση πιθανά αναφέρεται η πολύ παλιότερη ιστορία της για την οποία δεν έχει γίνει γνωστό τίποτα. Χαμένο σήμερα χειρόγραφο, αντίγραφο παλιότερου, κατά τον αρχιμανδρίτη Λουκά Δεπούντη ανέφερε τη χρονολογία 1604 χωρίς να έχει επαληθευτεί από τα δεδομένα.

Το κτηριακό συγκρότημα

Στον εξωτερικό χώρο εντυπωσιάζει το μεγάλο μακρόστενο κτήριο με τις καμάρες και την κεραμοσκεπή. Είναι ο ξενώνας της μονής, πολύ χρήσιμος στους προσκυνητές που έρχονται κάθε ώρα της ημέρας, ενίοτε και της νύχτας. Περνώντας την επιβλητική καμάρα της εισόδου, όπου ταυτόχρονα εξυπηρετεί στη διαλογή και το άναμμα των κεριών εισέρχεστε στον κυρίως χώρο. Μέσα στο συγκρότημα της μονής πλέον έχετε την εντύπωση ότι βρίσκεστε σε μια χαριτωμένη αυλή σπιτιού με εντυπωσιακή καθαριότητα και πάστρα. Χαρακτηριστικά της η απλότητα της πλακόστρωτης αυλής με τις γλάστρες στη σειρά γεμάτες λουλούδια εμπρός από τα κελιά τα οποία επισκευάστηκαν πρόσφατα, τα άλλα βοηθητικά κτήρια, η τράπεζα και το ηγουμενείο, όλα του 19^ου αιώνα. Επίσης, εντός του περίβολου υπάρχουν δύο κρήνες ενώ όλο το σύνολο περιβάλλεται από τις νέες διώροφες πτέρυγες κελιών προσδίδοντάς του φρουριακή μορφή καθώς είναι θεμελιωμένες στο βράχο.

Από τα πρώτα που αντικρίζει ο προσκυνητής είναι οι δύο ναοί. Το αρχικό, μικρό μονύδριο είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (17^ουαι.) με τοιχογραφίες ίδιας περιόδου. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι αντιγραφή του παλιού το οποίο κατεστράφη και χρυσωμένο. Δίπλα στο παλιό καθολικό το νέο, μεγαλύτερο, αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή, προέκυψε από τη μεγάλη φήμη του 18^ο αι. Αυτή οφειλόταν τόσο στην θαυματουργή εικόνα και τις πολυάριθμες ιάσεις ασθενών όσο και στη σύνδεση με τα επαναστατικά κινήματα. Αριστερά του υπέρθυρου της εισόδου στο νάρθηκα, υπάρχει επιγραφή της ανέγερσής του και το έτος 1892.

Μέσα στο ναό η πλουσιότερη διακόσμηση σε σύγκριση με τον παλιό και το ξυλόγλυπτο χρυσωμένο τέμπλο με τις δουλεμένες λεπτομέρειες, δημιουργία των μαστόρων Γεωργίου και Ιωάννη (1779) υποβάλουν τον προσκυνητή. Οι τοιχογραφίες της Ζωοδόχου Πηγής έγιναν από το εργαστήριο του ζωγράφου Θεόδωρου του ιερέα, που αργότερα ζωγράφισε τη μονή Αγίας Τριάδας στη Δρακότρυπα. Είναι αλήθεια ότι είναι αρκετά ταλαιπωρημένες από τα χρόνια και την αιθάλη των κεριών που έχει μεταβάλει το χρώμα τους. Έχει προγραμματιστεί όμως ο καθαρισμός και η συντήρησή τους στα αμέσως επόμενα χρόνια.

Ιερά κειμήλια

Στη μονή σώζονται αρκετά κειμήλια, σταυροί, αναλόγια, θυμιατά, καντήλες, λειψανοθήκες∙ η μία εξ αυτών με τα σεπτά λείψανα των αγίων Βαρνάβα και Χαραλάμπους. Τα περισσότερα φέρουν επιγραφές του 18^ου αι. εποχής της μεγάλης ακμής της. Στον κυρίως ναό εκτός της πλούσιας διακόσμησης πολλά ελκύουν το βλέμμα όμως ξεχωρίζει το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο με τρείς σειρές εικόνων, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε σύμφωνα με επιγραφή το 1779 με δαπάνη του ηγούμενου Γαβριήλ και των υπόλοιπων μοναχών. Οι περισσότερες εικόνες του χρονολογούνται στα 1736, και μερικές παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και μεγάλη καλλιτεχνική αξία, όπως η εικόνα της Θεοτόκου «δια χειρός ελαχίστου Θεόδωρου εκ κώμης Αγιάς» και η εικόνα του Χριστού στο τέμπλο (1717 ή 1719), που αναφέρει, «ελάχιστος Θεόδωρος από την Μεγαλοβλαχίαν εκ κώμης Βουκουρέστι». Πράγματι αξιοθαύμαστες ενώ η τελευταία ίσως είναι η παλιότερη.

Επιβλητικός ο μπρούντζινος χορός και ένα θαυμάσιας τέχνης προσκυνητάρι διακοσμημένο με φίλντισι και παράσταση εστεμμένου δικέφαλου αετού. Πλήθη κόσμου συνέρεαν από παλιά στο προσκύνημα της θαυματουργής επάργυρης εικόνας της Παναγίας της Σπηλιάς, ίσως το πολυτιμότερο κειμήλιο που υπάρχει συνεχίζοντας να θαυματουργεί στους πιστούς. Επίσης φυλάσσονται τμήματα του παλιού τέμπλου από το ναό της Κοιμήσεως που χρονολογούνται τον 17^ο αιώνα και περιλαμβάνουν τμήματα από τα αποστολικά και τμήμα από το δωδεκάορτο με δέκα σκηνές εκ των οποίων διακρίνονται ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση, η Υπαπαντή και η Βάπτιση.

Η θέση της μονής

Το τοπίο μέσα στην αγριότητά του είναι βέβαιο ότι συναρπάζει τον προσκυνητή. Η μονή βρίσκεται στην κτηματική περιφέρεια Κουμπουριανών ενός από τους μεγαλύτερους οικισμούς της Αργιθέας στο παρελθόν με ελάχιστους κατοίκους σήμερα. Είναι χτισμένη ανάμεσα στα κορφοβούνια σε ύψος 780μ. σε ένα θεαματικό φυσικό πλάτωμα της απότομης βραχώδους πλαγιάς κάτω από την κορφή Ζερβό (1763μ. υψ.). Σχετικά κοντά της βρίσκονται τα χωριά Λεοντίτο (επικοινωνεί από μονοπάτι 30’), Στεφανιάδα και Κουμπουριανά με πανοραμική θέα του τελευταίου ενώ χαμηλότερα, μέσα στην απαράμιλλου φυσικού κάλλους χαράδρα αργοκυλά το Πετριλιώτικο ρέμα. Αυτό, εκτός της σπάνιας φυσικής παραποτάμιας βλάστησης διαθέτει και μια σειρά ανθρώπινων οικοδομημάτων – κοσμημάτων της περιοχής, τα πέτρινα γεφύρια. Πραγματικά ο επισκέπτης αντικρίζει μια από τις ομορφότερες τοποθεσίες της Ανατολικής Αργιθέας, ίσως η ωραιότερη.

Πρόσβαση

Τα τοπία στην ορεινή Αργιθέα δεν άφησαν κανέναν χωρίς καλές εντυπώσεις ενώ η διαδρομή είναι από αυτές που οι οδηγοί δεν θέλουν να τελειώσει ποτέ. Η εποχή που «η άνοδος δι΄ υποζυγίου είναι επικίνδυνος και η οδοιπορία πάλιν κοπιώδης» και ο πολύς χρόνος (40ω από Μουζάκι) πέρασε προ πολλού. Σήμερα, για να φτάσει ο προσκυνητής στη μονή χρειάζεται το πολύ μιάμιση ώρα για να καλύψετε τα 41 χλμ. από το Μουζάκι. Στο μεγαλύτερο τμήμα της είναι άσφαλτος και μόνο μετά από το Χάνι Νασιώκα έχει χωματόδρομο (5,8 χλμ. από μονή Σπηλιάς). Στην διαδρομή, σας δίνεται η δυνατότητα να επισκεφθείτε τις αντίστοιχες μονές στο Βλάσι ή το Πετρίλο ή απλά να απολαύσετε τη βόλτα σας στο ποτάμι σχεδόν σε όλη τη διαδρομή από το Βλάσι ως τη μονή Σπηλιάς.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Ανδρώα μονή με αδελφότητα 6 μοναχών. Ηγούμενος ο αρχιμανδρίτης Νεκτάριος. Πανηγυρίζει δύο φορές το χρόνο, της Ζωοδόχου Πηγής και στις 15 Αυγούστου, προσελκύοντας εκατοντάδες προσκυνητές από τη Θεσσαλία, τη γειτονική Άρτα και από όλη την Ελλάδα. Από τον Οκτώβριο έως τον Απρίλιο είναι κλειστή κάθε Πέμπτη. Όλο τον υπόλοιπο χρόνο είναι ανοιχτή καθημερινά από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου ενώ υπάρχει και δυνατότητα φιλοξενίας. Τηλ & fax: 2445031739, www.monispilias.gr e-mail: info@mοnispilias.gr

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΔΡΑΚΟΤΡΥΠΑΣ

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας αναπτύχθηκαν πλήθος μοναστηριών στα ορεινά συγκροτήματα Αργιθέας και Αγράφων που είχαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Θεσσαλίας. Ένα από αυτά, η μονή Αγίας Τριάδας, βρίσκεται χτισμένη στις πλαγιές του Τύμπανου σε ψηλό σημείο (721μ. υψ.) του Δ. Διαμερίσματος της ιστορικής Δρακότρυπας (Σκλάταινα).

Η μαρτυρία του σιγιλίου της δεύτερης πατριαρχίας του Πατριάρχη Παΐσιου του Β’ δίνει ασφαλή στοιχεία για την ανέγερση. Μάλιστα αναφέρει ότι στην ίδια θέση «ευρίσκετο εν πτωχόν μοναστηράκι», το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα. Αυτό, από τον χρόνο και την εγκατάλειψη κείτονταν σε ερείπια. Το ίδιο πατριαρχικό σιγίλιο αναφέρει ότι: «οι χριστιανοί του ειρημένου χωριού …(..) λαβόντες άδεια παρά των κρατούντων ανήγειραν και ωκοδόμησαν αυτό εκ θεμελίων ιδίοις εξόδοις και δαπανήμασιν…». Αμέσως μετά την ανέγερση του καθολικού, ζήτησαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να κατάταξη τη μονή στο καθεστώς των σταυροπηγίων, πράγμα το οποίο έγινε το 1743. Επομένως η χρονολογία κατασκευής του ναού πρέπει να έγινε το 1742 ή λίγο νωρίτερα.

Την ίδια εποχή, επανδρώθηκε με τρείς μοναχούς για τους οποίους υπάρχουν φειδωλές πληροφορίες για το έργο τους εκτός από την επιστολή προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως το 1797, όπου ζητούν προστασία στη διαμάχη τους με τους ντόπιους και τις οικονομικές αυθαιρεσίες Τούρκων σπαχήδων. Για την κατοπινή ιστορία του δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία αλλά πρέπει να έπαιξε σημαντικό πολιτιστικό ρόλο αφού είχε μεγάλη βιβλιοθήκη σε ειδικό δωμάτιο της βόρειας πτέρυγας από την οποία δεν σώθηκαν παρά ελάχιστα βιβλία. Την επισκέφθηκε ο Κοσμάς ο Αιτωλός αλλά και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο οποίος είναι πιθανόν να χρησιμοποίησε κατά την επανάσταση το μοναστήρι για να αναπαυθεί και να αναλάβει από την φυματίωση που τον βασάνιζε.

Βέβαιο είναι ότι ακολούθησε την ιστορική διαδρομή της κοινωνικά ανεπτυγμένης Δρακότρυπας οι κάτοικοι της οποίας ήταν κυρίως κτηνοτρόφοι αλλά και πετυχημένοι έμποροι που διαχειρίζονταν εκτός τα παράγωγα της κτηνοτροφίας και όπλα. Είναι γνωστό ότι κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας λειτουργούσαν εδώ εργαστήρια κατασκευής σπαθιών, όπλων και πιστολιών για το εμπόριο. Αυτό ασκήθηκε από τους ντόπιους στις γειτονικές περιοχές αναπτύσσοντας οικονομικά τον τόπο τόσο ώστε να μπορούν να αναλάβουν όχι μόνο το χτίσιμο της μονής ή την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου (1741) αλλά και πολλών κοινωφελών οικοδομημάτων όπως είναι οι νερόμυλοι στο ποτάμι.

Το κτηριακό συγκρότημα

Από το άλλοτε μεγάλο συγκρότημα σώζεται μόνο το καθολικό ενώ τα τελευταία χρόνια με τη συνδρομή των κατοίκων ανεγέρθη ένα μεγάλο κτήριο που περιλαμβάνει τα απαραίτητα για την λειτουργία της μονής (αρχονταρίκι, ηγουμενείο και τα κελιά). Ο ναός ανήκει στον λεγόμενο τετρακιόνιο αθωνίτικο τύπο μετά χορών και νάρθηκα στη δυτική πλευρά, όμοιο, με τα καλύτερα καθολικά του Αγίου Όρους από όπου άλλωστε έλκει την καταγωγή του.

Γύρω από το καθολικό υπάρχουν τοίχοι αντιστήριξης χτισμένοι από τους κατοίκους του χωριού με τα υλικά και στη θέση περίπου που βρίσκονταν τα κελιά του μοναστηριού τα οποία κατεδαφίστηκαν το 1967 – 70. Οι πτέρυγες των κελιών σχημάτιζαν κλειστό ορθογώνιο και εκτός τη νότια ήταν διώροφες. Οι εξωτερικοί τοίχοι τους ήταν από λιθοδομή με ξυλοδεσιές ενώ οι διαχωριστικοί τοίχοι ήταν από τσατμά. Κοντά στο διαβατικό υπήρχε κρήνη, κοντά στη σημερινή, στη βόρεια πτέρυγα υπήρχε δωμάτιο – βιβλιοθήκη ενώ στη νοτιοανατολική γωνιά υπήρχε παρεκκλήσι του Αγίου Προκοπίου. Σύμφωνα με τη διαδεδομένη στο χωριό παράδοση εκεί έμαθε τα πρώτα του γράμματα ο μετέπειτα Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, ο οποίος καταγόταν από τη Δρακότρυπα (Σκλάταινα) και υπήρξε μεγάλη προσωπικότητα του μοναχισμού του 16^ου αι. Στα Μετέωρα ασπάστηκε το μοναχικό σχήμα ενώ αργότερα έγινε ηγούμενος της Μ. Φιλοθέου Αγίου Όρους και ιδρυτής δύο μονών, την ομώνυμη στον Όλυμπο και τη Μονή Σουρβιάς στο Πήλιο.

Παλιότερα υπήρχαν δύο είσοδοι στο ναό και οι δύο από το νάρθηκα. Η δευτερεύουσα στο νότιο τοίχο χτίστηκε και πλέον ο προσκυνητής εισέρχεται από την κύρια της δυτικής πλευράς. Το εσωτερικό του ναού είναι φωτεινό, πολύ επιβλητικό με αποδοτική προσπάθεια των κατασκευαστών να δημιουργηθεί πολυτελής εμφάνιση. Συνηγορούν σε αυτό το τέμπλο, οι τέσσερις χτιστοί κίονες, εξωτερικά σοβατισμένοι με φρέσκο σε απομίμηση μάρμαρου και γύψινα κιονόκρανα με φυτικό διάκοσμο, τα έπιπλα και τα σκεύη, οι καντήλες, οι γύψινοι φεγγίτες με τα χρωματιστά τζάμια και ο αληθινός θησαυρός της ζωγραφικής που καταλαμβάνει όλη τη διαθέσιμη επιφάνεια ακόμη και τους ξύλινους ελκυστήρες. Όλα αυτά ολοκληρώνουν την εντύπωση αυτής της πολυτέλειας που θα ήταν εντονότερη στα χρόνια της ακμής του μοναστηριού.

Το μεγάλο μνημείο ζωγραφίστηκε σύμφωνα με επιγραφή πάνω από την κύρια είσοδο του ναού στα 1758 από τον σημαντικότερο λαϊκό ζωγράφο της Θεσσαλίας την εποχή αυτή, τον Θεόδωρο, ιερέα από την Αγιά. Πρόκειται για εκτεταμένες συνθέσεις συχνά πολυπρόσωπες, με λαϊκό ύφος και αρκετό ενδιαφέρον. Εκείνη την εποχή είχε αρκετά μεγάλη αδελφότητα και ο ηγούμενος της ο Ιωσήφ, μαζί με τον μοναχό Διονύσιο ανέλαβαν το κόστος της ανακαίνισης και της ιστόρησης. Μια δεύτερη ενδιαφέρουσα επιγραφή, αριστερά της πρώτης, αναφέρει έναν αφορισμό για όποιον μοναχό παραβιάσει τους κανόνες της μοναστικής κοινωνίας.

Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο με χρονολογία ΑΨΜΔ (=1744) πάνω από την ωραία πύλη το οποίο φτάνει τα τέσσερα μέτρα σε ύψος ενώ αγγίζει σχεδόν τα έξι με την επίστεψη του σταυρού και των λυπηρών. Διαθέτει ποικίλο, πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο με τα προεξέχοντα στοιχεία χρυσά σε φόντο γαλάζιο και κόκκινο, καρπός πολλών παραγόντων, με ρίζες κυρίως στην βυζαντινή παράδοση αλλά και με επιδράσεις από τη δυτική τέχνη∙ εδώ εκφράζονται από τα ημικυκλικά στοιχεία, σαν αχιβάδες, που βρίσκονται πάνω από το δωδεκάορτο. Στις δύο επάνω σειρές διατηρούνται οι πολύ ενδιαφέρουσες αρχικές εικόνες ενώ οι δεσποτικές έχουν αντικατασταθεί με μεταγενέστερες και βρίσκονται στην εκκλησία του χωριού.

Ιερά κειμήλια

Σχεδόν σε όλα μοναστήρια τα οποία σε δύσκολους καιρούς συγχωνεύτηκαν ή έγιναν στόχος αρχαιοκάπηλων παρατηρείται το γεγονός ορισμένα κειμήλια να λείπουν, να έχουν εξαφανιστεί ή να βρίσκονται σε άλλους πιο ασφαλείς χώρους (βιβλιοθήκες, μονές, εκκλησίες της ενορίας, μουσεία) συχνά, χωρίς να το γνωρίζουν οι αδελφότητες οι οποίες εν τω μεταξύ αφοσιώθηκαν και λειτουργούν τις μονές. Μια τέτοια περίπτωση είναι η μονή Αγία Τριάδος Δρακότρυπας. Από αυτά που υπάρχουν ακόμα σε χρήση είναι τα στασίδια στους χορούς, η πολυθρόνα σε τύπο ανάκλιντρου στο ιερό, δύο (από τα τέσσερα) αναλόγια με ξυλενθετική διακόσμηση από μάργαρο∙ το ένα τετράγωνης διατομής και το άλλο εξάγωνης με υπογραφή «δια χειρός Ρίζου Ιερέως ΑΨΝΕ» (=1755). Επίσης δύο προσκυνητάρια εκ των οποίων το ένα με ένθετη διακόσμηση από μάργαρο και ένας ωραίος ξυλόγλυπτος δεσποτικός θρόνος. Πολύτιμες είναι όλες οι εικόνες του τέμπλου μαζί με τις δεσποτικές, οι οποίες έως πρόσφατα φυλάσσονταν στον ενοριακό ναό του Αγίου Δημητρίου όπως και το ευαγγέλιο έκδοσης Ενετίας του 1686.

Επίσης η εικόνα της Αγίας Τριάδος, με επιγραφή που αναφέρεται στην ανέγερση του καθολικού και σήμερα φυλάσσεται στο εκκλησιαστικό μουσείο της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων στην Καρδίτσα. Ένα Άγιο Ποτήριο με επιγραφή της μονής το οποίο βρίσκεται στη Κρηνίτσα Τρικάλων, βιβλίο (Τριώδιο) του 1722 από τη μονή Αγίου Προκοπίου, βιβλίο (ακολουθία του Αγίου Σεραφείμ του εν Φαναρίω) του 1790 τυπωμένη στη Βενετία με δαπάνη του προεστού «Δημητρίου Τζιολάκογλου του εκ Ρενδίνης των Αγράφων», βιβλίο (παρακλητική) του 1885 με επιμέλεια Ανδρέου Ιδρωμένου ιερέως και πιθανώς άλλα τα οποία σήμερα αγνοούνται.

Η Θέση της μονής

Βρίσκεται σε μια πανέμορφη υδροχαρή περιοχή που περιβάλλεται από βουνά με πλούσια υγιή δάση ελάτης χωρίς να λείπουν συστάδες από πεύκα καστανιές πλατάνια. Δεν είναι τυχαίο ότι λειτουργούν εδώ παιδικές κατασκηνώσεις. Η περιήγηση στην ευρύτερη περιοχή με θέα των κορφών του Τύμπανου και της Καραβούλας είναι εφικτή από καλούς δασικούς δρόμους. Το μεγαλύτερο τμήμα των δασών της Δρακότρυπας είναι ανεκμετάλλευτο χωρίς ανθρώπινη δραστηριότητα και αυτός είναι ο λόγος που έχουν βρει καταφύγιο πολλά είδη πανίδας, αγριογούρουνα, ζαρκάδια, αλεπούδες. Έχουν καταγραφεί διελεύσεις προς Αργιθέα - Άγραφα λύκων και αρκούδων ενώ τα γεράκια και οι αετοί είναι συνηθισμένο φαινόμενο στον ουρανό της.

Πρόσβαση

Πολύ όμορφη διαδρομή 11,00 χλμ. που ξεκινά από το Μουζάκι. Από την ενδιαφέρουσα κωμόπολη βγείτε στον δρόμο προς την ορεινή Αργιθέα. Η Δρακότρυπα είναι από τα πρώτα, πολύ όμορφα χωριά, που συναντάτε πάνω στο δρόμο. Εντός του οικισμού υπάρχουν κατευθυντήριες πινακίδες οι οποίες σας οδηγούν 2 χλμ. ψηλότερα όπου το μοναστήρι. Όσον αφορά το χωριό διαθέτει ένα ολόδροσο ποτάμι στο οποίο παλιότερα λειτουργούσαν νερόμυλοι, σήμερα αξιοπρόσεκτα μνημεία. Αξίζει με το παραπάνω η πεζοπορική διαδρομή που ξεκινά από χαμηλά και ανεβαίνει προς τις πηγές. Επίσης λειτουργεί όλο το χρόνο η δεύτερη σημαντικότερη Λαογραφική Συλλογή του δήμου Μουζακίου με σπάνια εκθέματα του 18^ου – 19^ου αι.

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Πολλά χρόνια ήταν έρημη αλλά εδώ και πέντε χρόνια φιλοξενεί γυναικεία αδελφότητα με δύο μοναχές. Ηγουμένη η γερόντισσα Ευφημία. Πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος γιορτή κινητή αλλά πάντα καλοκαιρινή. Τ.Θ. 35, τ.κ. 43060 Δρακότρυπα Μουζακίου. Επισκέψιμη καθημερινά από Δευτέρα έως Κυριακή 08:30 – 13:00 & 15:00 – 18:00 το καλοκαίρι και 08:30 – 13:00 & 16:00 – 19:30. Τηλ: 2445061502.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Κατά τη διαμονή μου σ’ ένα μοναστήρι, συνήθιζα να πηγαίνω και να κάθουμαι στο μικρό ναό του κοιμητηρίου, μέσα στους μπαχτσέδες. Από τη μικρή πόρτα του περιβόλου, απ’ όπου βγάνουν ραμμένους στο ράσο τους μοναχούς για να τους θάψουν, είδα κάποτε να ‘ρχεται ένας μισότυφλος ηλικιωμένος καλόγερος. Προχώρησε ίσαμε την άκρη του κήπου όπου ήταν μια τριανταφυλλιά ξηρή σχεδόν, δίχως άνθη. Φτάνοντας εκεί άφηκε ανάμεσα στ’ άνανθα κλαδιά και φύλλα ένα άνθος που κράταγε και είπε: «πάρε να ‘χεις και συ, να μη σε καταφρονέσουν».

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΜΟΝΕΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΡΕΝΤΙΝΑΣ

© Μάρτιος 2009

Ιστορία – Ίδρυση

Ο οικισμός της Ρεντίνας βρίσκεται σε δεσπόζουσα θέση στη συμβολή τριών νομών, Φθιώτιδας, Καρδίτσας και Ευρυτανίας. Δικαίως περηφανεύεται ότι στην κτηματική του περιφέρεια διασώθηκαν οι περισσότερες παλιές εκκλησίες των νοτιοανατολικών Αγράφων. Πολύτιμα μνημεία όλα, όμως ένα ξεχωρίζει. Είναι η μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ρεντίνας αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, από τα γνωστότερα και μεγαλύτερα μοναστήρια της περιοχής αλλά και της χριστιανοσύνης. Αποτελεί καύχημα για την κωμόπολη, τους κατοίκους της, ενώ ταυτόχρονα συνιστά πεδίο μελέτης για πολλές επιστήμες.

Απέχει έξι χλμ. από την Ρεντίνα που είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου. Ο χρόνος ίδρυσής της σύμφωνα με την παράδοση ανάγεται στη βυζαντινή περίοδο (9^ος ή 10^ος αι.), ενώ υπάρχουν ακριβείς ειδήσεις για ανακαίνιση του καθολικού το 1579. Νέα ανακαίνιση γίνεται το 1640 με δαπάνες της οικογένειας Στραβοένογλου (σύμφωνα με την επιγραφή – Στραβογγίνη κανονικά), με καταγωγή το Σμόκοβο. Μεγάλη πνευματική αλλά και υλική ακμή γνώρισε η μονή κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας όταν είχε 50 μοναχούς και πολλά μετόχια, στην περιφέρεια της Ρεντίνας αλλά και στο Σμόκοβο, Φάρσαλα, Δομοκό κ.ά. Ήταν σταυροπηγιακή με επικυρωμένα προνόμια από πατριαρχικό σιγίλιο του οικουμενικού πατριάρχη Σαμουήλ (1764). Υπήρξε σημαντικό εκκλησιαστικό κέντρο και διατηρούσε στενούς δεσμούς με το Φανάρι και το Άγιον Όρος καθώς και τη Ρωσία, όπου συντηρούσε μετόχι, το οποίο έδωσε στη μονή την προσωνυμία «Ρωσικόν».

Στο χώρο της λειτούργησε νοσοκομείο για τους απόρους των γειτονικών χωριών, ενώ στα μέσα του 18^ου αιώνα σε συνάρτηση με τον κοινωνικό χώρο και τον πλούτο της περιοχής ιδρύθηκε σχολείο κοινών γραμμάτων. Το 1757 δίδασκε εδώ ο παπα Δημήτρης, ο οποίος αλληλογραφούσε με τον γνωστό λόγιο Ζαγοριανό πατριάρχη Καλλίνικο Δ’. Στις αρχές του 19^ου αι. έγινε ανώτερη σχολή και πλέον εκτός από τα γραμματολογικά μαθήματα, διδάσκονται αρχαία ελληνικά και λατινικά ενώ αναφέρεται ότι διατηρούσε σημαντική βιβλιοθήκη. Μεγάλη προσφορά στη λειτουργία του είχε η οικογένεια Τσολάκογλου μια από τις επιφανέστερες οικογένειες της Ρεντίνας απόφοιτοι της ομώνυμης σχολής. Στη μνήμη των κατοίκων παραμένει έντονη η παράδοση για τις μεγάλες αποθήκες της μονής, όπου φύλαγε τεράστια βαρέλια κρασιών 25 – 30 «φορτώματα έκαστον». Το κρασί μεταφερόταν από τα πατητήρια σε αυτά τα θεόρατα «βαγένια» όχι με δοχεία, αλλά με σωλήνες «ρύακος δίκην».

Στους αιώνες που πέρασαν από την ίδρυσή του στέγασε πλήθος μοναχών αλλά πολλές φορές τις τοπικές επαναστάσεις και τα κινήματα όπως των ετών 1848, 1854, 1867, οπότε και υπέστη σημαντικές καταστροφές κατά τις συγκρούσεις με τους Τούρκους. Το 1881, όταν απελευθερώθηκε η Θεσσαλία είχε 7 μοναχούς αλλά και πολλές καταστροφές. Στα επόμενα χρόνια εγκαταλείφθηκε και το 1907 συγχωνεύεται με τη μονή Πέτρας. Επανιδρύεται το 1926 από τον μακαριστό μητροπολίτη Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη με αδελφότητα τριών μοναχών και το 1931 μαζί με τη μονή Πέτρας υπάγονται στην Ιερά Μονή Κορώνης ως μετόχια. Από το 1930 έως το 1947 ηγούμενος της μονής διετέλεσε ο Ιερομόναχος Αβράμιος (Ρούσκας) που εκτελέστηκε και βρήκε μαρτυρικό θάνατο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου.

Το 1974 με αρχιτεκτονική μελέτη του αρχιτέκτονα Ευαγγελου Χαιδά από τη Ρεντίνα άρχισαν οι πετυχημένες εργασίες αναστήλωσης των κελιών, του εξωνάρθηκα, ο καλλωπισμός του περιβόλου και ο καθαρισμός του εξωτερικού χώρου. Μαζί με την ανακεράμωση ξεκίνησε μια νέα εποχή για το ιστορικό μοναστήρι. Όλες οι εργασίες έγιναν με δωρεές των προσκυνητών κυρίως όμως με πρωτοβουλία των συλλόγων της Ρεντίνας. Αργότερα, τη δεκαετία του 1980 ήρθε η 7^η Ε.Β.Α Λάρισας η οποία συντήρησε και καθάρισε τις τοιχογραφίες. Από το 2000 λειτουργεί ως γυναικεία Μονή, της οποίας η αδελφότητα συνεχίζει τη μοναστική παράδοση μεριμνώντας για τη εξυπηρέτηση των προσκυνητών και τη συντήρηση των κτισμάτων.

Το κτηριακό συγκρότημα

Από τα λίγα κτηριακά συγκροτήματα μονών που διασώζει το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής αρχιτεκτονικής μορφής της. Αυτή ήταν τετράπλευρη φρουριακού χαρακτήρα με αντίστοιχες πτέρυγες «υπέρ των πεντήκοντα κελιών» γύρω από το καθολικό. Σήμερα σώζονται η ανατολική και η δυτική σε ένα τμήμα της τριώροφη ενώ όλες διαθέτουν ξύλινα μπαλκόνια – διαδρόμους.

Ο ναός είναι αθωνίτικου τύπου κατάγραφος με τοιχογραφίες που έγιναν με δαπάνη της οικογένειας Στραβοένογλου. Πρόκειται για την ίδια αρχοντική οικογένεια ευεργετών της εποχής η οποία ανακαίνισε τη μονή και βοήθησε πολλαπλώς και οικονομικά τον τόπο τους. Πλούσιοι έμποροι με οικονομικές δραστηριότητες σε βαλκανικές χώρες μέλη της οποίας είναι οι αδελφοί Φράγκος και Μόσχος οι οποίοι φέρονται ως κτήτορες αρκετών πέτρινων γεφυριών, λιθόστρωτων δρόμων, την εκκλησία των Ταξιαρχών, των λουτρών Σμοκόβου ενώ εικονίζονται ως κτήτορες της ιστόρησης του 1662. Αυτή η διακόσμηση του καθολικού έγινε από μια μεγάλη καλλιτεχνική προσωπικότητα αυτής της εποχής στη Θεσσαλία, το ζωγράφο Ιωάννη που ήταν από τους σπουδαιότερους συνεχιστές της μακεδονικής σχολής, σύμφωνα με τον Πάνο Βασιλείου.

Ο ίδιος εργάστηκε σε σημαντικά μοναστήρια της Μαγνησίας. Είχε το προτέρημα να συνδυάζει τις κατακτήσεις μεγάλων τοιχογράφων του 16^ου αι. όπως ο Φράγγος Κατελάνος, με τα νέα θέματα των κρητικών εικόνων της εποχής. Το τέμπλο επίσης με πολύ ωραίο διάκοσμο με ρίζες κυρίως στην βυζαντινή παράδοση και επιδράσεις από τη δυτική τέχνη, με ποικιλία χρωμάτων σε ένα ισορροπημένο διακοσμητικό αποτέλεσμα.

Βόρεια και νότια του νάρθηκα βρίσκονται προσαρτημένα τα δύο ξυλόστεγα παρεκκλήσια του καθολικού. Το βόρειο τιμάται στη μνήμη των Αγίων Πέτρου, Παύλου και Νικολάου και είναι κατάγραφο εσωτερικά όσο και στο πάνω μέρος της εισόδου, όπου η νεκρική σκηνή με τον Αββά Σισώη να θρηνεί τα εγκόσμια. Μια σκηνή που συνηγορεί στο νεκρικό χαρακτήρα του παρεκκλησιού πόσο μάλλον που αυτό βρίσκεται πάνω από το υπόγειο οστεοφυλάκιο του καθολικού. Στο νότιο και παλιότερο τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου ενώ όλα τα αρχικά επιχρίσματα έχουν πέσει. Δεν υπάρχουν επιγραφές σε κανένα. Ένα τρίτο, ‘’κρυφό’’ παρεκκλήσι του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται δίπλα στο ηγουμενείο στον τρίτο όροφο της δυτικής πτέρυγας των κελιών «με ωραίον χρυσοποίκιλτον τέμπλον» και θολωτή κρύπτη για τα κειμήλια ή σύμφωνα με την παράδοση ‘’κρυφό σχολείο’’.

Ιερά κειμήλια

Ένα χρόνο πριν την μελέτη και την αναστήλωση της μονής κλάπηκαν 14 εικόνες και δύο λειψανοθήκες, όλα μεγάλης αξίας. Στην ιερά μονή σήμερα βρίσκεται αποθησαυρισμένο τμήμα της κάρας του Αγίου Ιερομάρτυρος Βασιλείου πρεσβυτέρου της εκκλησίας της Άγκυρας, του οποίου η μνήμη τιμάται στις 22 Μαρτίου και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους κατοίκους των γύρω χωριών. Ο άγιος έζησε τον 4^ο αιώνα και μαρτύρησε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το 362 μ. Χ. από τον Ιουλιανό τον Παραβάτη. Η λειψανοθήκη φέρει την χρονολογία 1780 και είναι άγνωστο το πώς κατέληξε στην μονή.

Ο μακαριστός αρχιμανδρίτης Λουκάς Δεπουντής αναφέρει έναν τόμο «δεμένο καλά με δέρμα και σανίδες» που περιείχε δύο μηνιαία Ιουλίου – Αυγούστου με χαλκογραφία στην προμετωπίδα έκδοσης Σπινέλου Ανδρέα το 1548. Επίσης, ο αείμνηστος καθηγητής Αν. Ορλάνδος αναφέρει ένα παλιότερο του Οκτωβρίου έκδοσης 1512, ενώ ο αείμνηστος Σαμαρόπουλος συγγραφέας του «Οδηγού Καρδίτσης» γράφει για αυτοκρατορικά χρυσόβουλα που σήμερα αγνοούνται. Επίσης ερμάριο και τρία προσκυνητάρια με ένθετη διακόσμηση από μάργαρο.

Αξιότιμα και ενδιαφέροντα για μελέτη κειμήλια φυλάσσονται στο εκκλησιαστικό μουσείο βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης της Ρεντίνας. Στεγάζεται στον Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου όμως γίνεται μελέτη για τη μεταφορά του σε χώρο της εκκλησίας κοντά στον Άγιο Νικόλαο. Εκεί θα εκτεθούν σε προθήκες όλα τα κειμήλια των εκκλησιών της κωμόπολης: χρυσό Άγιο Ποτήριο, βημόθυρα, δωδεκάορτα, άμφια, θυμιατά, καντήλες, δεκάδες βιβλία από τον 15^ο αιώνα και περίπου 400 εικόνες. Ανάμεσά τους η πολύ σημαντική της Παναγίας του 1579, έργο του φημισμένου ζωγράφου Δροσινού από το Φανάρι.

Η Θέση της μονής

Η ιερά μονή βρίσκεται στα 770 μ. υψ. σε θέση με πανοραμική θέα ενώ ταυτόχρονα περιτριγυρίζεται από πλούσια βλάστηση. Η ευρύτερη περιοχή διαθέτει κάποια από τα ωραιότερα δάση στα νοτιοανατολικά Άγραφα με έλατα, βελανιδιές, οξιές και θαυμάσιους βιότοπους με σπάνια χλωρίδα και πανίδα. Πρόσφατα μάλιστα που ολοκληρώθηκε το φράγμα του Σμοκόβου δημιουργήθηκε κοντά της μια πανέμορφη λίμνη ιδανικός τόπος για δραστηριότητες ή περιπάτους. Το ήπιο κλίμα της προκαλεί για πεζοπορία ενώ στη κοντινή αρχοντική Ρεντίνα θα βρείτε υποδομή για διαμονή αλλά και τους αξιόλογους ναούς της Κοιμήσεως με σπουδαίο τέμπλο του 17^ου αιώνα, τον Άγιο Γεώργιο με πλούσια αφιερώματα του προεστού της Ρεντίνας Δημήτριου Τσολάκογλου και εκπληκτικό ξύλινο ταβάνι, τον Άγιο Νικόλαο στην πρώτη πλατανοσκέπαστη πλατεία. Επίσης το διάσημο στο χώρο του νομού Καρδίτσας μουσείο Εθνικής Αντίστασης που στεγάζεται στο επιβλητικό Σχολείο του 1912, δωρεά του Ανδρέα Συγγρού.

Πρόσβαση

Αρκετοί δρόμοι οδηγούν στη Ρεντίνα. Οι δύο προσφιλείς είναι ασφαλτοστρωμένοι και διασχίζουν πανέμορφα τοπία, όπως όλα τα Αγραφιώτικα. Πριν το Καρπενήσι στον οικισμό Άγιος Γεώργιος ξεκινά η πρώτη διαδρομή ανεβαίνει Φουρνά και λίγο πριν το χωριό φεύγει δεξιά για Ρεντίνα (+/- 37 χλμ. + 6 για τη μονή). Η δεύτερη ξεκινά από Καρδίτσα, Λουτρά Σμοκόβου, Λουτροπηγή (Σμόκοβο), Ρεντίνα (+/- 54 χλμ. + 6 για τη μονή).

Πληροφορίες για τους προσκυνητές

Στις μέρες μας, μετά από μακρά περίοδο ερήμωσης, φιλοξενεί γυναικεία αδελφότητα με πέντε μοναχές. Ηγουμένη η γερόντισσα Φιλοθέη. Πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου της Παναγίας και στις 22 Μαρτίου του Αγίου Βασιλείου. Επισκέψιμη καθημερινά από Δευτέρα έως Κυριακή 08:00 – 17:00 το χειμώνα και 19:00 το καλοκαίρι. Τηλ: 2443071206 fax: 2443071370.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεγγίσεις στο Άγιον Όρος, 1952.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.
Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.
Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.
Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.
Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.
Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.
Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.
Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.
Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.
Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.
Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.
Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988
Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.
Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.
Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.
Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βελανιδιώτης Ιεζεκιήλ (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία τ.6 (1928) 133 – 144, Θεολογία τ.7 (1929) 24 – 48.

Βογιατζής Σωτήρης, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα (2000) 25 κ.ε., 33.

Βλάχος Ν. Τιμολέων, Τα μοναστήρια του Νομού Καρδίτσας, Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Θεσσαλονίκη 2007

Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του καθολικού της Ιεράς Μονής Κορώνας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 47 – 57.

Δεριζιώτης Λεωνίδας, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου «Η Αργιθέα στην τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα», Λεοντίτο (2007) 39 – 44.

Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982) 139 – 150.

Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1998) 93 – 108.

Καρατζόγλου Α. Γιάννης, «Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 6, Ε.Μ.Π. Αθήνα (2002) 67 – 82.

Κλήμος Αθ. Γιώργος, Το χρονικό της Ιεράς Μονής Πέτρας Καταφυγίου, Καρδίτσα 2001.

Κλήμος Αθ. Γιώργος, «Οι κτήτορες της Μονής Πέτρας – Καταφυγίου» Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 101 – 118.

Κουρκουτίδου Νικολαΐδου Ευτυχία, ΑΔ 22 Χρονικά Β2 (1967) 313 – 315 & Α.Δ. 23 Χρονικά Β2 (1968) 271 – 272.

Μαντζανά Κρυσταλία, «Μεταβυζαντινά τέμπλα της περιοχής των Αγράφων», Καρδιτσιώτικα Χρονικά 3 Καρδίτσα (1997) 87 – 92.

Μυλωνάς Μ. Παύλος, «Η Μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα (1982)121 – 137.

Νημάς Α. Θεόδωρος, Η εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Διδ. διατριβή, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1995.

Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 64, ²Αθήνα 1999.

Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, Η εν Ελλάδι Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 200, Αθήνα 2000.

Ορλάνδος Κ. Αναστάσιος, «Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου», Α.Β.Μ.Ε. 5 (1939 – 40) 167 – 197.

Παΐσης Κώστας, Το μοναστήρι της «Παναγίας της Πελεκητής» στην Καρύτσα Δολόπων, Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Καρύτσας, Αθήνα 1988

Παΐσης Κώστας, «Η Μονή της Παναγίας Πελεκητής στην Καρύτσα της Καρδίτσας και η σχέση της με τους δασκάλους του Γένους Ευγένιο Γιαννούλη και Αναστάσιο Γόρδιο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.49 Λάρισα (2006) 181 – 192.

Πεντζίκης Νικ. Γαβριήλ, Άγιον Όρος, τ. Α’, Explorer, Αθήνα 2003.

Σαμαρόπουλος Γ. Απόστολος, Οδηγός του Νομού Καρδίτσης, Καρδίτσα ¹1901, Περιφερειακές εκδόσεις ΕλλαΛάρισα ²1992.

Σδρόλια Σταυρούλα, «Η Ζωγραφική της Μονής Πέτρας» Πρακτικά συνεδρίου τα 400 χρόνια (1593 – 1993) της Μονής Πέτρας (επιμ. Θωμά Ε. Ζαρκαδά) Καταφύγιο Καρδίτσας 1994.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ (13425 λέξεις)

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Οκτώβριος 2008

Πολυθρύλητη – Ανυπόταχτη Αργιθέα

Ο Θούριος της φύσης ακούγεται δυνατά σε αυτήν την πλούσια πολιτισμικά περιοχή, μια από τις ομορφότερες της χώρας, θεϊκό δώρο για τους ανθρώπους που ζουν εδώ. Η Αργιθέα βρίσκεται στον βόρειο κλάδο των Αγράφων, έναν τόπο που πάντα αποτελούσε την καρδιά της Ελλάδας. Από εδώ περνούσε η πιο σύντομη οδός από την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) προς τους αρχαίους Γόμφους (Μουζάκι) και Τρίκκη (Τρίκαλα) που ένωνε τη Δυτική με την Ανατολική Ελλάδα τόσο στην αρχαιότητα, όσο και στη βυζαντινή περίοδο. Αψευδείς μάρτυρες οι αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία, που είναι πολλά και σημαντικά προκαλώντας το ενδιαφέρον ειδικών επιστημόνων.

Αντικρίζοντάς την στον χάρτη, συνειδητοποιείτε ότι πρόκειται για έναν ορεινό, βραχώδη χώρο που περιβάλλεται από βουνά - θεόρατες κορφές, φαράγγια, ρυάκια, χείμαρρους, ποτάμια. Θαρρείτε είναι αδιάβατα αυτά τα μέρη και πολλές φορές έχετε δίκιο. Αδιάβατα, απρόσιτα, κακοτράχαλα, αιτιολογούν απόλυτα την απεικόνιση, γνωστοποιώντας ταυτόχρονα στους περιηγητές ότι γνωρίζουν να φυλάν καλά τις μνήμες από την ιστορία, και τον πολιτισμό τους. Με μια επιτόπια επίσκεψη όμως, όλα αυτά παραμερίζονται, φωτίζονται από μαγικό φως, ευωδιές από κυδωνιές, ροδιές και αρμπαρόριζα που βρίσκονται σε όλες τις αυλές εμπρός από χαμηλοτάβανα σπίτια που σκύβεις για να μπεις, όπως στις παλιές εκκλησιές ή τα μοναστήρια.

Τότε νιώθετε ότι η Αργιθέα, μπορεί να ζει στη σκιά της αναγνωρίσιμης γειτονικής λίμνης Πλαστήρα και σίγουρα σε ρυθμούς διαφορετικούς, όμως κερδίζει εύκολα τις εντυπώσεις με την πληθωρική παρουσία των μνημείων της, το ιδιαίτερα απόκρημνο ανάγλυφο των βουνών της, το σπάνιο φυσικό κάλλος των φαραγγιών της, την αρμονία της λαϊκής αρχιτεκτονικής και την υπέροχη φιλοξενία των περήφανων κατοίκων της, που ξεδιπλώνεται σαν έκφραση ζωής, στον γενέθλιο τόπο.

Η γοητεία που ασκεί στον πολύπειρο ταξιδιώτη αυτός ο γεμάτος αντιθέσεις τόπος είναι ιδιαίτερα έντονες και αδιαμφισβήτητες. Η Αργιθέα πάντα μάγευε και συνεχίζει να σαγηνεύει τον ξένο. Πέτρα και ξύλο διατηρούν αλώβητη την αγριάδα του παρελθόντος και της μακραίωνης ιστορίας. Οι εναπομείναντες κάτοικοι φυλάσσουν αναλλοίωτα κοινωνικά και πολιτισμικά στοιχεία σε μια καθημερινότητα που λίγο έχει επηρεαστεί από τις μούσες της γρήγορης, δήθεν κερδοφόρας ‘’ανάπτυξης’’. Άλλωστε, η ανάπτυξη και η ευημερία δεν έφτασε εδώ. Άνθρωποι της γης οι Αργιθεάτες, όπως και οι προπάτορές τους δάμασαν με πενιχρά μέσα τη φύση και τα άγρια βουνά με το μόνο εργαλείο που είχαν σε αφθονία, τον ανθρώπινο μόχθο. Άνοιξαν μονοπάτια με πρωτόγονα μέσα και προσωπική εργασία. Ακόμα και σήμερα που η έλευση τουριστών – περιηγητών γίνεται ολοένα πιο συχνή παραμένουν ευτυχείς στα βουνά και τα βοσκοτόπια τους.

Αυτός, ο πλούσιος πολιτισμικά χώρος, έχει τη δυνατότητα ‘’να ανοίγει τα μάτια’’, σε αυτούς που μπορούν να βλέπουν, δίνοντας στην περιήγηση, διαφορετική οπτική. Το φυσικό πλαίσιο αυτών των ορεινών συγκροτημάτων και οι άνθρωποι, συγχρωτίζονται με τα ‘’επιτεύγματα’’ της εποχής, αλλά, περιέργως πώς, δεν κρατούν τίποτε άλλο, παρά μόνο τα απλοϊκά τα χρήσιμα με βάση τους δικούς τους κώδικες, και, αυτό είναι έκπληξη, την ήπια ανάπτυξη, με σταθερή επιλογή την ύπαρξη υποδομών για τους ίδιους, και τη φιλοξενία για τους επισκέπτες.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

ΜΗ ΧΑΣΕΤΕ

Μεσοβούνι

Παλιό χωριό με ελληνικό τοπωνύμιο, από τους πολλούς θεσσαλικούς οικισμούς που προϋπήρχε της εισβολής των Οθωμανών, τουλάχιστον από την ύστερη βυζαντινή εποχή. Αναφέρεται στην απογραφή του 1454/55 των Οθωμανών κατακτητών. Τότε, υπολογίζεται ότι είχε 212 κατοίκους που καλλιεργούσαν δημητριακά και λινάρι, διατηρούσαν αμπέλια, καρυδιές και έτρεφαν πρόβατα. Να ανεβείτε στο χωριό για να αντικρύσετε την ενοριακή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, το πανέμορφο πετρόχτιστο σχολείο που λειτουργεί ακόμα με τρείς μαθητές, όλα παιδιά του παπά Αντώνη Ζουμπουρλή, με άξια δασκάλα την κυρία Αρετή Χασιώτη, και έλλειψη του τόσο χρήσιμου υπολογιστή. Είναι το δεύτερο εν λειτουργία στην περιοχή του Δήμου Αργιθέας μαζί με εκείνο του Πετρωτού.

Info: Δύο χλμ. από το κέντρο του Μεσοβουνίου σε ένα μπαλκόνι 1060μ. υψ της κορφής Πύργος (1458 μ. υψ.) βρίσκεται η Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου (17^ος αι.) Από το αρχικό καθολικό σώζεται το ξυλόγλυπτο τέμπλο, ενώ το μνημείο, όπως μας πληροφορεί σκαλιστή επιγραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου ανοικοδομήθηκε το 1904. Στη θέση των παλιών πετρόχτιστων κελλιών ολοκληρώθηκε στις μέρες μας το αρχονταρίκι και η πέτρινη κρήνη, δίπλα από την μονή. Για την ώρα φιλοξενεί τους προσκυνητές στο μεγάλο πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου.

Αγορασιά

Δεν είναι μόνο το φυσικό περιβάλλον και οι διαδρομές που ανοίγονται από εδώ, ούτε τα καφενεία που σερβίρουν ντόπιο τσίπουρο και γνήσιους μεζέδες. Είναι η ιστορία του συνοικισμού που οδηγεί βαθιά στο παρελθόν, τότε, που ήταν κομβικό σημείο, εμπορικός και συγκοινωνιακός σταθμός. Φανταστείτε ότι πριν ακόμα ανοίξει ο δρόμος, ερχόντουσαν έφιπποι στα μουλάρια τους από παντού, από όλα τα χωριά της δυτικής Αργιθέας ακόμη και τα μακρινά (Καταφύλλι, Μικρά Βραγγιανά, Μάραθος, Αργύρι κ.ά.) για ψωνίσουν είδη πρώτης ανάγκης, ρούχα, παπούτσια, υφάσματα και τα χρειαζούμενα τρόφιμα για το σπίτι αλλά και ζωοτροφές.

Τα καφενεία που βλέπετε σήμερα με τους λίγους θαμώνες τότε ήταν γεμάτα κόσμο εμπορεύματα εμπόρους και πραματευτάδες σε καθημερινή βάση. Μάρτυρες της πολυάνθρωπης κοινωνίας που ζούσε και ευημερούσε εδώ στέκει η ανακαινισμένη από τα Leader, παλιά πετρόχτιστη αποθήκη του συνεταιρισμού και το κλειστό σήμερα σχολείο. Το τελευταίο βρίσκεται 500μ. πιο κάτω από τα καφενεία. Η λειτουργία του άρχισε το 1966 με 35 παιδιά. Στο πέρασμα του χρόνου οι μαθητές - τριες κυμαινόντουσαν από 38 μέχρι 9 (1987). Έκλεισε το 1992 με τρείς.

