Το γήινο περιβάλλον αυτό το θαυμαστό οικοσύστημα της γης με τις αμέτρητες ποικιλίες φυτών και ζώων μέσα στο οποίο ζει και ο άνθρωπος είναι ένα θαύμα. Είναι η ανεξάντλητη πηγή της ζωής. Τα νερά που καλύπτουν τα ¾ της επιφάνειας της γης αποτελούν τα υδάτινα οικοσυστήματα και τα χωρίζουμε σε θαλάσσια, σε υφάλμυρα και σε οικοσυστήματα του γλυκού νερού, που τα αποτελούν οι λίμνες, τα έλη, και τα τρεχούμενα νερά των ποταμών.  

Ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών ιδρύθηκε το 1974 με το Ν.Δ. 191 / 1974 & Π.Δ. 46 / 1974 και είναι ένας από τους δέκα σημαντικούς που έχουμε στην Ελλάδα. Τα Ελληνικά  τμήματα της Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας με μέσο υψόμετρο 850 μ, μαζί με τα Βουνά Τρικλάριο, Βαρνούντας που  φτάνει τα 2.120 μ ύψος περικλείουν τον Δρυμό που καλύπτει έκταση 257.000 στρ εκ’ των οποίων τα 49.000 στρ είναι ο πυρήνας, μια περιοχή απόλυτης προστασίας.  

Μοναδικής σπανιότητας χαρακτηρισμένος υγρότοπος, προστατεύεται από τη συνθήκη  Ραμσάρ (1973) και δεν έχει πλέον καμία σχέση με αυτό που έβλεπε ο επισκέπτης την δεκαετία του 70’ - 80’. Τότε η απομόνωση και η δύσκολη πορεία της πατρίδας μας μέσα στον χρόνο εκφραζόταν εδώ με ιδιαίτερη σκληρότητα. Η έλλειψη φιλότιμου & φροντίδας εκ’ μέρους της πολιτείας, η μόνιμη αιμορραγία της μετανάστευσης είχαν ερημώσει την περιοχή, αφήνοντας πίσω μόλις 1.200 κατοίκους από τους περίπου 10.000 που ζούσαν εδώ προπολεμικά. Κάπου στο τέλος της δεκαετίας του 70’  έγιναν οι πρώτες διανοίξεις δρόμων και διευκολύνθηκε η επικοινωνία με την υπόλοιπη χώρα. Έλληνες και ξένοι επιστήμονες τότε ανακάλυψαν έκπληκτοι ότι σε αυτό το χώρο που βασιλεύουν το υγρό στοιχείο και τα προβλήματα φωλιάζουν το 20% των πελεκάνων της Ευρώπης. 

Οι ‘’εχθροί’’ των ψαράδων πελεκάνοι - παρά το ανελέητο κυνηγητό τους - επέμεναν να έρχονται κάθε χρόνο εδώ στις φωλιές τους και ταυτόχρονα να γίνονται αιτία να ακούσει όλος ο κόσμος για τις λίμνες των Πρεσπών. Το περιβάλλον είναι ήσυχο ανέγγιχτο από τις αρνητικές επιδράσεις της βιομηχανικής ανάπτυξης και οι συνθήκες ζωής για τις κοινωνίες τους είναι κάτι παραπάνω από ιδανικές. Σήμερα οι μικροί πελεκάνοι είναι αντικείμενο προσοχής και μελέτης για ειδικευμένους επιστήμονες και φύλακες, επιφορτισμένους με την προστασία τους. Αν εξαιρέσουμε τον έως πρόσφατα λάθος πληροφορημένο άνθρωπο λείπουν οι φυσικοί εχθροί για τα πανέμορφα αυτά πουλιά, γεγονός που αναδεικνύει τις Πρέσπες σε μοναδικό υγροβιότοπο τεράστιας οικολογικής σημασίας για την ζωή της ορνιθοπανίδας του πλανήτη μας.  

Μέσα από 2 διαδρομές  ο ταξιδιώτης μπορεί να φτάσει εδώ. Είτε από Κοζάνη - Πτολεμαίδα - Φλώρινα - Ανταρτικό (όπου στην τοποθεσία Τρίγωνο υπάρχουν οι πηγές του Αλιάκμονα, 3 χλμ. περπάτημα) είτε από Γιάννενα - Κόνιτσα - Άργος Ορεστικό - Καστοριά που είναι και η πιο όμορφη. Στρίβοντας από το μοναδικό δρόμο που οδηγεί στις λίμνες τίποτε δεν προδιαθέτει για το θέαμα που αντικρίζει ο επισκέπτης. Κατεβαίνοντας το Τρικλάριο όρος, ξαφνικά, με όλη τους την μεγαλοπρέπεια παρουσιάζονται μπροστά, και όσο επιτρέπει η διαύγεια της ατμόσφαιρας, σε πρώτο πλάνο οι λίμνες το δυο νησάκια τους, το Βιδρονήσι, ο Άγιος Αχίλλειος και όλη σχεδόν η κοιλάδα που περιλαμβάνει ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών. Σε δεύτερο πλάνο οι οροσειρές της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και αριστερά στο βάθος ή Αλβανία με ένα μικρό (το μικρότερο) κομμάτι λίμνης. Ο τόπος ευωδιάζει απο την βροχή, και τα έντονα χρώματα, μπλε της λίμνης, πράσινο των χωραφιών, τα βουνά κατάφυτα απο δάση Οξιάς και Δρυός δημιουργούν εκπληκτικές αντιθέσεις. 