Πετρωτό

Ζωντανό χωριό με περισσότερους από 250 καλοκαιρινούς κατοίκους και 45 χειμωνιάτες. Χτισμένο σε κατάφυτη τοποθεσία γειτονεύει με το ωραίο δάσος Συκιάς – Πετρωτού (βακούφι) με πολλές πηγές και μονοπάτια για πεζοπορία. Εδώ βρίσκεται το δεύτερο ανοιχτό σχολείο της Αργιθέας που ήταν κλειστό από το 1985. Επαναλειτούργησε το 2005 και σε αντίθεση με του Μεσοβουνίου, εξοπλίστηκε πλήρως μέσω του Ο.Σ.Κ. (διαθέτει υπολογιστή) και σήμερα έχει τρείς μαθητές με άξιο δάσκαλο τον Δημήτρη Κοντογιάννη.

Από αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρείται μια συνεχής κατοίκηση της θέσης από την ελληνιστική εποχή ενώ λίγο έξω από το χωριό θα περπατήσετε στον αρχαιολογικό χώρο «Παλαιοκάστρο – Πουρναράκια» (βλ. ενότητα Πολιτισμός). Η ίδρυση του Λιάσκοβου έγινε μετά το 1395/1396 και πριν το 1454/1455 χρονολογία που αναφέρεται για πρώτη φορά στην οθωμανική απογραφή με νέα εγγραφή.

Να δείτε την πετρόχτιστη εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1881) με γυναικωνίτη δείγμα της πολυπληθούς κοινότητας. Ξεκίνησε να χτίζετε το 1861 και ολοκληρώθηκε μετά από είκοσι χρόνια. Στις μέρες μας, μια παράξενη λεπτομέρεια ήρθε στο φως με αφορμή μια επισκευή. Τότε, με έκπληξη οι τεχνίτες διαπίστωσαν ότι το γυαλιστερό δάπεδο δεν ήταν πλάκες στρωμένες αλλά ολόκληρα αγκωνάρια λαξεμένα διαγώνια, σαν ρόμβοι που οι παλιοί μαστόροι τα έμπηξαν στο έδαφος. Γυάλισαν με τα χρόνια περπατώντας οι πιστοί πάνω τους.

Ιερά μονή Σπηλιάς

Είναι χτισμένη στα 780μ. υψ. σε θεαματικό φυσικό πλάτωμα της απότομης βραχώδους πλαγιάς κάτω από την κορφή Ζερβό (1763μ. υψ.). Σχετικά κοντά βρίσκονται τα χωριά Λεοντίτο, Στεφανιάδα και Κουμπουριανά με πανοραμική θέα του τελευταίου ενώ χαμηλότερα, μέσα στην απαράμιλλου φυσικού κάλλους χαράδρα αργοκυλά το Πετριλίωτικο ρέμα. Η αρκετά απόκρημνη άλλοτε δύσβατη τοποθεσία, εξακολουθεί να σκορπά ρίγη στον προσκυνητή καθώς πλησιάζει από την μοναδική είσοδο, στη νότια πλευρά της βουνοπλαγιάς.

Εντός του συγκροτήματος της μονής εντυπωσιάζει η απλότητα της πλακόστρωτης αυλής με τις γλάστρες στη σειρά γεμάτες λουλούδια, εμπρός από τα κελλιά τα άλλα βοηθητικά κτήρια και το ηγουμενείο. Εμπρός σας ο μικρός ναός, το παλιό καθολικό, το πρώτο που αντικρίζετε αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (17^ουαι.) με τοιχογραφίες της ίδιας περιόδου. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι αντιγραφή του παλιού και επιχρυσωμένο.

Δίπλα στο παλιό καθολικό το νέο (1736) μεγαλύτερο, αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή, προέκυψε από τη μεγάλη φήμη που είχε τον 18^ο αι. Με τη μονή συνδέονται πολλά γεγονότα ήδη από την προεπαναστατική περίοδο με πολλές συσκέψεις και συμβούλια για την προετοιμασία των αγώνων. Ένα μέρος της φήμης της οφείλεται σε αυτό και στην θαυματουργή επαργυρωμένη εικόνα της Παναγίας. Η στρατηγική της θέση είχε ιδιαίτερη σημασία ενώ το πλαίσιο που λειτουργούσε το αρματολίκι των Αγράφων, την έφερνε συχνά στο επίκεντρο των συγκρούσεων.

Το 1866/7 αν και έγινε στόχος των τουρκικών δυνάμεων έδωσε σωτήριο καταφύγιο στους Θεσσαλούς ενώ το 1878 ήταν το στρατηγείο της Θεσσαλικής επανάστασης, προοίμιο, για την οριστική απελευθέρωση του 1881. Μέσα στο ναό η πλουσιότερη διακόσμηση σε σύγκριση με τον παλιό και το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1779) με τις δουλεμένες λεπτομέρειες υποβάλουν τον προσκυνητή. Στη μονή φυλάσσονται και άλλα κειμήλια πολλά εκ των οποίων φέρουν επιγραφές του 18^ου αι. εποχής της μεγάλης ακμής της.

Η μονή Σπηλιάς πανηγυρίζει της Ζωοδόχου Πηγής και τον δεκαπενταύγουστο, προσελκύοντας εκατοντάδες προσκυνητές από τη Θεσσαλία, τη γειτονική Άρτα και από όλη την Ελλάδα. Είναι ανοιχτή συνεχώς ενώ υπάρχει και δυνατότητα φιλοξενίας προσφέροντας έτσι μοναδικό προνόμιο στον επισκέπτη για την παραπέρα γνωριμία με την περιοχή. (2445031739).

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

© Οκτώβριος 2008

Ανακαλύψεις

Το καφενείο του Μπακογιάννη

Είναι δεν είναι 100 μέτρα από την πηγή «Χωμένη» του συνοικισμού Μεταμόρφωσης Ανθηρού. Θα λέγαμε μοναδικό, αλλά είναι λίγο για την ιστορία του. Αναφερόμαστε στο παλιό πετρόχτιστο καφενεδάκι του μπαρμπα-Αλκιβιάδη Μπακογιάννη που το άνοιξε το 1955 συντροφιά με την κυρα- Δέσποινα, τη γυναίκα του.

Άλλοτε πέρασμα όλων των κατοίκων, εμπόρων και ταξιδιωτών, ένα μεγάλο παντοπωλείο της εποχής, είχε ότι μπορούσε να ζητήσει ο απλός κάτοικος του χωριού. Εκτός από τρόφιμα διέθετε παπούτσια, ρούχα, υφάσματα όλα με κόπο φερμένα από την Πύλη Τρικάλων, αφού ήταν πιο κοντά από το Μουζάκι. Η μεταφορά το εμπορευμάτων γινόταν από κακοτράχαλα μονοπάτια. Τα μουλάρια και οι άνθρωποι, γυναίκες και άντρες όλοι ζαλιγκωμένοι μέχρι το βράδυ που ξεκουράζονταν στο χάνι του μπάρμπα - Στέφου Γώγου στην Παλιοκαρυά. «…το πρωί αφήναμε κάτι πενταροδεκάρες πίναμε το τσαγάκι μας ή τον καφέ, σε μια εποχή που δεν είχαν όλοι να αγοράσουν, φορτωνόμαστε πάλι στην πλάτη μέχρι το χωριό. Άλλοι με μουλάρια άλλοι με ντορβάδες ή δισάκια μπρός πίσω… και ήταν όλο ανηφόρα. Δύσκολα χρόνια αλλά τα καταφέραμε, μεγαλώσαμε τέσσερα παιδιά και ένα κορίτσι. Σήμερα είμαι 81 χρονών αλλά ακόμα το παλεύω κι’ ας μου λείπει η Δέσποινα».

Ο μπαρμπα-Αλκιβιάδης θα σας φτιάξει από καφεδάκι, μέχρι μεζεδάκια για τσιπουράκι λουκάνικο, τυράκι, ομελέτα, αν έχει ντόπια αυγά ή κάτι πικάντικο για το δρόμο. Το προτείνουμε ανεπιφύλακτα (τηλ.2445031214).

Το φαράγγι Κώστιανο Αχελώου

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σύντομη (40’) η διάσχιση του φαραγγιού Κώστιανο μέχρι κάτω στα δροσερά νερά του Αχελώου για κολύμπι ή ψάρεμα σε ένα πραγματικά θεαματικό καταφύγιο για όσους αποζητούν τη γαλήνη. Όπως πολλά από τα φαράγγια μας διαθέτει αξιόλογη μικροχλωρίδα με δεκάδες φυτά – βότανα, όπως το διάσημο σκορπίδι (Ceterach officinarum), και εντυπωσιακό αριθμό από μικροπούλια. Ο πλούτος του όμως δεν εξαντλείται σε αυτά που είναι ορατά, και είναι πράγματι εντυπωσιακά, αλλά απλώνεται και στα μεγάλα θηλαστικά που δεν βλέπουμε, όπως η Αρκούδα ή ο λύκος που συχνά πυκνά εμφανίζονται σε όλη την περιοχή.

Επίσης, υπάρχουν πραγματικοί θησαυροί για την επιστήμη, αθέατοι στον μη ενημερωμένο επισκέπτη, όπως ότι αυτό το φαράγγι διαθέτει κάτι μοναδικό, που δεν το συναντάμε συχνά. Το ρέμα του, που αυξάνει τη ροή του όσο πλησιάζει στον Αχελώο, διασχίζει όλους τους Γεωλογικούς σχηματισμούς της γεωτεκτονικής ζώνης Ωλονού – Πίνδου, ηλικίας από 225 εκατ. περίπου έως 40 εκατ. περίπου. Διαθέτοντας υψηλή βιοποικιλότητα και ταυτόχρονα μεγάλο γεωλογικό ενδιαφέρον πιστεύουμε ότι ο δήμος πρέπει να κινήσει τις διαδικασίες για να προστατευτεί από τις όποιες επεμβάσεις.

Η πρόσβαση είναι εύκολη 4,2 από Καλή Κώμη προς Πετρωτό και 8,2 από Πετρωτό Καλή Κώμη. Από εκεί ακολουθείστε τα βέλη. Περνάτε δίπλα από λιθόκτιστη μάντρα – αναβαθμίδα πεζοπορώντας κατηφορικά από ανατολή προς δύση μέσα από το πυκνό δάσος δίπλα και ψηλότερα από το ρέμα. Σε 10’ θα είστε στην κοίτη του κατηφορίζοντας προς το στενότερο σημείο, εκεί που στρίβει δεξιά (25’) προς την έξοδο και τον ποταμό Αχελώο (40’).

Ο Άγιος Νικόλαος με το πώρινο τέμπλο

Ο πωρόλιθος, αυτό που στη λαϊκή οικοδομική ορολογία λέγεται πουρί ή πωρί είναι ασβεστολιθικό πέτρωμα που λαξεύεται εύκολα. Πώρινους κίονες, πλαίσια, πλάκες, παράθυρα, κωδωνοστάσια, τόξα, υπέρθυρα, αρχιτεκτονικά μέλη, διακοσμήσεις: γείσα, σταυρούς, αετώματα κ.ά, γνωρίζαμε, αλλά ολόκληρο πώρινο τέμπλο προκαλεί έκπληξη και γι’ αυτό θαυμασμό.

Πραγματική αποκάλυψη είναι ο ενοριακός ναός στην Καλή Κώμη αφιερωμένος στον άγιο Νικόλαο αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας. Σύμφωνα με επιγραφή χτίστηκε το 1917 και σύμφωνα με προφορική μαρτυρία ήταν Πραμαντιώτες οι χτίστες. Αρχικά χτίστηκε με πέτρινο τρούλο. Μόλις οι μαστόροι του τελείωσαν, γρήγορα πληρώθηκαν και αναχώρησαν νύχτα από το χωριό.

Το πρωί ο τρούλος είχε πέσει. Οι κάτοικοι κατάλαβαν τότε την άμεση φυγή. Τρέχοντας, τους πρόλαβαν στο Μυρόφυλλο και τους έφεραν πίσω. Στο νέο χτίσιμο χρησιμοποίησαν το πωρί ώστε να ελαφρώσει η κατασκευή. Δεν διευκρινίζεται τίποτε για το τέμπλο, το οποίο ο πληροφορητής μας Αλκιβιάδης Σκύλας λέει ότι χτίστηκε μεταγενέστερα, άγνωστο πότε. Υποθέτω, ότι μετά την πληρωμή των μαστόρων, τη δεύτερη φορά, η κοινότητα, πιθανόν από οικονομική δυσπραγία, δεν κάλεσε κάποιον ξυλογλύπτη προτιμώντας τον πωρόλιθο που αφθονεί στην περιοχή και είχαν χρησιμοποιήσει οι Πραμαντιώτες μαστόροι.

Έτσι αυτοί, έγιναν η αιτία για τη δημιουργία από άλλους, τεχνίτες που γνώριζαν από γλυπτική, αυτού του περίτεχνου τέμπλου.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Αργιθέα

Ένα χωριό κατάφυτο από πλατάνια, καρυδιές και κάθε είδους δέντρο ενώ ψηλότερα δάση ελάτης παράλληλα με μεγάλους βοσκότοπους που ευνοούν την κτηνοτροφία, δημιουργούν ένα ολόδροσο περιβάλλον για ξεκούραση. Τα πολλά περιποιημένα πετρόχτιστα σπίτια με τις ξυλοδεσιές και τα παλιά ξύλινα υπέρθυρα εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη, όμως το καλύτερο είναι να περπατήσετε από τον παλιό νερόμυλο στο καινούργιο πλακόστρωτο μονοπάτι που καταλήγει στο ομώνυμο του οικισμού, πέτρινο γεφύρι, παλιότερα η μοναδική οδός επικοινωνίας με τη Δρακότρυπα και το Μουζάκι. Φυσικά είναι θαυμάσια ευκαιρία να δοκιμάσετε εύγεστη ψητή πέστροφα, δίπλα από τον Κνισοβίτη ποταμό στο κατάστημα των αδελφών Καλλιώρα.

Την Αργιθέα διασχίζει το ευρωπαϊκό μονοπάτι υπερσυνοριακών διαδρομών Ε – 4 που κατευθύνεται βόρεια προς Στουρναρέικα (8ω.) ή νότια προς Βλάσι (5ω) και Πετρίλο (6ω15’). Αξέχαστη θα σας μείνει η βόλτα μέχρι τις «Κορομηλιές», ένα κατάφυτο ύψωμα ιδανικό για σύντομη πεζοπορία, όλες τις εποχές του χρόνου.

Ανθηρό

Πράγματι ένας ζηλευτός, ανεπτυγμένος, μεγάλος και παλιός οικισμός. Αναφέρεται στην απογραφή των Οθωμανών το 1454/55 ως Bokovic και υπολογίζεται ότι είχε πληθυσμό 321 άτομα που καλλιεργούσαν δημητριακά, αμπέλια, καρυδιές οπωροφόρα δέντρα και έτρεφαν πρόβατα και μελίσσια. Σήμερα είναι έδρα του Δήμου Αργιθέας με λίγες υπηρεσίες του δημοσίου (αγροτικό ιατρείο, ταχυδρομείο) που εξυπηρετούν όλα τα Δ. Διαμερίσματα. Συγχαρητήρια αξίζουν στον δήμαρχο κ. Χρήστο Καναβό που το πάλεψε στις αναπλάσεις, στην ασφαλτόστρωση των δρόμων, ένα όνειρο χρόνων που έγινε πραγματικότητα, και την τοποθέτηση παντού ξύλινων πινακίδων με τις διαδρομές. Επιπλέον τοποθετήθηκαν πινακίδια με λευκό πλαίσιο και κόκκινο τόξο που δείχνουν τα μονοπάτια πράγμα που διευκολύνει αφάνταστα τους πεζοπόρους.

Στην πλακόστρωτη πλατεία με την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής εξελίσσεται, ιδίως το καλοκαίρι, η σημερινή ζωή, χωρίς να λείπουν οι καλλιέργειες και οι θαυμάσιοι κήποι με λαχανικά. Το Ανθηρό ευτύχησε να έχει δεκάδες πηγές, όλη γη γύρω του είναι καλλιεργήσιμη και ποτιστική, με μεγάλη απόδοση γεωργικών προϊόντων. Καμάρι των κατοίκων το Ιστορικό – Εκκλησιαστικό μουσείο που στεγάζεται στο παλιό κοινοτικό γραφείο (βλ. ενότητα πολιτισμός). Αξιομνημόνευτη η παρουσία του όπως και οι μελέτες ανάδειξης των εκθεμάτων που καταγράφηκαν από την 7^η Ε.Β.Α το 1984.

Το καταπράσινο από κάθε είδους δέντρα περιβάλλον γύρω από το χωριό είναι καλή αφορμή για γνωριμία με τους μικρούς συνοικισμούς του, από τον νέο ασφαλτόδρομο. Λίγο πριν το Λαγκάδι ακολουθείστε το μονοπάτι για 1200μ. για να δείτε τον ανακαινισμένο υδροκίνητο μύλο, (ανήκει στον γειτονικό ναό των Αγίων Αναργύρων) που κάποτε άλεθε κυρίως καλαμπόκι αλλά και όλα τα γεννήματα της γης. Δίπλα του, η ντριστέλα για το πλύσιμο των βαριών μάλλινων υφαντών του αργαλειού (βελέντζες, φλοκάτες, κλινοσκεπάσματα κ.ά). Αμέσως μετά το χωριό είναι μια εξωτική τοποθεσία προς τον Ι. Ν. Αγίων Αναργύρων (1500μ.) και το περίφημο πεστροφογεννητικό σταθμό. Εδώ εκτρέφεται ο γόνος της πέστροφας και μοιράζεται σε κάθε ενδιαφερόμενο για τον εμπλουτισμό των ποταμιών της χώρας.

Στη διαδρομή από τον κεντρικό δρόμο περνάτε την αρχή της πεζοπορικής διαδρομής (υπάρχει πινακίδα) «Κυδωνιά – Καλατώρι – Μέγας Κάμπος» (6χλμ. 1ω20’), την ιστορική Ι. Μ. Κατουσίου και φτάνοντας στην Μεταμόρφωση όπου η πηγή «Χωμένη» (μόλις την δείτε θα καταλάβετε γιατί την ονόμασαν έτσι), το ξενοδοχείο «Κατούσι» και το περίφημο καφενείο του Μπακογιάννη (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις). Στην πηγή «Χωμένη» υπάρχει ξύλινη πινακίδα προς «Βιότοπο Κατούνας (7,00 χλμ. 2ω30’) μια διαδρομή που καταλήγει στο ομώνυμο του βιότοπου καταφύγιο.

Επιστρέφοντας στο Ανθηρό μην παραλείψετε να δοκιμάσετε ντόπιο τσίπουρο στο καφεπαντοπωλείο του Αντρέα Σέμπρου, ένα από τα παλιότερα του χωριού, και τους νόστιμους σπιτικούς μεζέδες από την κυρά Σοφία στο καφενείο του Παύλου Γάλλου.

Info 1: Πολύτιμη παρουσία στην Αργιθέα η Ι. Μ. Κατουσίου (17^ου αι.) αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου γνωστή και σαν Παναγία Κατουσιώτισσα. Γύρω της υπάρχει εντυπωσιακός περίβολος, σαν τείχος, αδιάψευστος μάρτυρας των αγώνων που έγιναν τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφθηκε και κατοικήθηκε από πολλούς μοναχούς γνωρίζοντας μέρες ευμάρειας και μεγαλοπρέπειας.

Από το μοναστήρι σώζεται το συγκρότημα του καθολικού, τμήμα από τα κελλιά, ένα διώροφο κτίσμα με διαβατικό, όλα ανακαινισμένα τα τελευταία χρόνια. Οι τοιχογραφίες αγίων και οι σπάνιες ζωομορφικές παραστάσεις χρονολογούνται στο 1663 και 1784 ενώ στον όροφο, πάνω από το καθολικό, διαμορφώνονται τα παρεκκλήσια των Ταξιαρχών και των Αγίων Αναργύρων. Γιορτάζει με λαμπρότητα στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου) και της Ζωοδόχου Πηγής. Βρίσκεται 2,6 χλμ. από Ανθηρό προς Μεταμόρφωση. (επισκέψιμη 2445031120, 31213).

Info 2: Ο Ι. Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου, το καθολικό της άλλοτε πλούσιας μονής Μπουκοβίτσας (Ανθηρού) τώρα πια λειτουργείται στις 15 Αυγούστου και στις 8 Σεπτεμβρίου. Τα πολλά κελλιά που φιλοξενούσαν τους μοναχούς και θυμούνται οι παλιότεροι δυτικά του ναού, δεν υπάρχουν πια. Είναι ο μοναδικός στην περιοχή που οι πόρτες του είναι πάντα ανοιχτές. Στον νάρθηκα της κύριας εισόδου και εντός του ναού θα δείτε τοιχογραφίες του 17^ου – 18^ου αιώνα. Το ωραίο τέμπλο, οι εικόνες και άλλα κειμήλια φυλάσσονται στο εκκλησιαστικό μουσείο Ανθηρού. Το μνημείο βρίσκεται 1,0 χλμ. από Ανθηρό προς Αγορασιά.

Καλή Κώμη

Εντελώς διαφορετική αίσθηση από όλα τα χωριά της Αργιθέας. Ήδη από το εδαφικό ‘’σύνορο’’ που βλέπετε την πινακίδα ‘’Καλή Κώμη’’ αντιλαμβάνεστε ότι ήρθατε σε έναν κατάφυτο τόπο με πολλά νερά, δροσερές πηγές όπου η φύση έστησε τρελό πανηγύρι. Βελανιδιές και πλατάνια παντού, καρυδιές καστανιές πουρνάρια κάτω από τις κυρίαρχες ψηλές κορφές που περιορίζουν θαρρείς τον ορίζοντα, προσφέροντας όμως μοναδική αίσθηση απέραντης γαλήνης. Το φυσικό περιβάλλον είναι το μεγάλο πλεονέκτημα του οικισμού.

Ο κοντινός περίπατος από τον καινούργιο «ξενώνα του Αλκιβιάδη» ή από την πλατεία με την η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις) και τα καφενεία, θα σας φέρει από μονοπάτι στον παλιό βακούφικο νερόμυλο (υπάρχει πινακίδα). Αυτό, ξεκινά δίπλα από την τσιμεντένια γέφυρα, λίγο απότομο στην αρχή, αλλά μετά μπαίνει σε ένα πεντάμορφο παραποτάμιο πλατανόδασος μέχρι που φτάνετε στον μύλο (500μ.10’). Το 2005 χάλασε το αυλάκι που έφερνε νερό σταματώντας την λειτουργία του. Μέχρι τότε, ειδικά τα καλοκαίρια που ο πληθυσμός φτάνει και ξεπερνά τα 150 άτομα (οι χειμωνιάτες είναι 35) όλοι έφερναν ρούχα για τη ντριστέλα και καλαμπόκι για άλεσμα.

Επιστρέφοντας προσέξτε λίγο την παρατημένη και σκουριασμένη παλιά πεζογέφυρα. Μόνο αυτό το θέαμα φτάνει για να αντιληφθείτε τη ζωή στα χωριά μόλις πριν 15 – 20 χρόνια. Ένας μεγαλύτερος περίπατος ή βόλτα με το αυτοκίνητο θα σας φέρει στο δρόμο για Περιβόλι (βλ. ενότητα Με τα Πόδια) με ελάχιστους κατοίκους και τον παπα-Φώτη με τον υπέργηρο πατέρα του να κάθετε μέχρι αργά τον Νοέμβρη.

Ελληνικά

Παλιός οικισμός με το όνομά του (τέως Μαρτινισκό) να δηλώνει ότι ήταν ιδιοκτησία μια οικογένειας η οποία λεγόταν Μαρτίνη. Προϋπήρχε της εισβολής των Οθωμανών (1395/6) και αναφέρεται στην απογραφή του 1454/55 κατά προσέγγιση με 227 άτομα πληθυσμό. Σήμερα είναι ένα ακόμα χωρίο που κρατά 80 καλοκαιρινούς κατοίκους και 15 - 20 το χειμώνα. Εκτός το καφενείο του μπαρμπα-Νίκου Καραχάλιου, την Κοίμηση της Θεοτόκου διαθέτει δύο εξαιρετικές διαδρομές με τα πόδια ή με αυτοκίνητο.

Η πρώτη (6,5 χλμ – τα 2,0 πεζοπορία) κατηφορίζει στον Αχελώο μέχρι το πέτρινο γεφύρι Κορακονησίου ανάμεσα στα Ελληνικά Αργιθέας και το Πολυνέρι Τρικάλων (βλ. ενότητα Πέτρινα Γεφύρια) και η δεύτερη φτάνει στον συνοικισμό Σπίτια όπου η ομώνυμη πηγή (βλ. ενότητα με τα πόδια). Το σημερινό καφενείο ήταν το παλιό, το πρώτο σχολείο στα Ελληνικά και ανήκει στην εκκλησία.

Κουμπουριανά

«Θα σε διαβάσω στα Κουμπουριανά». Αυτή την πρόταση θα ακούσετε στο χωριό^. υπονοεί την ύπαρξη Δικαστηρίου. Ευνόητη για τους ντόπιους αφού παραπέμπει στην πολύτιμη συλλογική μνήμη, τις αξίες, τους αγώνες και τις θυσίες για ανάπτυξη που έγιναν εδώ πάνω για να κρατηθούν αυτά τα χώματα και τα νοικοκυριά. Παλιά, ιστορική και πολυάνθρωπη κοινότητα, ιδρύθηκε πριν την εισβολή των Οθωμανών (1395/6). Αναφέρεται στην οθωμανική απογραφή του 1454/55 με δύο μεγάλες συνοικίες και πληθυσμό 572 άτομα.

Στους νεώτερους χρόνους, ήταν έδρα του Δήμου Αργιθέας με πληθυσμό 4888 κατοίκους (1883) έως το 1900 με 6557 κατοίκους, (απογραφή του 1896), που η έδρα μεταφέρθηκε στην Στεφανιάδα. Διέθετε δικαστήριο – Ειρηνοδικείο, Χωροφυλακή, Αγρονομία, Ταχυδρομείο που εικάζεται ότι λειτουργούσε πριν το 1900 (στο Μουζάκι άνοιξε το 1915). Δημόσιες υπηρεσίες δηλαδή που ήταν όχι μόνο άγνωστες, αλλά αδιανόητες για γειτονικά χωριά ακόμη και για σύγχρονες κωμοπόλεις.

Η σημερινή κοινότητα βρίσκεται σε ένα πανέμορφο «μπαλκόνι» κάτω από την κορφή Κουκουρέλος προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη λήθη η οποία κυριαρχεί, ειδικά το χειμώνα. Ο δρόμος θα σας φέρει στην πλατεία, με την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, το δημοτικό σχολείο και το ιατρείο. Η θέα από τον αυλόγυρο της εκκλησίας φτάνει εύκολα στην κοφτερή απότομη πλαγιά της κορφής Ζερβό (1763μ. υψ.) σε πλάτωμα της οποίας είναι χτισμένη η Ι. Μ. Παναγίας Σπηλιάς περιτριγυρισμένη από γκρεμούς.

Απεριόριστη ορατότητα που εξασφαλίζεται από το υψόμετρο της κοινότητας (1050μ.) και την κοντινή απόσταση, σε ευθεία, που το χωρίζει από το προσκύνημα. Στην πρώτη συστάδα σπιτιών, δίπλα από το ναό είναι το καφενεδάκι της κυρα-Μαρίας Παλαμά, ανοιχτό έως τον Οκτώβριο, για καφέ ή κάτι της ώρας. Διαθέτει και τζάκι. Στο βάθος της χαράδρας αργοκυλά θελκτικά το Πετριλιώτικο ρέμα ενώ όλος ο τόπος γοητεύει χάρη στο αυθεντικό φυσικό περιβάλλον.

Στεφανιάδα

Φαντάζει απίστευτο ότι αυτός ο οικισμός στα 1000μ. υψ. κάτω από την κορφή Μαντριά (1784μ. υψ.) του βουνού Γαλάτσι (1894 μ. υψ.) πριν τον πόλεμο του 1940 είχε και έθρεφε 569 κατοίκους. Σήμερα, λίγα σπίτια κοντά σε δύο καλοδιατηρημένα πετρόχτιστα δίπατα αρχοντόσπιτα (οικογένεια Αχιλ. Καραβίδα και Βασ. Στάθη), η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η σκεπαστή κρήνη, το σχολείο και ένα πέτρινο γεφύρι, μαρτυρούν την αλλοτινή ισχύ της ιστορικής κοινότητας, έδρα κάποτε του Δήμου Αργιθέας (1900 – 1913).

Οι κάτοικοι είναι ιδιαίτερα περήφανοι για την παρουσία του Γιώργου Καραούλη στη Στεφανιάδα του 1840. Δυναμικός αγωνιστής συνέβαλε τα μέγιστα στην αύξηση της κτηματικής και καλλιεργούμενης έκτασης του χωριού (τη διατηρεί έως σήμερα – 35.000 στρ.) όπως και στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τους Τούρκους. Από τη Στεφανιάδα έλκει την καταγωγή του ο αείμνηστος δικηγόρος και υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπ. Γεωργίας Ξενοφών Στεργίου. Πολυγραφότατος συγγραφέας με πλούσιο έργο για τη γενέτειρά του. Από εδώ ξεκινούν δύο πολύ περιπετειώδεις ορεινές διαδρομές (βλ. ενότητα Off Road).

Αξίζει να έρθετε μέχρι την πλακόστρωτη πλατεία με το μνημείο και το καφενεδάκι κάθε εποχή, ειδικά το καλοκαίρι που έχει περισσότερο κόσμο. Το πιθανότερο τότε, είναι να χαρείτε και εσείς τις εκδηλώσεις του συλλόγου Στεφανιωτών ‘’Η Ιτιά’’ που κάθε χρόνο οργανώνει μελωδικές μουσικές βραδιές με συνοδεία τοπικών εδεσμάτων στην γειτονική λίμνη (Lake party). Και το ‘’παράξενο’’ στις μέρες μας, είναι ότι τα έσοδα από αυτές διοχετεύονται σε κοινωνικούς σκοπούς.

Info 3: Λίμνη Στεφανιάδας: Από την στιγμή που κατηφορίζετε από την Ι. Μ. Σπηλιάς μέχρι να μπείτε στη Στεφανιάδα τη ματιά σας, εντυπωσιάζει η τεραστίου μεγέθους κατολίσθηση, σχεδόν δίπλα της. Τεράστιο τμήμα του βουνού αποκολλήθηκε το 1963 φράζοντας τη ροή ενός ρέματος, παρασύροντας ό,τι βρέθηκε στο διάβα της. Αρκετές αγροικίες και συνοικισμοί δεν γλύτωσαν και στην κυριολεξία θάφτηκαν κάτω από τόνους χωμάτων και βράχων. Ούτε στιγμή όμως το ρέμα δεν σταμάτησε να κατεβάζει νερό και αφού δεν είχε άλλη έξοδο, δημιούργησε την λιλιπούτεια λίμνη, ομώνυμη του χωριού. Ίσως ο νεώτερος υγρότοπος της Ελλάδας με επιφάνεια 165 στρ. και βάθος 150μ.

Εδώ εορτάζονται πλέον τα Θεοφάνεια με πλήθος πιστών από τη Στεφανιάδα και τα γύρω χωριά να κατακλύζει την περιοχή. Τη μεγάλη θρησκευτική γιορτή την ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια, ο ηγούμενος της Ι. Μ. Σπηλιάς Νεκτάριος με τη αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια του συλλόγου Στεφανιωτών ‘’Η Ιτιά’’.

Λεοντίτο

Παλιό χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά της κορφής Ζερβό (1763μ. υψ.) με κατοίκηση από τους βυζαντινούς χρόνους. Όπως όλη περιοχή, άκμασε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν αποτέλεσε χώρο δράσης κλεφτών και πρωτεύουσα του αρματολικιού του Γ. Καραϊσκάκη. Το Ιούλιο του 1823 πλήρωσε πικρό τίμημα. Μαζί με τα γειτονικά χωριά Δροσάτο, Πετροχώρι, Κουμπουριανά, Στεφανιάδα, λεηλατήθηκε και κάηκε από τις δυνάμεις του Μουσταή πασά της Σκόδρας.

Το τοπίο γύρω του, όπως και στη διαδρομή προς το ξεχασμένο Φουντωτό, στην απέναντι πλευρά του ελατοσκέπαστου βουνού είναι πανέμορφη και γοητευτική. Δέος καταλαμβάνει τον περιηγητή στη θέα και τις απότομες σάρες που χαρακτηρίζουν την Τσουρνάτα (1881) και το πανύψηλο θεϊκό Ντεληδήμι (2163μ. υψ.). Αν μάλιστα ακολουθήσετε τον δασικό δρόμο που συνεχίζει από την πρόσφατα ανακαινισμένη (2002 – 2003) Ι. Μ. Αγ. Χαραλάμπους (1882), πολιούχου του χωριού, φτάνετε έως τη θέση «Λακκώματα» και τα καλύβια Γκίκα.

Από εκεί παλιότερα ανέβαιναν από μονοπάτι, υπάρχει ακόμα, με τα μουλάρια καταλήγοντας στο Σφρί (σήμερα με δύο σπίτια) και το περίφημο Ασπρόρεμα. Στο Λεοντίτο υπάρχει ξενώνας, ταβέρνα και η φημισμένη πλατεία με τον υπερχιλιετή πλάτανο, δίπλα από το καφενείο της κυρα-Αγγελικής, ιδανικός χώρος συνάντησης για ανασύνταξη της παρέας. Το χωριό συνδέεται από δύσβατο μονοπάτι με την Ι. Μ. Σπηλιάς (30’).

Πετρίλο

Ζηλευτή τοποθεσία για κάθε χωριό, επιβεβαιώνεται με στίχους που ψιθυρίζονται ακόμα με νοσταλγία από τους μύστες της Πετριλιώτικης γης… «Να ‘μουν μια πετροπέρδικα στα πλάγια του Πετρίλου / στα πλάγια και τα πετρωτά και στις κοντοραχούλες..». Το Πετρίλο ή Πετρίλια στην ντοπιολαλιά ένα θαυμάσιο ελατοσκέπαστο σύνολο χωριών, χτισμένα σε μια μεγάλης έκτασης καταπράσινη και εύφορη ρεματιά του Πετριλιώτη με το πανύψηλο Βουτσικάκι (2152μ. υψ.) να δεσπόζει βόρεια και ανατολικά.

Αποτελούνται από 12 συνοικισμούς και σε +/- 6,5 χλμ. έχετε ολοκληρώσει τον κύκλο περνώντας από σχεδόν όλους. Σχεδόν, γιατί υπάρχουν ανάμεσά τους και κάποιοι που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά, όπως τα Τεκέικα, Κουκλαρέικα, Άνω Μάγειρος, Βλαχογιανέικα.

Αξιοθέατοι είναι όλοι οι συνοικισμοί και το θρησκευτικό συναίσθημα έντονο. Παλιότερα το Πετρίλο είχε 38 εκκλησιές ενώ σήμερα διατηρούνται 19, 2 ναίσκοι και 18 είναι ερειπωμένες. Αξιόλογες είναι όλες όμως κάποιες ξεχωρίζουν όπως οι ναοί Γεννήσεως Χριστού στον Ρώσση με τοιχογραφίες του 17^ου αι., η Κοίμηση της Θεοτόκου στη Χάρις (1885), ο Άγ. Παντελεήμων στους Βασιλάδες με θαυμάσιο τέμπλο του 17^ου αι., και φυσικά η Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου στα Αργυρέικα.

Να δείτε στη μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία του Μάγειρου το περίφημο δημοτικό σχολείο του 1884. Σήμερα στεγάζει τα γραφεία και τη βιβλιοθήκη της Κοινότητας Ανατολικής Αργιθέας. Σε αυτό το κτήριο είχε την έδρα της το 1944 η προσωρινή κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδος (ΠΕΕΑ). Στα στενορύμια του ίδιου συνοικισμού υπάρχει ακόμα το παλιό Ταχυδρομείο του 1967 (το πρώτο έγινε το 1956) στο ισόγειο της εντυπωσιακής πετρόχτιστης κατοικίας του αείμνηστου Αποστολάκη Δ. Μίσσα. Στον όροφο, στεγαζόταν ήδη από το 1949, ο αστυνομικός σταθμός (ελληνική βασιλική χωροφυλακή τότε). Δύο αξιόλογα παραδοσιακά κτήρια της περιοχής που εύκολα, καθώς λένε, μπορούν να ενταχθούν σε φορέα, εξασφαλίζοντας τη χρηματοδότηση μιας βιώσιμης αποκατάστασης και ανάδειξής τους.

Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αι. το χωριό Πετρίλο είχε το μεγαλύτερο πληθυσμό στην περιοχή των Αγράφων «ξεπερνώντας τους 5000 κατοίκους» με μεγάλες οικογένειες και ισχυρά τσελιγκάτα. Ήταν κεφαλοχώρι και σίγουρο καταφύγιο στο χώρο των Αγράφων και αργότερα της Αργιθέας. Την ίδια εποχή αποτελούσε έδρα της κεντρικής διοίκησης «Ορτά Κόλι» του Αρματολικιού, ένα από τα 14 της Κεντρικής Ελλάδος.

Κυριότερη ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, αυτή η μεγάλη χρυσοφόρα ενασχόληση που έρχεται από τα βάθη του παρελθόντος. Έως πρόσφατα (1950/55) διατηρούσε 25.000 γιδοπρόβατα. Ακολουθεί η βιοτεχνική μεταποίηση του γάλακτος, η τυροκομία, η παραδοσιακή υφαντουργία, εξαιρετικά διαδεδομένη στην ύπαιθρο εξυπηρετούσε ταυτόχρονα την αυτοκατανάλωση και το εμπόριο. Οι γυναίκες κυρίως επεξεργάζονταν τα προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής, (διαλογή των μαλλιών κατά χρώμα και ποιότητα, δημιουργία υφαντών, φλοκάτων, ρούχων καθημερινής χρήσης κ.ά.) πολλές φορές εφοδιάζοντας μεγάλα βιοτεχνικά κέντρα. Επίσης, καλλιεργούσαν τη γη και αν κρίνουμε από τους τέσσερις μύλους που υπήρχαν είχε καλή απόδοση.

Το 1925 – 27 στο συνοικισμό Χάρις (τέως Κρανιά) ιδρύθηκε το αστυνομικό τμήμα Ανατολικής Αργιθέας, ενώ το 1928 δημιουργούνται στο Πετρίλο Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο Συμβολαιογραφείο και Τηλεγραφείο. Η θέληση των Πετριλιωτών να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα τους ωθεί στην ίδρυση σχολείων. Ήδη από το 1884 λειτουργεί τριθέσιο δημοτικό στο Μάγειρο, σε θέση που υπήρχε το «Σχολείο Κοινών Γραμμάτων» στο οποίο δίδαξε και πιθανόν ίδρυσε ο Βραγγιανίτης δάσκαλος του Γένους, Αναστάσιος Γόρδιος αν κρίνουμε από τις συχνές επισκέψεις του, τις επιστολές και τη δωρεάν διάθεση χώρου διαμονής από τους Πετριλιώτες. Η παιδεία άνθησε και ακολούθησαν τα σχολεία στους Βασιλάδες (1938), στο Ρώσση (1939), στο Πολύδροσο (τέως Καμπουρέικα) το 1964 – 5, και τέλος σε μια αίθουσα του δημοτικού στο Μάγειρο ιδρύεται το γυμνάσιο (1966).

Στις μέρες μας, το Πετρίλο έχει 776 κατοίκους (2001), με γερή μνήμη που γνωρίζουν ότι οι λαμπρές μέρες και ο πλούτος του παρελθόντος δεν προσεγγίζονται πια. Η παρατεταμένη πολεμική περίοδος 1940 – 1950 είχε σα συνέπεια τελικά, (μετά την ενδιάμεση αναγέννηση και πύκνωση του πληθυσμού των χωριών τα χρόνια της αντίστασης) την υποβάθμιση, ενίοτε και ερήμωση των ορεινών οικισμών. Η μεταπολεμική διοίκηση φέρει βαριά ευθύνη που δεν στήριξε τότε, τις αποδυναμωμένες, οικονομικά και από ζωικό κεφάλαιο, κοινότητες. Αυτό είχε το γνωστό αντίκτυπο αποτελώντας έναυσμα για τη μετανάστευση και τη δραματική μείωση των πληθυσμών της υπαίθρου.

Info 4: Πολύ ωραία η τοποθεσία που βρίσκεται το συγκρότημα της Ι. Μ. Πετρίλου με αδελφότητα τριών μοναχών. Στον περίβολο υπάρχει η νότια διώροφη πτέρυγα των κελλιών (1906) η οποία ανεγέρθη στη θέση παλιότερων και το νέο ισόγειο κτίσμα με το αρχονταρίκι και τα νέα κελλιά. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Παναγίας και στον Άγιο Χαράλαμπο. Σύμφωνα με επιγραφή ιδρύθηκε το 1830, όμως από επιστολές του Δάσκαλου του Γένους Αναστάσιου Γόρδιου που υπογράφει χρονολογημένες επιστολές από την μονή το 1713, εικάζεται ότι πράγματι είναι πολύ παλιότερο. Εσωτερικά του καθολικού θα δείτε τις έντονες χρωματικά τοιχογραφίες των Σαμαριναίων αδελφών Ματθαίος και Μιχαήλ Παπαϊωάννου (1851), και το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1880) από Μετσοβίτη ξυλογλύπτη. (Βρίσκεται στα Αργυρέικα, επισκέψιμη καθημερινά 6970863719, 6978668221).

Info 5: Ο χωματόδρομος δίπλα από το μοναστήρι βγάζει σε 5,5 χλμ. σε δστ. που δεξιά προσεγγίζει τον Αγ. Νικόλαο Βλασίου ή το πυροφυλάκιο της Καζάρμας και αριστερά κατεβαίνει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο προς Μουζάκι ή Πετρίλο.

Η κυβέρνηση του Βουνού

Η ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), η ‘’κυβέρνηση του βουνού’’ όπως επικράτησε, ορκίστηκε στη Βίνιανη Ευρυτανίας 12 Μαρτίου 1944 με πενταμελή σύνθεση: Ε. Μπακιρτζής (πρόεδρος), Γ. Σιάντος, Ε. Μάντακας, Η. Τσιριμώκος, Κ. Γαβριηλίδης. Ήταν προσωρινή κυβέρνηση από εκπροσώπους του ΕΑΜ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, που άσκησε νομοθετική και εκτελεστική εξουσία στις ελεγχόμενες από τις αντιστασιακές οργανώσεις περιοχές της χώρας. Η επιμονή του καθηγητή του Παν. Αθηνών Αλέξανδρου Σβώλου να δημιουργήσει γέφυρες μεταξύ ΕΑΜ – ΚΚΕ, πολιτικών κομμάτων και κυβέρνησης του Καΐρου δεν καρποφόρησε, αν και ήταν ο κύριος υποψήφιος για την προεδρία.

Η ίδρυσή της προκάλεσε αντιδράσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό με τον Θ. Σοφούλη να απαιτεί τη διάλυση της. Σε ένα μήνα η κατάσταση άλλαξε δραματικά και η διαπραγματευτική θέση της ΠΕΕΑ, μετά τα τραγικά γεγονότα της Μέσης Ανατολής (εγκλεισμός ελλήνων στρατιωτών), και της Ελλάδας με τη βίαιη διάλυση του 5/42 τάγματος, έπεσε κατακόρυφα. Ο ανασχηματισμός ήταν αναπόφευκτος.

Στις 18 – 19 Απριλίου 1944 ο Αλέξανδρος Σβώλος ανέλαβε την προεδρία της ΠΕΕΑ με 10 νέα μέλη. Μεταξύ τους ο επίσης καθηγητής του Παν. Αθηνών Α. Αγγελόπουλος, Π. Κόκκαλης, Ν. Ασκουτσής, Στ. Χατζήμπεης κ. ά. Τη νύχτα της 20^ης – 21^ης Ιουλίου 1944 φτάνει στα Πετρίλια. Το παλιό σχολείο του 1884 γίνεται η νέα έδρα της κυβέρνησης. Η άφιξή του έδωσε ώθηση στις υποθέσεις της ΠΕΕΑ αν και η πρόταση για συμμετοχή στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας χωρίς τον Γ. Παπανδρέου, απορρίφθηκε.

Το νομοθετικό της έργο ήρθε τον Αύγουστο του 1944 όταν ψηφίστηκε ο Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ένας νέος θεσμός, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την Αυτοδιοίκηση με 83 άρθρα (αν εφαρμοζόταν, σήμερα η ορεινή Ελλάδα θα ήταν αλλιώς). Μέχρι τον Σεπτέμβρη, στήριξε τη διοικητική δομή που είχε δημιουργηθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα. Το Νοέμβριο του 1944 ψηφίζεται η αυτοδιάλυσή της με τις υπογραφές των: Α. Σβώλου, Γ. Σιάντου, Η. Τσιριμώκου, Ε. Μάντακα, Ν. Ασκούτση, Α. Αγγελόπουλου, Κ. Γαβριηλίδη, Στ. Χατζημπέη.

Βλάσι

Χτισμένο στα 1100μ. υψ. της ανατολικής πλαγιάς της Καράβας σε κατάφυτη από έλατα, οξιές, βελανιδιές τοποθεσία, εντυπωσιάζει και καλωσορίζει πρώτο τους επισκέπτες της Ανατολικής Αργιθέας που έρχονται από το Μουζάκι. Βρίσκεται πάνω στο σημαντικό σταυροδρόμι προς Πετρίλο και Άγραφα και γιαυτό είναι ιδιαίτερα γνωστό στους πεζοπόρους. Από εδώ περνά το ευρωπαϊκό μονοπάτι υπερσυνοριακών διαδρομών Ε – 4 που έρχεται από Αργιθέα (5ω) με κατεύθυνση Πετρίλο (1ω15’) και Βραγγιανά μέσω Κουστέσας Τροβάτου (5ω).

Το κύριο εισόδημα των κατοίκων προέρχεται από την κτηνοτροφία που δεν έχει σχέση με τα παλιά μεγάλα τσελιγκάτα, όμως κρατούν ακόμα 4 – 5000 γιδοπρόβατα και 1000 γελάδια. Από συζητήσεις μάθαμε ότι παλιά υπήρχαν άλλοι δύο συνοικισμοί, ίσως μεγαλύτεροι από το τωρινό χωριό. Ο πρώτος ήταν στη θέση «Στέρπη» όπου σήμερα κείτονται λίγα ερείπια που πιθανά ανήκουν στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα. Στον δεύτερο, στη θέση «Αλειμματά» θυμούνται τις εκκλησίες του Χριστού, και την τρισυπόστατη; Αγ. Μηνά, Βικεντίου και Βίκτωρα από την οποία σώζονται διάφορα λατρευτικά αντικείμενα στο λαογραφικό μουσείο.

Στην περιοχή των μνημονευόμενων συνοικισμών υπάρχουν ακόμα ερείπια και κτήρια που εικάζεται ότι ήταν φυλακές και διοικητήριο, δίχως να διευκρινίζεται ο ρόλος του τελευταίου. Βέβαιο είναι ότι στη θέση «Αλειμματά» κατοικούσε η μεγάλη οικογένεια των Αλειμματαίων με μεγάλη προσφορά στην ευρύτερη περιοχή. Ανήκαν στο γένος των Σλουτζιάριδων προμηθευτές ονίων (=ψώνια) των παραδουνάβιων ηγεμονιών με σημαντική εμπορική και κοινωνική δραστηριότητα στο χώρο των Βαλκανίων και του Πατριαρχείου. Εμφανίζονται ως κτήτορες εκκλησιών – μοναστηριών στην Αργιθέα και αφιερωτές στο νάρθηκα του καθολικού μονής στο Μπάτκοβο της Βουλγαρίας (1643).

Αξιοθέατα του χωριού είναι το Λαογραφικό Μουσείο (βλ. ενότητα Πολιτισμός), στην πλατεία, δίπλα από τον ναό του Αγ. Ιωάννη Πρόδρομου, που κάνει υπερήφανους όλους τους κατοίκους, η Ι. Μ. Βλασίου αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου, και το πανέμορφο φαράγγι Τυρολόγου όπου το καλοκαίρι το ψάρεμα είναι στις πρώτες προτεραιότητες των ντόπιων. Μια ωραία διαδρομή που διασχίζει ελατόδασος ξεκινά από το μοναστήρι συνεχίζει, ανεβαίνει ψηλότερα (1400 – 1500μ. υψ.) και βγαίνει στον χωματόδρομο για το διάσελο «Αέρας» του Τύμπανου όπου αριστερά προς Αργιθέα ή στο διάσελο Αγ. Νικολάου (δεξιά προς Μουζάκι) Σύνολο 7,4 χλμ.

Info 6: Η μονή Βλασίου, βρίσκεται σε ένα πανέμορφο πλάτωμα μιας εξ ίσου γοητευτικής ελατοσκέπαστης πλαγιάς της Καράβας, 2 χλμ. χωματόδρομο από το Βλάσι. Ίσως προϋπήρχε του 1639, ημερομηνία που αναγνωρίζεται με πατριαρχικό σιγίλλιο σε σταυροπήγιο. Από το συγκρότημά της σώζεται το καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου, και μια νεώτερη αποθήκη – μαγειρείο χτισμένη στη θέση των κελλιών. Εντός του ναού υπάρχουν οι τοιχογραφίες (1644), η επιγραφή της ιστόρησης από τους ζωγράφους Ιωάννη και Ιωάννη και το απλό ξυλόγλυπτο τέμπλο. (Επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης με τον υπεύθυνο κ. Κώστα Αναστασίου 2445031766, 6977738973).

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

© Οκτώβριος 2008

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Οι δύο πιο γνωστές διαδρομές για την είσοδο στην Αργιθέα ξεκινούν 2,7 χλμ. από το Μουζάκι στην δστ. (με πινακίδες) που δεξιά, κατευθύνεται μέσω Δρακότρυπας – Οξυάς δήμου Μουζακίου στα χωριά του Δήμου Δυτικής Αργιθέας: Αργιθέα – Μεσοβούνι – Θερινό – Καρυά – Ανθηρό – Πετρωτό – Καλή Κώμη – Ελληνικά, ενώ αριστερά, οδηγεί στην κοινότητα Ανατολικής Αργιθέας μέσω Πευκόφυτου Μουζακίου στη διαδρομή: Βλάσι – Πετρίλο – Δροσάτο – Πετροχώρι – Κουμπουριανά – Λεοντίτο – Φουντωτό – Ι. Μ. Σπηλιάς – Στεφανιάδα φεύγοντας για τη γέφυρα Αυλακίου και το Δήμο Αχελώου. Λίγοι γνωρίζουν και ελάχιστοι έχουν απολαύσει τις άλλες τρείς προσεγγίσεις ή αναχωρήσεις αντίστοιχα από τα Στουρναρέικα Τρικάλων και την Καρυά που όχι μόνο είναι συντομότερες, αλλά διασχίζουν μοναδικής ωραιότητας τοπία. Εμείς, τις αναδεικνύουμε και τις προτείνουμε (βλ. ενότητα Off Road).

Η γνωριμία με τον ορεινό χώρο αρχίζει από τη Δρακότρυπα (τέως Σκλάταινα), ένα από τα πρώτα χωριά προς Αργιθέα. Κατά την τουρκοκρατία λειτουργούσε βιοτεχνία κατασκευής σπαθιών, από την οποία σώζονται οι στρογγυλές πέτρες κατεργασίας. Σήμερα υπάρχει η δεύτερη σημαντική Λαογραφική Συλλογή του δήμου Μουζακίου με σπάνια εκθέματα του 18^ου – 19^ου αι. Λειτουργεί όλο το χρόνο (2445061039 Κ^α Στεφανή). Από εδώ έλκει την καταγωγή του ο μεγάλος Ολυμπιονίκης της ενόργανης γυμναστικής Δημοσθένης Ταμπάκος. Στα επόμενα 7,5 χλμ. συναντάτε τη δστ. για Οξυά (τέως Σιάμου). Σε άλλα 2,5 χλμ. είστε στο κέντρο του ωραίου χωριού με τους πολλούς συνοικισμούς σε κατάφυτη τοποθεσία με μια ανεξερεύνητη χαράδρα. Το πέρασμα από την τσιμεντένια γέφυρα, κάτω στο ποτάμι, σας οδηγεί στην Ι. Μ. Σιάμου, ένα από τα σημαντικά μνημεία της περιοχής Μουζακίου ή πίσω στο Μουζάκι.

Ο φιδίσιος κεντρικός δρόμος συνεχίζει την ανηφορική του πορεία ανεβαίνοντας τόσο ψηλά ώστε ο ποταμός Πάμισος να αχνοφαίνεται στο βάθος της μικρής κοιλάδας. Το τοπίο σιγά – σιγά γυμνώνεται από βλάστηση ενώ τα βράχια ξεπροβάλουν ολοένα περισσότερο άλλοτε λευκά άλλοτε κόκκινα, ανάγλυφα σε κάθε στροφή. Φτάνοντας στο επίφοβο, ξακουστό για τον πάγο και το χιόνι που παρεμποδίζει τη διέλευση, διάσελο Αέρας (+1500μ. υψ.), ανάμεσα Τύμπανο και Καράβα (25 χλμ. από Μουζάκι) δύο δρόμοι ξεχωρίζουν. Δεξιά ο άσφαλτος σε 3 χλμ οδηγεί στην κορφή Προφήτης Ηλίας (1761 μ ) με το ομώνυμο ξωκλήσι και την εκπληκτική θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο, τις πόλεις Καρδίτσα – Τρίκαλα ενώ ακόμα μακρύτερα αχνοφαίνεται η λίμνη Πλαστήρα.

Από το πανόραμα των κορυφών ξεχωρίζουν στα βόρεια τα βουνά Ίταμος και Κερκέτιο (Κόζιακας) με τα χωριά Κοτρώνι, Ελάτη, Καλόγεροι, ενώ στο βάθος ξεπροβάλουν δειλά οι κορυφές της νότιας Πίνδου Λάπατα (Λουπάτα 2066 μ) & Αυγό (2146 μ). Αριστερά, ο χωματόδρομος οδηγεί σε 7,9 χλμ. σε άσφαλτο στο ύψος του Αγίου Νικολάου Βλασίου και στα χωριά της Ανατολικής Αργιθέας (βλ. ενότητα Off Road).

Info 1: Στη Δρακότρυπα γεννήθηκε ο όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, μεγάλη προσωπικότητα του μοναχισμού του 16^ου αι. Στα Μετέωρα ασπάστηκε το μοναχικό σχήμα ενώ αργότερα έγινε ηγούμενος της Μ. Φιλοθέου Αγίου Όρους και ιδρυτής δύο μονών, την ομώνυμη στον Όλυμπο και τη Μονή Σουρβιάς στο Πήλιο. Πολύ ενδιαφέρουσα και επισκέψιμη η Ι. Μ. Αγ. Τριάδος, 4 χλμ. από τον οικισμό με δύο μοναχές. Πατριαρχικό σταυροπήγιο από το 1743 με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες (1758) και θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1744). (2445061570, ανοιχτά 08:00 – 13:00 & 15:00 – 18:00).

Info 1α: Στο συνοικισμό Σούλα της Οξυάς λειτουργεί, σαν ενοριακός ναός πλέον, η Ι. Μ. Αγίας Τριάδος Σιάμου (1662) που παρά το μέτριο μέγεθός της είναι από τα σημαντικά μνημεία της περιοχής Μουζακίου με τοιχογραφίες του1682 και τέμπλο 17^ου – 18^ου αιώνα. Όπως πολλά μνημεία της ορεινής πατρίδας έπεσε θύμα κλοπής το Νοέμβριο του 2006. Τότε αφαιρέθηκαν τα 2 βημόθηρα, τα δύο αναλόγια, οι 4 δεσποτικές εικόνες με τον σταυρό και τα λυπηρά του τέμπλου, μια αργυρή λειψανοθήκη.κ.ά.

Ευθεία, ο κεντρικός ασφαλτόδρομος κατηφορίζει πλέον, από τη δυτική πύλη της Αργιθέας βρίσκοντας ξανά τις ελατοσκέπαστες πλαγιές ανάμεσα στις κορφές Καράβα, Τύμπανο, Φούρκα (1882 μ. υψ.) και τη γειτονική Καραβούλα (1862 μ. υψ.) Περνάτε κάποιες αδιάφορες δστ. προς στάνες και προς τους συνοικισμούς Μπρελέϊκα, Ρόγγια, Μπινέϊκα , τη δστ. προς το ξωκλήσι της Αγ. Παρασκευής και σε 6,950μ. έχετε μπει στην ομώνυμη του Δήμου, δροσερή Αργιθέα (τέως Κνίσοβο βλ. ενότητα Οικισμοί). Από το κέντρο της, βρίσκεστε πολύ σύντομα στο ταφικό μνημείο (1,5 χλμ.) και τον αρχ. χώρο στη θέση «Ελληνικά» (1,9 χλμ. βλ. ενότητα πολιτισμός). Αμέσως μετά (2,5 χλμ.) πάνω στο δρόμο, σας υποδέχεται το ξωκλήσι του Αγίου Μηνά και η δστ. για Μεσοβούνι.(βλ. ενότητα Μη χάσετε).

Τετρακόσια μέτρα πιο κάτω από την δστ. για Μεσοβούνι είναι ο δρόμος που σε 2,9 χλμ. σας φέρνει στο αθέατο Θερινό (τέως Γλογοβίτσα) με την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1952) σε θέση παλιότερης (1906), τον Άγιο Νικόλαο (1850), το αρχοντικό Θωμά Σκούμη και τα δύο φιλόξενα καφενεία του Βασίλη στην είσοδο του χωριού και του Κώστα στην πλατεία. Ο χειμώνας είναι καθοριστικός και σε αυτή την κοινότητα, που τα πάντα ερημώνουν μέχρι τα τέλη του Οκτώβρη για να ξαναρχίσει ο καινούργιος κύκλος εκεί κατά το Πάσχα.

Επιστρέφοντας στην κεντρική οδό προσεγγίζετε την Αγορασιά (βλ. ενότητα Μη χάσετε) έναν σημαντικό συνοικισμό του Ανθηρού, εμπορικό κόμβο για όλα τα χωριά της Δυτικής Αργιθέας. Εδώ, έχετε πολλές δυνατότητες προς όλα τα σημεία του ορίζοντα ανάλογα το χρόνο και το όχημα. Πρώτη επιλογή η διαδρομή προς το πέτρινο γεφύρι του Τριζώλου (βλ. ενότητα Με τα πόδια), η οδική προσέγγιση της Καρυάς (τέως Τριζώλο) και των Κουμπουριανών (βλ. ενότητα Off Road) ή συνεχίστε τη διαδρομή προς τα χωριά Ανθηρό – Μεταμόρφωση ή Πετρωτό – Καλή Κώμη – Ελληνικά.

Φεύγοντας από Αγορασιά σε 2,6 χλμ. είστε στην κεντρική δστ. που αριστερά πάει στα ξεχασμένα χωριά Πετρωτό - Καλή Κώμη - Ελληνικά και δεξιά στην έδρα του Δήμου Αργιθέας, το Ανθηρό (τέως Μπουκοβίτσα βλ. ενότητα Οικισμοί). Αν ακολουθήσετε τη διαδρομή προς Ανθηρό (4 χλμ.) συνεχίστε την οδήγηση προς το Λαγκάδι (6 χλμ. – 2 από Ανθηρό), την επιβλητική Ι. Μ. Παναγίας Κατουσιώτισσας μοναδικό μνημείο της περιοχής (1,4 χλμ. από Λαγκάδι – 3,4 από Ανθηρό) και τέλος τη Μεταμόρφωση (τέως Κατούσι) 2,8 χλμ. από Λαγκάδι – 4,8 από Ανθηρό.

Info 1β: Από τη Μεταμόρφωση Ανθηρού μπορεί να γίνει η αναχώρηση ή αντίστοιχα η προσέγγιση στον ορεινό χώρο Αργιθέας (βλ. ενότητα Off Road). Είναι η πρώτη από τις τρείς άγνωστες διαδρομές που αναφέραμε στην αρχή αυτής της ενότητας.

Η συνέχεια της γνωριμίας με τη Δυτική Αργιθέα (Δήμο Αργιθέας) έρχεται αβίαστα στα επόμενα 7,3 χλμ. της απόστασης από δστ. Ανθηρού – Αγορασιάς έως την δστ. Πετρωτού - Συκιάς (Δήμος Αχελώου Αργιθέας - Άρτα). Προτείνουμε να συνεχίσετε 600μ. μέχρι την σιδερένια γέφυρα στο Λιασκοβίτικο ποτάμι για να θαυμάσετε το πέτρινο γεφύρι του Πετρωτού (Βλ. ενότητα Πέτρινα Γεφύρια) που πρόσφατα έπεσε θύμα χρυσοθήρων. Έσκαψαν και μετακίνησαν δεκάδες πέτρες από το κατάστρωμα με κίνδυνο τα νερά της βροχής να επιφέρουν καίριο πλήγμα στη στατικότητά του. Μακάρι, όσο είναι καιρός, να επέμβει ο δραστήριος Δήμαρχος Αργιθέας, αν και το μνημείο είναι προς κατάκλιση από τη λίμνη.

Επιστρέψτε στη δστ, προς Πετρωτό (τέως Λιάσκοβο) ξεκινώντας μια ολότελα άγνωστη στην πλειοψηφία διαδρομή σε ένα παρθένο και συναρπαστικό οικοσύστημα. Στο πρώτο 1,5 χλμ. αριστερά σας είναι ο αρχαιολογικός χώρος «Παλαιόκαστρο» (βλ. ενότητα Πολιτισμός) και στα 900μ. είστε στο κέντρο του σχεδόν άγνωστου Πετρωτού (βλ. ενότητα Μη χάσετε). Στα επόμενα 12,4 χλμ μέχρι την Καλή Κώμηεισέρχεστε σε ένα σύνθετο φυσικό βιότοπο, πραγματικό παράδεισο που προσελκύει περιηγητές με ανήσυχο, διερευνητικό βλέμμα προς τη φύση, το ιστορικό περιβάλλον, τη χλωρίδα και την πανίδα.

Το πρώτο μνημείο της το συναντάτε (υπάρχει πινακίδα) στο +/- 6,6 χλμ. ανάμεσα από τους συνοικισμούς Τρίλοφο και Φτέρη, το Φαράγγι Κόστιανο (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις). Διανύοντας άλλα 5,8 χλμ. φτάνετε στην πλατεία της Καλής Κώμης (τέως Μολεντζικό βλ. ενότητα οικισμοί) με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις), το καφενείο του Δημήτρη και της Θάλειας Τασιά για ξεκούραση και ανασύνταξη της παρέας. Τα Ελληνικά, το πιο απομακρυσμένο Δ. Διαμέρισμα του Δήμου Αργιθέας είναι μόλις 6 χλμ. καλού χωματόδρομου. Όλη η διαδρομή προς Καλή Κώμη – Ελληνικά είναι έτοιμη για ασφαλτόστρωση, ίσως, εντός του 2009. Στην πορεία σας προς το τελευταίο όριο, εντός της Καλής Κώμης, θα περάσετε από τον «ξενώνα του Αλκιβιάδη» μια ολοκαίνουργια μονάδα σε εκπληκτική τοποθεσία, απέναντι από το χωριό. Ο ανηφορικός φαρδύς δρόμος σύντομα σας φέρνει στην πλατεία των Ελληνικών (τέως Μαρτινισκό βλ. ενότητα οικισμοί) στη μεγάλη εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου και το παραδοσιακό καφενείο «το πέτρινο» του κυρ-Νίκου Καραχάλιου.

Info 1γ: Από τα Ελληνικά του Δήμου Αργιθέας μπορεί να γίνει η αναχώρηση ή αντίστοιχα η προσέγγιση στον ορεινό χώρο Αργιθέας (βλ. ενότητα Off Road). Είναι η δεύτερη από τις τρείς άγνωστες διαδρομές που αναφέραμε στην αρχή αυτής της ενότητας.

Info 1δ: Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας) Λαμία 27/8/1905 – Χαράδρα Φάγγου Μεσούντας 15/6/1945).

Η άγνωστη διαδρομή και τα χωριά Πετρωτό – Καλή Κώμη – Ελληνικά έχουν μια σπουδαία ιστορική ιδιαιτερότητα. Είναι ο δρόμος, μονοπάτι τότε, που περπάτησε ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ. Η αρχή είχε γίνει στο Λιάσκοβο (=Πετρωτό) το 1942 όταν διαμόρφωσε το παλιό σχολείο, πίσω από την εκκλησία του Αγ. Νικολάου, σε νοσοκομείο.

Εκείνη την εποχή πολλά σπίτια στο χωριό έγιναν άλλο φούρνος, άλλο αποθήκη πυρομαχικών, τηλεφωνικό κέντρο κ.ά. Τρία χρόνια αργότερα, μετά τις γνωστές αντιθέσεις του με το Κόμμα, σε μια πορεία από το Μαρτινισκό (=Ελληνικά) όπου την προηγούμενη (11 Ιουνίου) μέσα στην παλιότερη και μικρότερη εκκλησία της Κοιμήσης έγινε η τελευταία συνέλευση των παλιών ανταρτών του ΕΛΑΣ, εμφανίστηκε πάλι στο Λιάσκοβο (12/6/1945), για να πάρει εθελοντές. Συνάντησε όμως τους διώκτες του.

Πετυχαίνει απαγκίστρωση και διαφεύγει προς Μολεντζικό (=Καλή Κώμη) και Μαρτινισκό, ίσως, χωρίς να γνωρίζει ότι βρισκόταν τρείς μέρες πριν το τέλος και αυτή η πορεία ήταν μια από τις τελευταίες. Το πρωί (13/6/45) φεύγει με τμήμα των ανταρτών από το Μαυροβούνι Μαρτινισκού προς Κοθώνι (=Πολυνέρι). Δεν πάνε από το γνωστό μονοπάτι που κατεβάζει στο πέτρινο γεφύρι, ανεβαίνουν ψηλότερα στο ξυλογέφυρο και βγαίνουν στο χωριό, όπου αποφασίζουν να κινηθούν προς Γέφυρα Κοράκου. Όμως πέφτουν σε ενέδρα στο Χοιρόλακο, περνούν το ποτάμι και φτάνουν στη χαράδρα του Φάγγου όπου προσπαθούν να φτάσουν στη Μεσούντα (14/6/1945). Δεν τα καταφέρνουν. Με διαταγή του οι συναγωνιστές του φεύγουν και ο ίδιος μαζί με τον Τζαβέλα αυτοκτονούν (15/6/08).

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

© Οκτώβριος 2008

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Απείρως ξεχωριστή προσέγγιση της Ανατολικής Αργιθέας από τη διαδρομή Αγορασιά – Καρυά – Κουμπουριανά. Ανεπανάληπτη από άποψη φυσικού κάλλους και αρκετά συντομότερη (μόλις 14,1 χλμ.) σε σύγκριση με την κυκλική Αγορασιά – Πευκόφυτο Μουζακίου – Βλάσι (+/- 57χλμ). Είναι βατή περισσότερο από οκτώ μήνες το χρόνο. Αν και χωματόδρομος, (βλ. ενότητα Off Road Καρυά – Κουμπουριανά) επειδή είναι ομαλός σας φέρνει σύντομα στα Κουμπουριανά (βλ. ενότητα Οικισμοί). Εκεί υπάρχει το καφενεδάκι (έως τέλος Οκτώβρη) της κυρα-Μαρίας Παλαμά για ξεκούραση.

Η συνέχεια είναι κατηφορική σε δρόμο με 3Α έτοιμο για άσφαλτο έως την δστ. στα 2,2 χλμ. Δεξιά επιστρέφει στην Καρυά και αριστερά κατευθύνεται στα χωριά της Ανατολικής Αργιθέας. Στο 4,9 χλμ. αριστερά, ανεβαίνει σε 3,0 χλμ. στο Πετροχώρι (τέως Σπυρέλο) ενώ δεξιά, κατεβαίνει σε 400μ. στο παλιό Χάνι Νασιώκα. Εδώ, ανάλογα τον προορισμό σας θα επιλέξετε διαδρομή. Αριστερά Πετρίλο – Βλάσι, δεξιά μονή Σπηλιάς – Στεφανιάδα – Μάραθος – Γέφυρα Καταφυλίου (Δήμος Αχελώου).

Info 1: Το Πετροχώρι (τέως Σπυρέλο) διαθέτει τρία σπάνια θρησκευτικά μνημεία με σπουδαίες τοιχογραφίες, την Ι. Μ. Προφήτη Ηλία με ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1754 και τοιχογραφίες πιθανά της ίδιας περιόδου, την Αγία Παρασκευή με τοιχογραφίες του 1734, και 1655, και την Κοίμηση Θεοτόκου με τοιχογραφίες του 1736. Ο πλούτος των μνημείων, και το οικονομικό κόστος που έχουν οι διακοσμήσεις μαρτυρούν ανθηρή και θρησκευόμενη κοινότητα. Στο χωριό υπάρχει το καφενείο του Ηλία Δήμου (από Μάιο έως Οκτώβριο) και το παλιό μονοπάτι που σε 45’ – 55’ σας φέρνει στο Δροσάτο.

Από το Χάνι Νασιώκα με κατεύθυνση το Πετρίλο σύντομα θα βρεθείτε στη δστ. (1,1 χλμ.) με το πέτρινο γεφύρι Κοπλεσίου (=Φουντωτό) που δεξιά ανηφορίζει στο Λεοντίτο (Βλ. ενότητα Οικισμοί) σε 2,8 χλμ. Ανεβαίνοντας προς το χωριό απαραίτητη η στάση πριν την νέα τσιμεντένια γέφυρα (+/-100μ.) όπου ο παλιός καλοδιατηρημένος νερόμυλος του Παληαντώνη με την ντριστέλα (νεροτριβή). Η συνέχεια από τον κεντρικό δρόμο προσεγγίζει (1,5 χλμ.) με απανωτές στροφές το Παλιοχώρι Φουντωτού με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στην έξοδο από το χωριό, δεξιά, είναι ο δρόμος που οδηγεί σε 3,2 χλμ. στο παραθεριστικό Φουντωτό, έναν οικισμό καταμεσής του βουνού, πνιγμένο στο πράσινο. Ο δασικός, συνεχίζει για άλλα 3,4 χλμ. στα 1400μ. υψ., κάτω από την απότομη τοποθεσία Αφωρισμένη, δίπλα από το θεόρατο Ντεληδήμι. Αυτή η διαδρομή προκαλεί τρομερή αίσθηση δίνοντας στα αλήθεια μια πολύ δυνατή, πανοραμική άποψη των ορεινών όγκων των βορείων Αγράφων.

Στα 2,1 χλμ. από το Παλιοχώρι, αριστερά σας είναι τα Μαντζουρέικα και η ταβέρνα «το Διάσελο» πάνω στο δρόμο για Πετρίλο και Βλάσι. Στην απέναντι πλαγιά εντυπωσιάζει η Καράβα (2184μ. υψ) ενώ χαμηλότερα το Δροσάτο (τέως Μεζήλο) κερδίζει τη ματιά σας χτισμένο λίγο πιο ψηλά από τον Πετριλιώτη. Αξιοθέατα του χωριού το ομώνυμο πέτρινο γεφύρι (βλ. ενότητα Πέτρινα Γεφύρια) δίπλα από την καινούργια τσιμεντένια γέφυρα, το καθολικό της Ι.Μ. Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας (17^ου αι.), 1 χλμ. προς τις εξοχές, με τοιχογραφίες του 1737/6 και βατό μονοπάτι που συνεχίζει προς Πετροχώρι (45’ – 55’). Η ωραία όμως, χωμάτινη διαδρομή, σκαρφαλώνει με συνεχή καγκέλια τις απότομες πλαγιές της Καράβας, περνά το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία με ωραίο χώρο αναψυχής, ό,τι πρέπει για κατασκήνωση, (έχει και βρύση με νερό) σταματώντας σε ένα πλάτωμα με καλύβες κτηνοτρόφων (6,5 χλμ.).

Η προσέγγιση στο Πετρίλο ή Πετρίλια (βλ. ενότητα Οικισμοί), έρχεται αμέσως μετά τα Μαντζουρέικα (1,1 χλμ.) στη δστ. που οδηγεί στον Ρώσση,έναν από τους δώδεκα συνοικισμούς που όπως πάει ο δρόμος, τα συναντάτε στη σειρά: Βασιλάδες, Χαλκιόπουλο, Χάρις (τέως Κρανιά), Μάγειρος, Αργυρέικα, Πολύδροσο (τέως Καμπουρέικα), Λιβάδια (νέος συνοικισμός) ή ανάποδα αν έρχεστε από το Βλάσι. Σπουδαία ιστορία, μνήμες και βιώματα κρύβει ο καθένας από αυτούς αν και η λήθη στην οποία έχουν περιέλθει δεν φαίνεται να είναι περιστασιακή.

1,1 χλμ. από την έξοδο των Πετριλιών που γίνεται από τον νέο συνοικισμό Λιβάδια υπάρχει αριστερά βατός χωματόδρομος που κατηφορίζει για μόλις 2,2 χλμ. βγαίνοντας στον κεντρικό, παρακάμπτοντας τον ασφάλτινο κύκλο των 12 χλμ. Δεξιά, σε 1,6 χλμ. είστε στο Βλάσι (βλ. ενότητα Οικισμοί) ένα πανέμορφο μεγάλο Δ. Διαμέρισμα με εκπληκτικές εξοχές, το λαογραφικό μουσείο (βλ. ενότητα Πολιτισμός), και την Ι. Μ. Βλασίου (Παναγίας) αφιερωμένης στο Γενέσιον της Θεοτόκου (γιορτάζει 8 Σεπτεμβρίου). Από το Βλάσι η διαδρομή μέχρι τον αυχένα Αγίου Νικολάου (Οξιάς για τους ντόπιους) και το ομώνυμο ξωκλήσι (6,3 χλμ.) διασχίζει πανέμορφο τοπίο με πληθωρική παρουσία Οξιάς αλλά και πλατάνια, βελανιδιές με καταπληκτικά χρώματα ειδικά το φθινόπωρο. Από εδώ ο όλο κλειστές κατηφορικές στροφές δρόμος περνά από το ξενοδοχείο Κουτσικουρής (11,7), το Πευκόφυτο (τέως Νευροβούνιστα 17,00), την πλατεία του (17,8) με τα καφενεία και τις ταβέρνες, φέρνοντάς σας γρήγορα στον κεντρικό (24,5) όπου αριστερά πάει στα χωριά της Δυτικής Αργιθέας και δεξιά στο Μουζάκι (27,2 χλμ.). Καθοδόν προς αυτό η πρώτη δστ. δεξιά σας (700μ.) οδηγεί στην Λίμνη Πλαστήρα, ίσως μια όμορφη επιλογή για την επιστροφή σας.

Info2: Ιερά μονή Κώστη: Στα 1749 χρονολογείται επιγραφικά η ίδρυσή της, αντίθετα με την τοπική παράδοση που τη θέλει ιδρυμένη από τον βοσκό Κωστή, 100 χρόνια νωρίτερα από την Ι. Μ. Σπηλιάς, της οποίας αποτελεί μετόχι. Είναι χτισμένη σε πανέμορφη τοποθεσία, πραγματικό ησυχαστήριο, αρκετά ψηλότερα από το Κουμπουριανίτικο ρέμα, σε οπτική επαφή με τη μονή Σπηλιάς και το δρόμο Καρυά – Κουμπουριανά. Από το συγκρότημα της μονής σώζεται το καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου, ο παλιός λιθόχτιστος περίβολος σε ύψος 2 – 4μ. και ένα νεώτερο άλλοτε διώροφο, κελλί. Εσωτερικά υπάρχει θαυμάσιο τέμπλο και τοιχογραφίες του 1759 αρκετά φθαρμένες. Ευτυχώς η 7^η Ε.Π.Κ.Α. τοποθέτησε γάζες που τις προφυλάσσουν από την αποκόλληση. Θα πάτε από τη δστ. προς λίμνη Στεφανιάδας και Αετοχώρι. Στο +/- 2,7 θα δείτε την κίτρινη πινακίδα (προς Ι. μονή) και θα πάτε ευθεία (αριστ. βγαίνει Αετοχώρι). Σε 1100μ. είστε στην είσοδό της. (Επισκέψιμη κατόπιν συνεννοήσεως με την αδελφότητα της μονής Σπηλιάς 2445031739).

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση, υπενθυμίζεται ότι τα μνημεία που αναφέρθηκαν προκαλούν πολλαπλά ενδιαφέροντα και βρίσκονται στο επίκεντρο έρευνας και μελετών από πολλούς ερευνητές και επιστήμονες.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Διαδρομές Off Road

ΑΥΧΕΝΑΣ «ΑΕΡΑΣ» ΤΥΜΠΑΝΟΥ – ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΛΑΣΙΟΥ – ΚΑΖΑΡΜΑ

Ωραία, σύντομη ορεινή διαδρομή σε δύο σκέλη, κινείται στις ισοϋψείς από 1600 έως +1900μ. κάτω από την φαινομενικά απρόσιτη κορφή Καράβα (2184 μ. υψ.). Βολεύει ιδιαίτερα όσους θέλουν σύντομα να φτάσουν στα χωριά της Ανατολικής Αργιθέας χωρίς να επαναλάβουν τη διαδρομή προς Μουζάκι. Η είσοδος γίνεται στον αυχένα «Αέρας» του Τύμπανου ακολουθώντας τον πετρώδη δρόμο έως το 3,6 που δεξιά δστ. οδηγεί στο Πετροχώρι (+/- 11,00 χλμ.). Στο 2,3 πάλι δεξιά δστ. οδηγεί στην Ι. Μ. Παναγίας (Γενέθλιον Θεοτόκου) και κατόπιν στο Βλάσι. (+/- 9,2 χλμ.) Σε άλλα δύο χλμ. επί του κεντρικού χωματόδρομου φτάνετε στην άσφαλτο για Βλάσι (δεξιά) και Μουζάκι (αριστερά). Σύνολο 7,9 χλμ.

Απέναντί σας, ο Άγιος Νικόλαος στον ομώνυμο αυχένα όπου ξεκινά το δεύτερο σκέλος της διαδρομής προς Καζάρμα (1977 μ. υψ.) με το παλιό εγκαταλειμμένο πυροφυλάκιο και την εκπληκτική θέα προς τη λίμνη Πλαστήρα. Δίπλα από την εκκλησία ξεκινά ο δρόμος και στα 2,00 χλμ. υπάρχει ξύλινη σίτα για τα γελάδια. Ανοίχτε την, περάστε και κλείστε την πίσω σας. Αμέσως μετά υπάρχει δστ. δεξιά που βγάζει στα Αργυραίικα του Πετρίλου σε 5,5 χλμ. Αγνοήστε την, και στο 3,8 να πάτε αριστερά, (ευθεία, μέσα από ένα δαιδαλώδες δίκτυο δασικών βγαίνει στη Φυλακτή λίμνης Πλαστήρα) και σε 2,9 χλμ. είστε στο πυροφυλάκιο (1977μ. υψ.). Από εδώ, έχετε οπτική επαφή με το δεύτερο πυροφυλάκιο της κορφής Προφήτης Ηλίας. Σύνολο 6,7 χλμ. (20’).

ΚΑΡΥΑ – ΚΟΥΜΠΟΥΡΙΑΝΑ

Εκπληκτική διαδρομή στις δυτικές εξάρσεις Παλιομάντρι – Κερασιές της πανύψηλης Καράβας, ξεκινά με τσιμεντόδρομο από τον οικισμό της Καρυάς με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και την επιβλητική θέα προς το ποτάμι. Κινήστε συνεχώς στον κεντρικό δρόμο περνάτε την 1^η δστ. αριστερά (0,9μ.) προς Αγίους Αποστόλους (3.9 χλμ.) συνεχίζοντας προς το ξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου. Στο 2,4 να πάτε δεξιά προς Άγ. Γεώργιο που φτάνετε αμέσως (3,7χλμ.) Ο δρόμος ανηφορίζει και στο 4,1 περνάτε τον αυχένα.

Από εδώ και κάτω η ομαλή διαδρομή ενθουσιάζει μια που κινείται σε ανοιχτό ορίζοντα με θέα τα κατάφυτα από τη βλάστηση βουνά, ενώ κάτω, βαθιά στο φαράγγι κυλάει το Κουμπουργιανίτικο ρέμα. Σε πλάτωμα, στην απέναντι μεριά του φαραγγιού, διακρίνεται η Ι. Μ. Κώστη. Αφήνετε το εικονοστάσι του Αγ. Φανουρίου (9,2 χλμ.) πίσω σας και στο 9,4 να πάτε αριστερά, ανεβαίνοντας τη ράχη του Κουκουρέλου (1434ψ. υψ.) προς Κουμπουριανά. Και ευθεία να οδηγήσετε πάλι σε δστ. για το χωριό θα βγείτε αλλά κάνετε κύκλο. Στο 10,4 υπάρχει δστ. για το ξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου (+ 200μ.) ενώ σε άλλα 500μ. υπάρχει αριστερή δστ. για Αποστολέικα όπου έχετε οπτική επαφή με τα Κουμπουριανά. Η συνέχεια του δρόμου καταλήγει στην πλατεία. Σύνολο 11,1 χλμ. (50’).

Info: Η τρίτη από τις τρείς άγνωστες διαδρομές (Καρυά – Κουμπουριανά) που αναφέραμε στην αρχή της ενότητας «Διαδρομές Δυτικής Αργιθέας». Είναι η συντομότερη οδός που ενώνει την Δυτική με την Ανατολική Αργιθέα, παρακάμπτοντας όλη τη διαδρομή από Πευκόφυτο.

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΝΘΗΡΟΥ – ΣΤΟΥΡΝΑΡΕΪΚΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Δύο διαδρομές, κρυφές θα τις λέγαμε, αν δεν ήταν γνωστές στους πεζοπόρους φυσιολάτρες που συχνά τις διασχίζουν, προσεγγίζοντας ή αναχωρώντας από τα χωριά της Δυτικής Αργιθέας. Θεαματικές κορφές, γάργαρα ποτάμια, ένα θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον ανέγγιχτο από το χρόνο, σε ένα απόλυτα ορεινό τοπίο.

Ορεινή διαδρομή, μέχρι πρόσφατα χωματόδρομος, που κινείται ανάμεσα από 1000 έως 1400μ. Ξεκινάτε μηδενίζοντας από την εκκλησία της Μεταμόρφωσης στο ομώνυμο χωριό και με συνεχείς ανοιχτές στροφές ανεβαίνετε την πλαγιά στο Ξεροβούνι, αφήνοντας πίσω δεξιά τη δστ. για Μπακογιανέικα (900μ.). Περνάτε τη Μπακογιανέικια στάνη, σημείο με πολύ ωραία θέα στους συνοικισμούς Μεταμόρφωση και Λαγκάδι, μέχρι τον αυχένα (6,1 χλμ.) που κατηφορίζοντας μπαίνετε σε δάσος ελάτης – οξιάς. Εναλλασσόμενο μαγικό τοπίο κατηφορίζει στις πλαγιές της Τσούκας μέχρι που βγαίνει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο (11,2 χλμ. 30’) για Στουρναρέικα – Τρίκαλα ή Μουζάκι (δεξιά) ή για Μεσοχώρα – Άρτα (αριστερά). Σε 100μ. προς Μεσοχώρα υπάρχει άλλος χωματόδρομος που επιστρέφει στην Αργιθέα μέσω του βιότοπου Κατούνας (7,3 χλμ.) Ελληνικά (16,2 χλμ.), Καλή Κώμη (22,2 χλμ.).

ΕΛΛΗΝΙΚΑ – ΣΤΟΥΡΝΑΡΕΙΚΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ορεινή διαδρομή που θα παραμείνει αρκετά χρόνια χωματόδρομος. Κινείται από 1100 έως +1500μ. υψ. διασχίζοντας τμήματα ψευδοαλπικής ζώνης και μια πανέμορφη δασώδη έκταση μοναδικής σε χλωρίδα. Από την πλατεία των Ελληνικών (υπάρχουν πινακίδες) ξεμακραίνετε ανηφορίζοντας το Μαυροβούνι μέχρι που βλέπετε το χωριό από ψηλά. Στον αυχένα Τσιούτου Λάκα +/- 6 χλμ. υπάρχει δστ. που βγαίνει εύκολα και κατηφορικά στο Βαλκάνο (4,2 χλμ.) και από εκεί Πολυνέρι - Μυρόφυλλο – Άρτα (αριστ.) ή Μοσχόφυτο κεντρικός δρόμος για Μεσοχώρα - Άρτα (αριστ), Τρίκαλα (δεξιά).

Εσείς θα πάτε δεξιά. Από τη δστ. για Βαλκάνο και πάνω διασχίζετε τον καταπληκτικό βιότοπο Κατούνας, έναν κλειστό χώρο στη βόσκηση και σε όποια ανθρώπινη δραστηριότητα με μεγάλη ποικιλία βοτάνων εξαιρετικού φυτολογικού ενδιαφέροντος. Πάνω στη διαδρομή, στους πρόποδες του υψώματος «Τούρλα» (1780μ. υψ.) είναι το ορειβατικό καταφύγιο (16,2 χλμ.) στη θέση «Μαγγανιάρα» (1500μ. υψ.) ενώ ένα χλμ. παρακάτω συναντάτε δεξιάς σας το χωματόδρομο αρχικά, μονοπάτι αργότερα που βγάζει στη Μεταμόρφωση Ανθηρού (7 χλμ. 2ω30’). Η συνέχεια διασχίζει πανέμορφο δάσος ελάτης και βγαίνει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο για Στουρναρέικα – Πύλη (δεξιά) ή Μεσοχώρα – Άρτα (αριστ.) Σύνολο 23,5 χλμ.

ΣΤΕΦΑΝΙΑΔΑ – ΚΕΔΡΑ

Καλοκαιρινή σύντομη διαδρομή επί το πλείστον σε ελατόδασος κινείται στην ισοϋψή των 1100 – +1400μ. υψ. Προτείνεται και βολεύει όσους έρχονται ή φεύγουν από Πελοπόννησο γιατί βγαίνει εύκολα μέσω Κέδρων ή Πρασιάς στη Βούλπη, τη Δυτική Φραγγίστα και την Ε.Ο. Καρπενησίου – Αγρινίου. Πολυσύχναστη οδός τα παλιά χρόνια, ένωνε τα χωριά των Δυτικών Αγράφων (Πρασιά – Κέδρα – Ραπτόπουλο) τα χωριά του Δήμου Αχελώου (Καταφύλλι – Αργύρι) με την Αργιθέα την Καρδίτσα και την Αιτωλοακαρνανία. Ειδικά για την τελευταία υπήρξε ο μοναδικός δρόμος για το πέρασμα των κοπαδιών για τα χειμαδιά της.

Ξεκινά 2 χλμ. πριν το κέντρο της Στεφανιάδας (υπάρχει πινακίδα «Κέδρα») όπου μηδενίζετε. Στο 1,5 υπάρχει δστ. δεξιά που επιστρέφει στη Στεφανιάδα, ενώ αριστερά ανεβαίνει με συνεχή καγκέλια τις πλαγιές της Κρούνας (1652μ. υψ.). Στο 1^ο χλμ. αγνοείτε τη δστ. που πάει στις καλύβες «Αρβανίτη» και συνεχίζετε αριστερά. Κατηφορίζοντας βλέπετε απέναντι την Τσουρνάτα (1881μ. υψ.) συναντώντας το θορυβώδες ρέμα του Πλατανιά και τις καλύβες στα Γερατάλωνα και το Γάβρο. Στο +/- 13,8 χλμ. η δστ. οδηγεί αριστερά στους Μεταξάδες και την Πρασιά (5 χλμ.) και δεξιά στα Κέδρα (5,4 χλμ.). Σύνολο για Κέδρα 18,8 χλμ.

ΣΤΕΦΑΝΙΑΔΑ – ΜΑΡΑΘΟΣ

‘’Ντροχιάσ(τι)καν τα γίδια’’, που σημαίνει ότι είναι τόσο απότομο, πετρώδες, το τμήμα του βουνού που πήγαν, και ‘’δεν βγαίνουν’’, δεν περνάνε. Τώρα όμως…… τα ‘’μοντέρνα’’ μηχανοκίνητα, ‘’περνάνε’’. Δεύτερη καλοκαιρινή διαδρομή, κινούμενη στα 1000 με 1500μ. υψ. Ακολουθεί ψηλότερη χάραξη από αυτή που περνά στη Μονή Κώστη και στο Αετοχώρι με την ίδια κατεύθυνση και κατάληξη, τον συνοικισμό Μάραθο Στεφανιάδας, τον Μάραθο (τέως Αραχωβίτσα) και τα Βραγγιανά (τέως Κατούνα ή ‘’Μικρά’’ Βραγκιανά) ή τη γέφυρα Κοράκου. Φεύγει μέσα από τη Στεφανιάδα περνά το ξωκλήσι της Αγ. Παρασκευής, τη θέση «Πηγάδια» (άλλοτε ανεπτυγμένος συνοικισμός), το απότομο χαώδες τμήμα με τις κατολισθήσεις - καταπτώσεις και την πολύ ωραία θέα της λίμνης, βγαίνοντας στη θέση «Ισιώματα». Εδώ παλιά είχαν σε αναβαθμούς (φαίνονται ακόμα) τις καλλιέργειες του χωριού, ενώ υπήρχαν και σπίτια, τα οποία σάρισαν μετά την μεγάλη κατολίσθηση (ένα από αυτά έμεινε στη θέση «Κεραμαριό»).

Λίγο μετά, συναντάτε τις βρύσες – ποτίστρες στο Κεραμαριό και ψηλότερα την Ιτιά, δίπλα στο ομώνυμο ρέμα. Συνεχίζοντας, περίπου στα 1450μ. υψ. ,ανάμεσα στην κορφή Πύργος (1642μ. υψ.) και τη θέση «Σκάλα» (1500μ. υψ.) αρχίζετε να κατηφορίζετε με συνεχείς επαναλαμβανόμενες στροφές μέχρι τον κεντρικό ασφαλτόδρομο. Σύνολο 11,3 χλμ. Από εδώ, δεξιά βγαίνει στη γέφυρα Κοράκου (+/-8,00 χλμ.) και αριστερά Μάραθος Στεφανιάδας (Γ’) και Μάραθος (+/- 6,1 χλμ.). Επειδή η διαδρομή ξεμακραίνει αρκετά από κατοικημένα μέρη να ξέρετε ότι στη γέφυρα Κοράκου λειτουργεί όλο το χρόνο η ταβέρνα «ο Αχελώος» του Βασίλη και της Ελένης (βλ. ενότητα Φαγητό).

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

© Οκτώβριος 2008

Με τα πόδια
(πεζοπορικές διαδρομές στην Αργιθέα)

Στο γεφύρι του Τριζώλου

Από τον συνοικισμό της Αγορασιάς κατηφορίστε για 700μ. όπου δστ. αριστερά προς Καρυά. Στα 1000μ. υπάρχει δεξιά δστ για το ποτάμι, εσείς συνεχίστε ευθεία, περάστε τη Τσιμεντένια γέφυρα και θα δείτε το πλάτωμα δεξιά σας (1300 μέτρα συνολικά από το καφενείο) για να παρκάρετε. Εμπρός σας είναι ένας αδιάβατος χωματόδρομος, όλο γκρεμοί και πέτρα, που σε 100μ. σταματάει. Λίγο πριν κατηφορίστε στην πολύ απότομη πλαγιά με κατεύθυνση το ποτάμι, που φαίνεται από κάτω.

Δεύτερη πρόσβαση στο ποτάμι έχετε 50μ. πριν το πλάτωμα που φεύγει γιδόστρατα και κατεβαίνει απότομα (2,5μ. ύψος) στο ποτάμι. Από τη στιγμή που θα πατήσετε στις κροκάλες του ποταμού όλο το τοπίο αλλάζει, ειδικά τη στιγμή που μπαίνετε στον σπάνιο παραποτάμιο πλαταναιώνα. Θα περάσετε τον ερειπωμένο νερόμυλο με τις κοπάνες «ιδιοκτησία Αγ. Νικολάου Καρυάς» και σύντομα θα φτάσετε στο γεφύρι. Καλό είναι να έχετε μαζί σας αδιάβροχα μποτάκια ή γαλότσες. Σύνολο 1ω15’. Να γνωρίζετε ότι στο ποτάμι ακόμα ψαρεύουν πέστροφες, ασπρίτσες και μπριάνες.

Καλή Κώμη – Λαγκάδι

Ένας αθέατος συνοικισμός είναι το Περιβόλι (Κρανιές για τους ντόπιους) +/- 3χλμ. από την Καλή Κώμη. Πριν φτάσετε στον οικισμό στα 1500μ. υπάρχει δστ. Εσείς να πάτε δεξιά εκεί που ξεκινά ή καταλήγει μια καταπληκτική διαδρομή προς την Ι. Μ. Κατουσίου και το Λαγκάδι!!, στην άλλη πλευρά του βουνού. Απίστευτο!. Ο δρόμος είναι καλοφτιαγμένος, περνάει 4Χ4 ενώ σε λίγο καιρό θα γίνουν τα τεχνικά για να μην επηρεάζεται από τις βροχές.

Η διαδρομή σκαρφαλώνει προς τον «Μέγα Κάμπο» (700 – 900μ.υψ.) όπου λιβάδια, βοσκοτόπια για τις καλοκαιρινές βοσκές με εκατοντάδες πρόβατα και γίδια, φτάνει και περνά τις στάνες, ενώ ψηλότερα βλέπετε το «Καλατόρι». Το υψομετρικό φτάνει και περνά τα 1200 – 1300μ. ενώ κατηφορίζετε προς το τέλος της διαδρομής στην «Κυδωνιά». Βγαίνετε σε λιβαδάκι με κλασική πετρόχτιστη ποτίστρα ενώ απέναντί σας η Ι. Μ. Κατουσίου. Σύνολο 12,5 χλμ. (4ω30’). Αν η διαδρομή γίνει καλοκαίρι με αυτοκίνητο πάνω στο δρόμο ενδέχεται να βρείτε εκατοντάδες γίδια. Θα σας καθυστερήσουν λίγο αλλά θα περάσετε.

Η πηγή «Σπίτια»

Μια πολύ δροσερή καμαροσκέπαστη πηγή, κρυφή σε κοιλότητα αρκετά παράξενη, χτισμένη με κάποιου είδους θολίτες και αρκετό μεράκι. Βρίσκεται στον αθέατο από τα Ελληνικά συνοικισμό Σπίτια που αποτελείται από 2 – 3 πετρόχτιστες κατοικίες στην καρδιά του δάσους. Ξεκινώντας από την πλατεία των Ελληνικών κατευθυνθείτε προς Γαλατέικα, περνάτε το λευκό ξωκλήσι του Αι Γιάννη, το κοιμητήριο, κατηφορίζοντας δεξιά (400μ.) προς Σπίτια, όχι προς Φτέρη που είναι αριστερά. Στο συνοικισμό φτάνετε σε 2,3 χλμ. 25’. Η κρήνη είναι στο μονοπάτι δίπλα από την πρώτη κατοικία χτισμένη κάτω από τον τεράστιο πετρόχτιστο τοίχο – αναβαθμό.

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Πολιτισμός

Η αρχαία Αργιθέα και τα νεκροταφεία της

Το σημερινό Δ. Διαμέρισμα Αργιθέας βρίσκεται πάνω στην στρατηγικής σημασίας οδό από την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) προς τους αρχαίους Γόμφους (Μουζάκι), διαδρομή που καλύπτονταν σε τρείς ημέρες. Όπως ολόκληρη η περιοχή αποτελούσε τμήμα της αρχαίας Αθαμανίας καλύπτοντας ένα μεγάλο τμήμα της κεντρικής Πίνδου.

Ονομάστηκε έτσι από τον Αθάμα, τον βασιλιά της Βοιωτίας ο οποίος εγκαταστάθηκε εδώ διωγμένος από τη Βοιωτία, επειδή σκότωσε το γιό του. Πολύ κοντά στην δστ. για Μεσοβούνι και Θερινό (1,9 χλμ. από Αργιθέα) βρίσκεται η θέση «Ελληνικά», όπου ο αρχαιολογικός χώρος και κατάλοιπα νεκροταφείων, που πολλοί περιηγητές και ιστορικοί ταυτίζουν, χωρίς να λείπουν οι ενστάσεις, με την αρχαία Αργιθέα.

Η πόλη, τα λείψανα δηλαδή της κατοίκησης του πανάρχαιου αυτού λαού φτάνουν μέχρι τη θέση «Άγιος Μηνάς» όπου σήμερα βλέπετε το ομώνυμο ξωκλήσι. Ο χώρος που έχει ερευνηθεί έφερε στο φως ερείπια, αναλημματικούς μεγάλους τοίχους και τοίχους κατοικιών. Στο ανατολικό όριο ενός από τα νεκροταφεία αποκαλύφθηκε το ταφικό μνημείο (το πρώτο που συναντάτε 1,5 χλμ από την Αργιθέα) χτισμένο σε βράχο. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν δύο συλημένοι τάφοι που χρονολογούνται από τον 4^ο αι. έως τον 1^ο αι. π.Χ.

Το οχυρό στο Πετρωτό

Εννιακόσια μέτρα πριν το Πετρωτό, απέναντι από έναν τεράστιο πυλώνα της ΔΕΗ, στη θέση «Παλαιόκαστρο» βρίσκονται σε κατάφυτο λόφο σημαντικά ερείπια ελληνιστικού οχυρού. Η θέση του, πάνω από το Λιασκοβίτικο ποτάμι, ελέγχει ακόμα και σήμερα την οδό προς την Ήπειρο. Όχι μακριά από το «Παλιόκαστρο», στη θέση «Πουρναράκια», αποκαλύφθηκε τμήμα του νεκροταφείου του οχυρού με κιβωτιόσχημους τάφους και κτερίσματα (αιχμές δοράτων, ξίφος, αγγεία, νομίσματα κ.ά.) που φυλάσσονται στο αρχ. μουσείο Βόλου.

Τα παραδοσιακά πανηγύρια στην Καρυά

Λίγα πλέον σαν αυτά γίνονται στα χωριά. Στις 20 Μαίου το πανηγύρι του Αγίου Νικολάου, μέσα στον οικισμό, όπου μετά την λειτουργία όλοι οι κάτοικοι μαζί με τους φιλοξενούμενους γλεντούν με παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια και προσφορές του πολιτιστικού συλλόγου των απανταχού Τριζολιωτών «Ο Άγ. Νικόλαος». Δεύτερη αξιόλογη γιορτή γίνεται στις 30 Ιουνίου, των Δώδεκα Αποστόλων στις εξοχές του χωριού, 3,900μ. από το κέντρο, σε υψόμετρο 1000μ. όπου το ομώνυμο ξωκλήσι. Ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι με τοπικές σπεσιαλιτέ και κλαρίνα σε ένα σπάνιο φυσικό περιβάλλον γεμάτο οξυές.

Ιστορικό – Εκκλησιαστικό Μουσείο Ανθηρού

Ιδρύθηκε το 1985 με απόφαση του ΥΠΠΟ δημιουργώντας ένα ευρύτερο γεγονός στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Θα μπορούσαν, μαζί με το αντίστοιχο μουσείο στο Βλάσι, να λειτουργήσουν σαν δυναμικοί φορείς πολιτισμού στην περιοχή, σαν διαχειριστές των στοιχείων πολιτισμού της εκκλησιαστικής και αγροτικής ζωής και να συνδεθούν με δράσεις εκπαίδευσης, προβολής και τοπικής ανάπτυξης.

Σήμερα το διαχειρίζεται Νομικό Πρόσωπο με την επωνυμία «Ιστορικό – Εκκλησιαστικό και Λαογραφικό Μουσείο Ανθηρού». Το κτήριο χωρίζεται σε δύο μεγάλες αίθουσες και τον προθάλαμο όπου προθήκες παλιών βιβλίων, ευαγγελίων κ.ά, Στην βόρεια αίθουσα (δεξιά) κυρίαρχο είναι το τέμπλο της Ι. Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου Μπουκοβίτσας ενώ δίπλα του υπάρχει ο σταυρός του τέμπλου της Αγίας Παρασκευής και λίγες εικόνες από το Ι. Ν. Προφήτη Ηλία. Η νότια αίθουσα είναι αφιερωμένη στην Ι. Μ. Παναγίας Κατουσιώτισσας και τον Ι. Ν. Αγίου Ιωάννη. Εργασία επιπέδου για ένα μικρό περιφερειακό μουσείο που όμως φυλάει και προβάλει με τον καλύτερο τρόπο την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής.

Συγχαρητήρια για τη μελέτη, την έκθεση και τη λειτουργικότητα του χώρου πρέπει να δοθούν στις αρχαιολόγους της 7^ης Ε.Β.Α. Σταυρούλα Σδρόλια, Ελένη Τσιμπίδα στην αρχιτέκτονα Δήμητρα Μιχαλάκη και τον πολιτικό μηχανικό Ηλία Ούτρα. Σήμερα είναι υπεύθυνη η 19^η Ε.Β.Α. Τρικάλων. (Επισκέψιμο καθημερινά 2445031237, 31452, 31237).

Λαογραφικό Μουσείο Βλασίου

Είναι αξιοθαύμαστο το πώς οι τοπικές κοινωνίες φυλάνε πολύτιμα κειμήλια τα οποία βοηθούν τους ξένους να ερμηνεύσουν την περιοχή που επισκέπτονται, και με την οποία οι ίδιοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Ίσως πάλι, αυτοί οι ευλογημένοι χώροι να αποτελούν ένα είδος καθρέπτη στον οποίο οι κάτοικοι αντικρίζουν τον εαυτό τους σε συνδυασμό με τον τρόπο ζωής των γονέων τους. Σε κάθε περίπτωση κερδισμένος είναι ο επισκέπτης και ο χρόνος που πλέον, βρίσκονται πιο κοντά από ποτέ στην πολιτιστική κληρονομιά, αυτό που εν συντομία ονομάζουμε πολιτισμό.