Η γωνιά αυτή της βορειοδυτικής Ελλάδας παρουσιάζει ένα ενδιαφέροντα συνδυασμό μεσογειακών και κεντροευρωπαϊκών κλιματολογικών συνθηκών. Αυτό το γεγονός σε συνάρτηση με την γεωγραφική απομόνωση της λίμνης και την όχι έντονη ανθρώπινη επέμβαση επέτρεψε στο σύστημα του υγρότοπου να εξελιχθεί διαχρονικά κατά τέτοιο τρόπο ώστε η χλωρίδα και η πανίδα της λίμνης και της γύρω περιοχής να παρουσιάζουν μια εικόνα μοναδική. Σμήνη ολόκληρα από πολύχρωμες λιβελούλες ζευγαρώνουν τρέφονται ζουν και πεθαίνουν στον μικρόκοσμό τους, ενώ νερόφιδα και βατράχια, είναι τόσο τέλεια προσαρμοσμένα στην ζωή του νερού που και η ίδια τους η ζωή εξαρτιέται από αυτό. Κάποια στιγμή η λιβελούλα θα γίνει τροφή για το βάτραχο που με τη σειρά του θα γίνει λεία για το νερόφιδο για να κλείσει έτσι ο κύκλος της ζωής του, και να προστεθεί ένας ακόμη κρίκος στο υδάτινο αυτό οικοσύστημα. 

Η μικρή Πρέσπα δίκαια θεωρείται σήμερα ένα από τα πιο σημαντικά λιμναία οικοσυστήματα της Ευρώπης. Μέσα σε αυτό το σπάνιο για την χώρα μας περιβάλλον οι βάρκες βολτάρουν στην λίμνη δίπλα στους Αργυροπελεκάνους, τους ελάχιστους που υπάρχουν παγκοσμίως, και τους Κορμοράνους. Δίπλα τους αλλά και σε όλη την λίμνη βρίσκουν καταφύγιο 260 είδη πουλιών (Αργυροτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, ροδοπελεκάνοι), θηλαστικών (40 είδη), ερπετών (20 είδη), ψαριών  (15 είδη) αλλά και 1.250 περίπου είδη σπανίων φυτών.  

Οι βασικοί όμως πρωταγωνιστές σε αυτό το χώρο είναι τα πουλιά και για τα πουλιά επίσης η μικρή Πρέσπα έγινε τόσο γνωστή. Οι αριθμοί, η ποικιλία αλλά και οι συνήθειες των πουλιών στην λίμνη και την γύρω ορεινή ζώνη αφήνουν έκπληκτους ακόμη και τους συνηθισμένους σε αυτό το θέαμα επιστήμονες, πόσο μάλλον τους επισκέπτες. Πάνω από 180 είδη έχουν παρατηρηθεί εδώ, ενώ οι πιο συστηματικές μελέτες που γίνονται τα τελευταία χρόνια  καταγράφουν συνεχώς και νέα. Φυσικά τα πιο πολλά είδη πουλιών είναι υδρόβια και μάλιστα ψαροφάγα, γεγονός που αποδεικνύει την μεγάλη παραγωγικότητα της λίμνης.  

Τα υγρά λιβάδια και τα ρηχά νερά με την πυκνή βλάστηση προσελκύουν και άλλους κατοίκους της λίμνης πιο παράξενους, όπως ο μυοκάστορας ένα υδρόβιο τρωκτικό της νότιας Αμερικής. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 έγινε μια ασυλλόγιστη προσπάθεια εισαγωγής του ζώου αυτού στην λίμνη με σκοπό τον πολλαπλασιασμό του και την παραπέρα εκμετάλλευση της γούνας του. Η εισαγωγή ξενικών ειδών έχει πάντοτε δυσάρεστες οικολογικές επιπτώσεις ειδικά σε υγροτόπους όπως η Πρέσπα αφού ανατρέπει ευαίσθητες ισορροπίες στην λειτουργία του οικοσυστήματος. Ευτυχώς οι σκληροί χειμώνες της περιοχής μείωσαν μέχρι εξαφάνισης τους πληθυσμούς των μυοκαστόρων και έτσι ελάχιστα από αυτά τα μεγάλα τρωκτικά του υγρού στοιχείου ζουν σήμερα. Πελεκάνοι, Κορμοράνοι, Ερωδιοί, Βουτηχτάρια, Αγριόπαπιες, Αγριόχηνες έχουν βρει εδώ έναν ιδανικό βιότοπο για να τραφούν, να φωλιάσουν ή να ξεκουραστούν κατά τις μεταναστεύσεις τους.  

Ειδικά οι κορμοράνοι, η δεύτερη σε πληθυσμό και σημασία ομάδα πτερωτών αποίκων (400 ζευγάρια από αυτά τα κατάμαυρα πουλιά) με το γαμψό ράμφος  και το στιλπνό φτέρωμα ζουν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο των πουλιών σε κάποια από τις ακτές την Μικρής Πρέσπας. Αρκετά από αυτά τα είδη όχι μόνο δεν φωλιάζουν πουθενά αλλού στην Ελλάδα αλλά είναι πια σπάνια και απειλούμενα σε διεθνή κλίμακα.  