Το Λαογραφικό Μουσείο στο Βλάσι είναι το δεύτερο που πρέπει να δείτε στην Αργιθέα μαζί με εκείνο του Ανθηρού. Ιδρύθηκε το 1980 από τον Εκπολιτιστικό Σύλλογο Βλασίου «Η Καραβούλα», σε άλλο, μικρότερο κτήριο χωρίς δυνατότητα επίσκεψης. Μόλις έκλεισε το σχολείο μεταφέρθηκε στην μεγάλη αίθουσά του, έγιναν οι ξύλινες και οι γυάλινες προθήκες και τα τελευταία χρόνια υποδέχεται τους επισκέπτες.

Αριστερά της εισόδου βρίσκεται, η βιβλιοθήκη και δεξιά η δεύτερη αίθουσα, το κύριο τμήμα του Μουσείου. Περιλαμβάνει συλλογές, προσφορές από τους κατοίκους, από παλιά αυθεντικά αντικείμενα οικιακής και αγροτικής χρήσης, αργαλειό (από τους ελάχιστους που διασώθηκαν σε ένα χωριό που φημιζόταν για υφαντά του) και αρκετά εκκλησιαστικά λατρευτικά αντικείμενα, βιβλία ιερά σκεύη. Τα περισσότερα εξ αυτών, προέρχονται από την Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου (όπως ο σταυρός και τα λυπηρά του τέμπλου) και από ναούς του χωριού. Εντυπωσιάζει η συλλογή από φορητές εικόνες και η λειψανοθήκη με τα κατάλοιπα του Απόστολου Θωμά και του Αγίου Τρύφωνα. (Επισκέψιμο κατόπιν συνεννόησης με τον υπεύθυνο κ. Κώστα Αναστασίου 2445031766, 6977738973).

ΚΑΡΔΙΤΣΑ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

© Οκτώβριος 2008

Διαμονή – Εστίαση Δήμου Αργιθέας

ΔΙΑΜΟΝΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Πολύδροσο Πετρίλου

Ενοικιαζόμενα Δωμάτια (2445031701, 6972171217). Στον πρώτο συνοικισμό των Πετριλιών καθώς έρχεστε από το Βλάσι. Ο Κων. Γαντζούδης διαθέτει τρία φωτεινά δωμάτια με ωραία θέα, εξοπλισμένα με τα απολύτως απαραίτητα και κεντρική θέρμανση. Στο ισόγειο λειτουργεί ταβέρνα – ψησταριά που διατηρεί ο ίδιος.

Βλάσι

Ενοικιαζόμενα Δωμάτια (2445031717, 6974433764). Στην κατάφυτη είσοδο του χωριού βρίσκονται τα δύο δωμάτια του Σταύρου Σπανού. Εξοπλισμένα με τα άκρως απαραίτητα, κεντρική θέρμανση και κουζίνα αρμόζουν περισσότερο σε παρέες που θα χρησιμοποιήσουν το Βλάσι σαν ορμητήριο για την εξερεύνηση της περιοχής. Ο ιδιοκτήτης έχει και το βενζινάδικο της περιοχής.

Πευκόφυτο

Ξενοδοχείο «Κουτσικουρή» (6974193048, 6979224658 – 59). Βρίσκεται σε θαυμάσιο φυσικό τοπίο στο 15^ο χλμ Μουζακίου – Ι. Μ. Σπηλιάς μετά το Πευκόφυτο. Σύγχρονο συγκρότημα με παραδοσιακούς τόνους. Μεγάλοι και φωτεινοί εσωτερικοί χώροι, βεράντα με θέα το φαράγγι της Οξιάς και τον Τύμπανο. Τέσσερα κομψά δίκλινα δωμάτια και έξι σοφίτες. Το πρωινό continental σε μπουφέ στην ευρύχωρη αίθουσα του λόμπι.

Λεοντίτο

«Ντελιδίμι» (2445032094, 6976420865). Στο κέντρο του χωριού, προτείνεται σαν ορμητήριο για τη γνωριμία με την ανατολική Αργιθέα. Καινούργιος ξενώνας (2006) του Χαράλαμπου Κορλού. Αποτελείται από δύο κτήρια, το νέο και το πραγματικό παραδοσιακό πετρόχτιστο αρχοντικό. Αυτό δέχθηκε σοβαρές και επιμελείς επεμβάσεις μέχρι να διαμορφωθεί, τόσο, ώστε κηρύχθηκε διατηρητέο. Πέντε πλήρως εξοπλισμένα δίκλινα και τρίκλινα δωμάτια με αυτόνομη θέρμανση και ψυγείο στο νέο, τρία τρίκλινα ίδιων προδιαγραφών αλλά με τζάκι, στο παραδοσιακό. Πρωινό με ελατόμελο και μαρμελάδες δικής τους παραγωγής.

Λιβάδια Πετρίλου

«τα Λιβάδια» (2445031109, 6972113659). Βρίσκεται σε θαυμάσια περιοχή, ανάμεσα στο Βουτσικάκι και την Καράβα. Ο Θανάσης Βασιλός έφτιαξε έναν καλό ξενώνα με πέντε δίκλινα δωμάτια, αυτόνομη θέρμανση και τυπικό εξοπλισμό. Μεγάλη εξωτερική αυλή για τα παιδιά, μποστάνι με κηπευτικά και ευρύχωρο πάρκινγκ. Ο ίδιος διατηρεί και την ταβέρνα στο ισόγειο του κτηρίου.

ΔΙΑΜΟΝΗ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Καλή Κώμη

«Ξενώνας του Αλκιβιάδη» (2445031510, 31511, 6974468201, 697358919). Νέος (2008), πολύ εντυπωσιακός διώροφος ξενώνας με πέτρινη επένδυση, λίγο έξω από την πλατεία της Καλής Κώμης προς Ελληνικά. Οι ιδιοκτήτες, Μάκης και Αργύρης Σκύλας μαζί με τον μάστορα πατέρα τους Αλκιβιάδη, επένδυσαν σε έναν άγνωστο στο ευρύ κοινό χώρο φτιάχνοντας ό,τι καλύτερο στην περιοχή Δυτικής Αργιθέας κατηγορίας τεσσάρων κλειδών. Τρία δίκλινα και τρία τρίκλινα καλαίσθητα, άνετα και ατμοσφαιρικά δωμάτια με αυτόνομη θέρμανση, κλιματισμό και θέα προς το χωριό. Στον μεγάλο κοινόχρηστο χώρο που σερβίρονται τα πρωινά (με τοπικά γαλακτοκομικά) κυριαρχεί το τεράστιο τζάκι και η διακόσμηση από πέτρα και ξύλο. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί το εστιατόριο.

Μεταμόρφωση Ανθηρού

«το Κατούσι» (2445031691, 6977806114, www.katousi.gr). Ο νέος (2006) παραδοσιακός ξενώνας της Δήμητρας Μπακογιάννη στην κατηγορία των τεσσάρων κλειδιών, βρίσκεται 6 χλμ. από το Ανθηρό. Μεγάλος χώρος υποδοχής και πρωινού στο ισόγειο, τζάκι, ζεστή διακόσμηση με ξύλο και πέτρα. Στον όροφο, επτά άνετα και πεντακάθαρα δίκλινα και τρίκλινα δωμάτια με θέα στο χωριό. Το καλοκαίρι λειτουργεί εξωτερική πισίνα για τα πιτσιρίκια. Την ίδια περίοδο, διαθέτει άλογα και μικρό πόνι με οδηγό για εξερευνήσεις στο πλούσιο δασικό δίκτυο.

Ανθηρό

«Χριστίνα» (2445031802, 6972228265, www.wiw.gr/greek/anthiro_hristina_hotel). Ωραίο κτήριο με παραδοσιακά στοιχεία, πέτρινη επένδυση και ευρύχωρη αυλή για το καλοκαίρι. Τα δεκατρία άνετα δωμάτια διαθέτουν κλασική επίπλωση και αυτόνομη θέρμανση. Στην απλή αλλά όμορφη, ζεστή αίθουσα του χώρου υποδοχής κυριαρχεί η πέτρα τα ξύλινα ταβάνια και το τζάκι, για τις χειμωνιάτικες νύχτες. Εδώ σερβίρεται το πρωινό και λειτουργεί το εστιατόριο η «Μπουκοβίτσα» που το λειτουργεί ο Κώστας Γκουμάνης ιδιοκτήτης του ξενώνα.

Αργιθέα

Ενοικιαζόμενα Δωμάτια (2445031206, 42012). Βρίσκονται εντός του οικισμού πάνω στον κεντρικό δρόμο για Ανθηρό. Πρόκειται για δύο δωμάτια (το ένα τρίκλινο) και ένα ευρύχωρο οικογενειακό διαμέρισμα με βεράντα και κουζίνα για 4 άτομα. Η ιδιοκτήτρια, Ντίνα Κωτσού διαθέτει και καφενείο – ψησταριά. Ανοιχτά από 1^ηΜαίου έως 10 Οκτώβρη.

ΕΣΤΙΑΣΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Προς Μονή Σπηλιάς

«Χάνι Νασιώκα» (2445031716).

«τα Ραγάζια» (2445032020, 41140, 6979728262). Ταβέρνα – Ψησταριά με παραδοσιακή κουζίνα φιλική, ζεστή ατμόσφαιρα, 1,5 χλμ. πριν την δστ. για τη Μονή Σπηλιάς. Ο Βάιος και η Βάσω προσφέρουν εδώ και επτά χρόνια μαγειρευτά και ψητά σε μεγάλη ποικιλία. Μαέστροι στον ξυλόφουρνο φτιάχνουν γίδα ή προβατίνα στάμνας, ζυγούρι κοκκινιστό, εξαιρετική γίδα βραστή, λουκάνικο με πιπεριές, χοιρινό πρασοσέλινο, στιφάδο. Θα εκτιμήσετε ιδιαίτερα τις πίτες (χορτόπιτα τυρόπιτα, πλαστός, μπατζίνα) αλλά και το χειροποίητο καλαμποκίσιο και ζυμωτό ψωμί τους. Σπάνιοι μεζέδες όπως τσαλαφούτι, σπληνάντερο και παραδοσιακό κατσιαμάκι έχουν την τιμητική τους. Πολλά από τα προσφερόμενα είδη (κρέατα, φασόλια, τυριά, γαλακτοκομικά) είναι παραγωγής τους. Άριστη σχέση ποιότητας – τιμής.

Πολύδροσο Πετρίλου

«Γαντζούδης» (2445031701, 6972171217). Παραδοσιακό χρώμα και ζεστή ατμόσφαιρα σε αυτό το ουζερί – ψησταριά. Ψητά και ποικιλία μεζέδων σε εξαιρετικές τιμές. Μάστορας της σχάρας και κυρίως της σούβλας ο Κώστας Γαντζούδης σερβίρει ντόπια λουκάνικα, μπριζόλες και αρνιά, κοκορέτσι, κεμπάπ στη σούβλα.

Λιβάδια Πετρίλου

«τα Λιβάδια» (2445031109, 6972113659). Μεγάλη σάλα με απλή διακόσμηση και ιδιαίτερα φιλικές τιμές. Η κυρά – Φωτεινή φτιάχνει πίττες ζυμώνει ψωμί και μαγειρεύει παραδοσιακές συνταγές με ντόπιο χοιρινό και πρόβειο όπως και προβατίνα ή γίδα βραστή. Σαλατικά και τυριά παραγωγής τους. Ιδιαίτερες παραγγελίες ευπρόσδεκτες για όσους μένουν στα δωμάτια του ξενώνα τους.

Λεοντίτο

«το Απρόοπτο» (2445032094). Μικρό κλασικό χωριάτικο ταβερνάκι με ξυλόσομπα δίπλα από τον ξενώνα «Ντελιδίμι». Μαγειρευτά και ψητά της ώρας από τα χέρια της κυρά – Μαρίας Κορλού.

Μαντζιουρέικα

«Το Διάσελο» (2445032213, 6978123777). Εντυπωσιακή, μεγάλη αίθουσα για γκρουπ που επισκέπτονται τη μονή Σπηλιάς. Στη διακόσμηση κυριαρχεί η πέτρα και το ξύλο. Ο Απόστολος Μαντζιούρας μαγειρεύει σύμφωνα με την παράδοση, κουνέλι, μοσχάρι αλλά και αγριογούρουνο στιφάδο. Το χειμώνα δεν λείπει ο πατσάς, η μοσχαροκεφαλή και η γίδα βραστή. Τυρόπιτες, χορτόπιτες με φύλλο χειροποίητο. Προσεκτικό σέρβις και τιμολόγηση.

Βλάσι

«η Καράβα» (2445031766, 6977738973). Στην είσοδο του χωριού μια από τις πρώτες ταβέρνες της περιοχής. Πλεονέκτημα η βεράντα με την απεριόριστη θέα προς το Βουτσικάκι. Ο Κώστας Αναστασίου, 30 χρόνια σπεσιαλίστας στη σούβλα σερβίρει ντόπια κρεατικά παραγωγής του, όπως άλλωστε οι σαλάτες και το τυρί. Αρνί, κατσίκι, κοκορέτσι, κοντοσούβλι και σπέσιαλ πρόβειο παϊδάκι στα κάρβουνα. Τσιπουρομεζέδες επίσης.

«ο Άγγελος» (2445031700). Όμορφο κτήριο με βεράντα και θέα το Βουτσικάκι και το χωριό. Θα βρείτε ντόπια κρεατικά στη σχάρα, χοιρινές, μοσχαρίσιες, κεμπάπ, μπιφτέκια, σουβλάκι. Τα μαγειρευτά από την κ. Αναστασία αξέχαστα, στιφάδο, πίτες, (λαχανόπιτα – χορτόπιτα) και ζυμωτό ψωμί. Ανοιχτά από Απρίλιο έως τέλος Νοεμβρίου.

Μακρυβούνι (προς Στεφανιάδα)

«Λύκος» (2445031803, 6974440814, 6973802083). Απλό κτήριο με αυλή και η καλύτερη θέα της περιοχής Στεφανιάδας και της ομώνυμης λίμνης. Μια πολύ ωραία λύση για καλό φαγητό, ποτό ή καφέ πάνω στο δρόμο για Μονή Κώστη και Δήμο Αχελώου. Θα βρείτε πιάτα της ώρας, λίγα μαγειρευτά και ψαρομεζέδες (μπακαλιάρο, χταπόδι, καλαμαράκια).

ΕΣΤΙΑΣΗ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Μεταμόρφωση Ανθηρού

«το Κατούσι» (2445031691, 6977806114, www.katousi.gr). Όμορφο κτήριο με ζεστή ατμόσφαιρα και τζάκι. Σερβίρει κρεατικά της ώρας, κατσικάκι στη γάστρα, χοιρινό πρασοσέλινο, κοτόσουπα, λαχανόπιτες, φρέσκα κηπευτικά και φρούτα. Κρέας και γαλακτοκομικά από δική τους μονάδα.

Ανθηρό

«η Μπουκοβίτσα» (2445031802, 6972228265). Μεγάλη βεράντα με θέα το χωριό. Άνετος πεντακάθαρος χώρος με τζάκι. Στο εστιατόριο – Creperi του Κώστα Γκουμάνη σερβίρονται αρκετές τοπικές σπεσιαλιτέ, κρέας στη σχάρα αλλά και μαγειρευτά, αρνί γάστρας, κόκορας κρασάτος, χοιρινό πρασοσέλινο. Δοκιμάστε γλυκές ή αλμυρές κρέπες.

«η Συνάντηση» (2445031239). Είναι μια σταλιά αλλά χωράει όλη την οικογένεια και την παρέα. Το κλασικό απλό καφενεδάκι του Παύλου και της Σοφίας Γάλλου έχουν να το θυμούνται εκατοντάδες επισκέπτες της περιοχής, από την εποχή που δεν υπήρχε ούτε κατάλυμα, ούτε εστιατόριο στην περιοχή. Δικαιολογημένα, λόγω γεύσης και εξυπηρέτησης. Θα βρείτε νοστιμότατα ντόπια κρεατικά, λουκάνικο, τηγανιές (και με πράσο), σπέσιαλ παϊδάκια και μαγειρευτό γιουβετσάκι με κατσίκι ή αρνί, γίδα βραστή και στιφάδο.

«ο Παλιός Μύλος» (2445031118). Ανοιχτά Σαββατοκύριακα και συνεχώς από Ιούνιο – Σεπτέμβριο. Κουτής Γιώργος.

Καλή Κώμη

«Ξενώνας του Αλκιβιάδη» (2445031510, 31511, 6974468201, 697358919). Άνετη η σάλα του εστιατορίου με τεράστιο τζάκι για τις χειμωνιάτικες βραδιές και δροσερή βεράντα με τραπεζάκια για το καλοκαίρι. Παρά την απόσταση αξίζει με το παραπάνω τον κόπο. Ο Μάκης και ο Αργύρης Σκύλας λεπτολόγοι με τη σούβλα (αρνί, κατσίκι, γουρουνοπούλα) και τη σχάρα (λουκάνικα, ζουμερές μοσχαρίσιες και χοιρινές μπριζόλες), όλα δικής τους παραγωγής. Η μαμά Αντιγόνη έχει αναλάβει τα μαγειρευτά, αρνί, κατσίκι στη γάστρα όλο γεύση που λιώνει στο στόμα, γίδα βραστή, μουσακάς, παστίτσιο, στιφάδο. Από τα λίγα στην περιοχή με κρασί και τσίπουρο τοπικής παραγωγής.

Αργιθέα

«Αφοι Καλιώρα» (2445031210). Δίπλα στο ποτάμι που διασχίζει την Αργιθέα. Σπεσιαλιτέ η πέστροφα στα κάρβουνα ή τηγανιτή. Κρεατικά της ώρας. Ανοιχτά από το Πάσχα έως τα Χριστούγεννα.

«Ντίνα Κωτσού» (2445031206, 42012). Κλασικό καφενεδάκι στο κεντρικό δρόμο που διασχίζει το χωριό. Γρήγορο και καλό φαγητό, κρεατικά της ώρας, σουβλάκια, λουκάνικα, ομελέτες με αυγά ημέρας, πατάτες και φέτα. Ανοιχτά από 1^η Μαίου έως 10 Οκτώβρη.

Συκιά – Γέφυρα Κοράκου

«ο Αχελώος» (2445032042, 6974323791). Ταβέρνα δίπλα στον Αχελώο, πολύ κοντά στα ερείπια της ιστορικής γέφυρας Κοράκου, στο δρόμο για Συκιά και Δήμο Αχελώου. Ο Βασίλης Παπαϊωάννου και η Ελένη Κουτούλα σερβίρουν παραδοσιακά μαγειρευτά σε μεγάλη ποικιλία και κρέατα στη σχάρα. Δοκιμάστε τη σπεσιαλιτέ τους, ψητή ή τηγανιτή πέστροφα. Πολλά βραστά, γίδα, χοιρινό πρασοσέλινο, στιφάδο, μουσακά, αλλά και μπριζόλα, λουκάνικο. Γλυκά κουταλιού παραγωγής τους.

Καφενεία για καφέ, τσιπουράκι και μεζέδες

Γενική παρατήρηση που ισχύει σε όλα τα καφενεία ή ταβέρνες της περιοχής Αργιθέας, με εξαίρεση τον «Ξενώνα του Αλκιβιάδη» και την «Συνάντηση» του Παύλου και της Σοφίας Γάλλου που πάντα έχουν κάτι έτοιμο. Οι περισσότεροι επαγγελματίες, και στα καφενεία, έχουν δυνατότητα να φτιάξουν τα πάντα στη σούβλα (κοκκορέτσι, κεμπάπ, πρόβειο, αρνί ή κατσίκι κ.ά) ή μαγειρευτά, αρκεί να το παραγγείλετε.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΡΓΙΘΕΑ

Κουμπουριανά καφενείο Μαρίας Παλαμά 2445031880 ανοιχτά από Απρίλιο μέχρι Οκτώβριο.

Μάγειρος Πετρίλου καφενείο «η ειλικρίνεια» (2445031789). Παρασκευή Τόλου ανοιχτά από Απρίλιο έως αρχές Δεκεμβρίου.

Χάρις Πετρίλου καφενείο Ζβεντζούρη Απόστολου 6973977020.

Λεοντίτο καφενείο Αγγελικής Αποστόλου 2445031757.

ΔΥΤΙΚΗ ΑΡΓΙΘΕΑ

Θερινό καφενεία Βασίλη Κοκορίκου 2445031301, Τσούνη Κωνσταντίνου 2445031209.

Αγορασιά καφενεία Αγορής Χύτα 2445031231, Δήμητρας Καναβού 2445031244.

Ανθηρό καφενείο Αντρέα Σέμπρου 2445031237.

Μεταμόρφωση Ανθηρού καφενείο Αλκιβιάδη Μπακογιάννη 2445031214.

Πετρωτό

«το Μονοπώλιο» (2445031324, 6974070269). Καινούργιο, περιποιημένο στέκι με ευρύχωρη αυλή και τραπεζάκια που το καλοκαίρι απλώνονται με θέα το χωριό. Θα απολαύσετε τοπικές λιχουδιές, τσιπουράκι ή καφέ με σπιτική ποιότητα, όχι σε τιμές μονοπωλίου.

Καλή Κώμη καφενεία Τασιάς Βασίλειος (χωρίς τηλ), Τασιά Θάλεια και Δημήτρης 2445031370.

Ελληνικά καφενείοΝίκου Καραχάλιου και Αγγελικής Κοντούλα 2445031290.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης 24450 Ανατολική και Δυτική Αργιθέα

Δήμος Δυτικής Αργιθέας έδρα Ανθηρό Καρδίτσας 2445031120, Κοινότητα Ανατολικής Αργιθέας έδρα Μάγειρος 2445031773.Αστυνομία Μουζακίου 2445041223,Α’ Βοήθειες: Αγροτικό ιατρείο Ανθηρού 2445031201, Κέντρο Υγείας Μουζακίου 2445049100. Βενζινάδικα στο Μουζάκι και το Βλάσι.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Η περιοχή του Δήμου Αργιθέας, έχει καταφύγιο Άγριας ζωής που ιδρύθηκε με απόφαση της διεύθυνσης δασών Καρδίτσας το 2001. Περιλαμβάνει τα Δ. Δ. Θερινού και Δ.Δ. Αργιθέας με έκταση 8.200 στρ. Επίσης καταφύγιο Άγριας ζωής διαθέτει και η κοινότητα Ανατολικής Αργιθέας από την Καρυά έως τα Κουμπουργιανά με έκταση 17.200 στρ. Υπεύθυνο και για τα δύο είναι το δασαρχείο Μουζακίου 2445041233, 49156 κ. Λιαγούμης.

www.monispilias.gr

www.stefaniada.gr

www.leontito.gr

www.anatolikiargithea.gr

www.koumpouriana.gr

www.karditsa-net.gr/2007/argithea/index.htm

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Απόσταση από Αθήνα μέσω Αγρινίου – γέφυρας Κρεμαστών ή Λαμίας – Καρπενησίου. Ανάλογα τον προορισμό 360-390 χλμ. Από Θεσσαλονίκη μέσω Βέροιας Γρεβενών Καλαμπάκας Καρδίτσας ή μέσω Τεμπών Λαρίσης Καρδίτσας. Ανάλογα τον προορισμό 320-350 χλμ. Μουζάκι – Άρτα 143 χλμ.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ και τη ΔΥΤΙΚΗ ΑΡΓΙΘΕΑ
αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία

Α’ Αυτοτελή Βιβλία – Εργασίες

Αναστάσιου Κ. Ορλάνδου, Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου, Α.Β.Μ.Ε. 5, 1939 – 1940.
Αναστάσιου Α. Γούναρη, «Μια συντεχνιακή συνθηματική γλώσσα της Δυτικής Θεσσαλίας: τα «κουδαρίτικα» της Δρακότρυπας». Θεσσαλικά Χρονικά τ.10, 1971.
Χριστόφορου Γραμμένου, Ι. Μ. Παναγία η Κατουσιώτισσα, Αθήναι 1976.
Μάρκου Α. Γκιόλια, Συμβολή στην Ιστορία του κοινωνικού και πολιτισμικού χώρου της Ευρυτανίας και των Αγράφων κατά την τουρκοκρατία, Αθήνα 1986.
Χρήστου Μ. Μιλήτση, Άγραφα Καρδίτσα Μεσενικόλας, αυτοέκδοση Καρδίτσα 1997.
Μπάμπη Ιντζεσίλογλου, Λεωνίδας Π. Χατζηαγγελάκης στο συλλογικό: Άγραφα, Εκκλησίες και Μοναστήρια, Αρχ. Χώροι, Παρ.κτίσματα, (λεύκωμα), Καρδίτσα 1999.
Νίκου Κ. Χόντζια, Πετρίλο, αυτοέκδοση Αθήνα 1999.
Μάρκου Α. Γκιόλια, Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεότερους χρόνους (1393 – 1821), Πορεία 1999.
Χρήστου Β. Γλέζου, Το Λιάσκοβο (Πετρωτό Καρδίτσας) και η ευρύτερη περιοχή της Πίνδου, Αθήνα 1999.
Γιάννη Α. Καρατζόγλου, Ναοί Αθωνίτικου τύπου στα Θεσσαλικά Άγραφα 16^ος – 18^ος αι., Διδ. διατριβή, Αθήνα 2002.
Μάρκου Α. Γκιόλια, Παραδοσιακό δίκαιο και οικονομία του τσελιγκάτου, Πορεία 2004.
Ηλία Δ. Μπαλάνου, Το Ανθηρό Καρδίτσης (ή Μπουκοβίτσα) και η περιοχή της Αργιθέας, τ. Α’ + Β’, Ανθηρό Καρδίτσης 2006.
Συλλογικό, Μνημεία του Νομού Καρδίτσας (επιμ. Ευαγ. Τσουγκαράκη) Οδοιπορικό στα μνημεία του νομού Καρδίτσας, Νομαρχία Καρδίτσας, Καρδίτσα 2007.
Βασίλη Ν. Μαγόπουλου, Σχολεία και δάσκαλοι της περιοχής Καρδίτσας από την Τουρκοκρατία έως το 1920, αυτοέκδοση, Καρδίτσα 2007.
Σταυρούλας Σδρόλια – Αλ. Ζούκας, Ιερά μονή Σπηλιάς Αργιθέας Αγράφων, έκδοση Ι. Μ. Σπηλιάς 2008.
Ιωάννης Κ. Τσιουρής, Οι τοιχογραφίες της Μονής Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (1758), Διδ. διατριβή, Ελληνικά Γράμματα 2008.
Νίκου Κ. Χόντζια, Το μοναστήρι του Πετρίλου, αυτοέκδοση Αθήνα 2008.
Άγγελου Σινάνη, Μονές Αγράφων, στο: Μοναστήρια και Προσκυνήματα της Ελλάδας τ.10 Πήγασος εκδοτική Α.Ε. Αθήνα 2009.
Σταυρούλας Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας (1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων το 17^ο αιώνα», Διδ. διατριβή, Ιωάννινα 2000 (υπό έκδοση) εκδοτικός οίκος Μυγδονία.
Β. Μπούρα, ΠΕΕΑ, στο blog του συγγραφέα: bouraspeea.blogspot.com/2007/12/blog-post.html

Β’ Αφιερώματα περιοδικών

Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Αι Μοναί της Πίνδου», Θεολογία 6, 1928, Θεολογία 7, 1929.
Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη, (Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων), «Οι κτήτορες της Ι. Μ. Βλασίου», περ. Ελληνικά τ.5, 1932, του ιδίου: «Η Ι.Μ. Βλασίου» περ. Ελληνικά τ.6; Σύμμεικτα 1933.
Γιάννη Α. Καρατζόγλου, «Η Μονή Αγίας Τριάδος Δρακότρυπας (Σκλάταινας)» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 2, Ε.Μ.Π. Αθήνα 1982.
Τιμολέων Ν. Βλάχος, «Το Μοναστήρι του Βλασίου της Αργιθέας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ.6, 1984.
Λεωνίδα Π. Χατζηαγγελάκη, «Αθαμανία – Αργιθέα (Κνίσοβο)», περ. Αρχαιολογία τ.34, Αφιέρωμα στη Θεσσαλία, Μάρτιος 1990.
Γιάννη Α. Καρατζόγλου, «Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα» Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση 5, Ε.Μ.Π. Αθήνα 1998.
Σταυρούλα Σδρόλια, «Παραστάσεις κτητόρων στα μνημεία των Αγράφων», περ. Αρχαιολογία τ.34 Μάρτιος 1990.
Βασίλη Τάκη, «Ο νερόμυλος και ο ρόλος του στη ζωή του χωριού», Βασίλη Καμπά, «Αργιθεάτες Ταχυδρόμοι»Καρδιτσιώτικα Χρονικά τ.I, Καρδίτσα 1995.
Καρδιτσιώτικα Χρονικά τ.1, Καρδίτσα 1995.
Αντώνη Η. Αντωνίου, «Ιστορική αναδρομή της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα και στο νομό Καρδίτσας», Καρδιτσιώτικα Χρονικά, τ.ΙΙΙ, Καρδίτσα 1997.
Ζερμαίν Αλεξάκη, «Αργιθέα Μοναδική» περιοδικό ΓΕΩ τ.61 έκδοση «Ελευθεροτυπία» Ιούνιος 2001.
Γιάννη Πίκουλα, Οδικό δίκτυο και άμυνα: Η δίοδος της Παλαιοκαρυάς Τρικάλων, Τρικαλινά τ.23^ος, έκδοση του Φ.Ι.ΛΟ.Σ, Τρίκαλα 2003.
Λεωνίδα Π. Χατζηαγγελάκη, «Ανασκαφικά ευρήματα από την Αργιθέα», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ.46, Λάρισα 2004.
Βασίλη Κ. Σπανού, «Δύο Πατριαρχικά έγγραφα για τη μονή του Βλασίου των Αγράφων», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ.45, Λάρισα 2004.
Κώστα Α. Παίση, «Η Καταστροφή της Καρύτσας απ’ τον Σκόνδρα πασά στα 1823» Καρδιτσιώτικα Χρονικά τ.VIII, Καρδίτσα 2005.
Θεόφιλου Μπασγιουράκη, «Η Ορεινή Χώρα της Αργιθέας» περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα, τ.49 Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2006.
Θεόδωρου Νημά, «Τα απελευθερωτικά κινήματα στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας», στο συλλογικό έργο: Θεσσαλία (επιμ. Αίγλη Δημόγλου), τ.Α’, Λάρισα 2006.
Λάζαρου Δεριζιώτη, «Παράθεση στοιχείων της τοπικής ιστοριογραφίας των Αγράφων» πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Βασίλη Κ. Σπανού, «Ιστορικά στοιχεία για τους οικισμούς Ανθηρό, Δροσάτο, Μεσοβούνι και Πετρίλο» και «Ιστορικά στοιχεία για τους οικισμούς Ελληνικά, Κουμπουριανά, Λεοντίτο, και Πετρωτό» (1454/55 – 1659)» πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Γιάννη Καρατζόγλου, «Εκκλησίες τύπου ξυλόστεγης βασιλικής με χορούς στην Αργιθέα» πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Σταυρούλα Σδρόλια, «Η εκκλησιαστική ζωγραφική της Αργιθέας», πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Γιάννη Καρατζόγλου, «Εκκλησίες τύπου ξυλόστεγης βασιλικής με χορούς στην Αργιθέα» πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Μαντζιούρα Φιλιώ – Λάμπρος Γ. Τσιβόλας: Λεοντίτο: από πρωτεύουσα των Αγράφων και του Καραισκάκη στην … Τουρκική κυριαρχία, πρακτικά Α’ συνεδρίου «Η Αργιθέα στην Τουρκοκρατία ως τον 19^ο αιώνα» Λεοντίτο 2007.
Θοδωρής Αθανασιάδης, «Αργιθέα η επέλαση των Βουνών» περιοδικό ΓΕΩ τ.470 έκδοση «Ελευθεροτυπία» Απρίλιος 2009.
Κώστα Μανάκου, Γεωλογικός χάρτης Ελλάδος 1:50.000, φύλλο Μυρόφυλλο, έκδοση ΙΓΜΕ 1993.

Γ’ Άρθρα σε εφημερίδες

Χρίστος Κόφφας, «Στα μονοπάτια του θριάμβου και της Τραγωδίας» εφημ. Αθηνών Ριζοσπάστης, Παρασκευή 6 Ιανουαρίου 2006.
Άλκης Ρήγος, «Αλέξανδρος Σβώλος: Η συμβολή του στην επιστήμη και την πολιτική», εφημ. Αθηνών Αυγή (φ.9692) Κυριακή 30 Απριλίου 2006.
Ντίνος Κιούσης, «Σε Αργιθέα και στ’ άλλα χωριά», εφημερίδα Αθηνών Καθημερινή (ε.90^ο φ.27089) Σάββατο 31/1/09.

Πέτρινα γεφύρια Αργιθέας

ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ (19848 λέξεις)

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

© Σεπτέμβριος 2008

Εισαγωγή

Τα Άγραφα, αυτός ο δαιδαλώδης ορεινός χώρος της πατρίδας μας, εξακολουθεί ακόμα και στις μέρες μας, να παραμένει ανόθευτος κι’ αληθινός. Ίσως γιατί είναι δύσκολα προσπελάσιμος αρκετές φορές το χρόνο. Ίσως πάλι γιατί οι άνθρωποι, αυτοί οι εύστροφοι και συνετοί που κατοικούν εδώ, έχουν μάθει από το κακοτράχαλο τοπίο να φιλοσοφούν τη ζωή, τις αντιξοότητες, με μια άλλη διάθεση.

Διάσπαρτοι απ’ τα προεπαναστατικά χρόνια οι οικισμοί τους, βρίσκονται σε μεγάλη έκταση, πολλές φορές σε σημαντική απόσταση μεταξύ τους. Μια διείσδυση σ’ αυτά τα αστραποκαμένα βουνά, μια γνωριμία με την αναλλοίωτη αμόλυντη φύση, την ιστορία, την τεράστια λαογραφική αξία του τόπου, πάντοτε φορτίζει συναισθηματικά, σαν άθελά της να θέλει να καταδείξει στον αμύητο ταξιδευτή την παράδοση, και τις κοινές μνήμες, που διέπουν τον Αγραφιώτη, τη κοιλάδα του, και τα πολυθρύλητα χωριά των Αγράφων.

Η κατάφυτη παρθένα περιοχή, διαθέτει τρείς τεράστιες οροσειρές που διασχίζουν κάθετα τον ευρυτανικό χώρο με δεκάδες δυσπρόσιτες κορφές, μοναδική ποικιλία φυτικού και ζωικού κόσμου, άγρια τοπία, γκρεμούς, χαράδρες που την χαρακτηρίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι κυρίαρχα στις παραδόσεις είναι τα ξωτικά, οι λάμιες, οι νεράιδες και οι κρυμμένοι θησαυροί. Κάθε σημείο, η παραμικρή τοποθεσία, συνοδεύεται και από έναν θρύλο, μια μεταφυσική έκφραση. Σε αυτό συνέβαλε ο τόπος, με την κυριαρχία των βουνών, των φυσικών φαινομένων, και οι άνθρωποι με τον έμφυτο φόβο τους για αυτά.

Όλη αυτή η περιοχή, αποτελεί τη νότια προέκταση της οροσειράς της Πίνδου. Με γεωγραφικό πλάτος 39^ο 5’ 40’’ έως 39^ο 15’ 10’’ και μήκος 21^ο 32’ 30’’ έως 21^ο 41’ 20’’ περικλείει μια έκταση 16788 ha (167.788 στρ.) που καλύπτεται από πανέμορφα και υγιή δάση Ελάτης που κυριαρχούν, Οξιάς και Βελανιδιάς. Αυτόν τον ενιαίο γεωγραφικά, ιστορικά και πολιτισμικά χώρο ονομάζουμε Άγραφα. Δυστυχώς, αυτοί οι ασφαλισμένοι από τα βουνά τόποι, ενώ η φυσικοί νόμοι τους θέλουν μαζί, οι τυχαίες διοικητικές διαιρέσεις τους διαμελίζουν σε τέσσερις νομούς, (Αιτωλοακαρνανίας, Ευρυτανίας, Καρδίτσας, Φθιώτιδας), με ότι αυτός ο χωρισμός επιφέρει στους οικισμούς και στην ανάπτυξη τους. Εσείς, δεν έχετε παρά να ακολουθείστε τις περιγραφές μας για να βρεθείτε στην αγκαλιά αυτού του μαγικού τόπου.

Θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί, ότι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης των θαυμάσιων, φαινομενικά απροσπέλαστων ορεινών όγκων, είναι η πεζοπορία. Όλα τα χωριά, οι κορυφές, οι διαδρομές που θα αναφερθούν, γίνονται από πολλούς φυσιολάτρες κυρίως με τα πόδια. Υπάρχει καλή σήμανση, ειδικά του μονοπατιού Ε-4 που διασχίζει απ’ άκρον εις άκρου τη χώρα. Μην αποπειραθείτε μόνοι σας ή με άλλο ένα άτομο παρέα την ‘’κατάκτηση’’ οποιασδήποτε διαδρομής ή κορυφής. Υπάρχουν δυσκολίες ή προκύπτουν πολύ γρήγορα, που και οι μυημένοι καμιά φορά τα χάνουν.

Ο Δήμος Αγράφων, (Φ.Ε.Κ. 244 τ. Α’ 4/12/1997) στον οποίο θα περιηγηθείτε περιλαμβάνει τα χωριά Μοναστηράκι, Άγραφα, Επινιανά, Μάραθο, Τρίδεντρο, Τροβάτο, Βραγγιανά και 52 συνοικισμούς εκ των οποίων οι πιο γνωστοί είναι Βαλάρι, Καμάρια, Νεράϊδα (Νιάλα), Πετράλωνα (Σάικα), Παραμερίτα, Γιαννισέικα, Σκαρφιάδες, Μιάλα (Χοντέικα), Γαβρολισιάδα, Λίπα, Σελίστα, Κλοπουκίτσα, Σέλο. Αποτέλεσε τη μεγάλη έκπληξη στην απογραφή του 2001 παρουσιάζοντας αύξηση, ούτε λίγο ούτε πολύ 266,3%!. Από 2278 κατοίκους την περασμένη δεκαετία, (ενδέκατος – τελευταίος, στην λίστα των δήμων) βρέθηκε με 3707 κατοίκους, δεύτερος πολυπληθέστερος δήμος στην Ευρυτανία, με πρώτο τον δήμο Καρπενησίου⁽¹⁾.

Ο δήμαρχος Αγράφων κ. Χρήστος Μπούρας μας ανέφερε (24/9/08) με λίγα λόγια, τα έργα που έχουν αρχίσει να υλοποιούνται. Ο δρόμος για το Μοναστηράκι και τα Επινιανά έγινε άσφαλτος, και σύντομα θα γίνει και για το Τρίδεντρο. Οι δρόμοι Βαρβαριάδα – Μάραθος, Τροβάτο – Τρία Σύνορα δημοπρατήθηκαν ενώ από Ελατάκο ξεκίνησε η ασφαλτόστρωση που σύντομα θα φτάσει στα Βραγγιανά. Στόχος της δημοτικής αρχής είναι να ενωθεί η Λίμνη Πλαστήρα με την Λίμνη των Κρεμαστών ώστε οι επισκέπτες να έχουν πολλαπλάσιες δυνατότητες περιήγησης. Σε όλα τα δημοτικά διαμερίσματα δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην ανάπλαση όλων πλατειών και της εσωτερικής οδοποιίας. Έτσι όλες οι παρεμβάσεις έγιναν με πέτρα ώστε να δένει με το περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει και για τα δημόσια κτήρια τα οποία κατά το πλείστον επισκευάστηκαν και καθαρίστηκαν.

⁽¹⁾ Υπάρχουν πολλές φωνές που λένε οτι η απογραφή του 2001 ήταν πλασματική. (βλ. Δυτική Μακεδονία, Καστοριά - Νεστόριο Γράμμος 8ο σημ. 23).

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

© Σεπτέμβριος 2008

Η ονομασία Άγραφα

Η ονομασία Άγραφα έρχεται πολύ πριν την οθωμανική κατάκτηση, που έφτασε στην περιοχή κατά το 1393, εξήντα χρόνια πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Λέοντας ο Γ’ (717 – 741) ο Ίσαυρος ήταν ο αυτοκράτορας που ξεκίνησε την εικονομαχία με πρώτο διάταγμα το 726. Η περίοδος της διαμάχης μεταξύ εικονολατρών και εικονομάχων (726 - 843 / 867) ονομάστηκε εικονομαχική λόγω της σύγκρουσης δύο αντιλήψεων, του ανεικονίστου ασιατικού πνεύματος και του εξεικονιστικού ελληνικού πνεύματος. Αργότερα, ο απόγονος του Λέοντα, αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ ή Πογωνάτος (741 – 775), (που οι φανατικοί καλόγεροι του κόλλησαν το παρατσούκλι Κοπρώνυμος), συγκάλεσε εικονομαχική σύνοδο, η οποία υιοθέτησε τις απόψεις των εικονομάχων, σαν επίσημες απόψεις της Εκκλησίας και του Κράτους.

Έτσι έστειλε σε όλη την επικράτεια, διάταγμα, που διάτασσε την καταστροφή των εικόνων. Για την πιστή τήρηση αυτής της εντολής έστειλε απεσταλμένους να διαπιστώσουν εάν η διαταγή, έχει εφαρμοσθεί.

Προχωρώντας προς την ορεινή περιοχή, εν αντιθέσει με την θεσσαλική πεδιάδα, έκπληκτοι διαπίστωναν ότι οι κάτοικοι αυτών των απομονωμένων επαρχιών, πιστοί στα έθιμα και τις παραδόσεις, δεν είχαν αφαιρέσει τις εικόνες. Όταν οι απεσταλμένοι τους σύστησαν να τις αφαιρέσουν από τις πολυάριθμες εκκλησίες τους, εκείνοι όχι μόνο αντιδρούν αλλά θεωρούν ότι έχουν να κάνουν με ασεβείς ιερόσυλους και τους θανατώνουν «εις Τρίκκαλα της Θετταλίας».

Όταν η είδηση έφτασε στη Βασιλεύουσα ο αυτοκράτορας εξοργίστηκε και διέταξε να διαγράψουν την περιοχή από τους χάρτες της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από εκείνη την περίοδο και μετά αυτά τα ανυπότακτα μέρη ονομάστηκαν Άγραφα.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

© Σεπτέμβριος 2008

Μη Χάσετε

Το υδρονομείο των Αγράφων

Στο χωριό Άγραφα, το φημισμένο υδρονομείο, οι ‘’κόφτρες’’ ή ‘’ποτιστάδες’’ των ντόπιων. Τα περασμένα χρόνια μόνο η παράδοση ήταν ο θεματοφύλακας στη μοιρασιά των νερών. Μοίρασμα όμως που καθόριζε μέχρι και τη σειρά στο πότισμα χωρίς γραφτούς νόμους. Πώς όμως θα γινόταν το μοίρασμα από τόσα ρυάκια, σε τόσους συνοικισμούς και μάλιστα, σε ίσα μέρη ώστε να μείνουν όλοι ευχαριστημένοι; Αυτόν τον μυστηριώδη γρίφο και τη λύση του θα αντικρίσετε ανηφορίζοντας ή οδηγώντας πάνω στο παλιό ανηφορικό μονοπάτι βόρεια του χωριού.

Μια ολοπέτρινη κατασκευή σαν λιλιπούτειο σπιτάκι, που στη βάση του, παράλληλα με τη ροή του ρυακιού, έχουν τοποθετηθεί τρεις μεγάλες πέτρες. Πέφτοντας με δύναμη το νερό πάνω τους χωρίζεται και ταυτόχρονα διανέμεται, σε τρία ξεχωριστά αυλάκια, υποδιαιρούμενο σε 3,5 – 2, και 1,5 τμήμα αντίστοιχα, για τον πάνω, το μέσο, και τον κάτω μαχαλά έτσι ώστε όλοι να έχουν το νερό που χρειάζονται για τα χωράφια τους.

Εκπληκτική κατασκευή τόσο στη σύλληψη της ιδέας όσο και στην απλότητα της. Σύμφωνα με μαρτυρία του Λάμπρου Γατή άφωνοι έμειναν Άγγλοι μηχανικοί όταν το είδαν πρώτη φορά, αναφέροντας ότι παρόμοιο έργο δεν έχουν αντικρίσει στην Ευρώπη.

Το Βαλάρι

Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτή η περιοχή, εκτός της εξερεύνησης των πολύ ωραίων λιθόχτιστων κατοικιών και της πληθωρικής χλωρίδας, είναι οι εξαιρετικές πεζοπορικές διαδρομές και τα μονοπάτια που είναι χαραγμένα στη βόρεια πλευρά του «Κουκουρούντζου». Στον μικρό συνοικισμό σας υποδέχεται η εκκλησία της Παναγίας – Κοίμησης της Θεοτόκου, και οι φιλόξενοι κάτοικοι που αμέσως κάτι θα σας προσφέρουν, κάπου θα σας προσκαλέσουν. Στον πλακοστρωμένο προαύλιο χώρο ορθώνεται το κωδωνοστάσιο, ενώ ο όμορφος κήπος και τα εκατοντάδες λουλούδια, πλημμυρίζουν την ατμόσφαιρα με χρώματα και ευωδιές, προκαλώντας σε στάση.

Υπάρχουν τραπεζάκια και καρέκλες για ξεκούραση ενώ η υπέροχη θέα στην κορφή «Καταραχιά» και στα παράσπιτα κοντά στο ποτάμι, σε συνδυασμό με τον μυρωδάτο καφέ, θα σας ξυπνήσουν μνήμες πραγματικού χωριού, απ’ αυτά που ανεπιτήδευτα παρουσιάζονται πολύ αραιά πια, σε κοινή θέα. Στο Βαλάρι απογράφηκαν 103 κάτοικοι, ενώ τον μεγαλύτερο πληθυσμό είχε το 1961(197 κατ.). Στα δεκάδες παιδιά μάθαιναν γράμματα (πληροφορία του Λευτέρη Τσιώλη 19/3/06) οι δάσκαλοι Θεοφάνου, Δημητρούλας, Ζαρλαχάς, Κολιτσίδας, Χατζημιχάλης, Κωσταράς, Γιανουλάκος, και Ζέρβας ο τελευταίος, κάτω από συνθήκες που σήμερα φαντάζουν εξωπραγματικές. Λίγο πιο πάνω από την όμορφη ανακαινισμένη εκκλησία το καφενεδάκι που διαχειρίζεται ο Λευτέρης Τσιώλης, σπουδαίος μάστορας μεζέδων, και τσίπουρου χωρίς γλυκάνισο.

Τον Άγιο Δημήτριο

Στα Βραγγιανά βρίσκεται ο Άγιος Δημήτριος ο παλιότερος ναός της περιοχής. Στο εσωτερικό του διασώζει ένα σπάνιο τέμπλο χρονολογημένο στα 1588,το μοναδικό στη Θεσσαλία και ίσως στην Ευρυτανία. Διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες που αποτελούν κάποια από τα πρωιμότερα έργα που υπάρχουν στους ναούς των Αγράφων. Οι περισσότερες είναι φθαρμένες και άλλες, όπως στο ιερό, καλοδιατηρημένες. Αυτές, πιθανά σχετίζονται με τους τρεις ζωγράφους τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στις δύο επιγραφές της προθέσεως, ο ιερέας Αλέξανδρος Δροσινός, και δύο με το όνομα Ιωάννης. Άλλοι επιστήμονες αναφέρουν ότι έγιναν το 1561 από ανώνυμο τοπικό ζωγράφο.

Το Ασπρόρεμα

Στις μέρες μας ακούγεται απίστευτο, ότι αυτός ο συνοικισμός έφτασε να έχει διακόσια πενήντα άτομα (1940). Τα σαράντα παιδιά (+/- 1955 – ‘60), πήγαιναν στο καλοκαιρινό μονοθέσιο σχολείο με άξιο δάσκαλο το Γιώργο Καλαρομήτρο απ’ το Τροβάτο, ενώ αργότερα, από το 1978 και μετά, όλα πήγαιναν στο Τρίδεντρο ή τα Επινιανά. Η σιωπή έρχεται αβίαστα όταν η κυρία Μαρία Ζαρκαδούλα με καταγωγή την Πρασιά που ήρθε εδώ νύφη το 1973, με την Γιάννα και τον Κώστα, τα δύο από τα έξι της παιδιά, εξιστορούν τα του χωριού.

Οι περισσότεροι κάτοικοι έφυγαν τη δεκαετία του 1960 που σημάδεψε ανεπανόρθωτα όλα τ’ Άγραφα. Μαρτυρία γι’ αυτό αποτελούν οι απογραφές του 1961 που κατέγραψαν εκατόν τριάντα δύο κατοίκους ενώ αυτή του 1971 μόλις τριάντα τρεις, οι οποίοι παρέμειναν μέχρι το 1991. Σήμερα μαζί με το σχολείο, ερειπωμένο ήδη το 1980, έχουν γκρεμιστεί όλα τα παλιά σπίτια του οικισμού, το μόνο όρθιο ακόμα είναι αυτό της οικογένειας Ζαρκαδούλα. Οι λέξεις ωχριούν μπροστά στην πραγματικότητα του μικρού απόμερου οικισμού. Όπως λέει ο Κώστας, που ξέρει απ’ έξω το βουνό και τις κορφές του, δεν το αφήνουμε γιατί ο τόπος θα ερημώσει.

Περιπλανηθείτε για λίγο στο Ασπρόρεμα και στο παρακείμενο, χωρίς όρια ‘’παραποτάμιο’’ ελατόδασος που αγωνίζεται μάταια να επικρατήσει στον εξίσου μεγάλο πλαταναιώνα και έτσι συνυπάρχουν σε έναν όμορφο συνδυασμό, δεύτερο σπάνιο χαρακτηριστικό του τόπου που πλουτίζει υπέροχα αυτό το παρθένο οικοσύστημα.

Οι Νιάλες

Φαντάζει εντελώς απίστευτο στις μέρες μας ότι αυτοί οι ανύπαρκτοι ουσιαστικά συνοικισμοί, είχαν 295 κατοίκους το 1940 και ένα τμήμα των άλλοτε μεγάλων τσελιγκάτων με 6 – 7 χιλιάδες πρόβατα. Παλιότερα υπήρχαν τρεις συνοικισμοί, βόρεια ο Χαλιάς (Πάνω Νιάλα), η Μεσαία Νιάλα (σημερινή Νεράιδα) ο μεγαλύτερος,και νότια η Παλιόλακκα (Κάτω Νιάλα). Στη λήξη του πολέμου τίποτα δεν είναι το ίδιο ενώ μέχρι σήμερα, παραμένουν ακατοίκητοι. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου τα περισσότερα σπίτια γκρεμίστηκαν· τη θέση των άλλοτε ανθηρών συνοικισμών έχουν πάρει τα περίφημα κονάκια που παραμένουν σκαρφαλωμένα στις ίδιες τοποθεσίες των πλαγιώντης Νιάλας.

Είναι αυτά τα πετρόχτιστα κτήρια με την τσίγκινη σκεπή, τα οποία, πλέον, μόνο δύο – τρεις μήνες το καλοκαίρι φιλοξενούν τους βοσκούς με τα κοπάδια των προβάτων, γύρω στα 1100 κεφάλια συνολικά. Ο τοπικός πληθυσμός στα Πετράλωνα κρατά σε χρήση τις ονομασίες «στη Νιάλα», «στις Νιάλες» ειδικά όμως το «στη Μεσαία Νιάλα» από το γεγονός ότι και σήμερα είναι ανάμεσα από τα κονάκια Παλιόλακκα (νότια) και Χαλιάς (βόρεια). Αυτές τις ορεινές εγκαταστάσεις θα τις συναντήσετε αν κάνετε τη διαδρομή από Νιάλα (μνημείο) προς Πετράλωνα (βλ. ενότητα Off Road).

Η Αγία Τριάδα στα Πετράλωνα (Σάικα)

Ο 16^ος αιώνας είναι πολύ σημαντικός για την περιοχή των Αγράφων. Εκείνη την εποχή έγιναν πολλές ανακαινίσεις καθώς και ιδρύσεις νέων μονών. Το φαινόμενο αυτό ήταν αποτέλεσμα της σταθερότητας και της ηρεμίας που είχε επικρατήσει για αρκετό διάστημα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η Ι. Μονή Σάικας υπήρξε από τα τέλη του 16^ου αι. εστία πνευματικής αντίστασης αλλά και σημαντική αγροτική μονάδα που διέφευγε της φορολογίας του οθωμανικού κράτους. Ήταν αρκετά πλούσια με πολλές ιδιόκτητες εκτάσεις στα γύρω Αγραφιώτικα βουνά με βοσκότοπους που έτρεφαν 2300 γιδοπρόβατα.

Στο πέρασμα του χρόνου υπήρξε κρησφύγετο κλεφταρματολών ενώ στην διάρκεια του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821 ο οπλαρχηγός Κώστας Στεργιόπουλος ή Βελής τη χρησιμοποίησε σαν αποθήκη πολεμοφοδίων. Από το συγκρότημα της μονής σώζεται το καθολικό, τρίκοχος ναός με επίπεδη οροφή και ξύλινη στέγη. Στο εσωτερικό του υπάρχει το αξιόλογο τέμπλο (1605 – 1607) με θαυμάσια ζωγραφιστή διακόσμηση και οι τοιχογραφίες (1641) δαπάνης «του τιμιωτάτου Άρχοντος κυρ Δημητρίου» Αμπατζή, από το Καροπλέσι.

Ζωγράφοι ήταν ο Ιωάννης ο Ευτελής και ο «έτερος Ιωάννης», που δημιούργησαν ένα σημαντικό καλλιτεχνικό εργαστήρι που κυριάρχησε στην τέχνη των Αγράφων την περίοδο 1641 – 1673. Όπως και σε άλλα μνημεία των αγραφιώτικων βουνών, έτσι και εδώ η υγρασία είχε καταλυτικό ρόλο στη φθορά τους και μεγάλο τμήμα τους είναι κατεστραμμένο. Ευτυχώς εγκρίθηκε η μελέτη του Δήμου Αγράφων, ολοκληρώθηκαν οι στερεωτικές εργασίες και επισκευάστηκε η στέγη ώστε να σταματήσει η φθορά από τα νερά της βροχής.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

© Σεπτέμβριος 2008

Ανακαλύψεις

Η σπηλιά του Κατσαντώνη

Το πρώτο που θα σας πουν στο Μοναστηράκι είναι για την φημισμένη «Σπηλιά του Κατσαντώνη», (για Πρόσβαση Βλ. ενότητα Off Road), το δεύτερο γνωστό ορμητήριο – κρυψώνα, που έμελε να είναι η τελευταία. Η αρχική «Σπηλιά», βάση των εξορμήσεων και ταυτόχρονα καταφύγιο όταν τον κυνηγούσαν ήταν στους Μελισσουργούς Άρτας ΒΔ της θέσης Ντόβρου στη χαράδρα «Μπούφου». Στο Μοναστηράκι όμως κατέφυγε άρρωστος και ανήμπορος από ευλογιά, ο ‘’αετός των Αγράφων’’, για να μην τον βρουν οι διώκτες του.

Ανήμπορος πια, αυτός που τραγουδήθηκε δοξάστηκε και αποθεώθηκε όσο κανένας άλλος. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα: «Ο Κατζαντώνης, και ο Λεπενιώτης αδελφός του κατετρόμαξαν τα εκλεκτότερα στρατεύματα, και τους ανδρειοτέρους αρχηγούς του Αλή Πασά, ώστε αν δεν συνελάμβανε δια προδοσίας τον πρώτον ασθενή όντα, και δεν εδολοφόνει τον δεύτερον, δυσκόλως ήθελε τους καταβάλει δια των όπλων» (Χ. Περραιβός, Ιστορία σ.24).

Τελικά, βαριά άρρωστος, χωρίς να μπορεί να μετακινηθεί, ο αγωνιστής – πολέμαρχος, (τιμητικός τίτλος που εδόθη από τον Καποδίστρια και τον Βαρνακιώτη) συνελήφθη μαζί με τον αδελφό του Γιώργο Χασιώτη, από το πολυπληθέστερο απόσπασμα του Άγου Μουχουρντάρη. Η μάχη κράτησε επτά ώρες και σε αυτή χάθηκαν και οι πέντε σύντροφοι του αγωνιστή. Και οι δύο μεταφέρθηκαν στα Γιάννινα όπου μαρτυρικά θανατώθηκαν το 1807 ή το 1808.

Εκδοχές για το πώς έφτασαν στη σπηλιά οι διώκτες του Κατσαντώνη.
Η πρώτη αναφέρει την παρακολούθηση; του μοναχού που του πήγαινε συχνά - πυκνά φαγητό.
Η δεύτερη μνημονεύει ότι το απόσπασμα του Μουχουρντάρη μπήκε στο σπίτι του Γιάννη Γκούρλια για πλιάτσικο, και πήγε να πάρει και ένα μεγάλο καρπούζι, που ήταν για τον ‘’καπετάνιο’’. Ο μικρός γιος του Γκούρλια φώναξε ‘’μην το πειράζετε…. είναι για τον καπετάνιο’’. Αυτό ήταν. Οι Τούρκοι το ανέφεραν στον Μουχουρντάρη και αυτός βασανίζοντας και απειλώντας την οικογένεια, απέσπασε την τοποθεσία του κρησφύγετου.

Ο Πλάτανος – σπίτι

Πιθανόν η μοναδική περίπτωση στα Άγραφα. Τόσο σε μέγεθος όσο και σε χωρητικότητα αφού φιλοξένησε αρκετούς ανθρώπους για καιρό. Τόσο μεγάλος ήταν και τώρα ακόμα μεγαλύτερος. Ο δρόμος που οδηγεί στο τεράστιο πλατάνι βρίσκεται στα πρώτα 1200 μέτρα, αριστερά σας, καθώς ανηφορίζετε για το Τρίδεντρο. Είναι ένας κακοτράχαλος κατηφορικός και στενός χωματόδρομος που σταματά δίπλα στον νεόχτιστο ναό της Αγίας Παρασκευής, σε θέση παλιότερης που γκρεμίστηκε. Στο λιβαδάκι εμπρός σας, επιβάλλει την παρουσία του ο τεράστιος πλάτανος – ‘’σπίτι’’ ένα πανέμορφο, μνημείο της φύσης που, φαντάζει απίστευτο, μετά τους σεισμούς του 1966 έμεναν τρεις οικογένειες!

Βέβαια οι κάτοικοί του! είχαν την πρόνοια και κατασκεύασαν γύρω – γύρω στέγαστρο για να προφυλάσσονται από το χιόνι και τη βροχή. Τα δύο μεγάλα ανοίγματα στην βάση του υπερμεγέθους δέντρου τα χρησιμοποιούσαν για πόρτες, ενώ ψηλότερα έφτιαξαν και δύο παράθυρα. Το καταπράσινο, λουλουδιασμένο λιβάδι είναι σκέτη πρόκληση για σκηνές, ενώ ο χώρος μέσα στον πλάτανο εμπνέει και περιμένει όσους δεν θέλουν να ‘’στήσουν’’. Στην άκρη της έκτασης υπάρχει βρύση με τρεχούμενο δροσερό νερό, τι άλλο να αναζητήσει ο επισκέπτης εκτός από χρόνο να χαρεί έστω μια διανυκτέρευση. Ίσως έπρεπε να κηρυχτεί μνημείο της φύσης.

Η ‘’Ιατρική Σχολή’’ στο Τρίδεντρο

Σύμφωνα με την παράδοση, στο Τρίδεντρο λειτούργησε ‘’Ιατρική Σχολή’’ που ‘’είχε ιδρύσει’’ ο Νικόλαος Βελισδονίτης. Από την άκρη της πλατείας ξεκινά το παλιό στενό μονοπάτι, κατά τόπους πέτρινο, κατεβαίνει στην καρδιά του χωριού, εκεί που πράγματι υπάρχει ένα παλιό, θεόρατο, ολοπέτρινο κτίσμα. Είναι πνιγμένο στην αδιάσπαστη και πληθωρική βλάστηση, ενώ ο τεράστιος κισσός κόβει άμεσα κάθε προσπάθεια για συλλογή πληροφοριών, ακόμα και φωτογράφησης του κτηρίου, εκτός του ύψους του τοίχου (1,80) και της χαμηλής εισόδου που είναι φραγμένη από πέτρες και χόρτα.

Η στέγη έχει πέσει, παρασύροντας τμήματα τοιχοποιίας από το πραγματικά μεγάλο οικοδόμημα, που, λόγω μεγέθους και μόνο, υποθέτει κανείς ότι μπορεί να υπήρξε Σχολή. Μακάρι να αποδειχθεί όμως, θα είναι μια αξιομνημόνευτη παρουσία, ένα ακόμα σπουδαίο μνημείο που θα προστεθεί στον Αγραφιώτικο πολιτισμό. Προς το παρόν, όσο έντονα και να διατηρείται, ακόμα και στις μέρες μας, ο θρύλος της Σχολής, χωρίς έρευνες από ειδικούς που θα προσδιορίσουν και θα αποφανθούν τα του κτηρίου, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε για τη χρήση του χώρου. Πόσο μάλλον όταν οι σχετικές παραδόσεις δεν τεκμηριώνονται από τις ιστορικές πηγές ή τη βιβλιογραφία, η οποία δεν διασώζει κανένα όνομα δασκάλου, μαθητού ή κάποια απόδειξη καταβολής μισθού ή διδάκτρων.

Τα Καμάρια

Ο ψηλότερος συνοικισμός των Αγράφων χτισμένος στα 1470 – 1500 μ. υψ. Καλοκαιρινός δροσερός προορισμός για τους επισκέπτες, κυρίως για τις σπάνιες πεζοπορικές ή 4Χ4 διαδρομές που καταλήγουν στον ποταμό Μέγδοβα τη Νεράιδα ή τη Μαυρομάτα (βλ. ενότητα Off Road).

Λίγο μετά τη δστ. που οδηγεί στα Καμάρια, σας υποδέχεται το μικρό, καταπράσινο απ’ το παχύ χορτάρι οροπέδιο, σε θέση που δεσπόζει η εκκλησία της Παναγίας Προυσιώτισσας (1934) που τη γιορτάζουν στις 23 Αυγούστου. Ανεβείτε στο βράχο που βρίσκεται το χαμηλό πετρόχτιστο καμπαναριό και θα αντικρίσετε όλη τη μεγαλειώδη θέα από τις απότομες πλαγιές των κορφών Πουλί (1847 μ. υψ.) και Παπαδημήτρη (1931 μ. υψ.) σε πρώτο πλάνο, ως κάτω, βαθύτερα στο στενό φαράγγι που καταλήγει με δασική οδό στον ποταμό Μέγδοβα, περνάει απέναντι (αποκλειστικά το κατακαλόκαιρο και με παρέα), καταλήγοντας αριστερά στη Νεράιδα Καρδίτσας ή δεξιά στη Μαυρομάτα Ευρυτανίας. Γύρω απ’ την εκκλησία είναι ωραίος χώρος για σκηνές όμως, σκεφθείτε το διπλά αν φυσάει. Ο αέρας στα 1500 μ. υψ. σηκώνει τα πάντα, δείτε μέσα στην Παναγία πως έχουνε σφραγίσει τις πόρτες για να καταλάβετε.

Τα Καμάρια εμφανίζονται ξαφνικά χτισμένα στα 1470 μ. υψ. ανάμεσα στις πλαγιές της Μορφοράχης (1783 μ. υψ.), Πουλί και Σβόνι (2040 μ. υψ. Σβων των ντόπιων). Ο οικισμός ζωντανεύει το καλοκαίρι από τα λίγα κοπάδια και τους 60 περίπου κατοίκους – παραθεριστές που επισκευάζουν ή οικοδομούν τα σπίτια τους τα περισσότερα εκ των οποίων, είναι καινούργια. Το χειμώνα παραμένει ακατοίκητος λόγω των καιρικών συνθηκών. Τα πάντα, όλο το χωριό είναι σκεπασμένο, θαμμένο κυριολεκτικά από το χιόνι. Καφενεδάκι δεν υπάρχει όμως όπου να βρεθείτε η παροιμιώδης αγραφιώτικη φιλοξενία θα ξεσηκώσει τους ντόπιους που λιάζονται στις ολόδροσες αυλές τους. Αμέσως θα σας καλέσουν για καφεδάκι ή ανάλογα την ώρα για τσιπουράκι με μεζέ.

Δεν θα δείτε, δεν υπάρχουν όπως πριν τον πόλεμο οι χαρακτηριστικές σκηνές με τα κοπάδια των χιλιάδων προβάτων ή γιδιών που κάποτε ήταν γεμάτη η περιοχή. Η κτηνοτροφία έχει συρρικνωθεί και μόνο δύο – τρία άτομα έχουν απομείνει στο χωριό που κρατούν την παράδοση. Η πρόσβαση στα Καμάρια γίνεται από Άγραφα ή τα Πετράλωνα (Σάικα).

Τσελιγκάτα: Η ακμάζουσα κάποτε κτηνοτροφία με τα δεκάδες τσελιγκάτα των Τσιγαριδαίων, Πλαταίων, Καραϊσκαίων, Πατσαουραίων, Μιχαλοπουλαίων, Μαλαμούληδων, Ακριβάκηδων, Μποταίων, Αλεξαίων, Καλογεραίων, Μαργωναίων Σαλαγιανναίων κ.ά, στους πλούσιους βοσκοτόπους των Αγράφων, συντέλεσαν στην ανάπτυξη συναφών επαγγελμάτων και προσοδοφόρων εμπορικών συναλλαγών που έφερναν σημαντικά οικονομικά οφέλη στην περιοχή. Οι δυσκολίες του ορεινού χώρου είναι χαραγμένες στη μνήμη των γερόντων που θυμούνται ότι τα κοπάδια έκαναν μέρες έως ότου περάσουν όλα, προς τους βοσκότοπους στα Καμάρια, τα Άγραφα, τη Νιάλα, του Τροβάτου, των Βραγγιανών. Στα τέλη του 18^ου αρχές 19^ου αιώνα εξάγονται από την περιοχή 40.000 γιδοπρόβατα, 2000 βοοειδή, 200.000 οκάδες μαλλιά, δεκάδες χιλιάδες οκάδες βούτυρο, τυριά, παράγωγα μελισσοκομίας (2000 οκάδες κερί), αμπελουργίας (15.000 φορτώματα κρασί – 100 οκάδων το καθένα) και κτηνοτροφίας, μάλλινα υφάσματα, υφαντά κ.ά. που μεταφέρονται από αγωγιάτες (κυρατζήδες) στις αγορές των Τρικάλων, της Θεσσαλονίκης μέχρι την Κωνσταντινούπολη και μακρύτερα, στις αγορές του εξωτερικού.

Στα λημέρια του Κατσαντώνη (Προσηλιάκου και Φιδόσκαλα)

Αν θέλετε να δείτε την ανυπέρβλητα μοναδική θέα, που φτάνει μέχρι τον ιστορικό Μάραθο, το Μυρισιώτικο ποτάμι ενώ δεξιότερα βλέπετε τον απότομο φιδωτό δρόμο που σκαρφαλώνει πεισματικά στη ράχη του «Κουκοτού», και ταυτόχρονα να βαδίσετε στον τόπο που έδρασε, περπάτησε, πολέμησε, ο Κατσαντώνης, αυτή η διαδρομή είναι η ιδανικότερη και πιο ξεκούραστη. Σε άλλη περίπτωση πρέπει να οδηγήσετε από τα Άγραφα και μέσω Λίπας – Γαβρολισιάδας να βρεθείτε στον συνοικισμό της Μίκρας πεζοπορώντας μετά στο ανηφορικό, απότομο μονοπάτι προς το διάσελο του Λάπατου.

Ξεκινώντας από το τρίστρατο της Μορφοράχης, περνάτε την Κοκκαλίνα (1738 μ. υψ.) αντικρίζοντας την ανατολική πλευρά των βουνών και τις τεράστιες δασικές εκτάσεις ανάμεσα απ’ τις κορφές Κόψη (1939 μ υψ.) και Παπαδημήτρη (1930 μ. υψ.) με τους θαυμάσιους δασικούς. Αρκετές οι στροφές, το τοπίο με ανυπέρβλητη αγριάδα και ο δρόμος, που περνά κάτω από την κορφή Φιδόσκαλα (1705 μ. υψ.), όπου εικονοστάσι (6,5 χλμ. από το τρίστρατο) ενθουσιάζουν. Από εδώ, ξεκινά βατό μονοπάτι, μέχρι κάποιο σημείο και με όχημα, που οδηγεί προς την κορφή Προσηλιάκου ή Προσηλιακό (1862 μ. υψ.).

Σε αυτές τις πλαγιές είχε τα λημέρια του ο αετός των Αγράφων Κατσαντώνης. Ένας από τους αγαπημένους ήρωες του ζωγράφου Θεόφιλου που ζωγράφισε αρκετές πτυχές της ζωής και των αγώνων του θρυλικού ήρωα. Από αυτή την κορφή φαίνονται τα πραγματικά δυσπρόσιτα Άγραφα και η ιστορική Φιδόσκαλα, ένα από τα αρχαιότερα μονοπάτια των Αγράφων, που ελίσσεται μέχρι το διάσελο του Λάπατου (ή στου Βελή τη Ράχη) στην ομώνυμη βρύση, σημείο που ο Κατσαντώνης έδωσε ακόμη μια νικητήρια, αλλά και από τις τελευταίες, μάχες στην προεπαναστατική Ευρυτανία, σκοτώνοντας τον Βελή Γκέκα που η παράδοση τον θέλει θαμμένο στη γειτονική Χρύσω.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

© Σεπτέμβριος 2008

Οι οικισμοί

Ο Κρέντης

Αποτελεί ένα από τα παλιότερα ορμητήρια για τα χωριά των Δυτικών Αγράφων. Οδηγός σας ή πληροφοριοδότης αν προτιμάτε, για πεζοπορίες και διαδρομές στην περιοχή, είναι ο Αργύρης Μάκκας, ο οποίος, μαζί με τον αδελφό του Γιώργο, έχουν το φιλόξενο αγροτουριστικό ξενώνα του χωριού. Από εδώ η πρόσβαση στο μοναστήρι της Τατάρνας, μέσω γέφυρας Κρυονερίου ή το πέτρινο, παλιότερα μισοβυθισμένο γεφύρι του Μανώλη,είναι εύκολη, και αν υπάρχει χρόνος, απαραίτητη.

Το Μοναστηράκι

Πολύ σημαντικό, άγνωστο όμως χωριό, κατοικείται ήδη στα τέλη του 14^ου αι., όπως μαρτυρούν επίσημα έγγραφα, από οικογένειες προερχόμενες από τη Θεσσαλία. Πλησιάζοντας από τον απότομο, ανηφορικό δρόμο, (ανοίχθηκε το 1983 και με προσωπική εργασία και το 2006 ασφαλτοστρώθηκε) σε ένα από τα πιο απομονωμένα χωριά του τέως, και νυν Δήμου Αγράφων, το Μοναστηράκι, πραγματικά σας πιάνει δέος. Από αριστερά σας χάσκει άγριος και απύθμενος θαρρείς, ο γκρεμός, και βαθιά κάτω, ακούγεται το ρέμα του ποταμού Μοναστηρακιώτη που τρέχει παφλάζοντας να ενωθεί με τον Αγραφιώτη.

Μπαίνοντας στο Μοναστηράκι (700 μ. υψ), δεξιά σας, είναι η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η Παναγιά, με μεγάλο πλακοστρωμένο προαύλιο. Πιο πέρα από την εκκλησία, (900μ.) είναι άλλη μικρότερη και ερειπωμένη, του Αγίου Αθανασίου. Εκεί, υπάρχουν και άλλα κτίσματα που οι ντόπιοι λένε ότι ήταν τα κελιά των καλόγερων από το μεγάλο μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, που λειτουργούσε και σαν ‘’κρυφό σχολειό’’. Ήταν η αγαπημένη εκκλησία όλων των οπλαρχηγών και του ήρωα Κατσαντώνη.

Το χωριό, ειδικά τους χειμωνιάτικους μήνες, σας δίνει με την πρώτη ματιά, την αίσθηση της εγκατάλειψης. Αρκετά σπίτια είναι ερειπωμένα, όμως άλλα τόσα ξανακτίζονται, πράγμα που σημαίνει ότι οι κάτοικοι νοιάζονται. Μοναδικά σημάδια για να καταλάβει κάποιος αν είναι μόνος του ή όχι, είναι οι καμινάδες από τα τζάκια ή τα μπουριά από τις σόμπες, που καπνίζουν, και κάποια απλωμένη για να στεγνώσει κουρελού ή βελέντζα. Μετά την εκκλησία, αριστερά στο μεγάλο πλάτωμα, είναι ένα καινούργιο καφενείο (άνοιξε το 2003), με όμορφη θέα προς το χωριό. Προς το κέντρο, βρίσκεται το κλασικό παμπάλαιο λιθόχτιστο καφενείο, του Χρήστου Μπακογιάννη, ακόμα όρθιο. Τσιπουρομεζέδες και φαγητό πάντα υπάρχουν, να μην πείτε όχι. Το χειμώνα εν αντιθέσει, με το καλοκαίρι μένουν ελάχιστα άτομα εδώ. Το σχολείο, στην άκρη του χωριού, στον λόφο, φαίνεται από παντού, και μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε αρκετά πιτσιρίκια. Μεγάλωσαν, έφυγαν, και αυτό ήταν. Σ’ ένα χωριό που το ρεύμα ήρθε το 1990, (10 Νοεμβρίου), τι να περιμένει κανείς.

Στο μέσο του οικισμού, είναι κτισμένη από Τζουμερκιώτες μαστόρους, με τη βοήθεια και την προσωπική εργασία των κατοίκων, η λαμπρή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1908), πολιούχου του χωριού. Το καρυδένιο τέμπλο της, είναι σκαλισμένο από τον ξυλογλύπτη Ψυχογιό με καταγωγή τη γειτονική Δυτική Φραγκίστα. Από την κεντρική πλατεία, τον ‘’πλάτανο’’ των ντόπιων, ένα στρωτό καλντερίμι ανηφορίζει μέχρι το σχολείο, στη θέση ‘’Κάστρο’’. Εδώ, σύμφωνα με τα λεγόμενα των κατοίκων αλλά και τους μεγάλους λιθογκόλιθους που υπάρχουν στην πλαγιά του λόφου, υπήρχε αρχαίο κάστρο – παρατηρητήριο. Πολύ αργότερα κτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στα ερείπια της θέσης της, το 1955, έγινε το λιθόκτιστο σχολείο. Σήμερα, με δαπάνες του Γεωργίου Κ. Χρυσικού ανοικοδομήθηκε στο ψηλότερο σημείο του λόφου η νέα εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στολίδι του χωριού με την καλύτερη θέα.

Info 1 Μοναστηράκι & σεισμική δραστηριότητα: Μεγάλη πληθυσμιακή συρρίκνωση δέχθηκε η περιοχή της Ευρυτανίας με τους καταστρεπτικούς σεισμούς στις 5 και 6 Φεβρουαρίου 1966. Εκατοντάδες κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες τους. Η διοίκηση, αδιαφορώντας για τις πληγές που άνοιξαν οι σεισμοί, άφησε τα χωριά να ερημώσουν, τους κατοίκους να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν μονίμως σε άλλους τόπους, ενώ πολλοί ακολούθησαν τον δύσκολο δρόμο της μετανάστευσης. Για να αντιληφθείτε το μέγεθος της αποδυνάμωσης του ορεινού χώρου των Αγράφων λόγω της σεισμικής δραστηριότητας, αρκεί να αναφέρουμε ότι από τις διακόσιες δεκαεπτά οικογένειες του χωριού Μοναστηράκι, (περίπου 900 κάτοικοι) μετά τους σεισμούς, έμειναν μόλις εικοσιτρείς!

Τα Άγραφα

Δύο μεγάλες κοσμοχαλασιές θυμούνται οι Αγραφιώτες, η πρώτη με τις καθιζήσεις του 1897; που βούλιαξε ολόκληρο το χωριό, λένε μάλιστα ότι εκεί που βρίσκεται τώρα η πλατεία υπήρχαν 24 εκκλησίες. Η δεύτερη ήταν η πυρπόληση και το κάψιμο του χωριού, τον Δεκέμβριο του 1941, από τους Ιταλούς. Τότε, σχεδόν γκρεμίστηκαν όλα τα παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια.

Σήμερα, το παλιό κεφαλοχώρι χτισμένο στις πλαγιές του επιβλητικού Κουκουρούντζου στα 880 μ. υψ., είναι έδρατου ομώνυμου δήμου. Εντυπωσιάζει με το μέγεθός του, την άπλα του οικισμού, την απεριόριστη θέα προς τις γύρω κορφές και τους δεκάδες ιστορικούς συνοικισμούς και βοσκοτόπους που τον απαρτίζουν. Τα πολυθρύλητα Άγραφα, βρίσκονται μόλις τρία χλμ. από τον κεντρικό δρόμο. Η οδήγηση για την πρόσβαση στο χωριό διασχίζει το κατάφυτο πλατανοσκέπαστο φαράγγι(Ατσιαούρα των ντόπιων), του Σμπορορέματος ενώ σε μεγάλο τμήμα της διαδρομής διακρίνεται το πετρόχτιστο μονοπάτι, η παμπάλαια οδός επικοινωνίας των Αγράφων με τα χωριά και το κέντρο. Μάρτυράς του, στέκει λίγο πιο πάνω, το μονότοξο Πετρογέφυρο (1600 – 1650).

Το γεφύρι είναι κλειστό με μια πρόχειρη ξύλινη πόρτα για να μην φεύγουν τα πρόβατα. Αν την ανοίξετε και περπατήσετε πάνω στο τόξο του, θα προχωρήσετε συνάμα βαθιά μέσα στον αδυσώπητο χρόνο, τότε που οι Αγραφιώτες ή οι κυρατζήδες κουβαλούσαν με τα ζώα τις προμήθειες ή τις πραμάτειες τους για τις οικογένειές τους.

Η περιήγηση ξεκινάει από την κεντρική πλατεία με μαζεμένη όλη η υποδομή, τα καταλύματα και τις ταβέρνες. Εδώ ο ταξιδιώτης θα βρει σχεδόν τα πάντα. Περπατώντας στον οικισμό θα διακρίνετε τα καινούργια έργα και τις πλακοστρώσεις των δρόμων που έγιναν την τριετία 2003 – 2005, το δημοτικό σχολείο, που έχει 7 – 8 μαθητές, την παλιά τεχνική σχολή ηλεκτρολόγων, χτισμένη από τότε που το χωριό δεν είχε ρεύμα!. Το δημαρχείο στεγάζεται στο παλιό σχολείο που ανακαινίστηκε όπως και η πλατεία εμπρός του.

Από την παλιά αρχιτεκτονική του, δεν υπάρχει τίποτα, εκτός από το κοινοτικό γραφείο (1915 - 1920). Οι ενδιαφέρουσες εκκλησίες αξίζουν με το παραπάνω μια επίσκεψη. Ο Αγ. Αθανάσιος, η τρισυπόστατη του Σωτήρα, ο Αγ. Δημήτριος πολιούχος και προστάτης του χωριού, οι Άγ. Απόστολοι κτισμένοι πάνω στην παλιότερη (σώζεται το δάπεδο), η Παναγία (Κοίμηση της Θεοτόκου) και ο Αγ. Γεώργιος (1608), η αρχαιότερη, πετρόχτιστη με σπάνιες τοιχογραφίες (1610).

Info 2 Άγραφα & Κατσαντώνης: Στην ανατολική έξοδο του χωριού είναι η Αγία Βαρβάρα στο ομώνυμο ύψωμα. Αυτό το ψηλό σημείο διάλεξαν και έστησαν το ύψους δύο μέτρων ορειχάλκινο ανδριάντα του κορυφαίου επαναστάτη των Αγράφων Αντώνη Κατσαντώνη, μεταμορφώνονταν τον σε ένα χώρο μνήμης. Είναι ένα έργο του γλύπτη Θύμιου Παπαγιάννη που ολοκληρώθηκε το 2003 δένοντας τα χαρακτηριστικά της αγραφιώτικης ψυχής, με το τοπίο και τη θρησκεία. Είναι μια ακόμη προσφορά του Γεωργίου Σωτηρίου Χόντου προς τη γενέτειρά του και πραγματικά προσθέτει στην εικόνα των Αγράφων.

Ο Μάραθος ή Μύρισι και Μύρεσι

Χτισμένος στα 890 μ. υψ. ίσως στην πιο εντυπωσιακή τοποθεσία – πλάτωμα από όλα τα χωριά των Αγράφων. Περιστοιχίζεται από τις κορφές Προσηλιάκου (1861 μ. υψ.), Ουρανός (1619 μ. υψ.), Κατσαντώνη ή ‘’στ’ Αντών’’ (1431 μ. υψ.), Κόφτρα (1505 μ. υψ.). Είναι περισσότερο υπερήφανο από τα άλλα χωριά γιατί εδώ γεννήθηκε ο Κατσαντώνης, η μεγάλη μορφή του Αρματολικιού των Αγράφων και εδώ βρίσκεται η εκκλησία των Ταξιαρχών (1760), σπουδαίο Αγραφιώτικο μνημείο που ξεχωρίζει από μακριά. Υπήρξε έδρα της ομώνυμης κοινότητας με 13 συνοικισμούς και πάνω από τριακόσιους μόνιμους κατοίκους, που ασχολούνταν κυρίως με τη κτηνοτροφία και τη δασική εκμετάλλευση. Μετά, ήρθε η εγκατάλειψη και για πολλά χρόνια, όπως και σήμερα άλλωστε, λίγες μόνο οικογένειες έρχονται για διακοπές ή για να επισκευάσουν τα σπίτια τους, γύρω στα πενήντα άτομα.

Το 2001 η απογραφή ήταν μια έκπληξη αφού κατέγραψε τριακόσιους τριάντα κατοίκους, που οι αντιξοότητες του χειμώνα τους κρατούν μακριά εκτός από δέκα που ξεχειμωνιάζουν στη γενέτειρά τους.

Στα κλασικά χωριάτικα καφενεδάκια του κυρ - Χρήστου Πεσλή και της κυρίας Μαρίας Μπούρα θα βρείτε σπέσιαλ μεζέδες για τσιπουράκι ντόπια φέτα αλλά και τηγανιά. Κυρίως όμως θα ξετρυπώσετε εικόνες της παλιάς Ελλάδας και την αντίληψη του χρόνου που έχει χαρακώσει στο πέρασμά του αυτές τις μορφές. Ο Μάραθος, παρά το μέγεθός του, έχει αξιοθέατα που θα ζήλευαν άλλα, μεγαλύτερα χωριά. Περιβάλλεται από ένα κατάφυτο περιβάλλον με δεκάδες μονοπάτια για πεζοπορία, μέχρι κάτω στο βάθος του γκρεμού που κυλάει το Μυρισιώτικο ρέμα, που έδινε δύναμη στη βαριά μυλόπετρα του παλιού πετρόχτιστου νερόμυλου.

Info 3 Μάραθος & Κατσαντώνης: Η προτομή του Αντώνη Κατσαντώνη (1775; - 1808;), που δεσπόζει στην ομώνυμη πλατεία του Μάραθου είναι έργο του γλύπτη Βασίλη Παπασάικα. Η χρονολογία γέννησής του ‘’αετού των Αγράφων’’ δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια. Τοποθετείται ανάμεσα στα έτη 1773 – 1777 με πιθανότερο το 1775. Πατέρας του ήταν ο Σαρακατσάνος αρχιτσέλιγκας Γιάννης Μακρυγιάννης από το Βασταβέτσι = Πετροβούνι στα Ηπειρώτικα Τζουμέρκα. Γύρω στο 1770 γνωρίστηκε με την Αρετή, κόρη μεγαλοτσέλιγκα από τον Μάραθο και στέριωσε για λίγο εκεί.

Ο Αντώνης, αργότερα Κατσαντώνης ήταν ο πρωτότοκος γιος του, οι άλλοι δύο ήταν ο Κώστας Λεπενιώτης και ο Γιώργος Χασιώτης. Η δράση του θρυλικού Κατσαντώνη πριν, και των αδερφών του στη διάρκεια αλλά και μετά τους χρόνους της Επανάστασης, απλώθηκε πέρα απ’ τα Άγραφα, στην Αιτωλία, την Ακαρνανία μέχρι την Ήπειρο και τη Λευκάδα επισκιάζοντας γρήγορα την αίγλη, και την ιστορική παρουσία των Μπουκουβαλαίων, αυτής της πολύκλαδης οικογένειας του αρματολικιού των Αγράφων, του σημαντικότερου της κεντρικής Ελλάδας. Θανατώθηκε μαζί με τον αδελφό του Γιώργο στα Γιάννινα το 1807 – 1808.

Info 3α Μάραθος & Κατσαντώνης: Ο Κατσαντώνης φυλακίστηκε στα Γιάννινα από συκοφαντία, δήθεν για κλοπή ενός προβάτου. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του, ο Αλή Πασάς προείδε τα ψυχικά και σωματικά του χαρίσματα και του έκανε πρόταση να τον κατατάξει στους εκλεκτούς σωματοφύλακές του (Αληπασαλήδες Τζοχανταραίοι). Ο Κατσαντώνης του απάντησε «μου λέτε πράμα που δεν θα κάνω ποτέ, αν μπορούσα μόνο να πηδήσω έξω από τη φυλακή». Και τότε; του λέει ο Αλής, τι θα γίνει; θα στείλω τους έφιππους χωροφύλακες (Σοφαρίδες) να σε συλλάβουν. «Μου δίνεις, λέει ο Κατσαντώνης, 15 δρασκελιές μπροστά απ’ αυτούς, και τότε θα δεις». Εμπρός, είπε ο Αλής και τον άφησε. Έ λοιπόν …οι έφιπποι χωροφύλακες, στην πεδιάδα των Ιωαννίνων, δεν κατόρθωσαν να τον συλλάβουν!! (Δ. Παπακώστα, Ηπειρωτικά, σ. 546).

Info 3β Μάραθος & Κατσαντώνης: Ι. Ν. Ταξιαρχών. Ο Μάραθος έχει δύο εκκλησίες, της Αγίας Αικατερίνης έξω από χωριό, και στο κέντρο του οικισμού, την ξεχωριστή των Αγίων Ταξιαρχών (1760), που είναι αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ. Είναι μνημείο μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας και ο μεγαλύτερος σε μέγεθος από όλους τους προεπαναστατικούς ναούς των Αγράφων, γεγονός που υποδηλώνει σημαντικό πληθυσμό. Ιδιαίτερα αξιόλογης τέχνης θεωρείται η αγιογράφηση του ναού που έγινε σε δύο φάσεις (1769 και 1791), από τους δημιουργικότερους επιγόνους της σχολής του Διονυσίου, στο Φουρνά, οι Γεώργιος Γεωργίου και Γεώργιος Αναγνώστου. Οι ίδιοι που έχουν αφήσει εξαιρετικές εργασίες τους σε πολλές εκκλησίες και μοναστήρια των Αγράφων. Σημαντικό είναι το σκαλιστό ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18^ου αι. με πλούσιες φυτικές διακοσμήσεις, αποτρεπτικούς δράκοντες και δεσποτικές εικόνες ηπειρώτικης τέχνης του 1746.

Τα Επινιανά

Διάσημα για την περίφημη Ι. Μονή Παναγίας της Στάνας, από το θαρραλέο μπαλκόνι της οποίας βλέπετε μεγάλο τμήμα του Ασπρορέματος που αργοκυλά κάτω στη χαράδρα, για το παλιό στενό μονοπάτι προς το Ασπρόρεμα (βλ. ενότητα με τα πόδια), για την πετρόχτιστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που άρχισε να κατασκευάζεται το 1890 από ντόπιους, Πηγκιανίτες μαστόρους και ολοκληρώθηκε το 1910, και για τη διαδρομή προς το πέτρινο γεφύρι της Ανηφόρας και τον Καρβασαρά. Από την τσιμεντένια γέφυρα του Αγραφιώτη, θα περάσετε την δστ. που οδηγεί στον συνοικισμό Άγιοι Θεόδωροι, τις πινακίδες «προς Φαράγγι Ασπρορέματος» (βλ. ενότητα με τα πόδια), διανύοντας συνολικά τέσσερα χλμ μέχρι τα Επινιανά, που φανερώνονται ξαφνικά σ’ ένα πανέμορφο οροπέδιο στα 1050 μ. υψ., σκαρφαλωμένο στη δυτική πλευρά της κορφής Φτέρη (2128 μ. υψ.). Παλιότερα λεγόταν Επαινιανά από τη λέξη έπαινος, κατά λάθος όπως λένε, κάποιος επίσημος το έγραψε Επινιανά και από τότε έμεινε. Οι ντόπιοι το αναφέρουν Πινιανά και Πηγκιανά, το βρίσκουμε όπως και Πενιανά.

Τα τελευταία χρόνια, με αφορμή τους δρόμους που ανοίχτηκαν, δόθηκε το έναυσμα για μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα με πολλές καινούργιες, και αρκετές αναστηλώσεις παλιών κατοικιών. Στην απογραφή του 2001 είχε 730 κατοίκους, πράγμα που δικαιολογεί την ανοικοδόμηση που γίνεται, και αιφνιδιάζει τον ανύποπτο επισκέπτη, ειδικά αυτόν που έχει ξανάρθει. Ήταν έδρα της ομώνυμης κοινότητας που περιλάμβανε τους συνοικισμούς Φτέρη, Ανηφόρα, Ασπρόρεμα, χωρίς μεγάλες δυνατότητες στη γεωργία λόγω του πετρώδους εδάφους, με εξαίρεση το καταπράσινο οροπέδιο της Απιδιάς (βλ. ενότητα Off Road) στα 1300 μ. υψ., όπου υπάρχει μικρός εγκαταλειμμένος συνοικισμός και φαίνεται ότι καλλιεργούσαν συστηματικά. Το αντίθετο όμως συνέβαινε με την κτηνοτροφία που ήταν ανεπτυγμένη, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι σήμερα, χάρη στα απέραντα και έξοχα βοσκοτόπια. Είχαν, και διατηρούν ακόμα, πολλά μελίσσια που παράγουν ένα εξαιρετικά αρωματικό και διάφανο ελατόμελο – ανθόμελο, «Ασπρορέματος», όπως το λένε.

Πεζοπορώντας στο χωριό, θα βρεθείτε στα κλασικά καφενεδάκια του Αποστόλη Αποστόλου ή του Λευτέρη Αβράμπου, με τη ξυλόσομπα να ζεσταίνει το χώρους και τις καρδιές των πεζοπόρων εδώ και χρόνια. Καφές ή τσιπουράκι με όλα τα μεζεδάκια της στιγμής (ομελέτες, λουκάνικα κ.λπ.), στη διάθεσή σας. Στην όμορφη πλακόστρωτη πλατεία των Επινιανών βρίσκεται ο θαυμάσιος καινούργιος ξενώνας ‘’το Πανόραμα’’ του Κώστα και της Γιώτας Γαντζούδη που προκαλεί για στάση και ανασύνταξη της παρέας.

Info 4 Επινιανά & Μέλι: Στα Άγραφα ξεγελούν τις μέλισσες και ανακαλύπτουν τα άγρια μελίσσια καίγοντας μέσα στο δάσος κερήθρα, πάνω σε ένα ξύλο. Κατεβαίνουν οι μέλισσες να το γευθούν, να το βυζάξουν, ενώ ο μελισσοκυνηγός τις παρακολουθεί. Μόλις αυτές χορτάσουν και σηκωθούν, τις παρακολουθεί σε ποια κουφάλα ή πέτρα θα πάνε να κρυφτούν. Τότε σημαδεύει το μέρος και γυρνά αργά το φθινόπωρο να τρυγήσει το αγριόμελο.

Info 4^α Επινιανά & Ιερά Μονή Παναγίας Στάνας ή Σίκας (16^ου αιώνα): Ένα ακόμα σημαντικό μνημείο των Αγράφων, αφιερωμένο στη Γέννηση (Γενέθλιον) της Θεοτόκου. Για την ιστορία της, μόνο η παράδοση έχει να διηγηθεί κάποια περιστατικά όσον αφορά την εικόνα, και το χτίσιμο του ναού. Η περιουσία της ήταν κτηνοτροφική, ενώ, ως τα μέσα του 18^ου αι., έχει 800 γιδοπρόβατα που έβοσκαν σε δικούς της βοσκοτόπους. Η παράδοση αναφέρει ότι εκεί μεταφέρθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας από το χωριό Στάνου του πρώην δήμου Αμβρακίας (νυν Αμφιλοχίας), της επαρχίας Βάλτου κατά τη περίοδο της εικονομαχίας. Το καθολικό είναι ναός τρίκοχος με ψηλό τρούλο, πιθανώς του 18^ου αι.

Σώζεται και μικρότερος ναός μονόχωρος ενώ στο εσωτερικό υπάρχει ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο με δεσποτικές εικόνες του 1798 αφιερώματα του «Χρήσου γεωργίου εκ χώρας βραηνών και έργα του Δημητρίου Λάμσο». Το πρώτο από τα βημόθυρα ανήκει στο υπάρχον τέμπλο, είναι έργο του ζωγράφου Ιωάννη Παναγιωτόπουλου και σύμφωνα με επιγραφή είναι του 1881. Η πρόσβαση (υπάρχει πινακίδα) γίνεται πριν τα Επινιανά δεξιά, στον ανηφορικό δρόμο (1,5 χλμ), που σταματά στο πλάτωμα με τα βοηθητικά κτήρια της Μονής. Πρόσφατα (2003 – 4) ανακαινίστηκαν και συντηρήθηκαν από Αλβανούς πετράδες, όπως και ο πλακοστρωμένος υπαίθριος χώρος.

Τα Βραγγιανά ή Βρανιανά και Μεγάλα Βραγγιανά

Δεκάδες στοιχεία συνυπάρχουν στα Βραγγιανά και το Βαλάρι (βλ. ενότητα Μην Χάσετε). Δικαιολογημένα χαρακτηρίζονται σαν δύο από τα ομορφότερα κατοικημένα μέρη στον ορεινό χώρο των Αγράφων, ίσως μοναδικά με τέτοιας δύναμης τοπία. Τα Βραγγιανά είναι το μεγάλο, χτισμένο στα 1080 μ. υψ. σε περίκλειστη τοποθεσία, με τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της ορθοδοξίας. Υπήρξε έδρα της φημισμένης Σχολής ή ‘’Ελληνομουσείον’’ Βραγγιανών, που δίδαξαν ο Ευγένιος Γιαννούλης και ο Αναστάσιος Γόρδιος. Τα σπίτια είναι απλωμένα, σε μεγάλη έκταση και πολλούς μαχαλάδες - γειτονιές, ενώ αρκετά καινούργια, άλλα αναστηλωμένα και άλλα παλιότερα, που δεν άντεξαν τη φθορά του χρόνου, κερδίζουν τη ματιά του περιηγούμενου.

Στα μέσα του 17^ου αι., ήταν μια σημαντική και ακμάζουσα κοινότητα των Αγράφων, με ισχυρούς κοινωνικούς παράγοντες και προύχοντες με ζωηρό ενδιαφέρον για τον τόπο τους. Επιφανείς οικογένειες ήταν των Στάνου, Μπούνου, Τσαναρέα, Λούτζου, Αντάρτη, Λήφου, Μαυρωτά, Αρμάγου, Αυγέρη, Πολύζου και άλλων γνωστών από αναφορές σε επιγραφές εκκλησιών και επιστολές λογίων. Στην εποχή της ακμής τους είχαν μεγάλα τσελιγκάτα, βιοτεχνίες μάλλινων υφασμάτων, ενώ ήταν ονομαστά για τα εργαστήρια κατασκευής κοσμημάτων και όπλων (πιστόλια, σπαθιά, γιαταγάνια), που αν συνδυαστεί με την ελευθερία που απολάμβαναν στη χρήση τους οι Αγραφιώτες κλεφταρματωλοί, αγωγιάτες, τσελιγκάδες, μπορούμε να συμπεράνουμε και για τα σημαντικά κέρδη των οπλοποιών.

Για να μεταφερθούν όλα αυτά τα εμπορεύματα χτίζονται τα γεφύρια στην είσοδο του χωριού, σπάζοντας την οικονομική και επικοινωνιακή απομόνωση της ορεινής κοινότητας, με τα πεδινά. Περίφημοι ήταν οι αγωγιάτες των Βραγγιανών, που έφταναν με τα κατάφορτα καραβάνια τους ως την Κωνσταντινούπολη και τη Βλαχία. Ανάλογα με το επάγγελμα ήταν χωρισμένες και οι συνοικίες: Στανάδες, Σπαθάδες, Γραμματικάδες (σ.σ. τα σημερινά Παρθενέικα), Βλαχλέϊκα, Παναγία Παζάρ και Καψαλέϊκα. Όλα αυτά δείχνουν μια έντονη κινητικότητα ενώ μαρτυρούν και πλούσια οικονομική δραστηριότητα, αποτέλεσμα της οποίας υπήρξε η πρωτοβουλία των κατοίκων για την ίδρυση ανώτερης Σχολής της ελληνικής παιδείας στην κοινότητά τους.

Τα σημερινά Βραγγιανά αποτελούνται από τον κεντρικό οικισμό και πέντε συνοικισμούς (Βαλάρι, Δέντρος, Έλατος, Καρυά, Κουστέσα). Στην απογραφή του 2001 βρέθηκαν με 617 κατοίκους, περισσότερους από το 1940, (550). Καθώς διασχίζετε την πρώτη γειτονιά του, τον Άι Γιώργη, ονομασία που προέρχεται απ’ την ομώνυμη εκκλησία του πολιούχου και προστάτη του χωριού, ένα στενό δρομάκι σας οδηγεί στο σχολείο, την ευρύχωρη αυλή του και την κρήνη για ολόδροσο νερό. Αυτό ήταν το πρώτο (τριθέσιο με 75 παιδιά μέχρι το 1970), από τα τρία που είχε, το δεύτερο ήταν στο συνοικισμό Βαλάρι (διθέσιο με 75 παιδιά μέχρι το 1975 σύμφωνα με μαρτυρία του παπα - Παναγιώτη Τσιώλη 10/3/06), και το τρίτο στην Κουστέσα (μονοθέσιο με 25 παιδιά μέχρι το 1975 σύμφωνα με μαρτυρία του Κώστα Στούμπου 15/3/06). Διακρίνεται ακόμα κρεμασμένο το εποπτικό υλικό, ο μαυροπίνακας, οι χάρτες, τα βιβλία, και λίγα τετράδια των παλιών μαθητών.

Αμέσως μετά, μια κατηφόρα σας φέρνει στη γειτονιά Στανάδες με το φιλόξενο καφενείο του Κώστα Τσιώλη (ένα από τα τρία που έχει το χωριό), που μαζί με την γυναίκα του Κατερίνα φροντίζουν όλους τους καλοκαιρινούς μήνες μέχρι και τον Οκτώβριο να μην λείπει τίποτα από τους 285 (’01) καλοκαιρινούς κατοίκους και τους ακόμα περισσότερους επισκέπτες. Ο ίδιος ασφαλτόδρομος περνά από τον Άγιο Δημήτριο, την παλιότερη εκκλησία των Βραγγιανών, διασχίζει μια εκπληκτική ρεματιά και σταματά δίπλα από την πλακοστρωμένη πλατεία με την ιστορική κρήνη «Φοντάνα» δίπλα στην μεγάλη πλατανοσκέπαστη και ανήλια «Γούβα» Βραγγιανών. Μοναδικό κτίσμα, το ιστορικό και φημισμένο «μονύδριο» της Αγίας Παρασκευής, (το καθολικό της άλλοτε φημισμένης μονής), στην περιοχή που κάποτε υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες ανώτερες Σχολές της προεπαναστατικής Ελλάδας (βλ. ενότητα Μην Χάσετε).

Info 5 Βραγγιανά & Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός (Μέγα Δέντρον Αιτωλίας 1590/1600 – Ι. Μ. Αγίας Παρασκευής Γούβας Βραγγιανών 5 Αυγούστου 1682): Σπουδαίος λόγιος και πρωτοπόρος διαφωτιστής έμαθε τα πρώτα του γράμματα στη γειτονική προς το χωριό του Μονή Βλοχού από τον Αγραφιώτη ιεροδιδάσκαλο Αρσένιο και αργότερα (1614) στην Μονή Παναγίας Τροβάτου. Έγινε κληρικός το 1616 (χειροτονήθηκε διάκονος στην Ι. Μ. Τατάρνας), και τρία χρόνια αργότερα χειροτονείται πρεσβύτερος από τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Κύριλλο Λούκαρι . Ταξίδεψε στα μεγάλα κέντρα της Ορθοδοξίας, Άγιο Όρος – Άγιοι Τόποι, και συνέχισε τις σπουδές του στα Τρίκαλα (1624 – 1625), την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο, την Κωνσταντινούπολη. Δάσκαλοί του οι σπουδαίοι Παΐσιος Μεταξάς, Θεόφιλος Κορυδαλλέας, Μελέτιος Συρίγος.

Παράλληλα με τη διδασκαλία και τη συγγραφή, ιδρύει σχολεία, ανοικοδομεί ναούς, χτίζει οικοτροφεία για τους απόρους σπουδαστές. Η ελευθερία, η ανάγκη για μόρφωση, αλλά πιθανότατα και το αλάνθαστο κριτήριο του Ευγένιου Γιαννούλη τον έφερε, μετά από πρόσκληση των κατοίκων στη Γούβα, όπου το 1661, πριν από την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750 – 1828), ιδρύει το δεύτερο ονομαστό κέντρο ελληνικής παιδείας στον ευρυτανικό χώρο την Σχολή Βραγγιανών. Η προσφορά και οι διδαχές του συνεχίστηκαν μετά το θάνατό του από τον μαθητή του Αναστάσιο Γόρδιο. Με τη συμπλήρωση τριακοσίων ετών από την αποδημία του, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ύστερα από εισήγηση της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπενησίου, τον ανακήρυξε Άγιο. Όρισε η μνήμη του να τελείται την παραμονή της Θείας Μεταμορφώσεως (5 Αυγούστου).