Η ανακήρυξη της Μικρής Πρέσπας σε εθνικό δρυμό το 1974 και η απαγόρευση του κυνηγιού βοήθησε τις σταχτόχηνες τις μεγαλύτερες σε μέγεθος σε μέγεθος ευρωπαϊκές αγριόχηνες να βρουν ησυχία κατά την ευαίσθητη περίοδο της αναπαραγωγής τους. Έτσι κάθε χρόνο τώρα 10 έως 20 ζευγάρια φωλιάζουν ανενόχλητα στα βαλτοτόπια της λίμνης. Με το τελείωμα του αναπαραγωγικού τους κύκλου και το ξεπέταγμα των νεοσσών, σχεδόν πάντα τις βλέπει κανείς σε μικρά κοπάδια να βόσκουν στα υγρά λιβάδια στις παρυφές των καλαμιώνων ή σε μικρά χωράφια με φασολιές.  

Η ποικιλία των ψαριών και γενικά των αμφιβίων, καλύπτει  όλο τα φάσμα των τροφικών απαιτήσεων για τα 8 είδη  ερωδιών που απαντώνται στην μικρή Πρέσπα, καθώς και τους Πελαργούς, τους Χουλιαρομύτες και τις Χαλκόκοτες. Ανάλογα με τις οικολογικές τους απαιτήσεις και τα ανατομικά τους χαρακτηριστικά, τα είδη αυτά της τάξης των πελαργόμορφων μαζεύονται σε διάφορα σημεία της λίμνης για να τραφούν. Το ύψος των ποδιών, του λαιμού και του ράμφους, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο εδώ, μια και επιτρέπουν στο κάθε είδος να εκμεταλλεύεται διαφορετικό βάθος της λίμνης και διαφορετική τροφή. Η φύση έχει προνοήσει έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται ή και να εκμηδενίζεται  ο ανταγωνισμός μεταξύ συγγενικών ειδών. 

Ο τόπος όλος είναι τριγυρισμένος από κατάφυτα βουνά, στο κέντρο των οποίων κτυπάει η δίδυμη καρδιά των Πρεσπών. Μικρή και μεγάλη Πρέσπα. Οι δύο λίμνες βρίσκονται κοντά η μία με την άλλη και χωρίζονται από μια στενή λωρίδα γης μήκους 4^ων χλμ, και πλάτους 500 μέτρων. Από οικολογική άποψη η μικρή Πρέσπα με τα αβαθή της νερά είναι και η πιο ενδιαφέρουσα. Η ποικιλία των ειδών της χλωρίδας και της πανίδας που υπάρχουν στην περιοχή είναι σε σχέση με την έκταση της περιοχής που καλύπτουν, από τους υψηλότερους στην Ελλάδα και την Ευρώπη.  

Η πανέμορφη αυτή περιοχή με τις πολλές γεωφυσικές εναλλαγές πρέπει να κατοικείτο ή δη από τα Νεολιθικά χρόνια. Στο γιουγκοσλαβικό τμήμα της Μεγάλης Πρέσπας έχουν βρεθεί ίχνη πασσαλόπηκτων οικημάτων. Λείψανα από επιγραφές, που βρέθηκαν στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, με το όνομα Λύκα. Μόνιμα κατοικήθηκε γύρω στο 10^ο Αι. μ. Χ. όταν Θεσσαλοί στην καταγωγή κάτοικοί, σύρθηκαν εδώ από τον τσάρο των Βουλγάρων Σαμουήλ.  

Πολλά παρατηρητήρια ‘’ξεφυτρώνουν’’ μέσα στις λίμνες και στη στεριά, απ’ όπου ειδικοί επιστήμονες σε συνεργασία με την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, παρακολουθούν, καταγράφουν, προτείνουν λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν στη ζωή στις Πρέσπες. Εργασία ευχάριστη, απρόβλεπτη, και πολλές φορές καταθλιπτική. Ειδικά όταν προσπαθείς να πείσεις και να κατευθύνεις τον ντόπιο, πληθυσμό στην σωστή διαχείριση του συστήματος. Πριν χρόνια (1998) κάποιος ψαράς θεώρησε ότι μια περιοχή στην Βρωμολίμνη είναι κατάλληλη για ψάρεμα. Τον ενοχλούσαν όμως τα 400 ‘’πουλιά’’ (Αργυροπελεκάνοι), πυροβόλησε λοιπόν στον αέρα, και τα πουλιά φυσικά έφυγαν από τις φωλιές τους.  Όμως άφησαν τα αυγά τους πίσω, τα οποία πάγωσαν, η εκκόλαψη ματαιώθηκε, και η εταιρεία προστασίας Πρεσπών έκανε λόγο για οικολογική καταστροφή.  

Αριστερά μας το πρώτο χωριό είναι η Μικρολίμνη αλλά και το ανεμοδαρμένο Βιδρονήσι (απαγορεύεται η προσέγγιση) όπουυπάρχουν ερείπια μοναστηριών που λέγεται ότι είναι του 14^ου Αι. Οι ζωντανές παραδόσεις που υπάρχουν στους παραλίμνιους οικισμούς της Οπάγια, του Λαιμού αλλά και στην Μικρολίμνη αναφέρουν ότι οι ψαράδες έχουν πρόβλημα στα δίχτυα τους από τους απολιθωμένους πασσάλους που υπάρχουν σε μικρή απόσταση από την σημερινή διαμόρφωση της όχθης μέσα στο βυθό.  

Αναμφίβολα πρόκειται για κατάλοιπα λιμναίων οικισμών (δες σε αυτόν τον τόμο Καστοριά – Δισπηλιό) της νεολιθικής εποχής και αυτό αποτελεί ένα αντικείμενο πάρα πολύ ενδιαφέρον που αποδεικνύει αφ΄ ενός μεν την πανάρχαια παρουσία και την επιβίωση πολιτισμών και πληθυσμών συνεχώς από την νεολιθική εποχή μια και στο νησί αλλά και σε άλλα σημεία υπάρχουν λείψανα οικισμών, ελληνικές επιγραφές, που η τελευταία τους φάση της έσχατης ρωμαϊκής εποχής αλλά αμέσως μετά και της παλαιοχριστιανικής και του βυζαντίου αποδεικνύουν μια συνέχεια. (1992 - Νικόλαος Μουτσόπουλος καθηγητής του Α.Π.Θ. σε έρευνα στις ανατολικές όχθες της Μικρής Πρέσπας). 