Info 5α Βραγγιανά & Αναστάσιος Γόρδιος (Βραγγιανά 1654 – Βραγγιανά 8 Ιουνίου 1729): Ο καλύτερος μαθητής του Ευγένιου Γιαννούλη που έγραψε τη βιογραφία του δασκάλου του και συνέβαλε τα μέγιστα στην κοινωνική και πνευματική ζωή των Αγράφων. Διάκονος έρχεται στην Αθήνα το 1676, «την πάλαι περίφημον εστίαν των σοφών», όπως γράφει σε μια επιστολή του. Δάσκαλοί του εδώ, είναι ο Ιωάννης Μπενιζέλος και ο Νικόδημος Μαζαράκης που φροντίζει να τον στείλει στην Ιταλία για ανώτερες σπουδές αρχαίων ελληνικών, λατινικής φιλολογίας, θεολογίας και ιατρικής. Ακολουθώντας τα βήματα του δασκάλου του, βρέθηκε στην «ολιγάνθρωπον» πατρίδα (σ.σ τα Άγραφα συγκριτικά με τη Ρώμη, που σπούδαζε), όπου επιδίδεται με ζήλο στη διδασκαλία, τη συγγραφή, το θείο κήρυγμα και επιπλέον από τον δάσκαλό του, στις ιατρικέςσυμβουλές.

Αξιοθαύμαστος δάσκαλος του Γένους διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην πανελλήνια προσπάθεια για επιβίωση του ελληνισμού σε μια εποχή που το οθωμανικό κράτος ήταν ακόμα ακμαίο και κυρίαρχο. Οι πάνω από 750 επιστολές του από τα Βραγγιανά, αποτελούν σπουδαίο κεφάλαιο της νεοελληνικής γραμματείας και ολοένα περισσότερο συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των ειδικών μελετητών. Αυτές απευθύνονται σε σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής, προτρέποντάς τους να βοηθήσουν σε έργα κοινωφελή, ανέγερση σχολείων, εκκλησιών, περιγράφοντας ταυτόχρονα τα γεγονότα της εποχής.

Το Τρίδεντρο

Βρίσκεται πάνω στο πολυσύχναστο σταυροδρόμι προς Βραγγιανά, Ασπρόρεμα και Τροβάτο. Από παλιά είναι πόλος έλξης κυνηγών, ορειβατών ή πεζοπορικών ομάδων λόγω του απαράμιλλου φυσικού κάλους των βουνών που το περιτριγυρίζουν και των δρόμων (μονοπατιών παλιότερα) που οδηγούν στο θρυλικό αθέατο Ασπρόρεμα και το Τροβάτο (βλ. ενότητα Off Road). Είναι ευρύτερα γνωστό στους ιατρικούς και φιλολογικούς κύκλους, από την γέννηση του Νικολάου Βελισδονίτη, που διετέλεσε ένας από τους σημαντικότερους μαθητές της Σχολής του Καρπενησίου (1650;) ο οποίος διέπρεψε ως γιατρός με μεγάλο επιστημονικό έργο (Βλ. ενότητα Ανακαλύψεις).

Τον όμορφο οικισμό του Τρίδεντρου (προ του 1928 Βελισδόνι και Βελκοδίνο, στα 960 μ. υψ.), τον συναντάτε σχεδόν 1900 μ. από τον κεντρικό δρόμο Επινιανών – Τροβάτου λίγο μετά τον μεγάλο πλάτανο – ‘’σπίτι’’ (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις). Είναι χτισμένος σε μαγευτική τοποθεσία στην πλαγιά της κορυφής Καυκί (1607 μ. υψ.). Ο δρόμος σταματά στη μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία που περιτριγυρίζεται από όμορφα μονώροφα σπίτια με ξυλοδεσιές και παλιά καταστήματα, όπως ήταν κάποτε οι πλατείες, το κέντρο, όλων των ορεινών χωριών.

Πολύ αργότερα, με τις μοδάτες παρεμβάσεις διαφοροποιήθηκε αυτός ο ενδεικτικός της κοινωνικής τάξης ιστός. Απέναντι σας είναι το υπερυψωμένο καφενείο του Τιμόθεου Τσιάρα για σπέσιαλ τσιπουρομεζέδες, και στο τέλος του δρόμου είναι οι «Καμάρες» ονομασία που πήρε η γειτονιά από τις παλιές, γκρεμισμένες σήμερα, ‘’Καμάρες’’ που υπό τύπον αψίδας, κάλυπταν το μικρό στενό. Εκεί βρίσκεται το «καφενείο των κυνηγών», της οικογένειας Πεσλή. Η κ. Λαμπρινή και ο κ. Θανάσης υποδέχονται τους επισκέπτες ενώ κάθε απορία έχει την απάντησή της τουλάχιστον για τη γύρω περιοχή.

Τα στενά δρομάκια του οικισμού οδηγούν στο κατηφορικό πλακόστρωτο μονοπατάκι που σύντομα σας φέρνει στην λιθόχτιστη εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου και προστάτη του χωριού. Όμορφη, καινούργια εκκλησία που χτίστηκε το 1974 στην θέση παλιότερης, η οποία ράγισε από τους σεισμούς του 1966. Στο υπέρθυρο της νοτιοανατολικής εισόδου υπάρχει καταταλαιπωρημένη και δυσκολοδιάβαστη εγχάρακτη επιγραφή. Πρόσφατα (καλοκαίρι 2005), ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση κατά την οποία προστέθηκε ο ευρύχωρος προθάλαμος και το θαυμάσιο κωδωνοστάσιο, ευγενική «Δωρεά Νικολάου Σωτ. Χόντου 2003», όπως γράφει η μαρμάρινη πλάκα δίπλα από το κυκλικό παράθυρο.

Στην άκρη της μικρής πλατείας βρίσκεται το κτήριο του παλιού σχολείου. Μαρτυρία για τον διακαή πόθο των Τριδεντριωτών να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα, αποτελεί η σκαλισμένη σε πέτρα επιγραφή, που γράφει ότι χτίστηκε το 1940, ίσως το παλιότερο της περιοχής. Ανέστειλε τη λειτουργία του το 1993.

Info 5 Τρίδεντρο & Νικολάος Βελισδονίτης: Κοντά στον δάσκαλό του, Ευγένιο Γιαννούλη, «τα των Ελλήνων επαιδεύετο, παρά δε τινι των Αγαρηνών τα των Αράβων». Όπως μας πληροφορεί ο Αναστάσιος Γόρδιος, μεταξύ των πολλών μαθητών της σχολής διακρίνεται και ο Νικόλαος από το Βελισδόνι Αγράφων που «επί μέγα ήρθη της φήμης, ώστε και βασιλικός αρχίατρος ανεκηρύχθη, ηυδοκίμει δε προς ούς αν αφίκοιτο επί θεραπεία⁾». Διέπρεψε ως γιατρός, αναδείχθηκε ερευνητής στον κλάδο της ιατρικής επιστήμης, ενώ με δισταγμό του αποδίδεται η συγγραφή οκτώ σπουδαίων ιατρικών συγγραμμάτων όπου απαντάται με τις επωνυμίες Νικόλαος Αγραφιώτης, Νικόλαος Βελισδονίτης, Νικόλαος ιατρός, Νικόλαος Ιερόπαις.
1) Πραγματεία «Περί Φυσιολογίας και Παθολογίας»,
2) «Αντιδοτάριον εξηγημένον από την Ιταλικήν γλώσσαν…»,
3) «Εκδόσεις μερικαί εις αρχάριον ιατρόν…»,
4) «Βιβλίον Φαρμακοποιίας καλούμενον Αυγή των ιατρών…»,
5) «Βιβλίον καλούμενον Εκλογή, φάρμακα περιέχον…»,
6) «Βίβλος Ιατρική…»,
7) «Λεξικόν τινων βοτάνων…»,
8) «Θεραπευτική μέθοδος εν συντομία…».

Το Τροβάτο

Ο μεγάλος οικισμός στα 1000 μ. υψ., είναι χτισμένος στις πλαγιές του επιβλητικού βουνού Ντεληδήμι (2163 μ.) που επιβάλλεται στη ματιά σας με τον όγκο και την άγρια ομορφιά του. Η περιοχή του Τροβάτου διαθέτει κάποια από τα καλύτερα βοσκοτόπια των Αγράφων δημιουργία του πλούσιου υδροσυστήματος της περιοχής με δεκάδες πηγές και ονομασίες, όπως «Χαλκερά», «Στέρνα», «Χιόνα», που ξεπηδούν από το πελώριο Ντεληδήμι, αποτελώντας τις κύριες πηγές του Αγραφιώτη. Οι απλωμένοι σε μεγάλη έκταση συνοικισμοί, Χιόνα ή Χιόνου, τα Καβάκια, τους Αγίους Δημήτριο, Αθανάσιο, και Θεόδωρο θυμίζουν ότι σε αυτή την εδαφική περιφέρεια υπήρξαν κάποια από τα μεγάλα τσελιγκάτα των Αγράφων, Σαλαγιάννηδες, Καλογεραίοι, Μαργωναίοι κ.ά, που με τα χιλιάδες αιγοπρόβατα ρύθμιζαν την οικονομική ζωή του τόπου.

Το Τροβάτο έχει 451 κατοίκους (’01) που ασχολούνται με την κτηνοτροφία κυρίως το καλοκαίρι, και εξυπηρετικά ταβερνάκια – καφενεία. Σερβίρουν μεζέδες της ώρας, δυνατό τσιπουράκι, ενώ με λίγη τύχη θ’ απολαύσετε καταπληκτική χορτόπιτα. Οι αγέρωχες βουνοκορφές, ‘’κοιτούν’’ και περιζώνουν το Τροβάτο, δίνοντας το έναυσμα για πολλές πεζοπορίες προς το προκλητικό Ντεληδήμι. Από εδώ ξεκινούν ή καταλήγουν πολλές διαδρομές κυρίως προς την ομώνυμη κορφή (2126 μ. υψ.) χωρίς να λείπουν οι διήμερες, τριήμερες προς Λακκώματα – Λεοντίτο ή Ασπρόρεμα – Μέρσα – Επινιανά, που συνήθως, λόγω του μήκους τους, περιλαμβάνουν διανυκτέρευση σε σκηνές.

Αναμφίβολα, μια από τις ομορφότερες εκδρομές είναι αυτή που μέσα από το χωριό, κατεβαίνει εύκολα κοντά στους νερόμυλους στο Τροβατόρεμα, περνάει στο απέναντι βουνό, όπου ένας καταπληκτικός δασικός θα σας βγάλει στον ξεχασμένο αλλά πανέμορφο συνοικισμό των Βραγγιανών, την αθέατη Κουστέσα (1000 μ. υψ.,101 κατ. ’01). Τα νερά του ομώνυμου χείμαρρου προσθέτουν με την παρουσία τους χιλιάδες στρέμματα ελατοδάσους, διαμορφώνοντας ένα γοητευτικό περιβάλλον, πολύ γνωστό στους πεζοπόρους.

Αποτελεί το κυριότερο πέρασμα του ευρωπαϊκού μονοπατιού υπερσυνοριακών διαδρομών Ε-4, που οδηγεί από το Βλάσι (Καρδίτσα), στα Βραγγιανά (Ευρυτανία) και αντίστροφα. Στην απέναντι πλευρά του χείμαρρου, ο στενός δρόμος οδηγεί στον νερόμυλο του Βασίλη Μουστάκα, που ακόμα βρίσκεται σε λειτουργία, αλέθοντας κυρίως καλαμπόκι από τα γύρω χωριά, χωρίς να λείπει και το στάρι, από το Τροβάτο. Να το δείτε αυτό το εξαιρετικό μνημείο και μετά να επισκεφθείτε το καφενεδάκι – ταβέρνα του Αναστάση Στούμπου που, σημειώστε, είναι από τα λίγα στην περιοχή που ανοίγει χειμώνα – καλοκαίρι.

Στον συνοικισμό του Αγ. Αθανασίου βρίσκεται το παλιό μοναστήρι της Παναγίας αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σε αυτή τη μονή δίδασκαν οι λογιότατοι Αντώνιος από το Τροβάτο και Βαρθολομαίος από το Αιτωλικό, εκεί πήγε το 1614 μεταξύ των νέων της εποχής και ο Ευγένιος Γιαννούλης, όπου συμπλήρωσε τις σπουδές μαθαίνοντας βυζαντινή μουσική. Από το συγκρότημα της μονής σώζεται μόνο το καθολικό με αξιόλογες τοιχογραφίες, δημιουργίες των ζωγράφων Ιωάννη και Ιωάννη, πατέρα και γιου του 1644, όπως βεβαιώνει και η επιγραφή της ιστόρησης πάνω από την είσοδο: «Δια χειρός ημών Ιωάννου και ετέρου Ιωάννου έτη από Θεογονίας αχμδ’ (=1644)». Η παλιότερη σωζόμενη εκκλησία όμως, είναι ο Άγ. Δημήτριος, στον ομώνυμο συνοικισμό. Αυτή συνδέεται με την πρόσφατη ιστορία (1944) γιατί εδώ φιλοξενήθηκε και λειτούργησε για λίγους μήνες το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο Στερεάς της Π.Ε.Ε.Α.

Info 6 Τροβάτο & Αγραφιώτης: Αυτός ο πολύτιμος ποτάμιος υγρότοπος έχει τις πηγές του στο Τροβάτο. Συνοδεύει κάθε επισκέπτη της περιοχής διασχίζοντας με νότια κατεύθυνση σχεδόν όλο τον ορεινό χώρο των Αγράφων και ενισχυμένος από πλήθος παραποτάμων, εκβάλει μετά από εξήντα περίπου χλμ., στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών. Στη διάρκεια της συνεχούς ροής του δημιουργεί όλη αυτή τη πληθωρική παραποτάμια βλάστηση και τους μεγάλους παρυδάτιους πλαταναιώνες. Μαζί με τις ιτιές, τα δεκάδες είδη αμφιβίων, ερπετών, πουλιών και σπάνιων θηλαστικών συνθέτουν την πανέμορφη κοιλάδα του Αγραφιώτη. Η χρησιμότητά του είναι μεγάλη τόσο στην άρδευση, όσο και στην αναψυχή, την ερασιτεχνική αλιεία και άλλες χρήσεις που θα προκύψουν από την ''ανάπτυξη'' του τουρισμού.

Τα Πετράλωνα (Σάικα)

Σημαντικό χωριό στη μέση καταπράσινου ελατόδασους πάνω στο σύνορο του νομού Ευρυτανίας με τον νομό Καρδίτσας, αποτελεί την συντομότερη έξοδο από τα Άγραφα προς την λίμνη Πλαστήρα. Τα Πετράλωνα (προ του 1955 Σάικα στα 730 μ. υψ.), διασώζουν ακόμα κάποια παλιά σπίτια άλλα ανακαινισμένα, πολλά νεώτερα, ενώ οι ευλογημένοι θαρρείς κήποι, αυτή την εποχή (Ιούλιος) είναι κατάφορτοι με κάθε είδους λαχανικά. Το λαμπερό, ολόδροσο καλοκαίρι ανοίγουν όλοι οι δρόμοι, έρχονται τα κοπάδια με τους βοσκούς και τις οικογένειές τους, ανεβαίνουν οι παραθεριστές και υπάρχει σχετική κίνηση από τους 120 – 130 κατοίκους, αντίθετα με το χειμώνα που απομένουν τριάντα. Στο μικρό πλατειάκι υπάρχει το παλιό σχολείο που από το 1966 μέχρι το 1974 φοιτούσαν 14 – 16 μαθητές με δάσκαλο τον Κώστα Σπανό σημερινό διευθυντή της αξιότιμης έκδοσης «Θεσσαλικό Ημερολόγιο». Τα επόμενα χρόνια τα παιδιά ολοένα λιγόστευαν μέχρι το 1984 – ’85 που έκλεισε.

Χειμώνα καλοκαίρι όμως λειτουργούν ακόμη τα τρία καφενεδάκια που σερβίρουν νοστιμότατους ντόπιους μεζέδες, ομελέτες με σπέσιαλ τσιπουράκι. Μεταξύ αυτών είναι του Παναγιώτη Φωλιά που θα σας ξεκλειδώσει την ιστορική Ι. Μ. Αγίας Τριάδας (βλ. ενότητα Μη Χάσετε) ανοίγοντάς σας, την ίδια στιγμή, ένα μεγάλο παράθυρο στο χρόνο και τη μνήμη που εδώ διασώζει αξιόλογα στοιχεία απ’ την πολύ παλιά ιστορία του τόπου. Στο κατάφυτο περιβάλλον γύρω από το χωριό δίνει εξαιρετικές ευκαιρίες για πεζοπορία στα σκιερά μονοπάτια. Στην άκρη του μάλιστα, στο ποτάμι, υπάρχουν τα ερείπια του παλιού νερόμυλου. Παλιότερα λειτουργούσαν λίγα ενοικιαζόμενα όμως δεν υπήρχε ανάλογο ενδιαφέρον από ταξιδιώτες παρά το δασικό, πολιτιστικό πλούτο της περιοχής.

Info 7 Πετράλωνα & Δασικό χωριό: Στην έξοδο του χωριού προς λίμνη Πλαστήρα θα περάσετε από το Ανθηρό (+/- 6χλμ) όπου λειτουργεί το περίφημο Δασικό χωριό «Δρυάδες» ένα κατάλυμα με εστιατόριο και 20 ξύλινα σπιτάκια. Αμέσως μετά θα συναντήσετε τον Άσπρο ποταμό που τρέχει να ενωθεί με το ρέμα Κόπανου για να σμίξουν, στο ύψος της Αγία Αγάθης. Λίγο πριν πέσουν στον Μέγδοβα ή Ταυρωπό (αρχ. Καμπύλος) προλαβαίνουν να κινήσουν τρεις μεγάλες φτερωτές σε αντίστοιχους νερόμυλους του συνοικισμού. Ο ένας λειτουργεί αλέθοντας καλαμπόκι ή στάρι απ’ τα γειτονικά χωριά και τα Πετράλωνα. Υπάρχουν πινακίδες «προς Μαντάνια» όπου ταβέρνα που λειτουργεί ο μυλωνάς.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Διαδρομές

Από τον Κρέντη (Ευρυτανία) στα «Τρία Σύνορα» (Καρδίτσα) από τον κεντρικό δρόμο

Η είσοδος στον ορεινό χώρο των Αγράφων γίνεται μόλις 1,5 χλμ. από τον Κρέντη όπου στη συνέχεια, ο εικοσάχρονος χωματόδρομος καθορίζει την πορεία του επισκέπτη για τα επόμενα 43,00 χλμ., μέχρι την έξοδο, στα «Τρία Σύνορα», λίγο μετά το Τροβάτο, το τελευταίο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αγράφων. Όλη η διαδρομή που περιγράφουμε κινείται κατά μήκος του Αγραφιώτη που κατηφορίζει με βοή, για να χυθεί στη λίμνη των Κρεμαστών.

Στην πορεία σας, διασχίζετε μόνο μικρούς συνοικισμούς, λιλιπούτιοι σήμερα, με μεγάλη όμως θέση στην ιστορία του αγραφιώτικου παρελθόντος. Τα κεντρικά χωριά βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα δεξιά και αριστερά του κεντρικού δρόμου. Η ασφαλτόστρωση, ένα χρόνιο αίτημα των κατοίκων, ξεκίνησε το 2006 με τον δρόμο που οδηγεί στο Μοναστηράκι και τον αντίστοιχο για τα Επινιανά. Όλοι οι άλλοι είναι ακόμα χωματόδρομοι.

Λίγα ασφάλτινα χλμ. από τον Κρέντη (1,7) επί της Ε.Ο. Άρτας Καρπενησίου, θα σας φέρουν, μετά από μια μεγαλόπρεπη στροφή, στην εκπληκτική θέα του Αγραφιώτη και την μικρή πετρώδη κοιλάδα του. Η αίσθηση που αποκομίζετε είναι πρωτόγνωρη, κυρίως για τον περιβάλλοντα χώρο, με τα τεράστια πλατάνια και τον κρυστάλλινο ποταμό να κυριαρχεί στο τοπίο. Χωρίς να το καταλάβετε, φτάνετε στον πρώτο συνοικισμό, το Κλεφτολήμερο, εκεί που καταλήγει ο παράδρομος από τη γέφυρα Κρυονερίου.

Σε λιγότερο από 5 χλμ. φτάνετε στην Βαρβαριάδα, περνώντας από τη θέση ‘’κλεφτολήμερο’’. Μια στάση, στο παλιό καφενεδάκι και την κρήνη με το δροσερό νερό, επιβάλλεται. Εδώ, ήταν επί εβδομήντα (1937) και παραπάνω χρόνια, το παλιό χάνι Βαρβαριάδας, του αείμνηστου Γεωργίου Κ. Κοντογούνη, που εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί ακόμα με τον κυρ Λάμπρο Κοντογούνη, όλους τους κατοίκους του Δήμου Αγράφων. Με την ίδια κατεύθυνση εισέρχεστε για τα καλά στο Αγραφιώτικο τοπίο, περνάτε μια νέα τσιμεντογέφυρα, τον συνοικισμό (3 σπίτια) της Κωνσταντίνας, και φτάνετε στην δστ για Μοναστηράκι (11 χλμ). Εκεί, στο συνοικισμό Κοτσίστα ή Κωστίτσα, είναι το δεύτερο καφενεδάκι – ταβέρνα – σπίτι, του κυρ Σπύρου Γαντζούδη, που ανάλογα την ώρα, θα σας φτιάξει κάτι νόστιμο, για να πορευθείτε μέχρι το Μοναστηράκι + 2,1 χλμ. (βλ. ενότητα Οικισμοί).

Στη διαδρομή προς τα ενδότερα θα συναντήσετε ένα εικονοστάσι, ενώ ο προσεκτικός ταξιδιώτης θα δει δεξιά του την τσιμεντένια γέφυρα του 1968. Από το πλάτος της (χωράει μόνον ζώα) θα καταλάβετε ότι σχεδόν τίποτα δεν έφτανε εδώ πάνω με τέσσερις, και καμιά φορά δύο ρόδες. Αριστερά λίγο πιο πάνω πριν λίγα χρόνια (2000), υπήρχαν τα σύρματα από μια εναέρια αυτοσχέδια πεζογέφυρα, όπου, με τρόμο, οι κάτοικοι περνούσαν απέναντι.

Περίπου στο 20^ο χλμ. συναντάτε την δστ. που, δεξιά, οδηγεί σε τρία χλμ, στα Άγραφα (βλ. ενότητα Οικισμοί). Λίγο πιο κάτω, υπάρχει η ξύλινη πινακίδα που δείχνει την είσοδο του μονοπατιού για την ‘’Τρύπα του Αγραφιώτη’’, ένα από τα ομορφότερα φαράγγια των Αγράφων, που βγάζει στα Επινιανά (1ω 40’). Συνεχίζοντας ευθεία θα φτάσετε στην τσιμεντένια καινούργια, φαρδιά, γέφυρα (3, 3 χλμ από τη προηγούμενη δστ.), όπου οι πινακίδες σας κατευθύνουν στην Ι. Μ. Στάνας και τα Επινιανά (βλ. ενότητα Οικισμοί).

Τα νερά του Αγραφιώτη κυλούν με ανείπωτη δύναμη αντηχώντας με τη βοή τους στις πλαγιές των βουνών, και σ’ όλη τη μικρή κοιλάδα, που από την περιοχή του Τρίδεντρου, στενεύει ακόμα περισσότερο. Τον βλέπετε χαμηλότερα να κυλά αφρισμένος καλύπτοντας, τους χειμωνιάτικους μήνες, το παλιό μονοπάτι επικοινωνίας των χωριών, που συνεχίζει κάτω από το ξυλογέφυρο Μπλό, έρχεται δίπλα στην κοίτη του ποταμού, περνάει τα καλύβια Παπαποστόλη, το μικρό, θεμελιωμένο σε βράχο πέτρινο γεφύρι στη θέση «Ασφάκα» και βγαίνει πάνω στον σημερινό κεντρικό δρόμο.

Παρακάμπτοντας όλα αυτά που βρίσκονται στο ποτάμι, και τα χαίρονται οι πεζοπόροι, φτάνετε σε 4,5 χλμ. από την προηγούμενη δστ. στα λίγα λιθόχτιστα σπίτια του συνοικισμού Χάνι Άγγελου Παπαδόπουλου. Φορτωμένα με μνήμες πια, παλεύουν με την βλάστηση σε έναν αγώνα που μοιραία θα κυριαρχήσει η φύση, προκαλώντας για μικρή στάση και ανασύνταξη της παρέας στο πλάτωμα του δρόμου.

Πεντακόσια μέτρα παρακάτω είναι η πρώτη δστ., για Τρίδεντρο (βλ. ενότητα Οικισμοί), ενώ η αμέσως επόμενη, δεξιά αυτή τη φορά, βγαίνει στα «Ξύλα Κόκκαλη» μια θαυμάσια τοποθεσία με μικρό σπιτάκι, κιόσκι και ξύλινα παγκάκια, δίπλα ακριβώς από το ποτάμι. Ο χώρος αναψυχής παραχωρήθηκε από το Δασαρχείο Καρπενησίου στο Δήμο Αγράφων το 2002 και διαμορφωμένο πια, περιμένει τους φυσιολάτρες. Με μικρή πεζοπορία θα συναντήσετε το ένα από τα δύο βάθρα ενός πάλαι ποτέ πέτρινου γεφυριού που παρασύρθηκε από τον φουσκωμένο Αγραφιώτη πριν πολλά χρόνια. Ο χωματόδρομος συνεχίζει χαραγμένος πάνω στο παλιό μονοπάτι που σήμερα φτάνει μέχρι τις καλύβες στην Γλαβάνα. Πριν κλείσει από τη βλάστηση, συνέχιζε μέχρι τον πρώτο νερόμυλο του ρέματος «Λατόμικα», πέρναγε απέναντι φτάνοντας μέχρι τον δεύτερο νερόμυλο, σχεδόν δίπλα από τα σπίτια στο «Μεσονύχι» Βαλαρίου, που κάποτε άλεθαν εδώ τα γεννήματα της περιοχής.

Η τρίτη δστ. (ευθεία βγαίνει στο Τροβάτο), οδηγεί στα Βραγγιανά (βλ. ενότητα Οικισμοί), μέσα από ένα θαυμάσιο φυσικό τοπίο, όπου ξεχωρίζει και επιβάλλει την παρουσία του, το πέτρινο γεφύρι«στο Δέντρο», η περίφημη Καμάρα. Λίγο μετά, ένα δεύτερο πέτρινο γεφύρι, «το Κακό», εντελώς ασυντήρητο αφημένο στην φθορά του χρόνου, επιβεβαιώνει με την παρουσία του πόσο σημαντικός οικισμός υπήρξαν τα Βραγγιανά (Βρανιανά ή Μεγάλα Βραγγιανά σε 1080 μ. υψ.), όπως, από την πλούσια ιστορία τους θα διαπιστώσετε. Ο οικισμός και οι συνοικίες του έχουν την τύχη να διασώζουν αρκετές από τις παλιές εκκλησίες, ενώ, μόνο το γεγονός ότι τρεις ναοί είναι του 17^ου αι. αποτελεί σημαντική ένδειξη για την παρουσία και τον πλούτο του.

Ο κεντρικός δρόμος συνεχίζει προς το ιστορικό Τροβάτο (βλ. ενότητα Οικισμοί), το βορειότερο, ακραίο όριο του νομού Ευρυτανίας, το πιο απομακρυσμένο από την πρωτεύουσα Καρπενήσι κατοικημένο χωριό (115 χλμ.), που βρίσκεται πιο κοντά στην Καρδίτσα (70 χλμ.). Συνολικά από τον Κρέντη έως τα «Τρία Σύνορα» θα κάνετε 43 μοναδικά χλμ. ενώ η περιήγηση δεν σταματά. Αν είναι να επιστρέψετε προς τα χωριά των Αγράφων ή προς Κρέντη και Καρπενήσι προτιμήστε την χωμάτινη διαδρομή που διακρίνεται για την σπανιότητά της και ξεκινά από Τροβάτο προς Κουστέσα (4,4 χλμ.). Μέσω Βραγγιανών (9,0 χλμ.) θα γυρίσετε στο διάσελο του Αγίου Νικολάου (14,0 χλμ.), απ’ όπου διαλέγετε έξοδο προς Λίμνη Πλαστήρα για Καρδίτσα ή Τρίκαλα (+10,9 χλμ.) ή προς Νιάλα – Άγραφα – Κρέντη σε μια θαυμάσια κυκλική, ολοκληρωμένη διαδρομή.

Όσον αφορά τον φαρδύ δρόμο από τα «Τρία Σύνορα» (σύνορα νομών Ευρυτανίας – Καρδίτσας), αυτός συνεχίζει κατηφορικός προς τα Πετρίλια (8,3 χλμ.) και τα χωριά της Ανατολικής Αργιθέας ή ευκολότερα στο Βλάσι και το Μουζάκι. Ανάμεσα στα τελευταία, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (19,6 χλμ.) στο ομώνυμο διάσελο και ο χωματόδρομος που σας φέρνει σε 6,7 χλμ. (26,3 συνολικά από Τρία Σύνορα) στο πυροφυλάκιο της κορφής Καζάρμα (1977 μ. υψ.) με θεαματική άποψη της λίμνης Πλαστήρα.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Διαδρομές Off road

ΑΓΡΑΦΑ – ΜΑΡΑΘΟΣ (έξοδος στη Βαρβαριάδα ή συνέχεια για Κερασοχώρι)

Την Παραμερίτα στα 1400 μ. υψ. θα τη συναντήσετε δεξιά σας ανεβαίνοντας τον όλο στροφές αρχικά, χωματόδρομο προς Μάραθο, αφού έχετε περάσει την τσιμεντένια γέφυρα του Σμπορορέματος. Είναι ένας μικρός συνοικισμός απέναντι από τα Άγραφα στις πλαγιές της κορυφής ‘’Κόφτρα’’ (1505 μ. υψ.). Κάποτε είχε αρκετούς κατοίκους (143 το 1961), ενώ σήμερα κάποιοι επιστρέφουν ανακαινίζοντας τα παλιά τους σπίτια. Ο δρόμος είναι γεμάτος πέτρες και χαλίκια στις στροφές, πρέπει να προσέχετε, ειδικά αν έχετε πολύ βάρος πίσω. Κοντά στην προτελευταία στροφή στη θέση ‘’Κουκωτό’’ περίπου στα 1300 μ. υψ. δεξιά σας είναι η στάνη του Γιώργου Πλατή που ξεκαλοκαιριάζει εδώ με τη γυναίκα του Ευδοκία και τα κοπάδια τους. Υπέροχοι άνθρωποι ταπεινοί και καταπονημένοι μες στη μεγαλοσύνη του τοπίου και της ψυχής τους, μοιράζονται με τους περαστικούς τις σκέψεις τους για το μέλλον. Η σοφία τους ξεχειλίζει και τα λόγια εισχωρούν στο μυαλό σα βελόνες. Αντιστέκονται στο χρόνο επιβιώνοντας με το μοναδικό πράγμα που έχουν μάθει να κάνουν καλά, το τυρί, που είναι περιζήτητο. Δοκιμάστε το μαζί με ζυμωτό ψωμί από τα χέρια της κυρίας Ευδοκίας και φυσικά, τσιπουράκι ντόπιο.

Λίγο πιο πάνω, ένα μικρό πετράλωνο, χωρίς ‘’χείλη’’, μαρτυράει παλιότερη κατοίκηση του τόπου. Περνώντας τον αυχένα του Κουκοτού η διαδρομή αρχίζει να χειροτερεύει, και όσο κατηφορίζει τόσο παραμορφώνεται. Η θέα είναι καταπληκτική αλλά η κλίση του δρόμου δεν επιτρέπει εφησυχασμό. Όσο χάνει ύψος, με συνεχόμενα πέταλα, τόσο οι γκρεμοί πλησιάζουν ενώ η θέα προς τις βουνοκορφές δεν περιγράφεται. Όπως απερίγραπτη είναι και η κατάσταση στο δρόμο, τώρα πια. Γκρεμισμένος σε πολλά σημεία, καλύπτεται με μεγάλες κοτρόνες απ’ τις συνεχείς κατολισθήσεις, σχεδόν σε όλο το πλάτος. Υπομονετικά εσείς, γιατί παραδίπλα χάσκει ο γκρεμός, προσπαθήστε να αποφύγετε τα νεροφαγώματα και τα ψιλογλιστρήματα των τροχών στο χοντρό χαλίκι και τις πρασινάδες.

Οι αναρτήσεις θα ταλαιπωρηθούν αλλά τελικά μόλις περάσετε τον συνοικισμό ‘’Πλάτανο’’ και τα εκατοντάδες κοτόπουλα που κατακλύζουν τον τόπο, θα μπείτε (19,0 χλμ.) στον πανέμορφο και ιστορικό Μάραθο (Βλ. ενότητα οικισμοί). Αν δεν έχετε χρόνο βγείτε από τη διαδρομή λίγο έξω από τον Μάραθο προς Σελίστα – Βαρβαριάδα. Για τη συνέχεια προς Κερασοχώρι βλ. Μάραθος Κερασοχώρι.

ΜΑΡΑΘΟΣ – ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ

Από τον Μάραθο συνεχίζει ο παμπάλαιος δρόμος που καταλήγει στο Κερασοχώρι από μια άγρια, μεγαλόπρεπη διαδρομή, περνώντας από τον μικρό ποιμενικό συνοικισμό της Κλοπουκίτσας, Να χρησιμοποιήσετε αυτή τη διαδρομή καλύτερα στην επιστροφή από Άγραφα, ειδικά το καλοκαίρι που είναι σίγουρα ανοιχτή. Η διαδρομή από το Μάραθο μέχρι το Κερασοχώρι είναι καθαρά δασική, διασχίζει ένα εκπληκτικό ελατόδασος και μέρη που σπάνια αντικρίζει ο περιηγητής, αναδεικνύοντας άλλη μια φορά την παντοδυναμία και την ομορφιά της φύσης. Πρόκειται για την παλιότερη οδό επικοινωνίας, μαζί με την κρυφή και παντελώς άγνωστη στους οδηγούς (εξαιρούνται οι οδοιπόροι), που έρχεται από Άγιο Δημήτριο, προς Μάραθο και Άγραφα. Ήταν οι δύο παλιοί και μοναδικοί δρόμοι με εύκολη πρόσβαση στα χωριά μέχρι το 1985, που άνοιξε ο τρίτος από το ποτάμι.

Λίγο έξω από το Μάραθο (+/- 2,3 χλμ) αγνοείστε την δεξιά δστ., που οδηγεί στον συνοικισμό Δραμάλα και το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, και θα δείτε τη μικρή πινακίδα που σας στέλνει αριστερά προς «Κλοπουκίτσα». Ακολουθήστε τον, διασχίστε για τα επόμενα επτά χλμ απότομες βουνοπλαγιές, ισιώματα, και θα βγείτε στη μικρούλα Κλοπουκίτσα (700 μ. υψ.), έναν ακόμη συνοικισμό του Μάραθου με λίγα αγροτόσπιτα, την εκκλησία της Παναγίας και μια οικογένεια που μένει εδώ μόνιμα.

Ενάμισι χλμ. πιο κάτω, είναι η δστ που οδηγεί στον μεγαλύτερο συνοικισμό του Μαράθου, με 4 – 5 οικογένειες να μένουν μόνιμα εδώ, το Σέλλο (980 μ. υψ.), χτισμένο στις βορειοδυτικές πλαγιές της κορφής Καυκί (1751 μ. υψ.). Ο τόπος εδώ είναι απερίγραπτος από φυσική ομορφιά, και πανέμορφη θέα. Μέσα στο χωριό εκτός από τα λίγα καλοδιατηρημένα πετρόχτιστα σπίτια υπάρχει η ωραία εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1700), και κάτω στο ρέμα ο παλιός πετρόχτιστος νερόμυλος του χωριού, παρατημένος και μισογκρεμισμένος σήμερα. Ψηλότερα, στη δασωμένη βουνοπλαγιά του Μούσκου υπάρχει μια σπηλιά, με οκτώ περίπου μέτρα άνοιγμα που η παράδοση διασώζει ότι τα χρόνια της τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε για νομισματοκοπείο.

Ο δασικός δρόμος μοιάζει ατελείωτος, οδηγώντας ανάμεσα σε βουνοπλαγιές, πυκνά δάση από έλατα και ρεματιές που το χειμώνα μαστιγώνονται από τις θύελλες και τα χιόνια. Στα πεντέμισι χλμ θα βρείτε αριστερά σας, τη δστ. που από μονοπάτι – δρόμο σας βγάζει στη Χρύσω, ενώ ευθεία σε άλλα 3,5 χλμ βγαίνετε στα λιβάδια, στις κεραίες της Ψηλόραχης (1332 μ. υψ.), και τελικά στο ‘’καραούλι’’ του Κερασοχωρίου, συμπληρώνοντας εικοσιτέσσερα αξέχαστα χλμ. από το Μάραθο (43,0 χλμ. από Άγραφα) ανάμεσα σε χαράδρες και βάραθρα. Να θυμάστε ότι η διαδρομή Άγραφα – Μάραθος – Κερασοχώρι, το χειμώνα καλύπτεται από άφθονα χιόνια παραμένοντας αδιάβατη για μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ – ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΑ

Λίγο πριν μπείτε στο Μοναστηράκι, δεξιά σας, ξεκινά μια ‘’δύσκολη’’ αλλά εκπληκτική διαδρομή χωρίς διασταυρώσεις, στις ράχες της ‘’Λιάκουρας’’ (2040 μ. υψ), ανηφορίζει περίπου στα 1600 μ υψ, φτάνοντας στους κτηνοτροφικούς ‘’συνοικισμούς’’ (2 – 3 σπίτια), Λαγκάδα, Κοτρώνι, δστ για Πλατανιά (1000 μ υψ), και Βλαχοπούλα, με την εκπληκτική θέα, πλησιάζοντας στο Προσήλι και τις πηγές των ρεμάτων της Φτέρης, και του Τριβαλορέματος. Με το όχημά σας θα φτάσετε κοντά στο τελευταίο και μετά με τα πόδια προς το ρέμα.

Η ίδια διαδρομή προτείνεται και για πεζοπορία (+/- 6ω) ενώ υπάρχει και μια θαυμάσια παραλλαγή βλ. ενότητα με τα πόδια). Σε αυτούς τους μικρούς συνοικισμούς, (όπως και στους άλλους, κάτω στον Αγραφιώτη), αναδείχθηκε όσο πουθενά αλλού, η αυτόνομη αγροτοκτηνοτροφική οικονομία. Κάθε σόι, είχε δικούς του πόρους, προερχόμενους από μικρούς κλήρους, όπου έσπερναν τα απαραίτητα για την οικογένεια. Λίγα οικόσιτα ζώα, (πρόβατα – γουρούνια), συμπλήρωναν το πενιχρό έτσι κι’ αλλιώς εισόδημα. Στις μέρες μας μόνο η Βλαχοπούλα κατοικείται τους καλοκαιρινούς μήνες αφού οι κακουχίες και η αδιαφορία της διοίκησης έφεραν σαν αποτέλεσμα την ερήμωση. Μοναστηράκι – Βλαχοπούλα σύνολο +/- 15 χλμ.

ΒΑΡΒΑΡΙΑΔΑ – ΜΑΡΑΘΟΣ

Από τον συνοικισμό Βαρβαριάδα μέσω Σελίστας υπάρχει πρόσβαση στην γενέτειρα του Κατσαντώνη, τον Μάραθο. Η προτομή του, είναι στην πλατεία του χωριού, δίπλα στους Άγιους Ταξιάρχες, μια παμπάλαια εκκλησία (1760) με σπάνιες τοιχογραφίες, και περίφημο σκαλιστό τέμπλο. Βαρβαριάδα – Μάραθος σύνολο +/- 13 χλμ.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ – ΣΠΗΛΙΑ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ – ΓΕΦΥΡΑ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ

Η διαδρομή για την σπηλιά του Κατσαντώνη, ξεκινά δεξιά από την πλατεία του χωριού Μοναστηράκι. Ο δρόμος κατηφορίζει μέχρι το ρέμα του Μοναστηριώτη, τα ερείπια του παλιού νερόμυλου και το πέτρινο γεφύρι. Εδώ μηδενίστε. Συνεχίζοντας τον στενό χωματόδρομο περνάτε, το δεύτερο πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι του χωριού, το ‘’ψηλό γεφύρι’’ των ντόπιων, ανηφορίζοντας πλέον σε μια δύσκολη, όλο φουρκέτες διαδρομή. Περνάτε τις τοποθεσίες «Πουρναράκι» και «Παλιόρογκα» μέχρι που περνάτε ποτίστρα και σπίτι (3,2 χλμ.). Σε +/- 7 χλμ. περνάτε τον αυχένα όπου δστ. αριστερά για Παλιοκατούνα, ευθεία για σπηλιά Κατσαντώνη.

Στο 8,2 χλμ. δεξιά κατηφορίζει προς Βρύση Κατσαντώνη ενώ ευθεία σε 300μ. είστε στο μνημείο και τον χώρο εκδηλώσεων. Υπάρχει πινακίδα ‘’προς σπηλιά’’, σήμανση με κόκκινη μπογιά στα βράχια και στενό μονοπάτι, που σας φέρνει σε διάσελο με πολύ απότομη κατηφόρα (10’). Κατεβείτε την προσεκτικά και σε 10’ αριστερά σας θα δείτε την ιστορική ‘’σπηλιά’’, που δεν είναι παρά μια εσοχή, ένα μικρό πλάτωμα, στο βράχο. (σύνολο 40’). Συνολικός χρόνος προσέγγισης και επιστροφής στο Μοναστηράκι 1ω30’ – 17,00 χλμ.).

Από τον αυχένα για τη ‘’σπηλιά μπορείτε να συνεχίσετε προς Κεφαλόβρυσο (παλιό Σίχνικο), με τις δύο παλιές εκκλησίες, τον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Παντελεήμονα και την Παλιοκατούνα. Αμέσως μετά, σε μια παράκαμψη βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη ενώ ο κεντρικός περνάει τον Άγιο Προκόπιο και προσεγγίζει τον ασφαλτόδρομο προς Βούλπη ή προς το Κάστρο της Τσούκας, το γεφύρι του Μανώλη και τη Δ. Φραγκίστα ή τον Κρέντη. Μια διαδρομή + / - 25 χλμ (Μοναστηράκι – Γέφυρα Κρυονερίου), που θα σας έρχεται στο μυαλό συχνά.

ΕΠΙΝΙΑΝΑ – ΑΠΙΔΙΑ

Χωρίς αμφιβολία θα κοπανηθείτε για 5,9 χλμ. μέχρι να φτάσετε στο επίπεδο και καταπράσινο οροπέδιο της Απιδιάς, ένα σπάνιο τοπίο που συνεπαίρνει με την ομορφιά του, ίσως από τα ωραιότερα που έχετε αντικρίσει ποτέ. Όπου κοιτάξετε, θεόρατα βουνά, ψηλές κορφές, κι’ απότομες κορυφογραμμές χαράζουν στον ορίζοντα, μια θέα ανεκτίμητη. Μπορούμε άνετα να το κατατάξουμε σε ένα από τα καλύτερα σημεία που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια για ελεύθερη κατασκήνωση.

Από την πλατεία των Επινιανών κατευθυνθείτε προς τα τελευταία σπίτια, δείτε το μικρό αλωνάκι, το παλιό σχολείο δίπλα από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία, και ξεκινήστε την περιπετειώδη διαδρομή. Ο δρόμος σηκώνει σκόνη ή έχει λάσπη (νωρίς το Ιούνιο), χωρίς να λείπουν οι πέτρες (πάντα). Στο οροπέδιο υπάρχει ένα πετράλωνο, που του λείπουν τα χείλη (οι πέτρες γύρω – γύρω). Η παρουσία του μαρτυρά ότι υπήρχαν καλλιέργειες σταριού στο χωριό. «Δεν έσπειρες, δε θέρισες, δεν αλώνισες να πάρεις το σιτάρι της χρονιάς σου; Όλο το χρόνο πεινασμένος θα είσαι», λέει η παροιμία, κι έτσι ήταν εκείνα τα χρόνια.

Κοντά στο αλώνι βρίσκονται τα μισοερειπωμένα σπίτια – καλύβια που ο χρόνος και οι χειμώνες που πέρασαν από πάνω τους τα σημάδεψαν ανελέητα, ώστε σήμερα, να χρησιμεύουν περισσότερο για στάνες παρά για κατοικία. Η συνέχεια είναι συναρπαστική αλλά μόνο για πεζοπόρους με καλό χάρτη, πυξίδα και γνώση. Από εδώ συνεχίζει στενό μονοπάτι προς τους συνοικισμούς Μέρσα (όπου συναντιέται με αυτό που έρχεται από το Ασπρόρεμα), Προσήλιο, Βλαχοπούλα, καταλήγοντας στο Μοναστηράκι.

ΑΥΧΕΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ – ΒΑΛΑΡΙ – ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ

Εκπληκτική διαδρομή 12 χλμ., που θα σας αναστατώσει για όλα τα υπόλοιπα. Κινείται στο κατάφυτο από έλατα δάσος σε στενό χωματόδρομο και οργιαστική βλάστηση. Ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1900) στον ομώνυμο αυχένα. Με την ευκαιρία να δείτε την εκκλησία που εξωτερικά δεν προϊδεάζει καθόλου, όμως μόλις μπείτε, αμέσως εντυπωσιάζει η ολοπέτρινη ημικυκλική θολωτή οροφή της, το λιτό εσωτερικό, με λίγες φορητές εικόνες και καντηλάκια πάντα αναμμένα. Η τοποθεσία στα +/- 1500 μ. υψ. μαγεύει πραγματικά ενώ η απεριόριστη θέα σε όλες τις κορφές είναι μια εμπειρία που δύσκολα θα φύγει από τη μνήμη σας.

Ξεκινώντας και μηδενίζοντας θα κατηφορίσετε προς Βραγγιανά. Η πρώτη δστ δεξιά μετά τη στάνη, οδηγεί σε αδιέξοδο στην τοποθεσία ‘’Βοϊδολίβαδο’’ (1775 μ. υψ.) σε λιβάδια για βοσκές ζώων. Στο 1,3 να πάτε αριστερά προς Βραγγιανά – Βαλάρι ενώ στο 3,8 χλμ. αριστερά προς Βαλάρι. Στο 9,1 χλμ. είστε στην δστ. με το μικρό πετράλωνο στη θέση «Πλαλίστρα» και το δρόμο, δεξιά, που κατηφορίζει προς Βραγγιανά. Η έξαρση του βουνού και η κορφή «Ίταμος» (1405 μ. υψ.) κυριαρχούν με την παρουσία τους σε ένα φαινομενικά περίκλειστο σημείο που τα χρώματα εξαντλούνται στις διαβαθμίσεις του πράσινου και του καφέ.

Συνεχίστε ευθεία προσπεράστε την πινακίδα «προς οικία Παντελή Τσιώλη» και εκκλησία του Προφ. Ηλία στο 9,3 χλμ. και πιο κάτω αγνοήστε τον χωματόδρομο αριστερά, που αν είναι ανοιχτός βγαίνει Άγραφα. Στο 10,4 χλμ. είναι η δστ. για τον συνοικισμό Τσιμπράκ και ακόμα ένα μικρό πετράλωνο. Συνεχίστε ευθεία εισχωρώντας στην αγκαλιά του συνοικισμού Βαλάρι που βρίσκεται σκαρφαλωμένος στις δυτικές πλαγιές του «Καταραχιά» (2002 μ. υψ.), και στο 12,1 χλμ. είστε εμπρός από την Κοίμηση της Θεοτόκου. Στην επιστροφή για Βραγγιανά στρίψτε αριστερά στην δστ. με το πετράλωνο, στη θέση «Πλαλίστρα» (2,750 χλμ.), αγνοείστε τις δύο αριστερές δστ. στο 3,0 και 3,4 και θα βγείτε στην Αγία Παρασκευή Βραγγιανών 5,7 χλμ. σύνολο από Βαλάρι.

ΤΡΙΔΕΝΤΡΟ – ΑΣΠΡΟΡΕΜΑ

Στα εκατό μέτρα από την πλατεία του Τρίδεντρου, δεξιά, ξεκινά η διαδρομή που ανεβαίνει ψηλά διασχίζοντας πλούσιο δάσος Ελάτης και χαμηλότερα φτέρης και πουρναριών. Περνάτε δύο αριστερές δστ. που οδηγούν σε σπίτια (στα 600 και 1200 μ.) και στο 1,6 χλμ. να πάτε αριστερά. Ο χωματόδρομος σύντομα (3,5 χλμ.) φτάνει στο πλάτωμα με το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, ένα πανέμορφο και απάγκιο μέρος όπου κάθε 20 Ιουλίου οι κάτοικοι του Τρίδεντρου διοργανώνουν μεγάλο πανηγύρι.

Υπέροχο τοπίο, στη σκιά της κορυφής Καυκί (1607 μ. υψ.) προδιαθέτει θετικά για διανυκτέρευση σε σκηνές λόγω της κοντινής δροσερής πηγής. Αφήνοντας το μοναχικό ξωκλήσι έχετε την πρώτη οπτική επαφή με τις πλαγιές της κορφής «Γενίτσαρι» (1789 μ. υψ.), ενώ η πλούσια βλάστηση έχει μείνει πλέον πίσω. Σε λίγο περνάτε μια στάνη (4,5 χλμ.) φτάνοντας στον πρώτο αυχένα (6,3 χλμ.) και τη δστ. όπου δεξιά πηγαίνει προς Τροβάτο (6,8 χλμ.).

Συνεχίστε ευθεία αντικρίζοντας τις έντονα καφεκόκκινες επιβλητικές και απόκρημνες κάθετες πλαγιές του όρους «Ντεληδήμι» (2162 μ. υψ). σε μια αγριωπή αλλά όμορφη περιοχή που σας κάνει να αναρωτιέστε αν πράγματι αυτός ο δρόμος οδηγεί κάπου. Στο δεύτερο αυχένα (8,2 χλμ.) έχετε φτάσει περίπου στα 1600 μ. υψ. και το τοπίο είναι πλέον φαντασμαγορικά αλπικό, ενώ η θέα με καθαρό καιρό κορυφώνεται αποκαλύπτοντας ένα θαυμάσιο και σπάνιο πανόραμα κορφών, που καταπλήσσει τον περιηγούμενο, προκαλώντας οπωσδήποτε για μια στάση, αριστερά στο μικρό πλάτωμα που είναι κατάφυτο από μέντα.