Από την Οξυά,περνάμε τις Καρυές και τον Λευκώνα, φτάνοντας γρήγορα στον Άγιο Γερμανό, το πιο πυκνοκατοικημένο χωριό των Πρεσπών που λειτουργεί ένα από τα κέντρα ενημέρωσης των επισκεπτών και έχει έδρα η Εταιρία προστασίας Πρεσπών. Τα σπίτια είναι κτισμένα με τον παραδοσιακό ρυθμό που επιβάλει η αρχιτεκτονική του τόπου. Σκεπές με κεραμίδια τοίχοι με λάσπη και πλίνθες. Δεμένο με την ζωή των κατοίκων είναι και το φυτό που αφθονεί στην λίμνη. Το καλάμι είναι το χαρακτηριστικότερο φυτό του πολιτισμού της Πρέσπας για αιώνες. Καλαμωτές χρησιμοποιούσαν για τις κατασκευές των σπιτιών, των στάβλων και των διχτύων που τα ονόμαζαν καλαμωτές, κότσες ή κατίκια. Οι τελευταίοι που ψάρευαν με καλαμωτές σταμάτησαν το 1982. 

Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με τις παραδοσιακές δουλειές της ελληνικής επαρχίας κύρια με τη γεωργία (σιτηρά, πατάτες, αμπελοκαλλιέργειες), τη κτηνοτροφία, επιπρόσθετα με την αλιεία και τελευταίως με τον τουρισμό. Οι γεωργικές καλλιέργειες καλύπτουν περίπου 20000 στρ της παραλίμνιας ζώνης με πρώτα σε αρδευόμενες εντατικές καλλιέργειες (και βιοκαλλιέργειες τελευταία ) τα διάσημα φασόλια Πρεσπών στις οποίες στηρίζεται κατά 80% η οικονομία της Πρέσπας. Οι αυτοσχέδιες πισσωμένες βάρκες με την επίπεδη καρίνα μεταφέρουν καθημερινά τους 100 περίπου ψαράδες στα ανοιχτά των λιμνών για ψάρεμα.   

Κτήτορας της Μονής Εικοσιφοίνισσας αναφέρεται ο όσιος Γερμανός, μοναχός αρχικά στη μονή Αγίου Ιωάννου στους Αγίους Τόπους (Παλαιστίνη). Σύμφωνα με την παράδοση, ο όσιος πέθανε σε άλλο τόπο και στις αρχές του 10^ου αι. ο Τσάρος Σαμουήλ μετέφερε τα οστά του σε χωριό των Πρεσπών, απ’ όπου πήρε μετά το όνομα του ο γνωστός οικισμός του Αγίου Γερμανού Πρεσπών.  

Στην μεγάλη πλατεία του Αγ. Γερμανού υπάρχουν οι ομώνυμοι ναοί – παλιός και ο νέος με αχλαδόσχημους φεγγίτες - αρκετά ενδιαφέροντες, και οι δύο. Αναμφίβολα ο παλιότερος – ένας τετράστηλος ναός με τρούλο - που χτίστηκε λίγα χρόνια πριν το 991 μ.Χ. περίπου, προς τιμήν του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γερμανού αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα εκκλησιαστικά κτίσματα της εποχής του τέλους του 10ου Αι. Μέσα στον ναό σώζεται λείψανο τοιχογραφίας του Γερμανού πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως – στην βόρεια πλευρά – αλλά αποτελεί μεταγενέστερη φάση. Στην εξωτερική πλευρά του ναού υπήρχε παλιότερα πόρτα η οποία έχει φραχθεί στο σημείο που σήμερα υπάρχει η τοιχογραφία με την απεικόνιση του Γερμανού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως του 12^ου αι.  

Εντύπωση προκαλεί ότι παρ΄ όλο που έχει μείνει στην ύπαιθρο επί αιώνες έχουν διατηρηθεί τα χρώματα και οι επιγραφές. Η κτητορική εντός του ναού αναφέρει ‘’Ανιστορήθει ο θείος και πάνσεπτος ούτος ναός του εν αγίοις πατρός υμών γερμανού πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως δια εξόδων των χριστιανών της χώρας Αγέρμανης αρχιερατεύοντος του θεοφιλέστατου κυρίου – κυρίου παρθενίου αγίου Πρεσπών και του ευλαβέστατου εφημερίου κυρίου Κωνσταντίνου εν έτει από χριστού 1743 εν μηνί Σεπτεμβρίου 17’’. 

Στην αψίδα του ιερού, στην κόγχη απεικονίζεται η παναγία δεομένη που έχει ‘’εν δόξει’’, το χριστό στο στήθος. Είναι μια τοιχογραφία όπως και οι υπόλοιπες των μέσων του 18^ου Αι. (1743). Οι περισσότερες εικόνες έχουν γραμμένο το όνομα του δωρητή και την χρονολογία δημιουργίας και το όνομα του δημιουργού ( η Αγία Παρασκευή το 1741). Ο τοπικός θρύλος θέλει την Λάρνακα που υπάρχει στο Καθολικό να είναι του Αγίου Γερμανού. Υπάρχει επίσης τοιχογραφία που απεικονίζει τον Άγιο Αχίλλειο Λαρίσης. Πρόκειται για τον μεγάλο ιεράρχη τον προστάτη της Λάρισας ο οποίος έλαβε μέρος στην σύνοδο της Νίκαιας. Ήταν τότε που καταδικάστηκε η αίρεση του Αρείου. Το λείψανό του απέσπασε ο αποστάτης τσάρος Σαμουήλ κατά τη πολιορκία της Λάρισας και το μετέφερε στο νησί του Αγίου Αχίλλειου. Ενδιαφέρον στον Άγιο Γερμανό παρουσιάζουν οι δύο ναοί του Αγίου Αθανασίου. 

Ανατολικά του χωριού του Αγίου Γερμανού αρχίζουν τα ερείπια ενός πανάρχαιου άλλου οικισμού που απλώνεται σε σχήμα ημισελήνου αγκαλιάζοντας όλη την χαράδρα που στο κέντρο της κυλάνε ορμητικά τα νερά τους τα δυο ρέματα Γιοβάνιτσα και Σιρόκα. Όλα αυτά τα αρχαία οικιστικά δείγματα δημιουργούν απορίες στους επιστήμονες που ασχολούνται όπως: Όταν ιδρύθηκε το καθολικό του βυζαντινού αυτού μοναστηριού υπήρχε άραγε ο οικισμός ο μετέπειτα του Αγίου Γερμανού γύρω από τη Μονή; Ίσως ο οικισμός που υπάρχει στην απέναντι πλαγιά με όλα αυτά τα πρωτόγονα και αρχαΐζοντα χαρακτηριστικά του μεσαίωνα αποτελούσε αναμφισβήτητα την συνέχεια του οικισμού των βυζαντινών χρόνων.  

Στο χωριό Άγιος Γερμανός όπως και στους Ψαράδες, υπάρχουν ωραία δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής και αυτός είναι ο λόγος που έχουν κηρυχθεί παραδοσιακοί, με ειδικό καθεστώς προστασίας. Από τον Άγιο Γερμανό οδηγώντας προς την κεντρική δστ περνάτε δίπλα σχεδόν (500 μ) από την Μηλιώνα. Αξίζει με το παραπάνω μια μικρή παράκαμψη για τα εξαιρετικά πλινθόκτιστα σπίτια της, πολλά από τα οποία διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Αξιόλογη επίσης η εκκλησία του Αγίου Νικολάου κτισμένη το 1925.  

Περνώντας τη στενή λωρίδα γης που χωρίζει τη Μικρή απο την Μεγάλη Πρέσπα στα δεξιά σας υπάρχει η οργανωμένη πλαζ με εστιατόριο και μπαρ που ανήκει στο ναυτικό όμιλο Πρεσπών. Καλή παραλία για μπάνιο αλλά όχι για κάμπινγκ, μια που όλη η περιοχή είναι βαλτώδης με καλαμιές και τα μεγάλα νερόφιδα δεν λείπουν. Αφήνοντας πίσω το στρατιωτικό φυλάκιο της Κούλας, στρίβουμε δεξιά στον ανηφορικό ασφαλτόδρομο και σε 14 χλμ πάνω στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας ξεπροβάλουν οι Ψαράδες, με την όμορφη παραλία τους και το δεύτερο κέντρο ενημέρωσης των επισκεπτών που εστιάζει στα ψάρια και την αλιεία.  

Ψαροχώρι στα 850 μέτρα υψόμετρο δεν είναι κάτι που βλέπει ο περιηγητής συχνά. Σαν χωριό οι Ψαράδες διατηρούν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και  ο προσεκτικός ταξιδιώτης θα διακρίνει πίσω από την ‘’τουριστική’’ άποψη της παραλίας μια σχεδόν πρωτόγονη ατμόσφαιρα. Σπίτια από πλίνθες και λάσπη, χρωματιστά ξύλινα μπαλκόνια, ετοιμόρροποι εξώστες, καλντερίμια, και στην πλατεία, παλιά καφενεδάκια με ξύλινα πατώματα και οροφές, με ράφια γεμάτα κονσέρβες, σοκολάτες, πακέτα μακαρόνια, σαν μικρό μπακάλικο γειτονιάς του 60’.  

Στις προσόψεις των περισσοτέρων σπιτιών ανάλογα την εποχή που θα πάτε θα προσέξετε τον μεν χειμώνα αρμαθιές με κατακόκκινες πιπεριές που απλώνονται να ξεραθούν (λιαστές, και σε ελαιόλαδο μετά) και το καλοκαίρι αρμαθιές από τσιρόνια (μικροί τσίροι). Ωραίο και σπανιότατο χρωματιστό τέμπλο έχει η εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου στους Ψαράδες. Τα έντονα γαλαζοπράσινα χρώματα προεκτείνουν το φυσικό περιβάλλον και ίσως είναι εμπνευσμένα από αυτό. Πάνω από το ιερό βήμα η σκαλισμένη χρονολογία 1901 μεταφέρει την διαχρονικότητα του σκαρπέλου του ξυλογλύπτη. 