Μπροστά σας ξεδιπλώνεται ένα μοναδικό θέαμα από γυμνές κορφές, διάσπαρτα λιβαδάκια, ενώ χαμηλότερα κυριαρχούν πάλι τα δάση. Σε πρώτο πλάνο είναι η «Ασημόραχη» και το «Κουτρούλη» ενώ ευθεία στο βάθος η εντυπωσιακή κορυφή «Σαλταγιάννη» (2129 μ. υψ.). Αριστερά η «Κορυφή» (2008 μ. υψ.), το περίφημο και απότομο «Μπαλντενήσι», κάτω από την βραχώδη κορυφή «Πυραμίδα» (2002 μ. υψ.). Αριστερά του, η «Πλάκα» (1852 μ. υψ.), ενώ χαμηλότερα ο «Κουκουρούντζος» κερδίζει την ματιά σας λόγω του μεγάλου ελατόδασους που απλώνεται στην πλαγιά, καταλήγοντας στο Ασπρόρεμα. Διακρίνεται στην ίδια κατεύθυνση η «Κουρούνα» με την τεραστίου μεγέθους σάρα και το μονοπάτι στα απόκρημνα «Παλούκια», πάνω από την πεζοπορική διαδρομή Ασπρόρεμα – Μέρσα. Ένα εκπληκτικό, μεγαλειώδες και πολύτιμο στο σύνολό του ορεινό τοπίο, ίσως από τα πιο όμορφα που έχετε αντικρίσει.

Στο βάθος, διακρίνεται το σπίτι της οικογένειας Ζαρκαδούλα και το Ασπρόρεμα. Η μικρή λεπτομέρεια που μεσολαβεί μέχρι να πάτε εκεί κάτω είναι η απίστευτα ιλιγγιώδης κατηφορική διαδρομή, απροσμέτρητου βάθους, που προκαλεί απορία για το πώς δεν κατρακύλησαν οι μπουλντόζες με τέτοια κλίση. Όπως πάντα αργά ανακαλύπτετε και εσείς ότι η κατηφόρα είναι τόσο μεγάλη που το αλεξίπτωτο πλαγιάς φαντάζει σαν η μοναδική ενδεδειγμένη λύση για να κατέβετε το γκρέμι. Παρόλα αυτά, κατηφορίστε, προσέχοντας τις κοτρώνες, τις πέτρες, το χαλίκι, γενικά τις κλειστές στροφές, και την υπερθέρμανση των δίσκων.

Στα πρώτα πεντακόσια μέτρα προς τα κει υπάρχει μια στάνη (8,7 χλμ.) και δεξιά, ένα μεγάλο άνοιγμα με θέα την πανέμορφη Ασπρόβρυση και το πανύψηλο Ντεληδήμι. Όσο κατεβαίνετε συναντάτε δύο – τρείς στάνες (11,5 χλμ.) ενώ σε λίγο θα σας κάνει ‘’παρέα’’ το «Τσαρκόρεμα», με τις ξύλινες πινακίδες του (14,5 χλμ.) που δείχνουν την πορεία στους πεζοπόρους προς Επινιανά (7,8 χλμ).

Στο τέλος της διαδρομής, υπάρχει μια τεράστιου μεγέθους κοκκινωπή αλάνα (15,2 χλμ.) με ψιλό χαλικάκι ενώ ακριβώς από κάτω (15,8 χλμ.) βρίσκεται το δυσπρόσιτο Ασπρόρεμα (ή Ασπρόρρευμα στα 1070 μ. υψ.), και το σπίτι της οικογένειας Ζαρκαδούλα (βλ. ενότητα Μη Χάσετε). Μετά από τέτοια διαδρομή είναι σίγουρο ότι καφές ή το τσίπουρο που θα σας προσφέρει η κ. Μαρία Ζαρκαδούλα θα είναι βάλσαμο.

ΤΡΙΔΕΝΤΡΟ – ΤΡΟΒΑΤΟ

Από το Τρίδεντρο ακολουθούμε την ίδια διαδρομή για το Ασπρόρεμα μέχρι του σημείου της δεξιάς δστ. για Τροβάτο (6,8 χλμ.). Το φαρδύ αλπικό μονοπάτι φεύγει δεξιά και κινείται στη νοτιοανανατολική πλαγιά, κάτω ακριβώς από εκεί που ορθώνεται το θεόρατο Ντεληδήμι, στην ισοϋψή των 1400 – 1500 μ. προσφέροντας άπλετη θέα, ακολουθώντας μονοπάτια χαραγμένα από αμέτρητες οπλές στη διάρκεια των μαζικών εποχικών μετακινήσεων των κοπαδιών. Μηδενίστε και στο 1,5 χλμ. θα συναντήσετε ξύλινη πόρτα με σίτα για να μη φεύγουν τα γελάδια. Περάστε, και κλείστε την πριν πίσω σας.

Μετά τον αυχένα (2,6) έχετε οπτική επαφή με το Τροβάτο και τις τεράστιες χορτολιβαδικές εκτάσεις με τα γελάδια που βόσκουν νωχελικά. Από δω πάνω, μπορείτε να ολοκληρώσετε τη διάσχιση όλης της, λασπώδους προς το τέλος, αλπικής διαδρομής, βγαίνοντας στον κεντρικό (11,5 χλμ.) προς «Τρία Σύνορα» και Τροβάτο ή να κατεβείτε κατευθείαν στο χωριό από τους δύο κάθετους δρόμους στο 3,8 και στο 6,7 (μέσω συνοικισμού Χιόνας).

ΑΥΧΕΝΑΣ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ – ΝΙΑΛΑ – ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ

Από τον αυχένα του Αγίου Νικολάου ο ανηφορικός δρόμος σκαρφαλώνει τη βόρεια πλευρά της «Πλάκας» περνάει ένα μαντρί, συναντώντας αριστερά το αδιέξοδο με όχημα μονοπάτι, παρακλάδι του Ε – 4, που χρησιμοποιούν συχνά οι πεζοπόροι για να ανέβουν στο Μπορλέρο 2017 μ. υψ. ή να διέλθουν τις περίφημες Πόρτες Αγράφων προς κορφή Πετσαλούδα 1770 μ. υψ». Με αρκετές στροφές πλησιάζετε το ορεινό πέρασμα στο περήφανο, οξυκόρυφο Φλυτζάνι (2017 μ. υψ.), με σύντροφο χαμηλότερα τους Πέντε Πύργους (2004 μ. υψ.), κατηφορίζοντας στη συνέχεια προς την ξακουστή Νιάλα.

Η διαδρομή κινείται στην ισοϋψή των 1700 - 1800 μ. σ’ ένα σχεδόν ξερό, γεμάτο πέτρα τοπίο στολισμένο από δεκάδες πολύχρωμα αγριολούλουδα που ξεφυτρώνουν σε οποιοδήποτε σημείο από την άνοιξη και μετά. Περνάτε από το μνημείο της Νιάλας (βλ. ενότητα Πολιτισμός) που θυμίζει τα συγκλονιστικά γεγονότα που έγιναν στην περιοχή και στρίβετε αριστερά, στον στενό, κατηφορικό δρόμο προς το συνοικισμό Νεράιδα ή Νιάλα. Πάνω στην δστ. θα περάσετε το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία που ξεχωρίζει από μακριά από την κόκκινη τσίγκινη στέγη. Στη διαδρομή βλέπετε τις άλλες δύο Νιάλες τον δυσπρόσιτο Χαλιά (+/- 3 χλμ. από τον Πρφ. Ηλία) και την Παλιόλακκα (βλ. ενότητα Μην Χάσετε).

Το τοπίο είναι από τα πιο άγρια, αφιλόξενα που θάχετε συναντήσει, μόνο η γνωριμία με τους ανθρώπους εδώ πάνω μπορεί να το γλυκάνει. Πάντα στους επισκέπτες προσφέρουν δική τους εξαιρετική φέτα, ζυμωτό ψωμί, και πιθανά τσιπουράκι χωρίς γλυκάνισο. Η πορεία από δω και κάτω έχει συνεχόμενα καγκέλια για +/- 10 χλμ. (από Πρφ. Ηλία), βάζοντας σας στο υγιές ελατόδασος το οποίο, προ ολίγου το αντικρίζατε απροσπέλαστο από ψηλά. Διασταυρώσεις δεν υπάρχουν και σύντομα θα βρεθείτε στα Πετράλωνα (βλ. ενότητα Οικισμοί) με την ιστορική Μονή Αγ. Τριάδας. Σύνολο +/- 20,0 χλμ.

ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ – ΚΑΜΑΡΙΑ – ΜΟΡΦΟΡΑΧΗ (τρίστρατο προς Άγραφα – Μαυρομάτα – Λ. Πλαστήρα)

Αυτός είναι προς το παρόν ο κεντρικός, πιο σύντομος και ομαλός χωματόδρομος που συνδέει σταθερά, όλο το χρόνο, την πλευρά της λίμνης Πλαστήρα με τα Άγραφα, το νομό Καρδίτσας με της Ευρυτανίας. Κλείνει ουσιαστικά έναν ολοκληρωμένο κύκλο που επιτρέπει να ξεκινήσετε και να καταλήξετε στα Άγραφα χωρίς να περάσετε δύο φορές από τον ίδιο δρόμο βλέποντας όσο το δυνατόν περισσότερα τοπία (Άγραφα – Βραγγιανά – Άγ. Νικόλαος – Νιάλα – Πετράλωνα – Άγραφα). Η διαδρομή ξεκινά από τα Πετράλωνα, δίπλα από τη μονή Σάικας, (υπάρχει πινακίδα) φέρνοντάς σας σύντομα να οδηγείτε διαγώνια στις πλαγιές της Σβόνης (2040 μ. υψ.) ενώ απέναντι θα βλέπετε καμαρωτή την κορφή Πουλί (1846 μ. υψ). Σε +/- 12 χλμ. φτάνετε στη δστ. προς Καμάρια (βλ. ενότητα Ανακαλύψεις).

Σε άλλα 2,5 χλμ. είναι ο αυχένας της Μορφοράχης (1783 μ. υψ.) και το τρίστρατο, που ευθεία οδηγεί από φαρδύ δρόμο στα Άγραφα, δεξιά ανεβαίνει στη Νιάλα στο μνημείο του εμφυλίου, ενώ αριστερά μια γερή, πρωτόγνωρη διαδρομή, οδηγεί στη Μαυρομάτα (16,5 χλμ.). Το μεγαλύτερο μέρος της κινείται στην ισοϋψή των 1700 μέτρων, από τις ψηλότερες χαράξεις στη χώρα με εκπληκτική θέα στις κοντινές, χιονοσκεπείς το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, κορφές των Αγράφων. Πολλές απ’ αυτές είναι βατές, μπορείτε εύκολα να τις ανέβετε απ’ τα σπανά κάνοντας θαυμάσια παιχνίδια.

ΚΑΜΑΡΙΑ – ΝΕΡΑΙΔΑ (Καρδίτσα) ή ΜΑΥΡΟΜΑΤΑ (Ευρυτανία)

Όλη η περιοχή, όλο το κατηφορικό φαράγγι στα Καμάρια είναι εξαιρετικό για διάσχιση, σε μια κλειστή, μεγάλου μήκους μεγαλειώδη διαδρομή που αν δεν την κάνετε, θα ακούτε τις περιγραφές, νομίζοντας ότι η φαντασία του αφηγητή είναι χωρίς προηγούμενο. Κακοτράχαλη βέβαια αλλά μοναδική. Ξεκινάτε από το χωριό προς το καταπράσινο δάσος από το στενό χωματόδρομο. Περίπου στα 6,5 χλμ. υπάρχει η κεντρική δστ. που δεξιά πάει προς «Μπέσια» καταλήγοντας ψηλότερα σε αδιέξοδο, στο «Παλιομάντρι». Τα καλοκαίρια κυκλοφορούν εδώ αρκετοί δασεργάτες, θα δείτε τις καλύβες τους στην «Τσουγκάνα» και αλλού, ντυμένες με κορμούς ή πλαστικό, θα ακούσετε τα αλυσοπρίονα ή τα τσεκούρια να κόβουν. Ένα μεγάλο τμήμα των τεράστιων πλούσιων δασών από τα Πετράλωνα τα Καμάρια και τη Μαυρομάτα μέχρι ανατολικότερα στα διοικητικά όρια του νομού Καρδίτσας, ξυλεύονται συστηματικά αποφέροντας έσοδα (λόγω χαμηλής φορολογίας) σε όσους κατοίκους απόμειναν.

Πιο κάτω απ’ τη «Τσουγκάνα» υπάρχει ερειπωμένο παλιό πέτρινο γεφύρι σχεδόν εξαφανισμένο μέσα στην πλούσια βλάστηση που ποιος ξέρει σε τι οικισμούς έφτανε, κάποτε, που υπήρχε ζωή ακόμα και σε αυτά τα απροσπέλαστα μέρη. Μικρό δείγμα της εδώ κάτω, θα δείτε όταν από τη δστ. που προσπεράσετε μπείτε στον κεντρικό δασικό δρόμο που σε +/- 13 χλμ. βγάζει στον ποταμό Μέγδοβα. Μόλις περάσετε το ρέμα του «Καρούλα» ο δρόμος στενεύει αρκετά. Εκεί αριστερά σας, θα δείτε το μεγάλο καταρράκτη ίσα με 70 μέτρα ύψος ενώ στη συνέχεια θα περάσετε το «Πλατανόρεμα» και από μια μικρή παράκαμψη θα βρεθείτε απ’ τη ρεματιά, ψηλότερα, στον οικισμό Προσήλιο με την εκκλησία του Προφήτη Ηλία.

Έχετε περάσει ήδη στη διοικητική περιφέρεια της κοντινής Νεράιδας Καρδίτσας. Η συνέχεια είναι ευκολότερη, ο κατηφορικός δρόμος κατευθύνεται στο Παλιοχώρι με χαρακτηριστικό ένα μοναδικό πετρόχτιστο σπίτι, αφήνει πίσω δεξιά αδιέξοδο μονοπάτι, περνά την θέση «Βοσκές», «Σκάλα» καταλήγοντας στο εικονοστάσι, τη στάνη και το ιχθυοτροφείο του πλούσιου σε νερά Μέγδοβα.

Περνώντας το ποτάμι, θα δείτε το δεύτερο εικονοστάσι και τη δστ. που αριστερά (δεξιά είναι αδιέξοδο χώρια που ξαναπερνά το ποτάμι), με συνεχή καγκέλια σκαρφαλώνει την απότομη πλαγιά της Μάρτσας (1687 μ. υψ.) φτάνοντας στον ‘’κεντρικό’’. Από εδώ, αριστερά σε 4 χλμ. μπαίνετε στη Νεράιδα, όπου καφενεία και άσφαλτος, ενώ δεξιά σε 17 χλμ. βγαίνετε στη Μαυρομάτα μέσω «Ράχης Κατσαντώνη», μια διαδρομή με συνεχείς ολοένα πιο ανηφορικές κι’ απότομες θεόκλειστες στροφές τριών χλμ. όλο γλιστερή κροκάλα.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Με τα πόδια

ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ – ΛΙΑΚΟΥΡΑ – ΦΤΕΡΗ

Από το Μοναστηράκι ακολουθούμε τον χωματόδρομο που ανεβαίνει στους κτηνοτροφικούς συνοικισμούς Λαγκάδα, Βλαχοπούλα και Πλατανιά. Περνάτε το ξωκλήσι πάνω από το χωριό και στο διάσελο Γραβάνι – Λιάκουρας (1570 μ. υψ.) αφήνετε το δρόμο και φεύγετε αριστερά (Δ – Ν) στην απότομη πλαγιά. Σε 45’ – 50’ θα φτάσετε στο υψομετρικό της κορφής Λιάκουρα (2040 μ. υψ.). Από εκεί κατεβαίνετε τη Β – Δ πλευρά μέχρι το δυσδιάκριτο μονοπάτι που ανεβοκατεβαίνει παράλληλα με την κορυφογραμμή (1750 – 1800 μ. υψ.).

Η διαδρομή βγάζει στην κορφή της Φτέρης (2126 μ. υψ.) και προς το τέλος υπάρχει σήμανση με κόκκινο σπρέι. +/- 3ω.

ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ – ΡΕΜΑ ΦΤΕΡΗΣ – ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ

Κατηφορική πεζοπορία από τον Πλατανιά (λίγο πριν την Βλαχοπούλα Μοναστηρακίου), σε μονοπάτι που αλλού φαίνεται και αλλού έχει ‘’σαρίσει’’, σας φέρνει στο θεϊκό ρέμα της Φτέρης. Η διαδρομή είναι περίπου +/- 3ω και βγάζει στο συνοικισμό της Φτέρης Επινιανών, με τους ξακουστούς μεγαλοκτηνοτρόφους, (Κουτρουμανέοι, Αρωνιαδαίοι, Αποστολέοι κ.α.), και στο πέτρινο γεφύρι της Ανηφόρας, πάνω στη συμβολή του Ρέματος της Φτέρης με τον Αγραφιώτη, απ’ όπου ή ανεβαίνετε στα Επινιανά (βόρεια), ή συνεχίζετε τον Αγραφιώτη μέχρι τον Καρβασαρά, (νότια), στο καφενεδάκι του κυρ – Σπύρου Γαντζούδη.

Άλλη εκδοχή της διαδρομής ξεκινά από τον κεντρικό δρόμο στο ύψος του εγκαταλειμμένου Καρβασαρά, παλιό κόμβο των καραβανιών που διέσχιζαν την περιοχή. Από εδώ, το μονοπάτι οδηγεί αριστερά στην κοίτη του Αγραφιώτη, φτάνει στο ασυντήρητο, πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της Ανηφόρας, το θαυμάσιο φαράγγι της Τρύπας με τους καταρράκτες του, ιδανικό για καλοκαιρινή διάσχισηκαι το ρέμα της Φτέρης, ανηφορικά αυτή τη φορά. Η συνέχεια της πεζοπορίας, (υπάρχει αραιή σήμανση), θα σας φέρει στα Επινιανά.

Αυτή η ‘’στράτα’’ όπως την λένε οι ντόπιοι, ήταν ο μόνος δρόμος επικοινωνίας των Αγραφιώτικων χωριών με το Καρπενήσι. +/- 3ω 30’.

ΑΓΡΑΦΑ – ΝΙΑΛΑ ή ΒΑΛΑΡΙ

Τα Άγραφα, κεντρικό σημείο εκκίνησης πολλών διαδρομών. Η πρώτη (βατή και με αυτοκίνητο) ξεκινά βόρεια του χωριού, κάνει έναν τεράστιο κύκλο (+/- 11 χλμ.), στις απότομες και κακοτράχαλες ανατολικές πλαγιές του Κουκουρούντζου και βγαίνει στον ‘’κεντρικό’’ που κατεβαίνει από Νιάλα προς Άγραφα, εξακόσια μέτρα πριν τη δστ. για τον συνοικισμό Γαβρολισιάδα με τα ωραία παρατημένα δίπατα σπίτια. Από το ίδιο σημείο, αριστερά όμως από το δρόμο, φεύγει και το πολύ ανηφορικό μονοπάτι προς τη Νιάλα που το ακολουθούν οι οδοιπόροι (Άγραφα – Οροπέδιο Νιάλας 6ω).

Είναι πολύ όμορφη διαδρομή με μια δστ στο εικονοστάσι του Αγ. Νικολάου στην τοποθεσία ‘’Πατήματα’’ (1ω). Εδώ υπάρχει τρίστρατο. Δεξιά βγαίνει στον προαναφερθέντα χωματόδρομο, αριστερά συναντά τον άσχημο χωματόδρομο που έρχεται από τους Κορφιάδες κατηφορίζοντας προς τα Ισιώματα και το Ψωνύχι ή Μεσονύχι των ντόπιων (2ω) καταλήγοντας στο Βαλάρι. Ευθεία περνάει κάτω από την Τούρλα (1827 μ. υψ.), διασχίζει απότομες σάρες φτάνοντας στο μνημείο του Εμφυλίου στη Νιάλα πάνω στον κεντρικό χωματόδρομο προς Πόρτες και διάσελο του Αγ. Νικολάου.

ΑΓΡΑΦΑ – ΣΜΠΟΡΟΡΕΜΑ – ΛΙΠΑ

Μια εξαιρετική πεζοπορική διαδρομή ξεκινά από τα Άγραφα μετά τη γέφυρα που περνά πάνω από το Σμπορόρεμα 2500μ. από το κέντρο του χωριού προς Καμάρια. Προσοχή, γιατί υπάρχουν δύο δρόμοι που στρίβουν δεξιά, εμείς αναφερόμαστε στον δεύτερο, που ξεκινά κατηφορικός και θα σας φέρει στις Μιάλες (Χοντέικα), έναν πανέμορφο συνοικισμό με παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια, αυλές, μονοπάτια και το θόρυβο που κάνει παφλάζοντας νερό του Σμπορορέματος, που συναντάτε πιο κάτω. Αν προβλέψετε και έχετε μαζί σας σορτσάκι, μποτάκια ή παπούτσια τρέκκινγκ περπατήστε το ολόδροσο ρέμα περάστε το στενό φαράγγι που θα βρείτε και λίγο πιο πάνω θα δείτε τους μικρούς καταρράκτες. Η ομορφιά των πιο κρυφών σημείων του τόπου, παρασύρει όλο και πιο ψηλά, στον δυσπρόσιτο μεγάλο καταρράκτη, προς τη Λίπα όπου φτάνει ο δρόμος από τη Γαβρολισιάδα. +/- 1ω 30’.

ΕΠΙΝΙΑΝΑ – ΓΕΦΥΡΙ ΑΝΗΦΟΡΑΣ – ΚΑΡΒΑΣΑΡΑΣ

Πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή που ξεκινά δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου όπου φεύγει ένας στενός δρομάκος προς τους Αγίους Αναργύρους. Συνεχίζει γύρω στα 3 χλμ. φτάνοντας στο ‘’Αγνάντι’’, αληθινά όνομα και πράγμα η θέα, αγναντεύει ως κάτω τον ηλιόλουστο Αγραφιώτη. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 αυτός ήταν ο μοναδικός ‘’δρόμος’’, μονοπάτι λιθόστρωτο, η ‘’στράτα’’ των ντόπιων, που έφτανε ή έφευγε κάποιος από το χωριό. Από εδώ περνούσαν καθημερινά φορτωμένοι οι ίδιοι και τα ζώα τους με προμήθειες ή άλλα εμπορεύσιμα είδη. Σήμερα διασχίζεται από δεκάδες φυσιολάτρες πεζοπόρους που ακολουθούν τα χαμένα εδώ και χρόνια χνάρια των ντόπιων στο σκληρό και άφιλο τοπίο των Αγραφιώτικων μονοπατιών.

Όλη η διαδρομή μέχρις αυτό το σημείο, κυρίως δε, από εδώ και πέρα είναι το μονοπάτι που διασχίζει το ρέμα της Φτέρης και περνά από το πέτρινο γεφύρι της Ανηφόρας πάνω στη συμβολή του Ρέματος της Φτέρης με τον Αγραφιώτη, απ’ όπου συνεχίζετε μέχρι τον Καρβασαρά. Ψηλότερα από το γεφύρι, προς το Φτεριώτικο ρέμα είναι το σχετικά άγνωστο φαράγγι «Απάτητο».+/- 3ω 45’.

ΕΠΙΝΙΑΝΑ – ΑΣΠΡΟΡΕΜΑ

Ίσως το αυθεντικότερο κομμάτι της Αγραφιώτικης φύσης. Λίγο πριν το Τρίδεντρο, υπάρχει σήμανση για το «Φαράγγι Ασπρορέματος». Το μονοπάτι κινείται μέσα σε πυκνή βλάστηση, είναι ευδιάκριτο, ομαλό και πολύ σύντομα θα σας φέρει στο πέτρινο εικονοστάσι του Αγ. Αντωνίου απ’ όπου η θέα προς τη χαράδρα του Ασπρορέματος και τη μονή Στάνας είναι απεριόριστη. Στη συνέχεια διασχίζει ένα εξαιρετικό, ανέγγιχτο τοπίο, περνάει τον εγκαταλειμμένο συνοικισμό Εκκλησιές (1ω30’), το Σκυλόρεμα, και φτάνει μέχρι το συνοικισμό του Ασπρορέματος μέσα από μοναδικά χρώματα. Το μονοπάτι στο σύνολό του είναι περίπου δέκα χλμ. (+/- 2ω30’ – 3ω).

Το μονοθέσιο σχολείο στο Ασπρόρεμα (ερειπωμένο σήμερα), όσο και να φανεί παράξενο, μέχρι το 1978 είχε 25 – 30 μαθητές. Σήμερα μένει εδώ μια οικογένεια (βλ. ενότητα Μην Χάσετε). Από το Ασπρόρεμα ξεκινά ή καταλήγει, ανάλογα με το πως θα έρθετε, ο βατός χωματόδρομος για το Τρίδεντρο. Η πεζοπορία μπορεί να συνεχιστεί βορειοδυτικά στην αρχή, νότια μετά κάνοντας ένα μεγάλο κύκλο κάτω από την επιβλητική κορυφή Φτέρη (2126 μ.), βγαίνοντας καλύβια Μέρσας, Στουρναράκι, όπου διακλαδώνεται αριστερά προς τα Επινιανά (οροπέδιο Απιδιάς), και δεξιά προς το Προσήλι και τη Βλαχοπούλα ( 5 – 6ω), όπου συναντάει το κακοτράχαλο ‘’δρόμο’’ που έρχεται από το Μοναστηράκι.

ΑΣΠΡΟΡΕΜΑ – ΤΡΟΒΑΤΟ

Στο Ασπρόρεμα καταλήγει ή για άλλους ξεκινάει, το μονοπάτι για Επινιανά, Τροβάτο ή Πρασιά, ενώ μια όμορφη διαδρομή (εύκολα την κάνετε και εσείς), μετ’ επιστροφής, ακολουθεί την ποταμιά, φτάνει στις «Καρυές», στο «Κάτω Σφυρί» όπου στάνες, στο «Πάνω Σφυρί», πάλι με στάνες διακλαδώνεται αριστερά, προς «Γαζουδέικα» (+/-30’). Οι πεζοπόροι, περνούν συχνά από δω, συνεχίζουν προς το Ντεληδήμι από το μονοπάτι που μετά το «Πάνω Σφυρί» διακλαδώνεται, οδηγώντας αριστερά προς «Αρκουδιά» και από φαρδύ μουλαρόδρομο βγάζει στα «Λακκώματα», το Λεοντίτο και δεξιά για Τροβάτο (5 – 6ω).

ΒΑΛΑΡΙ – ΠΑΠΑΠΟΣΤΟΛΗ

Το μεγαλύτερο τμήμα της γίνεται και με 4Χ4 αλλά στο ποτάμι, κάτω από το Βαλάρι, περνάει δύσκολα. Ο δρόμος φεύγει από το Βαλάρι, κατεβαίνει εύκολα στο «Μεσονύχι», και, αν περνά το ποτάμι, σκαρφαλώνει από τα «Ισιώματα», διασταυρώνεται με το ‘’δρόμο’’ που έρχεται από το «Γελαδόγραικο» και τα «Πατήματα» και φεύγει δυτικά (δεξιά). Σε λίγο θα προβάλει, αριστερά σας, η δστ. προς την Αγία Παρασκευή Κορφιάδων και Άγραφα, ενώ, δεξιά, συνεχίζει, γύρω στα 300 μέτρα ψηλότερα από το γεφύρι «Μπλό», καταλήγοντας στο συνοικισμό Παπαποστόλη δίπλα από τον κεντρικό δρόμο, στο ύψος του Τρίδεντρου.

Σπουδαία διαδρομή που θα σας μείνει αξέχαστη για χρόνια από την απίστευτη θέα, κινείται στην ισοϋψή των 1300 μ. και ‘’βλέπει’’ απέναντι, τα Επινιανά, και όλο το ορεινό συγκρότημα της «Λιάκουρας» (2040 μ. υψ.), «Φτέρης» (2126 μ. υψ.) και τις μικρότερες κορφές «Τσούμα» (1518 μ. υψ.) και «Καυκί» (1607 μ. υψ.). +/- 13 χλμ. - 3ω.

Info 8 Πληροφορίες για πεζοπορίες: Ε4 - κατεύθυνση και χρόνοι πορείας απο Πετρίλο – Κερασοχώρι:

Πετρίλο – Βραγγιανά 5ω

Βραγγιανά – Τρίδεντρο 1ω

Τρίδεντρο – Άγραφα 4ω

Άγραφα – Βαρβαριάδα 5ω

Βαρβαριάδα – Κερασοχώρι 3ω

Info 8^α Πληροφορίες για πεζοπορίες: Διαχρονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πεζοπορίες που παρουσιάζονται στα περιοδικά:

Αναστασία Μπουνόβα, διαδρομή Επινιανά – Ασπρόρεμα, περ. Κορφές τ.126 (1997) 67, 68.
Βασίλης Μήτσιου, διαδρομή Μοναστηράκι – Λιάκουρα – Βλαχοπούλα, περ. Κορφές τ. 127 (1997) 71 – 72.
Κ. Τριανταφυλλίδη – Δ. Σταβάρη, διαδρομή Τροβάτο – Ντεληδήμι – Ασπρόρεμα – Επινιανά, περ. Κορφές τ.160 (2003) 46 – 51.
Μίλτος Ζέρβας, διαδρομή Επινιανά – Εκκλησίες – Ασπρόρεμα – Καρυά – Τροβάτο, περ. Ανεβαίνοντας τ.11 (2000) 40 – 52.
Μίλτος Ζέρβας, διαδρομή Πρασιά – Οψιμοχώραφα – Μπαλτενήσι – Παλούκια – Βασιλέσι, περ. Ανεβαίνοντας τ. 24 (2003) 48 – 52.
Τάκη Ντάσιου, διαδρομή Άγραφα – Πόρτες – Μπορλέρο – Μούχα, περ. Ανεβαίνοντας τ.1 (1998) 34 – 37.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Πολιτισμός
(Ζωγράφοι, Ελληνομουσείο Βραγγιανών, Νιάλα)

Οι Ζωγράφοι των Αγράφων

Τα Άγραφα υπήρξαν σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ενιαία περιοχή από άποψη ιστορικών, πολιτισμικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, οι οποίες διαμόρφωσαν και την καλλιτεχνική τους ενότητα με γνωστούς αγιογράφους. Ήδη τον 15^ο αι. οι ζωγράφοι των Αγράφων είχαν δημιουργήσει μια ολόκληρη σχολή ζωγραφικής δίνοντας εξαίρετα δείγματα της τέχνης τους σε εκκλησίες της ευρύτερης περιοχής. Δείγματά της τέχνης τους μπορείτε να δείτε στα Βραγγιανά στον ναό της Αγίας Παρασκευής με τοιχογραφίες του 1648 που σύμφωνα με επιγραφή, έγιναν με δαπάνη: των τιμιωτάτων αρχόντων κυρού Αυγέρου και Αρμάγου. Ο ευρύτερος καλλιτεχνικός οργασμός στην περιοχή αποτυπώνεται δύο χρόνια νωρίτερα όταν εικονογραφείται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (στη συνοικία Παρθενέικα) με δαπάνη: του τιμιωτάτου και ευγενεστάτου άρχοντος του κυρού Χρίστου υιού του Ανδρέου Λούτσου.

Οι καλλιτέχνες της περιοχής εργάζονται με μεράκι και γνώση των κανόνων της ορθόδοξης ζωγραφικής γιαυτό είναι περιζήτητοι και πέρα από την πατρίδα τους, ως τη μακρινή Ρωσία. Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Μοσχόπολη, τη μητρόπολη του βλαχόφωνου ελληνισμού στη σημερινή Αλβανία, ήταν ο μεγαλύτερος της πόλης και λειτουργούσε ως καθεδρικός. Από επιγραφή στη δυτική είσοδο πληροφορούμαστε ότι ο ναός χτίστηκε και αγιογραφήθηκε από τους αγραφιώτες ζωγράφους Θεόδωρο, Αναγνώστη και Στεριανό το έτος 1712. Το 1743 ο Διονύσιος εκ Φουρνά, ζωγράφος και συγγραφέας κατά το Θεοφάνη, ζωγραφοδιδάσκαλος κατά τον Αναστάσιο Γόρδιο, ιδρύει το φημισμένο σχολείο στον Φουρνά για τα κοινά γράμματα, φροντιστήριον εις σπουδήν των εκείσε ευρισκομένων παίδων, μοναδικό για τον αποκλεισμένο αυτό τόπο. Το συγγραφικό του έργο, Περί Ζωγραφικής και Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της μεταβυζαντινής τέχνης.

Η Αγία Παρασκευή στα Βραγγιανά και το Ελληνομουσείο Αγράφων

Στη θέση «Γούβα» των Βραγγιανών υπάρχει ο μονόχωρος ναός της Αγίας Παρασκευής, πολύτιμο μνημείο του 17^ου αι. με ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1660 – 1681). Ο επισκέπτης, με τη διακριτική παρουσία της επιτρόπου Ιφιγένειας Παρθένη μπορεί να θαυμάσει τις τοιχογραφίες του 1648 που σύμφωνα με επιγραφή έγιναν με δαπάνη: των τιμιωτάτων αρχόντων κυρού Αυγέρου και Αρμάγου. Το άλλοτε καθολικό της ομώνυμης μονής, αναστηλώθηκε από την 7^η Ε.Β.Α. αρχικά το 1973 και στη συνέχεια στις μέρες μας (2003 – 2005) με κονδύλια του Γ’ ΚΠΣ. Στον περιβάλλοντα χώρο έγιναν εργασίες καθαρισμού αποκαλύπτοντας ορισμένα από τα κελιά της βόρειας πτέρυγας της μονής. Από αυτούς, οι δύο ανατολικοί μπορούν να ταυτιστούν με κελλιά και οι δυτικοί με την τράπεζα και το μαγειρείο.

Εδώ, είχε την έδρα της η Σχολή Βραγγιανών ή όπως ονομάστηκε αργότερα Ελληνομουσείο Αγράφων. Ιδρύθηκε το 1661 από τον σπουδαίο λόγιο Ευγένιο Γιαννούλη. Με τον θάνατό του (1682), τον διαδέχθηκε ο μαθητής του Αναστάσιος Γόρδιος. Με το ασίγαστο πάθος του για βιβλία εμπλούτισε τη σχολή, η οποία περιλάμβανε 4.000 τόμους στην ελληνική, τη λατινική και τη γερμανική γλώσσα, καθώς και πολλά χειρόγραφα. Μετά την αποδημία του Αναστασίου Γόρδιου (1729), διάδοχος στη γόνιμη διδασκαλία ήταν ο μαθητής του, Θεοφάνης εκ Φουρνά έως το 1735. Η Σχολή επιβίωσε μέσα από ένα κυκεώνα δυσκολιών και λειτούργησε κανονικά μέχρι το 1770, κατά άλλους μελετητές μέχρι το 1821.

Οι λεηλασίες που υπέστη στα Ορλωφικά (1770) διέλυσαν την ίδια και την πολύτιμη βιβλιοθήκη της, τα βιβλία της οποίας διαρπάγησαν ή καταστράφηκαν. Μεταξύ των σπουδαστών της ήταν ο Χρύσανθος ο Αιτωλός, αργότερα καθηγητής φιλοσοφίας – φυσικομαθηματικών στην Πατριαρχική Σχολή και αργότερα σχολάρχης στη Νάξο. Σπουδαστής το 1736, ήταν ο αδελφός του Χρύσανθου, Κοσμάς ο Αιτωλός, ο μετέπειτα εθναπόστολος.

Σήμερα, στον εξωτερικό χώρο της Αγίας Παρασκευής χτίστηκε ένα νέο κωδωνοστάσιο ενώ μπροστά στην αυλή της υπάρχουν δύο αναμνηστικές στήλες με τις προτομές των διδασκάλων Ευγένιου Γιαννούλη και Αναστάσιου Γόρδιου. Στον παρακείμενο πετρώδη λοφίσκο η μαρμάρινη πλάκα υπενθυμίζει το σημείο όπου δίδασκαν οι επιφανείς δάσκαλοι της Σχολής Βραγγιανών.

ΝΙΑΛΑ

Με αρκετές στροφές ο δρόμος από το διάσελο και τον ναό του Αγίου Νικολάου Βραγγιανών πλησιάζει το ορεινό πέρασμα του αυχένα κατηφορίζοντας προς την ξακουστή Νιάλα. Αριστερά σας είναι το περήφανο, οξυκόρυφο «Φλυτζάνι 2017 μ. υψ.» με σύντροφο χαμηλότερα τους «Πέντε Πύργους 2004 μ. υψ.» ενώ δεξιά, ο άγριος «Καταραχιάς 2003 μ. υψ.». Η διαδρομή κινείται στην ισοϋψή των 1700 – 1800 μ. σ’ ένα σχεδόν ξερό, γεμάτο πέτρα τοπίο στολισμένο από δεκάδες πολύχρωμα αγριολούλουδα που ξεφυτρώνουν εδώ κι’ εκεί. Σε οποιοδήποτε σημείο απ’ την άνοιξη και μετά, σταματήσετε κι’ ανεβείτε με τα πόδια στα καταπράσινα λοφάκια δεξιά του δρόμου θα αντικρίσετε το υπερθέαμα των αγραφιώτικων βουνών σε μια θάλασσα κορφών, ενώ χαμηλότερα φαίνονται οι χωματόδρομοι που ενώνουν τους μικροοικισμούς με τα μεγαλύτερα χωριά. Με εξαίρεση το δρόμο με τα πρανή που κινήστε, όλη η χαράδρα αριστερά σας είναι καταπράσινη από τις συστάδες ελάτης ένα θέαμα πραγματικά αξέχαστο.

Σύντομα θα φτάσετε στο μνημείο της Νιάλας.
Η λιτότητα του κρύβει μια πραγματική, συγκλονιστική ιστορία, απ’ αυτές που μόνο άνθρωποι σε πολεμικές συνθήκες μπορούν να γράψουν. Πάνω στο πέτρινο χτιστό τοιχίο υπάρχουν δυο μαρμάρινες σκαλιστές πλάκες εκ’ των οποίων η μία, έχει σκαλισμένο ένα συγκινητικό ποίημα ενώ η άλλη αναφέρει το γεγονός συνοπτικά: «Στη θέση αυτή έπεσαν χτυπημένοι από φοβερή χιονοθύελλα αντάρτες του Δ.Σ.Ε. στρατιώτες του Κυβερνητικού στρατού και άμαχοι πολίτες στις 12/4/1947». Όμως η ιστορία δεν είναι τόσο απλή, όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά. Μολονότι είναι η πιο γνωστή από τις τραγωδίες, όσους απ’ τους ντόπιους ρωτήσετε περιέργως, θα σας τη διηγηθούν λειψή. Συνήθως σταματούν την αφήγηση, στην ανθρώπινη, πιθανόν τυποποιημένη αθώα άποψη, ότι: «μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού και φαντάροι του Κυβερνητικού κοιμήθηκαν μαζί και πολλοί πέθαναν», ενώ κάποιοι, ενδέχεται να προσθέσουν: «για να επιβιώσουν από τη χιονοθύελλα». Η αλήθεια, ως συνήθως, είναι πιο σκληρή.

Σε όλο του το παρελθόν ο δύσβατος χώρος των Αγράφων αποτέλεσε εστία απελευθερωτικών αγώνων, κρησφύγετο σε όλες τις δοκιμασίες των ανθρώπων που είτε από ανάγκη είτε από ανελέητους διωγμούς κατέφευγαν στην ασφάλεια που πρόσφεραν οι οικισμοί, τα ονομαστά βουνά με τ’ ατέλειωτα πυκνά συνεχόμενα δάση και τις φυσικά οχυρές θέσεις τους.

Πέρασαν εξήντα δύο χρόνια από την άνοιξη του 1945. Τότε, αμέσως μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, αντίθετα απ’ ότι πίστευε και ήθελε ο ελληνικός λαός όλων των παρατάξεων, αντί να δοθεί όλο το βάρος για να συμμαζευτεί η δύσμοιρη, ερειπωμένη απ’ τον πόλεμο πατρίδα, ήρθαν οι μαζικές διώξεις, οι φυλακίσεις, η εξορία, οι εκτελέσεις αντιφρονούντων. Η τρομοκρατία των συμμοριών εξαπλώθηκε ταχύτατα στις πόλεις και τα χωριά⁽¹⁾ της υπαίθρου αναγκάζοντας πολλούς αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ζητώντας καταφύγιο στα βουνά των Αγράφων, της δυτικής Θεσσαλίας, της Μουργκάνας, του Γράμμου, ολόκληρης της Πίνδου γενικότερα ξαναβγαίνοντας στο κλαρί δοκιμάζοντας σκληρά την νίκη⁽²⁾ τους κατά των Γερμανών.

Η πλευρά του κυβερνητικού στρατού ετοίμασε προσεκτικά τις εκκαθάριση των Αγράφων με την επιχείρηση «Αετός»⁽³⁾ (5 Απριλίου – 6 Μαΐου 1947), με στόχο τη συντριβή των μικρών ομάδων μαχητών, καθώς και των οργανωμένων ταγμάτων που δρούσαν στην περιοχή. Η πίεση της σαφώς υπεράριθμης δύναμης των μονάδων του Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού δημιούργησε έναν σχεδόν ασφυκτικό κλοιό στην περιοχή των Αγράφων. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες βρέθηκε το τάγμα Σοφιανού το οποίο αναγκάστηκε να αποτραβηχτεί στα Πετρίλια αρχικά, στα Βραγγιανά αργότερα, ακολουθούμενο από δεκάδες αμάχους καταδιωκόμενους πολίτες μεταξύ αυτών μια ομάδα πολιτικών στελεχών της Καρδίτσας.

Πλησιάζοντας ο στρατός τα Βραγγιανά και προκειμένου να μην εγκλωβιστούν οι μαχητές πήραν την απόφαση να ξεφύγουν του θανάσιμου εναγκαλισμού απ’ την αφιλόξενη διάβαση της Νιάλας. Ήταν η μόνη εκδοχή για να φτάσουν με ασφάλεια στη Σάικα ή το Καροπλέσι απ’ όπου θα έμπαιναν στη περιοχή του Γενικού αρχηγείου, του αρχηγείου Θεσσαλίας του Δ.Σ.Ε. Το εγχείρημα έγινε αψηφώντας το καιρό με τη φάλαγγα να ξεκινά Μεγάλη Παρασκευή 11 Απριλίου 1947 εν μέσω σφοδρής καταιγίδας. Δύο λόχοι μαχητών πήγαιναν μπροστά ενώ ένας ήταν οπισθοφυλακή. Ανάμεσά τους είχαν τους άμαχους, ένοπλους και άοπλους πολίτες. Μετά από αφάνταστη ταλαιπωρία το βράδυ της 12^ης Απριλίου βρέθηκαν στη Νιάλα μέσα σε άγρια χιονοθύελλα. «Κατά τον χρόνον αυτόν 300 περίπου επέτυχον να διαφύγουν δια των αφρούρητων διαβάσεων»⁽⁴⁾, την ίδια στιγμή, που έγινε το μοιραίο λάθος που έμελλε να σημαδέψει το όλο εγχείρημα.

Μια ομάδα πολιτών με τον τρίτο λόχο οπισθοφυλακής των μαχητών του Δ.Σ.Ε. πήραν λάθος μονοπάτι, χάθηκαν. Άξαφνα, χωρίς να το περιμένουν, βρέθηκαν εμπρός από τον καταυλισμό του στρατού όπου πολλοί μπήκαν στις σκηνές για να μην ξεπαγιάσουν. Έκπληκτοι οι φαντάροι τους έβλεπαν αλλά το ανυπόφορο κρύο απέτρεψε άμεσες εξελίξεις.

Ξημερώνοντας 13 Απριλίου ο στρατός συνέλαβε όλους όσους βρήκε στον καταυλισμό ή στον ευρύτερο χώρο, άλλοι, όπως ένα τμήμα του τρίτου λόχου, πρόλαβαν κι’ έφυγαν. Ήταν τέτοιας έντασης η κακοκαιρία και το κρύο εκείνων των ημερών⁽⁵⁾ τόσοι πολλοί οι άνθρωποι που ξεκίνησαν απ’ τα Βραγγιανά για να βρεθούν στη Νιάλα που «..τις επόμενες μέρες ο στρατός ανακάλυπτε ομάδες παγωμένων ατόμων κατά μήκος των μονοπατιών ή σε πρόχειρους κρυψώνες»⁽⁶⁾.

Όσοι συνελήφθησαν, μεταξύ τους η δασκάλα Ευαγγελία Κουσιάντζα από τον Παλαμά Καρδίτσας μέλος της επιτροπής πόλης Καρδίτσας του ΚΚΕ, μεταφέρθηκαν στη Λαμία όπου πέρασαν έκτακτο στρατοδικείο⁽⁷⁾ (3 Μαΐου 1947). Δέκα απ’ αυτούς εκτελέστηκαν⁽⁸⁾ στις 9 Μαΐου 1947 ενώ οι υπόλοιποι καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά. Συνολικά τα θύματα αυτής της τραγωδίας στη Νιάλα (παγωμένοι, εκτελεσμένοι επί τόπου, καταδικασμένοι σε θάνατο, εκτελεσμένοι στη Λαμία), υπολογίζονται σε εκατόν πενήντα.

Τον Δεκέμβρη του 1947 υπήρξαν αντίποινα για τις εκτελέσεις της 9^ης Μαίου, αλλά και γιατί πολλοί αριστεροί της περιοχής είχαν καταδικαστεί επίσης σε θάνατο από το έκτακτό στρατοδικείο της Λαμίας. Σε μια χαράδρα βρέθηκαν από τον υπολοχαγό Κίμωνα Πετρούλια δέκα νεκροί εθνοφρουροί⁽⁹⁾.

Στην ίδια διαδρομή, λίγο πιο κάτω υπάρχει ένα ακόμα, νεώτερο μνημείο για το συγκλονιστικό περιστατικό.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Λη Σαράφη, «Η «Λευκή τρομοκρατία» μοχλός σύνθλιψης του αντιστασιακού φρονήματος», στο Η. Νικολακόπουλος – Α. Ρήγος – Γ. Ψαλίδας (επιμ.), Ο εμφύλιος Πόλεμος – Από τη Βάρκιζα στο Γράμμο. Πρακτικά του ομότιτλου συνεδρίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο 20 – 23 Οκτωβρίου 1999, έκδοση Θεμέλιο Αθήνα (2002) 169 με ονομαστική αναφορά των κυριότερων συμμοριών στα Τρίκαλα. Επίσης: Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές κατοχής και Αντίστασης, αυτοέκδοση Βόλος (1985) 888 με αναφορές για τους αρχηγούς συμμοριών Θεσσαλίας – Φθιώτιδας.

⁽²⁾Όπως είναι γνωστό και ιστορικά τεκμηριωμένο η ελληνική Εθνική Αντίσταση υπήρξε νικηφόρα προκαλώντας μεγάλες απώλειες στη ναζιστική Γερμανία και τους συμμάχους της βοηθώντας τη χώρα να απαλλαγεί νωρίτερα από την κατοχή. Άλλες αιτίες και αφορμές οδήγησαν στον δραματικό ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο που αποτελεί διαφορετικό κεφάλαιο στην ιστορία μας και δεν πρέπει να συγχέεται. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι: «Για την κρατική εξουσία οι λαοί πρέπει να υπακούουν, να υποτάσσονται, να μην αντιστέκονται». Μανώλης Γλέζος, Εθνική Αντίσταση 1940 – 1945, τ. 1, εκδόσεις Στοχαστής (2006) 38 σημ 18.

⁽³⁾ [Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού],Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον αντισυμμοριακόν αγώνα (1946 – 1949. Το δεύτερον έτος του αντισυμμοριακού αγώνος, 1947, ΓΕΣ / ΔΙΣ Αθήνα (1980) 72 – 94 με αναλυτική παρουσίαση των δυνάμεων που διέθεσε ο Ε.Σ. Πρβ. Γιώργου Μαργαρίτη, Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946 – 1949, τ.1^ος εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα (2002) 279 – 295 με παρουσίαση και των δυνάμεων του Δ.Σ.Ε. 280 – 281 σημ. 10.

⁽⁴⁾ ΓΕΣ / ΔΙΣ ο.π. 91.

⁽⁵⁾Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την ορατότητα και το τι γινόταν από τις χιονοθύελλες εκεί πάνω αποτελεί το γεγονός ότι οι οπλίτες του κυβερνητικού στρατού εγκατέλειπαν τις θέσεις τους. Ακόμα και ο υποδιοικητής του 617 τάγματος ΠΖ ταγματάρχης Αλευράς Δημήτριος, που προσπάθησε να φτάσει στο ύψωμα Καυκιά για να τους συγκρατήσει, δεν πρόλαβε, γιατί λόγω έλλειψης ορατότητας «ενέπεσεν εις ενέδραν και εφονεύθει, βληθείς εξ’ αποστάσεως δύο μέτρων», ΓΕΣ/ ΔΙΣ ο.π. 92.

⁽⁶⁾ Μαργαρίτη ο.π. 285 με βιβλιογραφία.

⁽⁷⁾ Τα στρατοδικεία της εποχής «δεν δίκαζαν παραβάτες. Σκοπός τους ήταν η ηθική και σωματική εξόντωση πολιτικών αντιπάλων. Στην ουσία επρόκειτο για δίκες ιδεών, όπου η άρνηση αποκήρυξής τους, αποτελούσε δύσκολα ανατρέψιμο τεκμήριο ενοχής των κατηγορουμένων». Βασιλική Λάζου, «Καταδικασμένοι σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο Λαμίας 1946 - 1950», ο.π. Πρακτικά συνεδρίου (2002) 249 σημ. 11.

⁽⁸⁾Για τα ονόματα των Νεκρών από το απόσπασμα στη Λαμία (Ξηριώτισσα) βλ. Βασίλη Φυτσιλή, Βαγγελίτσα Κουσιάντζα, Σύγχρονη Εποχή (1997) 71. Άξιο μνείας είναι ότι, στην περίπτωση της δασκάλας Ευαγγελίας Κουσιάντζα (η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε στη Λαμία) και στις εκτελέσεις που έγιναν στις 13 Αυγούστου 1947, οι στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εναντίον των καταδικασμένων. Οι εκτελέσεις έγιναν από άνδρες των ΜΑΥ (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου). Λάζου ο.π. 250.
Για την τραγωδία, τις μαρτυρίες και τις εκτελέσεις Πρβ. «χρονικό Νιάλας» της Νομαρχιακής Επιτροπής ΠΕΑΕΑ Καρδίτσας, στην εφημερίδα Αθηνών Ριζοσπάστης 12 Απριλίου (1997) 8, Μαργαρίτη ο.π. 286, περιοδικό ΕΑΜ τ.103 (2012) 35 – 36.