Λένε ότι αν μια φορά περάσεις καλά, πάντα εκεί θα πηγαίνεις. Έτσι, και εμείς σας προτείνουμε να βρεθείτε στο τέλος του παραλιακού δρόμου συναντώντας τον Λάζαρο. Λάζαρος εστί, καλός ψήστης - ταβερνιάρης, φιλόξενος ξενοδόχος, γρήγορος ξεναγός και φοβερός τσιπουροφονιάς. Με την βάρκα του, για πολλοστή φορά αναλαμβάνει και πάλι την ξενάγηση στην πελώρια λίμνη. Η πρώτη βραχογραφία που αντικρίζει κανείς είναι η Παναγία Βρεφοκρατούσα που χρονολογείται το 1455. Οι καταπληκτικές βυζαντινές εκκλησίες – ασκηταριά – της  Μεταμόρφωσης (13^ος αι), της Παναγίας Ελεούσας (14^ος αι) που είναι κτισμένη στο βαθύ και σκοτεινό κοίλωμα ενός βράχου οι θαυμάσιες αγιογραφίες στα απόκρημνα βράχια της Μεγάλης Πρέσπας, τα σκαμμένα στον βράχο ασκηταριά των αναχωρητών του 14^ου – 15^ου αι αποκτούν στα μάτια του επισκέπτη θεϊκό νόημα. Πέρασαν πεντακόσια χρόνια από τότε που ο πρώτος προσκυνητής άναψε εδώ κερί, μπροστά σε αυτές τις εικόνες. 

Οι πελαργοί συναγωνίζονται τη βάρκα σε μια ‘’επίδειξη’’ ταχύτητας και τα καταφέρνουν καλά. Σύντομα θα δοκιμάσετε και εσείς την αντοχή σας, αφού η καλά κρυμμένη σε μια απο τις όχθες της λίμνης Αγ. Ελεούσα έχει περίπου 200 σκαλιά. Απέναντι, οι δύο μικρές νησίδες, του Αγ. Πέτρου και του Αγ. Παύλου με τις παμπάλαιες ορθόδοξες εκκλησίες, ανήκουν στα Σκόπια και στην Αλβανία αντίστοιχα. 

Δεύτερη, χωμάτινη αυτή τη φορά, διαδρομή ξεκινά απέναντι από τον οικισμό των Ψαράδων και μετά από μια πολύ ωραία σε θέα διαδρομή, καταλήγει σε μια ποτίστρα όπου άσφαλτος δεξιά προς Πυξό – Βροντερό - Αγκαθωτό και αριστερά προς Πύλη - φυλάκιο Κούλας. Το Βροντερό είναι το πιο ορεινό των Πρεσπών μόλις πέντε χλμ. από τα Αλβανικά σύνορα. Στο χωριό υπάρχει καφενεδάκι που ψήνει νόστιμες πέστροφες, εκεί ρωτήστε πως θα πάτε στην σπηλιά ‘’Πέτρου Κόκκαλη’’. Στην διάρκεια του εμφυλίου η σπηλιά είχε χρησιμοποιηθεί σαν ‘’νοσοκομείο’’ όπου μεταφερόντουσαν οι βαριά τραυματισμένοι αντάρτες για να χειρουργηθούν. Χειρούργος, ο πατέρας του γνωστού επιχειρηματία, Πέτρος Κόκκαλης υπουργός της ‘’κυβέρνησης του βουνού’’.  

Η ‘’κυκλική’’ διαδρομή περνά από την Πύλη ένα χωριό με εκατόν πενήντα κατοίκους που στην περίοδο του εμφυλίου βρέθηκε (όπως όλη η περιοχή των Πρεσπών) στην δίνη των συγκρούσεων ‘’φιλοξενώντας’’ μάλιστα το γενικό αργηγείο του Δ.Σ.Ε. στην κοντινή δεύτερη σπηλιά (πάει χωματόδρομος). Σύμφωνα με μαρτυρίες των ντόπιων η ‘’σπηλιά του Ζαχαριάδη’’ αποτελούσε το τελευταίο κρησφύγετο του γ.γ. του Κ.Κ.Ε. Νίκου Ζαχαριάδη, απ’ όπου κατεύθυνε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ‘’Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας’’ εναντίον του Εθνικού Στρατού, το 1948 στο Βίτσι, τότε ακριβώς που οι ένοπλοι του Ζαχαριάδη με έναν απίστευτο στρατιωτικό ελιγμό (διδάσκεται στις στρ. σχολές) απεγκλωβίστηκαν από τον Γράμμο και πέρασαν στο Βίτσι, πολεμώντας ως την άνοιξη του 1949. Κοντά στην παραλία του χωριούυπάρχουν τα ερείπια του βυζαντινού ναού του Αγίου Νικολάου (βραχογραφία του αγίου υπάρχει απέναντι από τους Ψαράδες). 

Προς στην Κούλα, ένας χωματόδρομος δεξιά, σας οδηγεί στα ‘’κρίνα’’ στον μικρό μόλο απ’ όπου παλιότερα η Ντάνα και ο αδελφός της Γιώργος, ανελάμβαναν να σας οδηγήσουν με την πλάβα τους μέσα από τις καλαμιές, έως απέναντι, στο μοναδικής γοητείας νησάκι του Αγίου Αχίλλειου που παρά το μικρό του μέγεθος έχει πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Σήμερα το νησάκι επικοινωνεί με μια πλωτή γέφυρα με την στεριά διευκολύνοντας την μεταφορά των μαθητών στον Άγιο Γερμανό αλλά και των αγαθών στο νησί.  

Ο μοναδικός οικισμός στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου αριθμεί 10 σπίτια και είναι ένας από τους παλιότερους στην Πρέσπα. Άλλοτε είχε 11 οικογένειες, ένας θρύλος που έχει διασωθεί ως τις μέρες μας διηγείται ότι δεν έπρεπε ποτέ να ξεπεράσουν, γιατί κάποιος μεγάλος κίνδυνος θα γεννιόταν. Ένας άλλος θρύλος αναφέρει ότι δεν μπορούν να χτιστούν πάνω από 11 σπίτια γιατί αν κάτι τέτοιο γίνει, κάποιο άλλο θα γκρεμιστεί.  

Το σπίτι που αντικρίζετε περπατώντας από τον οικισμό προς τον μόλο στα αριστερά σας ήταν του μπάρμπα Φίλιππα. Είναι ακριβώς ένας νεολιθικός τρόπος δομής όπως και ο τύπος του πλατυμέτωπου σπιτιού με χαγιάτι. Είναι ο αρχαιότερος – ο εθνικός μας – τύπος κατοικίας του βορειοελλαδικού χώρου. Στην ανατολική πλευρά του νησιού πολύ κοντά στον οικισμό σώζονται τα ερείπια και μικρό τμήμα της ανωδομής της επιβλητικής μεγάλης βασιλικής με τρία κλίτη που ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Αχίλλειο. Μια από τις μεγαλύτερες βασιλικές με διαστάσεις 45*23 μ.  

Πρόσφατα (καλοκαίρι 97΄) έγιναν ορισμένες εργασίες συντήρησης και ανάδειξης. Πρόκειται για έναν ναό του τέλους του 10ου Αι, πλακοστρωμένο με ορθογώνιες πλάκες. Προσέχοντας ακριβώς την μορφή τους οι επιστήμονες κατέληξαν ότι πρόκειται για λάρνακες. Οι μικρές αποτελούν τις στενές πλευρές της λάρνακας και οι φαρδιές τις κάθετες. Ανήκουν όλες σε ένα ελληνιστικό ή και της πρώιμης Ρωμαιοκρατίας νεκροταφείο, που τώρα πια γνωρίζουμε την θέση του αλλά και ότι ανήκει στην σπουδαία βορειότατη πόλη του κράτους των Ορεστών, Πλίκα . Στο διακονικό του ναού τοποθετήθηκε το λείψανο του αγίου Αχιλλείου φερμένο από την Λάρισα ενώ στο δεξιό κλίτος θάφτηκε ο Σαμουήλ. Ευδιάκριτες παραμένουν σε όλο τον ναό οι ελληνικές επιγραφές, οι ελληνικές ενθυμήσεις και τα χαράγματα έως το τέλος του 15^ου αι. αναδεικνύοντας την θρησκευτική αξία του μνημείου ανά τους αιώνες.  

Σε αυτά τα χρόνια υπήρχε η αρχιεπισκοπή των Πρεσπών (του Αγίου Αχίλλειου)  και φαίνονται ως τις μέρες μας οι 11 ζωγραφισμένες αψίδες του ιερού που στο κέντρο τους διατηρούνται ίχνη από τις επισκοπές που υπαγόταν σε αυτή. Ανάμεσα στις άλλες αναφέρονται η επισκοπή των Σκοπίων, της Κεφαλληνίας, Βέροιας κ.α. Επίσης διακρίνονται τα λείψανα του επισκοπικού θρόνου και χαραγμένος ανάγλυφα πάνω σε πέτρα ένας ερωδιός κατά τη στιγμή που δέχεται επίθεση από ένα αρπακτικό. Όλα τα ευρήματα (νομίσματα, ειλητάρια, βραχιόλια) συνηγορούν και αποτελούν αποδεικτικό στοιχείο της ελληνικής ρίζας της επιβιώσεως των ελληνικών εθίμων σε αυτούς τους πληθυσμούς στα ακρότατα σημεία της Πρέσπας. 

Σε πρόσφατες έρευνες των σκαπανέων της ιστορίας και του πολιτισμού μας σε ένα σωρό από πέτρες πάνω από τον οικισμό αποκαλύφθηκε ο ναός των Δώδεκα Αποστόλων (11^ος – 12^ος Αι.) η μνήμη των οποίων ως τις μέρες μας έμενε ζωντανή. Ο ναός έχει κτιστεί πολύ κοντά στα ερείπια ενός παγανιστικού μνημείου. Πρόκειται για μια μικρή βασιλική με τρεις αψίδες στην Ανατολή, που ανήκει στην ρωμαϊκή περίοδο. Άλλα μνημεία στο νησάκι είναι οι εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου, Παναγίας Πορφύρας.  

Φεύγοντας από το νησάκι, περιπλανώμενοι ακόμη με τις σκέψεις για το Βυζάντιο, τους βασιλιάδες, τους Βούλγαρους, την Τουρκοκρατία, θα έχετε μία εικόνα στο μυαλό σας που δύσκολα θα ξεχάσετε. Ιστορίες και θρύλοι πλανώνται παντού, καθώς η λαϊκή παράδοση αναφέρει ακόμα και σήμερα ότι τα νερά της Μεγάλης Πρέσπας έρχονται μέσα από μια υπόγεια σήραγγα, από τη λίμνη της Αχρίδας.  