⁽⁹⁾Διονυσίου Κωστίδη, Ημερολόγιο Εμφυλίου 1948 – 1950 (Μαρτυρία), Δωδώνη Γιάννινα (1992) 43.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Διαμονή – Εστίαση

Διαμονή

Κρέντης

«Ξενώνας Μάκκας» (2237031350). Οι αδελφοί Μάκκα (Αργύρης, Γιώργος, Κώστας) κατέχουν την πρωτοπορία της πρόσβασης στην ενδοχώρα των Αγράφων φροντίζοντας εδώ και χρόνια να περάσετε καλά. Τα δέκα δίκλινα, τρίκλινα, τετράκλινα δωμάτια διαθέτουν τις τυπικές ανέσεις. Προσεγμένο πρωινό με τοπικά προϊόντα αλλά και φαγητό της ώρας. Μεγάλο πλεονέκτημα είναι ότι γνωρίζουν καλά την περιοχή και σας ενημερώνουν για όσα μπορείτε να δείτε ή να κάνετε.

«Μάκκα Θεοδώρα» (2237031313). Ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Μοναστηράκι

Ενοικιαζόμενα δωμάτια (2237095208, 6981617747). Στη θέση Κάστρο Μοναστηρακίου ο Δημήτρης Κουτσουπιάς διαθέτει τρία δωμάτια (τα 2 τρίκλινα) με τυπική αισθητική αγραφιώτικου σπιτιού. Μια ανεκτή λύση για παρέες.

Ξενοδοχείο Σαγρή Κωνσταντίνου (6932298312). Οικογενειακή επιχείρηση σε μεγάλο κτήριο με πέτρινη επένδυση στο κέντρο του χωριού, δεν έχει ξεκινήσει ακόμα τη λειτουργία του (αναμένεται το 2010).

Άγραφα

«Άγραφα» (2237093220). Επτά δίκλινα και τρίκλινα πλήρως εξοπλισμένα ενοικιαζόμενα δωμάτια του Κώστα Γατή. Βρίσκονται στο δρόμο προς τον Άγιο Δημήτριο στον πάνω όροφο του καφενείου – ψησταριάς που διατηρεί ο ίδιος.

«Κυρά Νίκη» (2237093209, 23239). Πάνω από την πλατεία του δημαρχείου, η γνωστή εδώ και χρόνια από την ψησταριά της Νίκη Κομπογιάννη, έφτιαξε με μεράκι δέκα καλόγουστα και περιποιημένα, παραδοσιακά επιπλωμένα, ενοικιαζόμενα δωμάτια. Καλόγουστα, με προσοχή στη λεπτομέρεια, διαθέτουν αυτόνομη κεντρική θέρμανση, ορισμένα έχουν και τζάκι. Αναγνωρίσιμη φιλοξενία από την ίδια ενώ στον ίδιο χώρο λειτουργεί και εστιατόριο.

«Πύργος Αγράφων» (2237093200, Fax: 2237024082, 6972444349 www.pyrgosagrafa.gr). Η καλύτερη επιλογή στην περιοχή κατηγορίας τριών κλειδιών. Το πετρόχτιστο διώροφο κτήριο του Γιώργου Κίτσου λειτούργησε το 2005 διαθέτοντας εννέα πλήρως εξοπλισμένα δωμάτια, δίκλινα, τρίκλινα και τετράκλινα με εξαιρετική ποιότητα, αυτόνομη θέρμανση, από τα ωραιότερα στα Άγραφα. Τα μεγάλα ηλιόλουστα μπαλκόνια αποτελούν ένα επιπλέον πλεονέκτημα, προσφέροντας ωραία θέα στις κορφές των Αγράφων. Τζάκι στο ισόγειο και τον όροφο, μεγάλος χώρος υποδοχής που χρησιμεύει και για το πρωινό από παραδοσιακά προϊόντα.

Επινιανά

«το Πανόραμα» (2237094122, 6972330058). Ζεστός και παραδοσιακός ο ξενώνας του Κώστα Γαντζούδη. Διαθέτει δέκα δωμάτια με τις κλασικές ανέσεις ενώ ο χώρος υποδοχής με το τζάκι, λειτουργεί και ως cafe, αίθουσα πρωινού και εστιατόριο. Η θέα των αγραφιώτικων βουνών και της ‘’κοιμωμένης των Αγράφων’’ από την αυλή του ξενώνα ενθουσιάζει.

Τροβάτο

Ενοικιαζόμενα δωμάτια (2445031068). Στον οικισμό Αγ. Αθανάσιος Τροβάτου σε πανέμορφο, κατάφυτο περιβάλλον βρίσκονται τα τρία δωμάτια (2 τρίκλινα) του Λάμπρου Σάλτη. Το χειμώνα είναι ιδανικά για μικρές ομάδες πεζοπόρων και το καλοκαίρι για οικογένειες.

Μάραθος

Κοινοτικός Ξενώνας (2237095690). Υπεύθυνος: Ταξιάρχης Αργύρης. Πέντε δωμάτια κυρίως για το καλοκαίρι σε θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον.

Βαλάρι

Εκκλησιαστικός ξενώνας (2237031922). Πληροφορίες και στον Δήμο Αγράφων (2237093276, 93333).

Καταφύγια: Το καινούργιο στη θέση ‘’Κούλια’’, της περιοχής ‘’Καραμανώλη’’, κοιμίζει 30 άτομα, και διαθέτει νερό, κεντρική θέρμανση, τζάκι κ.λ.π. Διαχειριστής κ. Βασίλης Τασιόπουλος 6932744194. Στη διάθεσή σας, 200 μ. πιο κάτω, είναι το παλιό καταφύγιο του Ο.Χ.Ο. Καρδίτσας (νερό ξυλόσομπες κ.λπ.).6932744194.

Εστίαση

Κρέντης

«Εστιατόριο Μάκκας» (2237031350). Στο ισόγειο του ξενώνα ή στην αυλή το καλοκαίρι, λειτουργεί εστιατόριο με πιάτα της ώρας, νόστιμα μαγειρευτά αλλά και σούπες, πίτες τα περισσότερα δικής τους παραγωγής. Σπέσιαλ πέστροφα, κυνήγι (όταν υπάρχει) σαλατικά δικά τους και ζυμωτό ψωμί. Επίσης γαλακτοκομικά και μέλι.

Επινιανά

«το Πανόραμα» (2237094122, 6972330058). Ταβέρνα – Ψησταριά που λειτουργεί όλο το χρόνο στο ισόγειο του ξενώνα στο κέντρο του χωριού. Πέτρινη επένδυση, καλόγουστη διακόσμηση με αντικείμενα αντίκες και παλιά υφαντά. Τζάκι και θαλπωρή το χειμώνα, δροσερό περιβάλλον στην αυλή το καλοκαίρι. Παραδοσιακή κουζίνα με μαγειρευτά, σούπες, πίτες, ντόπια κρέατα, άγρια πέστροφα ασπρορέματος, κεφτεδάκια με ανάμικτο κρέας. Ευχάριστο σέρβις και λογική τιμολόγηση.

«η Ανατολή» (2237095520). Αβράμπος Ελευθέριος ταβέρνα.

Άγραφα

«Ο Νερόμυλος» (2237093249, 6977702979). Χτισμένος στην κυριολεξία πάνω στη θέση του άλλοτε εγκαταλειμμένου και ερειπωμένου νερόμυλου, από όπου πήρε το όνομά του. Μεγάλη αίθουσα με παραδοσιακό χρώμα και ζεστή ατμόσφαιρα. Μάστορας της πέστροφας ο Δημήτρης Κίτσιος, μαστόρισσα στα μαγειρευτά η γυναίκα του Βάσω, έφτιαξαν αυτήν την πετρόχτιστη ταβέρνα που γρήγορα έγινε στέκι όλου του ορεινού χώρου των Αγράφων. Φρέσκα τοπικά προϊόντα (ψητό αρνί ή κατσίκι, μπιφτέκι, χοιρινές τηγανιές, χυλοπίτες, τσαλαφούτι, ομελέτες), και μαγειρευτά (κόκορας κρασάτος, στιφάδο αγριογούρουνο, μοσχάρι στη γάστρα, γίδα βραστή κοκκινιστή). Σπεσιαλιτέ η πέστροφα ψητή στα κάρβουνα ή τηγανιτή σε ντόπιο βούτυρο. Αδιαμφισβήτητη φρεσκάδα της αφού το εκτροφείο είναι δίπλα από την ταβέρνα.

«η Κυρά Νίκη» (2237093209, 23239). Στον χώρο του ξενώνα λειτουργεί εστιατόριο. Η κυρα- Νίκη βάζει σούβλα (κοκορέτσι, κοντοσούβλι, παϊδάκια, μπριζόλες, μπιφτέκι κ.α) με άριστη ποιότητα ντόπιων κρεατικών, αλλά κατά το πλείστον μαγειρεύει. Κατσικάκι στη γάστρα, χοιρινό κρασάτο, μοσχάρι κοκκινιστό, γίδα βραστή, πίτες, λαδερά, γίγαντες στο φούρνο, τραχανά για πρωινό και μαρμελάδες – γλυκά, όλα περνούν από τα χέρια της.

«τα Άγραφα» (2237093220). Η ταβέρνα του Κώστα Γατή, κάτω από τον ομώνυμο ξενώνα, σερβίρει κυρίως πιάτα της ώρας χωρίς να λείπουν τα μαγειρευτά, ειδικά το χειμώνα. Το καλοκαίρι, τραπεζάκια έξω και τσίπουρο με ντόπια μεζεδάκια.

«το στέκι του Μπάμπη» (2237093260, 6977702974). Η Ταβέρνα του Χαράλαμπου Γατή στεγάζεται δίπλα στην πλατεία του δημαρχείου σε πέτρινο παραδοσιακό κτήριο με μεγάλη αυλή, χρήσιμη το καλοκαίρι. Η κουζίνα του σερβίρει κυρίως πιάτα της ώρας (παντσέτα, κοτόπουλο σχάρας, σουβλάκι, παϊδάκια κ.ά) και φυσικά τσιπουρομεζέδες. Δεκτές και παραγγελίες για παρέες.

Βραγγιανά

Κώστας Τσιώλης (2445031983). Στο καφενείο – ψησταριά θα βρείτε πιάτα της ώρας και τα σαββατοκύριακα σούβλες και ψητό αρνί ή κατσίκι από την ελεύθερη κτηνοτροφία της περιοχής.

Καφενεία για καφέ, τσιπουράκι και μεζέδες

Γενική παρατήρηση που ισχύει σε όλα τα καφενεία ή ταβέρνες της περιοχής Αγράφων, με εξαίρεση τον «Νερόμυλο» και την ταβέρνα των Αφων Μάκκα που πάντα έχουν κάτι έτοιμο. Οι περισσότεροι επαγγελματίες, και στα καφενεία, έχουν δυνατότητα να βάλουν σούβλα (κοκκορέτσι, κεμπάπ, πρόβειο, αρνί ή κατσίκι κ.ά) ή μαγειρευτά, αρκεί να το παραγγείλετε.

Χάνι Βαρβαριάδας Λάμπρος Κοντογούνης 2237094039

Μοναστηράκι «το Κέντρον» (2237095221). Κλασικό παλιό καφενείο, του Χρήστου Μπακογιάννη

Κοτσίστα Μοναστηρακίου Σπίτι – Ταβέρνα – Καφενείο του Σπύρου Γανζούδη 2237095082

Άγραφα «τα Άγραφα» (2237093248). Στον κεντρικό πλακόστρωτο δρόμο το τυπικό μίνι μάρκετ – καφενείο του χωριού, της Αγορίτσας Κίτσιου. Το παλιό ταβερνάκι της κυρα - Νίκης το δουλεύει σαν καφενείο πλέον, ο Δημοσθένης Καραλής (2237093341)

Μάραθος Μαρία Μπούρα 2237095690, Χρήστος Πεσλής2237095869, Τσιγαρίδας Παναγιώτης 2237024875.

Βαλάρι Ελευθέριος Τσιώλης 22445031922 μόνο το καλοκαίρι

Βραγγιανά Παναγιώτα Αλεξάκη 2445031980, Γιώργος Παρθένης 2445032081

Τρίδεντρο: «το στέκι των κυνηγών» (2237094101) Λαμπρινή και Βασίλης Πεσλή, Τιμόθεος Τσιάρας 2237094090

Τροβάτο: Λάμπρος Ντάλλης 2445031817, Γιώργος Κουτσολάμπρος 2445031805 στον οικισμό Αγ. Αθανάσιος. Χρήστος Καλογερογιάννης 2445031798, Φωτεινή Καλογερογιάννη 2445031824 στον οικισμό Αγ. Θεόδωρος

Πέτρος Γεωργίου 2445031769 στον οικισμό Αγ, Δημήτριος

Κουστέσα Τροβάτου Αναστάσιος Στούμπος 2445031950

Πετράλωνα: Παναγιώτης Φωλιάς 2441094115, 6974080947, Δημήτρης Πανταζής 2441094154, Θωμάς Αβράμπος 2441094135

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματοι αριθμοί κλήσης:

22370 για Μοναστηράκι Άγραφα Επινιανά Τρίδεντρο

24450 για Βραγγιανά – Βαλάρι – Τροβάτο – Κουστέσα

24410 για Πετράλωνα (Σάικα)

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Αγράφων έδρα Άγραφα: 2237350901,2,3,4. Αστυνομία: Κερασοχώρι 2237031216, Α’ Βοήθειες: Αγροτικό ιατρείο Αγράφων 2237093233, Αγροτικό ιατρείο Κερασοχωρίου 2237031219, Κέντρο Υγείας Δυτ. Φραγκίστας 2237095381 - 2 - 3, 95269.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Εκκλησιαστικοί επίτροποι: Ι. Μ. Παναγίας Στάνας Ανδρέας Κουτρουμάνος 2237094110, Ι. Ν. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Βραγγιανών Ηλίας Στούμπος 6974241000, Ι. Μ. Αγίας Τριάδας Σάικας Παναγιώτης Φωλιάς 2441094115, 6974080947. Σύλλογος Αγραφιωτών Ευρυτανίας ‘’τ’ Άγραφα’’, Τζώρτζ 24 Πλ. Κάνιγγος 2102913566. Το καλοκαίρι στο Ασπρόρεμα βρίσκεται ο Κώστας Ζαρκαδούλας που μπορεί να σας δώσει πληροφορίες για πεζοπορίες στην περιοχή 6974920453.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στη Δ. Φραγγίστα, στον Κρέντη και στον Αμλιανό Παλιοκατούνας (300 μ. από τη γέφυρα Κρυονερίου).

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Απόσταση από Αθήνα 360-390 χλμ ανάλογα τον προορισμό, από Θεσσαλονίκη 320-350 χλμ πάλι ανάλογα τον προορισμό.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ:

www.oreivatein.com

www.evrytan.gr

www.pezoporia.gr

www.hellaspath.gr/bouna/Agrafa.Svoni/Agrafa.Svoni.htm

www.evrytanika.gr

www.agrafiotis.gr

Περισσότερες πληροφορίες για ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ – ΑΓΡΑΦΑ και τα χωριά των Αγράφων
αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

Α’ Αυτοτελή Βιβλία – Εργασίες

[Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού],Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον αντισυμμοριακόν αγώνα (1946 – 1949. Το δεύτερον έτος του αντισυμμοριακού αγώνος, 1947, ΓΕΣ / ΔΙΣ Αθήνα 1980
Αναστάσιος Ορλάνδος / Επιγραφαί εξ Εκκλησιών Αγράφων, Επετηρίδα Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών – ΕΕΒΣ, τομ Γ’, Αθήνα 1926
Απόστολου Σαμαρόπουλου, Οδηγός του νομού Καρδίτσας, Περιφερειακές εκδόσεις ‘’Έλλα’’ Λάρισα ²1992
Βασίλης Φυτσιλής, Βαγγελίτσα Κουσιάντζα, Σύγχρονη Εποχή 1997
Γ.Χ. Ζαλίδης – Α.Λ. Μαντζαβέλας (συντ. έκδοσης), Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων, Συλλογικό, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων – Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Θεσσαλονίκη 1994
Γεώργιος Γιαννίτσαρης – Νάσος Βρυνιώτης, Ο ιερός Ναός Αγίων Ταξιαρχών Μάραθου Αγράφων, Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την άλωση τ.6, Αθήνα Ε.Μ.Π. 2002
Γεωργίου Κ. Χρυσικού, Το χωριό μου Μοναστηράκι Αγράφων Ευρυτανίας, Αυτοέκδοση Αθήνα 2000
Γιώργου Μαργαρίτη, Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946 – 1949, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002
Δημήτρη Σταμέλου, Κατσαντώνης – Η αποθέωση της παλικαριάς, Εστία, Αθήνα 1980
Δημήτρης Λουκόπουλος, Γεωργικά της Ρούμελης, (εισ.) Μ. Γ. Μερακλή, εκδόσεις Δωδώνη Γιάννινα 1983
Διονύσιος Κόκκινος, Η ελληνική Επανάσταση του 1821
Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδας 1833 – 1912, Αθήνα 1994
Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών, Άγραφα – λεύκωμα, Καρδίτσα 1999
Θεόδωρος Α. Νημάς, Η εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, Διδακτορική Διατριβή, εκδόσεις Αφοι Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 1995.
Κ. Τρίκκας, ονόματα καλλιτεχνών εκ’ μεταβυζαντινών επιγραφών ΕΕΒΣ, τομ Β’ 1925
Κ. Μ. Σαμίου, ανά τα δάση της Πίνδου και των Αγράφων έτος 1900
Καλλιόπη Φλώρου, Αρχαιολογικό Δελτίο 50 (1995): Χρονικά Β’1, εκδόσεις Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων - Αθήνα 1995
Κωνσταντίνος Κούρκουλας, Λεύκωμα Διδασκάλων του Γένους, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1971
Λάζαρου Αρσ.Αρσενίου, Το έπος των Θεσσαλών Αγροτών και οι εξεγέρσεις τους 1881 - 1993, εκδόσεις Αφοι Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2005
Μανώλης Γλέζος, Εθνική Αντίσταση 1940 – 1945, τ. 1, εκδόσεις Στοχαστής 2006
Μαρία Συναρέλη, Δρόμοι και Λιμάνια στην Ελλάδα 1830 – 1880, εκδόσεις πολιτιστικού τεχνολογικού ιδρύματος ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989
Μάρκος Α. Γκιόλιας, Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεότερους Χρόνους (1939 – 1821), (προλ.) Σπύρος Ι. Ασδραχάς, εκδόσεις Πορεία, Αθήνα 1999.
Μάρκος Α. Γκιόλιας, Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων, εκδόσεις Πορεία Β’ έκδοση Αθήνα 1999
Μάρκος Α. Γκιόλιας, Παραδοσιακό Δίκαιο και Οικονομία του Τσελιγκάτου, εκδόσεις Πορεία Αθήνα 2004
Μάρκος Α. Γκιόλιας, Συμβολή στην ιστορία του κοινωνικού και πολιτισμικού χώρου της Ευρυτανίας και των Αγράφων κατά τη Τουρκοκρατία, Αθήνα 1986
Μιχαήλ Σταματελάτου - Φωτεινή Βάμβα – Σταματελάτου, Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α’, εκδόσεις Τεγόπουλου - Μανιατέα Αθήνα 1997
Μιχάλη Αλ. Ράπτη, Τα μαρτυρικά Γραμμοχώρια της Καστοριάς (Σλίμνιτσα, Μονόπυλο, Γιαννοχώρι, Λειβαδοτόπι, Καλή Βρύση), αυτοέκδοση, Αθήνα 1997
Νικόλαος Χ. Παπακώστας, Ηπειρωτικά, Αθήνα 1967
Νικολάου Γεωργιάδου, Θεσσαλία, Έλλα’’ Λάρισα 1995
Νικολάου Ιερόπαιδος Εξ Αγράφων (;), Πραγματεία περί Φυσιολογίας και Παθολογίας, πρόλογος: Γ.Ν. Αντωνακόπουλος, εισαγωγή: Αγαμέμνων Τσελίκας – Γιάννης Ν. Ηλιούδης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – τμήμα ιατρικής, Λάρισα 1996
Νικολάου Ιερόπαιδος Εξ Αγράφων, Εκδόσεις μερικαί είς αρχάριον Ιατρόν, πρόλογος: Γ.Ν. Αντωνακόπουλος, εισαγωγή: Αγαμέμνων Τσελίκας – Γιάννης Ν. Ηλιούδης, έκδοση Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – τμήμα ιατρικής, Λάρισα 1997
Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές κατοχής και Αντίστασης, αυτοέκδοση Βόλος 1985
Π. Γκιόλιας, Ιστορία της Ευρυτανίας στους νεώτερους χρόνους (1393 – 1821), Πορεία 1999
Π. Γκιόλιας, Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων, Πορεία 1999
Παύλος Λαζαρίδης / Αρχαιολογικό Δελτίο 16 (1960): Χρονικά / Αθήνα 1962, Ο ίδιος, Αρχαιολογικό Δελτίο 23 (1968): Β.2 Χρονικά / εκδόσεις Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων - Αθήνα 1969
Πύρρος Θώμος / Επικοινωνίες και μεταφορές στην Προβιομηχανική περίοδο / πρακτικά ΙΑ’ συμποσίου ιστορίας και τέχνης Μονεμβασιά 1998 / Έκδοση ΕΤΒΑ 2001
Σπυρίδων Π. Αραβαντινός, Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή, εκδόσεις Δωδώνη Β’ έκδοση Αθήνα 2004
Σταυρούλα Σδρόλια Αρχαιολογικό Δελτίο 39 (1984): Χρονικά / εκδόσεις Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων - Αθήνα 1984
Σταυρούλα Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του Καθολικού της μονής Πέτρας (1625) και η ζωγραφική των Ναών των Αγράφων τον 17^ο αιώνα, τ.Α’ Κείμενο, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2000
Στέφανου Γρανίτσα, Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου, εκδόσεις Πέλλα, Αθήνα χ.χ.
Συλλογικό, Οικοτουριστικός Οδηγός της σειράς «Πίνδος»: Καρδίτσα, Λίμνη Πλαστήρα – Ρεντίνα, Περιφερειακές εκδόσεις «έλλα», Λάρισα 2003
Σωτήρης Βογιατζής, Συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ελλάδος κατά τον 16^ο αιώνα. Οι μονές Αγίου Βησσαρίωνος (Δούσικο) και του Οσίου Νικάνορος (Ζάβορδα), επιμ. Μαρία Καζάκου, Χ.Α.Ε. [Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία] Αθήνα 2000.
Τάκη Ψημμένου, Αντάρτες στα Άγραφα , δεύτερη έκδοση Σύγχρονη Εποχή Αθήνα 1985
Φοίβος Ι. Πιομπίνος, Έλληνες Αγιογράφοι μέχρι το 1821, έκδοση Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1984
Χαράλαμπος Δ. Μπετχαβάς, Η μάχη της Χρύσως, αυτοέκδοση Αθήνα 1992
Χρήστος Μιλτ. Μηλίτσης, Άγραφα, Καρδίτσα 1997

Β’ Αφιερώματα περιοδικών

Αναστασία Μπουνόβα, «περιγραφή της διαδρομής Επινιανά – Ασπρόρεμα», περ. Κορφές τ.126, 1997
Βασίλης Σπαντιδάκης – Θεόδωρος Γαζούλης, «Άγραφα – Τυμφρηστός», περ. ΜΟΤΟ τ.65 Μάιος 1991
Βασίλης Χαρίτος – Δημήτρης Παπατζυμούρης, «Η ωραία Ελλάδα – Άγραφα», περ. Motorrad τ.6 1984
Γιάννης Ιωακειμίδης, «Άγραφα», περ. cosmos Τ14 1995
Γιώργος Παπασπανόπουλος, «Τρίτη και Καλύτερη – Άγραφα», περ. Motosport τ.218 Φεβρουάριος 1997
Γιώργος Σαμπάνης – Κόντε Ιωάννα, «Βουτσικάκι», περ. Φυσιολατρικοί Ορίζοντες τ.9 Ιούλ – Δεκ 1995
Γιώργος Φιλίππου, «Το ρέμα της Φτέρης», περ. Κορφές Τ166 Μαρ – Απρ 2004
Δημήτρης Παπαχρήστος, «Η Ευρυτανία και η ενότητα του ορεινού χώρου», περ. Οικοτοπία τ.13 Μαρτ – Απρ 1999
Η. Νικολακόπουλος – Α. Ρήγος – Γ. Ψαλίδας (επιμ.), Ο εμφύλιος Πόλεμος – Από τη Βάρκιζα στο Γράμμο. Πρακτικά του ομότιτλου συνεδρίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο 20 – 23 Οκτωβρίου 1999, έκδοση Θεμέλιο Αθήνα 2002
Θεόφιλος Δ. Μπασγιουράκης, «Άγραφα», στο περ. Ελληνικό Πανόραμα, τ.32 2003
Θοδωρής Αθανασιάδης, «Ευρυτανία», περ. Vita τ.11 Μαρ 1998
Κ. Τριανταφυλλίδης – Δ. Στάβαρης, «Δυτικά Άγραφα», περ. Κορφές τ.160 Μαρ – Απρ 2003
Κ. Τριανταφυλλίδης – Δ. Σταβάρης, «περιγραφή της διαδρομής Τροβάτο – Ντεληδήμι – Ασπρόρεμα – Επινιανά», περ. Κορφές τ.160, 2003
Λάζαρος Παμπέρης, «Μια διαδρομή στην Πίνδο», περ. Κορφές τ.136 Μάρτ – Απρ 1999
Μίλτος Ζέρβας, «Mountain Bike στα Άγραφα», περ. Cliff τ.4 χειμώνας 1995
Μίλτος Ζέρβας, «Άγραφα τα σκληρά βουνά», περ. Ανεβαίνοντας τ.11 Σεπτ – Οκτ – Νοε 2000
Μίλτος Ζέρβας, «Μπορλέρο», περ. Ανεβαίνοντας / τ.25 Φεβ – Μαρτ 2004
Μίλτος Ζέρβας, «περιγραφή της διαδρομής Επινιανά – Εκκλησίες – Ασπρόρεμα – Καρυά – Τροβάτο», περ. Ανεβαίνοντας τ.11, 2000
Μίλτος Ζέρβας, «περιγραφή της διαδρομής Πρασιά – Οψιμοχώραφα – Μπαλτενήσι – Παλούκια – Βασιλέσι», περ. Ανεβαίνοντας τ.24, 2003
Νιάλα, περιοδικό ΕΑΜ τ.103, 2012
Νικόλαος Αλεξάκης, «Ιστορική αναδρομή των Αγράφων», πρακτικά ιστορικής και αναπτυξιακής διημερίδας 25 – 26 Ιουλίου 2001 Βραγγιανά Ευρυτανίας, έκδοση Εκπολιτιστικού Συλλόγου Βραγγιανιωτών ‘’Αναστάσιος Γόρδιος’’ Αθήνα 2002
Νίκος Μαστροπαύλος, «Στα μονοπάτια των Κυρατζήδων», περ. Vita τ.11 Μαρ 1998
Νίκος Μοσχάκης, «Λιάκουρα – Ρέμα Φτέρης», περ. Κορφές τ.154 Μαρ – Απρ 2002
Ντίνος Μπομποτσιάρης, «Ευρύτερη Ευρυτανία – Οικοτουριστικό πάρκο», περ. Οικοτοπία τ.15 Ιουλ – Αυγ 1999
Σταυρούλα Σδρόλια, «Εικόνα Κοιμήσεως Θεοτόκου από την Σάικα των Αγράφων» στο: ΑΔ 48 Πρακτικά Διεθνούς συνεδρίου για τη Θεσσαλία στη μνήμη του Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη, εκδόσεις Τ.Α.Π.Α. 1992
Σταυρούλα Σδρόλια, «Μοναστήρια του 16^ου αιώνα στα Νοτιοανατολικά Άγραφα», Θεσσαλικό Ημερολόγιο εκδότης Κώστας Σπανός τ. 42 Λάρισα 2002
Σταυρούλα Σδρόλια, «Οι τοιχογραφημένες εκκλησίες των Βραγγιανών», πρακτικά ιστορικής και αναπτυξιακής διημερίδας 25 – 26 Ιουλίου 2001 Βραγγιανά Αγράφων Ευρυτανίας, έκδοση Εκπολιτιστικού Συλλόγου Βραγγιανιωτών ‘’Αναστάσιος Γόρδιος’’ [Αθήνα] Ιούλιος 2002
Συλλογικό, «Άγραφα», Περιηγήσεις τ.76, ένθετο στην Εφημερίδα Ημερησία 9 Απριλίου 2005
Τάκης Ντάσιος, «Άγραφα», χώρα των βουνών και των ανθρώπων / περ. Ανεβαίνοντας τ.1 Άνοιξη 1998
Τάκης Ντάσιος, «Επινιανά», περ. Κορφές / τ.109 Σεπτ – Οκτ 1994
Τάκης Ντάσιος, «περιγραφή της διαδρομής Άγραφα – Πόρτες – Μπορλέρο – Μούχα», περ. Ανεβαίνοντας τ.1, 1998
Τοπογραφικοί οδηγοί για Χελιδόνα τ.129 Ιαν – Φεβ 1998
Φάνης Βορεινάκης, «Σπηλιά Κατσαντώνη», περ. Κορφές τ.132 Ιούλ – Αυγ 1998
Χάρτης Ευρυτανίας – Λ. Πλαστήρα, ΑΝΑΒΑΣΗ, Αθήνα 1997

Γ’ Άρθρα σε εφημερίδες

Αντώνη Καρκαγιάννη, Η ευρωπαϊκή Επανάσταση του 1821, εφημ. Καθημερινή 25/3/04
Βλάση Αγτζίδη, Η Έλληνες της Ανατολής στη Επανάσταση, εφημ. Καθημερινή 25/3/04
Νομαρχιακή Επιτροπή ΠΕΑΕΑ Καρδίτσας, «το χρονικό Νιάλας», εφημερίδα Αθηνών Ριζοσπάστης 12 Απριλίου 1997
Τάκη Ντάσιου, Άγραφα, ένθετο ‘’ταξίδια’’ εφημερίδα Βήμα 1/10/2000
Χαράλαμπος Μπετχαβάς, «Εκκλησίες και Μοναστήρια της Χρύσως», εφημερίδα Ευρυτανίας Χρυσιώτικα Νέα (έτος 3^ο φύλλο 13) Β’ τρίμηνο 1998

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Λαογραφικά

Οι δεκάδες συνοικισμοί περιφερειακά των χωριών, τα σπίτια που τους απαρτίζουν και που εκτείνονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, χτίστηκαν έτσι μακριά το ένα από το άλλο, πρωτίστως για αμυντικούς λόγους, αποφεύγοντας έτσι την ολοκληρωτική καταστροφή από τυχόν επιδρομές. Άλλος παράγοντας είναι ο ζωτικός χώρος που χρειαζόταν η πολυμελής οικογένεια για την ανάπτυξη των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της ανάλογης των κοπαδιών, έκτασης για βόσκηση και ανάπτυξη της κτηνοτροφίας που, κυρίως αυτή, αύξανε το μικρό εισόδημα. Όπου υπήρχε το παραμικρό κομμάτι χώματος εκεί έχτιζαν το σπίτι τους και εκεί ζούσαν καλλιεργώντας τη γη, βόσκοντας τα οικόσιτα πολλές φορές κοπάδια τους, με τη μέθοδο της Γιδοβίτσας.

Η Γιδοβίτσα (στη Πελοπόννησο λέγεται Σεμπριά), είναι τη συνήθεια της βοσκής των προβάτων από ένα άτομο. Αφού όλοι είχαν πρόβατα, για να μην πήγαιναν ο καθένας ξεχωριστά στα ‘’μανάρια’’ και άφηναν τον οικισμό μόνο του, στέλνανε έναν για όλα. Αργότερα, όταν οι αιτίες εξαλείφθηκαν ή δεν απέδιδαν τα αναμενόμενα, μεγάλο τμήμα αυτών των συνοικισμών εγκαταλείφθηκαν για να κατοικηθούν πιο πυκνά οι πυρήνες των χωριών ή για αναζήτηση καινούργιας κατοικίας που συνήθως συνοδευόταν και από νέα εργασία στα μεγάλα αστικά κέντρα. Σήμερα, διασχίζοντας αυτά τα μέρη, το μόνο που υπάρχει για να θυμίζει την πληθωρική παρουσία κατοίκων, και κατοίκησης είναι οι χορταριασμένες ‘’πεζούλες’’ ή αναβαθμίδες, που κάποτε διευκόλυναν τις καλλιέργειες.

Τώρα όλες αυτές οι δυσκολίες του ορεινού χώρου είναι χαραγμένες στη μνήμη των γερόντων που θυμούνται ότι τα κοπάδια έκαναν μέρες έως ότου περάσουν όλα, προς τους βοσκότοπους Καμάρια και Νιάλα. Μνήμες όπως ξέρει να τις χαράζει η ζωή με τα διάσημα ‘’τσελιγκάτα’’ των Τσιγαριδαίων, Πλαταίων, Καραϊσκαίων, Πατσαουραίων, Μιχαλοπουλαίων, Σαλαγιάννηδες, Καλογεραίοι, Μαργωναίοι κ.ά, που δεν βρίσκονται πια στα Αγραφιώτικα βουνά και που μιλούν για καιρούς πολέμων ή ειρήνης, για πατρίδες και χώματα που εγκαταλείφθηκαν φεύγοντας άλλοι μετανάστες άλλοι στις μεγάλες πόλεις.

Αποθησαυρίζοντας κείμενα μαθαίνουμε ότι τα Πάνω Άγραφα παζαρεύονται στην Καρδίτσα κάθε χρόνο στις 21 Μαΐου, όπου πουλούσαν και τα βοτάνια των βουνών τους. Σε αυτά τα παζάρια εκτός από τους εμπόρους και τους ψιλικατζήδες που στήνουν παραπήγματα, παράγκες (τσατούρια), και ξαπλώνουν τα εμπορεύματα τους για πούλημα, έρχονται και οι χωριάτες. Κατά κανόνα τότε τα παζάρια διαρκούσαν οκτώ μέρες. Τις τρεις πρώτες πουλιούνται τα ζώα, γίνεται το ζωοπάζαρο, όπως λένε, από τους γεωργούς που φέρνουν βόδια, μουλάρια, γαϊδούρια, καλοθρεμμένα πρόβατα ή γίδες (μαρτίνια), κοτόπουλα, αυγά, κ.λπ. αγοραστές, είναι άλλοι γεωργοί που έχουν ανάγκη από ζώα.

Εκείνα τα χρόνια την εβδομάδα της Λαμπρής, που αρχίζει τη Κυριακή του Πάσχα και τελειώνει του Θωμά, την ονόμαζαν Ασπροβδομάδα, και δεν έκαναν καμιά εργασία σε κανένα γεωργικό χωριό, ούτε σε χωράφι πηγαίνουν, ούτε για ξύλα. Ειδικά στα Άγραφα παραδέχονται πως η βδομάδα αυτή ονομάστηκε έτσι επειδή ασπρίζουν οι ρόκες, τα καλαμπόκια. Εδώ όπως και στην Ήπειρο, τα καλαμπόκια δεν τα ξεφλουδίζουν ούτε τα ξεσπειρίζουν το φθινόπωρο που τα μαζεύουν. Τα αποθηκεύουν και όταν έχουν ανάγκη να φέρουν άλεσμα στο μύλο, ξεφλουδίζουν όσα χρειάζονται (ρόκες), και τα άλλα τα φυλάνε.

Αυτές λοιπόν οι ρόκες, όπως ξέρουμε, είναι κίτρινες, οι αγραφιώτες παραδέχονται πως τη Λαμπροβδομάδα ασπρίζουν. Παράδοση, μύθοι, δοξασίες και μεγάλος σεβασμός στην εκκλησία, κυριαρχούν στα απόκρημνα και απομονωμένα αυτά χωριά. Στις 30 Νοεμβρίου του Αγίου Ανδρέα ‘’αυτός που αντρειεύει τα σπαρτά’’ στα Άγραφα έφερναν τα πολυσπόρια (στάρι, καλαμπόκι, κουκιά, φασόλια κ.λπ.), μπροστά στην ωραία πύλη να τα διαβάσει ο παπάς για το καλό. Στις μέρες της ξηρασίας πάλι, έπιαναν μια χελώνα και τη κρεμούσαν στο δέντρο. Γνωρίζουν σίγουρα πως μετά από τρεις μέρες θα βρέξει, όση ξηρασία κι αν έχει.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Αρματολίκια

Τα αρματολίκια των Αγράφων είχαν αναγνωριστεί επί σουλτάνου Μουράτ Β’ (1421 – 1451), και από τότε εγκαινιάστηκε ο θεσμός μαζί με μια μορφή αυτοδιοίκησης. Δοξασμένοι κλέφτες και αρματολοί έδρασαν στα μέρη των Αγράφων…. «Ο Καπετάν Γιάννης Μποκουβάλας εσυγκρότησε εις τα Άγραφα τόσους πολέμους προς τους Τούρκους, ώστε και τον πάππον του Αλή Πασά Μέντζο Χούσον εβίασε δια των όπλων να οπισθοχωρήσει εις την πατρίδα του» (Περραιβός, Ιστορία, 23).

Αργότερα, και παρά τα όσα λέγονται, βοήθησαν οικονομικά οι κοτζαμπάσηδες και η εκκλησία. Χωρίς αυτούς δεν ήταν εφικτό να διεξαχθεί αγώνας οκτώ και πλέον χρόνων. Στη διάρκεια του, ο Καραϊσκάκης και ο χιλιοτραγουδισμένος όσο κανένας άλλος Κατσαντώνης δώσανε πολλά, χωρίς όμως να ξεχνούν το αρματολίκι τους στα Άγραφα, ενώ κανείς δεν αναφέρει ότι η προοπτική για σύσταση εθνικού κράτους, κοινού για όλους, στηρίχθηκε και ίσως ανήκει, στους εμπόρους, τους καραβοκύρηδες, και τους διανοουμένους της διασποράς που ταυτόχρονα ήταν φορείς του ευρωπαϊκού φρονήματος και του εκσυγχρονισμού.

ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ

Η ανάπτυξη στον ορεινό χώρο των Αγράφων

Η Ελλάδα, παρόλα τα τεράστια κονδύλια που ‘’διαχειρίζεται’’ γιαυτό το σκοπό δεν έχει καταλήξει ακόμα τι είδους ‘’ανάπτυξη’’ είναι αυτή που χρειάζεται. ‘’Αειφόρο’’ ή ‘’ενδογενή’’, ‘’συμμετοχική’’ ή ‘’αυθεντική’’, ‘’αυτοδύναμη’’ ή κάποια άλλη; Χρειάζονται ξενοδοχεία με θερμαινόμενες πισίνες, Spa και χαμάμ στον ορεινό χώρο;. Είναι απαραίτητοι δεκάδες δρόμοι στα βουνά, χαραγμένοι μάλιστα πάνω στα παλιά μονοπάτια; Ευνόητες οι απαντήσεις.

Πρώτη προτεραιότητα για την διοίκηση του δήμου Αγράφων λοιπόν, πρέπει να είναι η θεσμοθέτηση χωροταξικά και νομικά, ενός Περιβαλλοντικού – Οικολογικού – Πολιτισμικού Πάρκου (με προεδρικό διάταγμα), που με τη σειρά του, θα φέρει τη διατήρηση των φυσικών πόρων και την αναγνώριση των ορεινών περιοχών με την ιδιαιτερότητά τους. Για παράδειγμα, από τις 449 περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους της χώρας μας, τα Άγραφα αναφέρονται μόνο πέντε φορές, αντί ολόκληρος ο ορεινός χώρος των Αγράφων ή έστω του ομώνυμου δήμου να έχει ήδη καταγραφεί σαν οικολογικό πάρκο ή σαν κάτι ξεχωριστό. Επιπρόσθετα, οι ιδιωτικές ή δημόσιες επενδύσεις πριν ξεκινήσουν να έχουν διασφαλίσει ότι θα κατευθυνθούν σε ήπιες μορφές οικοτουρισμού, αγροτουρισμού, από αυτές που ζηλεύουμε στην Ευρώπη.

Ενδεικτικές προτάσεις υπάρχουν στα:

Ντίνος Μπομποτσιάρης, «Ευρύτερη Ευρυτανία: η αναγκαιότητα του Οικοτουριστικού Πάρκου και η Αειφορική ανάπτυξη», περιοδικό Οικοτοπία, τ. 15, Ιούλιος – Αύγουστος (1999) 38 – 39.

Δρ. Δ. Κατσαρού, «Ορεινοί χώροι της Ελλάδας», περιοδικό Οικοτοπία τ.13, Μάρτιος – Απρίλιος (1999) 42, στο ίδιο: Δημήτρη Παπαχρήστου, «Η Ευρύτερη Ευρυτανία και η ενότητα του ορεινού χώρου», 43.

Ηλία Προβόπουλου, «Έγκλημα στο Βελούχι» και «Πατρώα γη Ευρυτανία», περιοδικό Οικοτοπία τ.35, Οκτ – Νοε – Δεκ (2005) 44 – 45.

Παρόμοιες προτάσεις ανάπτυξης σε επιστημονική βάση στο: Ε.Π. Δημητριάδης – Γ.Π. Τσότσος, «Βιώσιμη ανάπτυξη στον ιστορικό – παραδοσιακό οικιστικό χώρο του Σμόλικα», University Studio Press, Μνημείο & Περιβάλλον, τ.6, (2000) 143 – 160.

Το πιο σοβαρό απ’ όλα, είναι ότι η αντιμετώπιση ακριβώς αυτών των θεμάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά θέματα έχει αποκοπεί τελείως από τις συζητήσεις περί ανάπτυξης, δείτε σχετικά: Δημήτρη Καραβέλλα «Ελλάς, η χώρα των χαμένων ευκαιριών», περιοδικό Οίκο, τ. 42 Μάρτιος (2006) 48.

Βιολογική κτηνοτροφία: Πράγματι, αν συζητάμε για ποιότητα τότε πρέπει να ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν των Αγράφων. Αν και οι εποχές που ο τόπος ήταν γεμάτος από κοπάδια προβάτων έχει προ πολλού περάσει, ο περιβάλλων χώρος παραμένει μια πύλη στο παρελθόν. Από τα αρχαία χρόνια σε αυτά τα απροσπέλαστα, απομονωμένα, μέρη, όπως και σε όλο το συγκρότημα της Πίνδου, η κυρίαρχη οργανωμένη μορφή της οικονομίας είναι η κτηνοτροφία. Άλλωστε, εκτός από λίγους καλοκαιρινούς κήπους που διαθέτει και διαμορφώνει για τις ανάγκες της κάθε οικογένεια, δεν υπάρχει άλλο κατάλληλο έδαφος· περισσότερο από το 53% του ευρυτανικού εδάφους έχει υψόμετρο πάνω από 1000 μ., γεγονός που καθιστά προβληματικές τις γεωργικές καλλιέργειες.

Όμως δεν συμβαίνει το ίδιο με την κτηνοτροφία στα πλούσια, απέραντα δάση, και τα λιβάδια για την βοσκή των ζώων. Στην ευρύτερη περιοχή των Αγράφων υπάρχουν μερικοί από τους καλύτερους και μεγάλους θερινούς βοσκότοπους, που κάποτε ήταν γεμάτα από τα διάσημα τσελιγκάτα των Τσιγαριδαίων, Πλαταίων, Καραϊσκαίων, Πατσαουραίων, Μιχαλοπουλαίων, Μαλαμούληδων, Ακριβάκηδων, Μποταίων, Αλεξαίων και δεκάδων άλλων μικρότερων κτηνοτρόφων που εφοδίαζαν τις αγορές με ολόφρεσκα ντόπια τυριά, γιαούρτια, γάλα και τόσα άλλα παράγωγα, δέρματα, μαλλί κ.ά.

Στις μέρες μας, αυτή η πλούσια παράδοση της περιοχής συνεχίζει σε μικρότερη κλίμακα αυτό που έμαθε να κάνει καλά τόσους αιώνες. Να παράγει πραγματικά βιολογικά προϊόντα κρέατος χωρίς βελτιωτικά, από πολλούς κτηνοτρόφους που συνεχίζουν την παράδοση των προπατόρων τους.

Νήσος Νίσυρος Φεβρουάριος 2009

Νήσος Χάλκη
Μάρτιος 2009

Νήσος Αλιμιά Χάλκης Φεβρουάριος 2009

Νήσος Γυαλί Νισύρου Απρίλιος 2009

Μονές Θεσσαλικών Αγράφων ΕΘΝΟΣ Μάιος 2009

Εξερευνήστε την Ελλάδα Άγραφα
ΕΘΝΟΣ Μάρτιος 2009

Πύλη Ελάτη Περτούλι Περιήγηση στα ορεινά των Τρικάλων Δεκέμβριος 2009

Εξερευνήστε την Ελλάδα Αργιθέα
ΕΘΝΟΣ Ιανουάριος 2009

EDITORIAL Τόμου I’ 2008 (530 λέξεις)

Πίσω από τον Οδηγό

Η εποχή μας, όπως γνωρίζετε, χαρακτηρίζεται από την ακραία πρόσληψη καλοπληρωμένων εικόνων και γρήγορης, δήθεν πληροφορίας ή ακόμα διαδρομών, μέσω αντικρουόμενων, ασαφών και τελικά λανθασμένων κειμένων.

Γνωστός επιμελητής εκδόσεων έλεγε χαρακτηριστικά ότι: «δεν ξέρουν να γράψουν μια λεζάντα», πράγμα που επιβεβαιώνεται εύκολα σε όλα τα διαφημιστικά έντυπα που κυκλοφορούν με τον μανδύα του ταξιδιωτικού εντύπου, βρίθοντας διαφημίσεων και ‘’προτάσεων’’.

Σε αυτήν την περίοδο που ανθεί το περίφημο «copy / paste» και η έρευνα, στο πεδίο είναι κάτι που κανείς δεν είναι διατεθειμένος να πληρώσει, η δική μας πραγματικότητα κινείται ακριβώς αντίθετα, αγγίζοντας πολλές φορές την υπερβολή.

Ποια είναι η δική μας υπερβολή; Παρακολουθείστε. Η συγγραφή ενός άρθρου προϋποθέτει εκτός από την εύρεση του τόπου που θα αφιερωθούμε, τον εντοπισμό της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, ενδεικτικής πάντα καθότι δεν είμαστε βιβλιογράφοι που συντάσσουν «πρότυπες» βιβλιογραφίες. Κατόπιν έρχεται το διάβασμα, οι σημειώσεις πριν την ώρα της επιτόπιας έρευνας και φυσικά ο χρόνος που θα αναλώσουμε σε αυτήν την επίσκεψη, ώστε να προβάλουμε την ιστορία του, τα μνημεία και τις διαδρομές.

Άρα, η σωστή σειρά που ξεκινούν οι δικές μας ταξιδιωτικές προτάσεις και η δημιουργία των κειμένων τους είναι η ακόλουθη:

Α) Εντοπισμός της περιοχής ή των περιοχών που μας ενδιαφέρουν να παρουσιάσουμε και που φυσικά ενδείκνυνται, όπως μαρτυρεί και ο τίτλος του βιβλίου, να είναι κατά το πλείστον άγνωστες στο ευρύ κοινό – αν είναι δυνατόν να μην έχουν ξανακούσει γι αυτές.

Β) Εύρεση [και αγορά] της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, χαρτογραφίας, επιστημονικών δημοσιεύσεων, αρχαιολογικών δελτίων, αφιερωμάτων περιοδικών ή εφημερίδων χρησιμοποιώντας γι’ αυτό τους οδηγούς βιβλιογραφίας, όπου αυτοί υπάρχουν, χωρίς να εξαιρούμε από το ψάξιμο το ιντερνέτ.

Γ) Διάβασμα βιβλιογραφίας, σημειώσεις επι χάρτου των αξιοθέατων, των παραλιών εφόσον πρόκειται για νησιά, των μνημείων κι αν είναι εφικτό, εύρεση του τόπου καταγωγής ή και των ονομάτων των μαστόρων που τα χτίσανε αν πρόκειται για γεφύρια, ναούς ή άλλο οικοδόμημα – κατασκευή.

Δ) Προετοιμασία για μετάβαση στην περιοχή. Αν αυτή περιλαμβάνει και φωτογράφηση, όπως συνήθως, τότε προβλέπουμε να έχουμε μαζί μας τον ανάλογο εξοπλισμό από δύο ή και τρείς φωτογραφικές μηχανές με τα ανάλογα αναλώσιμα.

Ε) Προετοιμασία του ιδιωτικού μέσου που θα μας μεταφέρει στον τόπο που θα παρουσιάσουμε. Εμείς έχουμε επιλέξει εδώ και τριάντα δύο χρόνια τη μοτοσυκλέτα [δύο για την ακρίβεια, ώστε να αποφύγουμε τα απρόοπτα της τελευταίας στιγμής] που, λόγω της φύσης της, επιτρέπει να έχουμε καλύτερη, από ψηλότερα και από μεγαλύτερη γωνία [180^ο] θέαση του τόπου και της διαδρομής που θα ακολουθήσουμε.

ΣΤ) Μετάβαση στην περιοχή σε κατάλληλο χρόνο που συνήθως είναι όταν μεγαλώνει η μέρα, ώστε να έχουμε πολλές ώρες στη διάθεσή μας για εξερεύνηση και κάλυψη τυχόν προβλημάτων [μη εύρεση κλειδών από κάποιο μνημείο, κλειστό μουσείο ή αρχ. Χώρος και μύρια όσα δεν βάζει ο νους].

Ζ) Επιστροφή, αποθήκευση δεδομένων και επιτέλους, συγγραφή της εργασίας.

Εμείς, αυτά τα δέκα χρόνια με τους αντίστοιχους δέκα τόμους υπό τον τίτλο: «Ταξίδια στην άλλη Ελλάδα», έχουμε προσφέρει περίπου εκατόν σαράντα ταξιδιωτικές εργασίες σε αντίστοιχα άρθρα, ατελείωτες ώρες συγγραφής, τεκμηρίωσης και φωτογράφησης, ώστε να έχετε στα χέρια σας, κάθε χρόνο, έναν αξιόπιστο ταξιδιωτικό και ταυτόχρονα βιβλιογραφικό οδηγό.

Πιστεύετε λοιπόν ότι υπάρχουν πολλοί που μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία για κάθε άρθρο τους;;.

Ταξιδεύοντας και αναβοσβήνοντας τα φώτα.

Άγγελος Σινάνης.

Περισσότερα Άρθρα...

Υποκατηγορίες

Σελίδα 1 από 6

«ΈναρξηΠροηγούμενο123456Επόμενο Τέλος»

Πρόσφατη εργασία

ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ
ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ
Δεκέμβριος 2019

ISBN: 978-618-8389-3-6

Όλες οι εργασίες μας

Όλες οι εργασίες μας

ΑΥΧΕΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ – ΒΑΛΑΡΙ – ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ

22370 για Μοναστηράκι Άγραφα Επινιανά Τρίδεντρο

24450 για Βραγγιανά – Βαλάρι – Τροβάτο – Κουστέσα

24410 για Πετράλωνα (Σάικα)

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στη Δ. Φραγγίστα, στον Κρέντη και στον Αμλιανό Παλιοκατούνας (300 μ. από τη γέφυρα Κρυονερίου).

www.pezoporia.gr

www.hellaspath.gr/bouna/Agrafa.Svoni/Agrafa.Svoni.htm

Περισσότερα Άρθρα...

Υποκατηγορίες

Πρόσφατη εργασία

Newsletter