Στον Εθνικό Δρυμό Πρεσπών, οι δύο λίμνες σε υψόμετρο 850 μέτρων, οι οροσειρές, το μονοπάτι Ε – 6 που φτάνει ως εδώ, οι υδροβιότοποι, με την εξαιρετικά πλούσια πανίδα και χλωρίδα, αποτελούν ένα μοναδικό οικοσύστημα, που μαζί με τα χωριουδάκια, τους θρύλους που συνοδεύουν πολλά απο αυτά, συνθέτουν εικόνες απαράμιλλου κάλλους γεννώντας συνεχώς την επιθυμία στον επισκέπτη να ξανάρθει στον τόπο αυτό πολλές φορές. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης 

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 03850

ΔΙΑΜΟΝΗ: Άγιος Αχίλλειος Ξενώνας 46601, 46112, ‘’Αρχοντικό’’ 46104, 46260, Άγιος Γερμανός, Ξενώνες 51320, 51355, ‘’το πέτρινο’’ 51344, ‘’οι Πελεκάνοι’’  51442, 51443, ‘’Τσίκος’’ 51300, ‘’Παραδοσιακός ξενώνας ‘’Άγιος Γερμανός’’ 51397, Ψαράδες Ξενοδοχείο ‘’ψαράδες’’ 46015, Ενοικιαζόμενα Δωμάτια: Λάζαρος Χριστιανόπουλος ‘’η συντροφιά’’ 46107, Αναστάσιος Δημανόπουλος 46201, ‘’το Αρχοντικό’’ 46260, Πύλη οι ομώνυμοι ξενώνες (Γυναικείος Αγροτουριστικός συνεταιρισμός) 46315, 51470, ‘’Λάρρυ’’ 46255, Μικρολίμνη Χάσος Γιώργος45931, Λαιμός Ζάρος Σταύρος 51256. Πισοδέρι : Μοδέστειος Ξενώνας 45928.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Μόνο το καλοκαίρι κοντά στην Πύλη ή την Μικρολίμνη. Σε κάθε περίπτωση ρωτήστε για ασφάλεια τους ντόπιους, μια που η περιοχή ελέγχετε αυστηρά από την αστυνομία και τον στρατό λόγω Λαθρομεταναστών. ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ: ‘’Βίγλα 1.650 μ. Υ)’’46230, Info: Ε.Ο.Σ. Φλώρινας, 28008, 22354 ή Σ.Ο.Χ. Φλώρινας 29939, 23688, Χιονοδρομικό κέντρο Βίγλας 45800 – 1.

ΦΑΓΗΤΟ: Ταβέρνα ‘’τα νούφαρα’’ 65033 πριν την δστ για Αγ. Γερμανό ή Ψαράδες. Αγοράστε τοπικά προϊόντα Πρέσπας, απο το κέντρο πληροφόρησης επισκεπτών στον Άγιο Γερμανό. Στην παραλία των Ψαράδων πολλές ταβέρνες με νόστιμους μεζέδες – ψητές πέστροφες – τοπικά εδέσματα. Επίσης στην ψαροταβέρνα του Λάζαρου απ’ όλα τα καλά. Παραγγελίες 46107.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Πρεσπών 51392, Αστυνομία 51202, Τροχαία 22111, Α’ Βοήθειες Λαιμού 51230, Λευκώνα 46284, Νοσοκομείο Φλώρινας 22555.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Κέντρο ενημέρωσης Αγ. Γερμανού51452, Κέντρο ενημέρωσης Ψαράδων 46316, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών 51211, Επίσκεψη - Περιήγηση στην Λίμνη από τον Λάζαρο Χριστιανόπουλο 46107.      Απαγορεύεται σε κάθε ιδιώτη ή περιήγηση με βάρκα στην Μικρή Πρέσπα. Οι επισκέπτες πρέπει να απευθύνονται στους ψαράδες που διαθέτουν ειδική άδεια και μόνο για συγκεκριμένα δρομολόγια. Διεύθυνση Δασών Φλωρίνης 22529, Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Μικρόπουλος Νικόλαος 7^ης Νοεμβρίου 31 Φλώρινα 28259, 22666, Γεωργιάδης Βασίλειος βενζινάδικο - βουλκανιζατέρ - λάδια - συνεργείο - Πρέσπα 51336

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Φλώρινα όλες οι εταιρείες & πριν την διασταύρωση για Αγ. Γερμανό & Ψαράδες.

ΧΑΡΤΕΣ: Πρέσπες Ο απόλυτα καλύτερος Χάρτης & Οδηγός από την ΑΝΑΒΑΣΗ 0107293541. Στέλνεται αντικαταβολή από το ‘’λίκνο’’ της Ελάτης Τρικάλων 0434071826.

ΒΙΒΛΙΑ: Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων / Θεσσαλονίκη 1994, Ελληνική Φύση / Η Καθημερινή / τόμος ΚΕ’ / Αθήνα 1998, Εθνικός Δρυμός Πρεσπών / Ελληνική Εταιρεία - Β’ έκδοση / Αθήνα 1998.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί κάποιος σύλλογος μοτοσυκλετιστών. Πληροφορίες όμως για το ταξίδι σας όλο το χρόνο βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - 42032 - Πύλη, Τηλ - Fax: 0434071826.  

Περισσότερες Πληροφορίες για τις ΛΙΜΝΕΣ ΠΡΕΣΠΩΝ  αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:  

• Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων / Θεσσαλονίκη 1994.
• Ελληνική Φύση / Η Καθημερινή / τόμος ΚΕ’ / Αθήνα 1998.
• Εθνικός Δρυμός Πρεσπών / Ελληνική Εταιρεία - Β’ έκδοση / Αθήνα 1998
• Πρέσπες / Χάρτης & Οδηγός / Π. Ματσούκα – Τρ. Αδαμακόπουλος / ΑΝΑΒΑΣΗ 2000

 ΗΠΕΙΡΟΣ – ΘΕΣΣΑΛΙΑ (3902 λέξεις)

ΜΑΤΣΟΥΚΙ – ΑΝΘΟΥΣΑ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2003

Ορεινό Κρησφύγετο

Όταν έχεις διαβάσει και έχεις ακούσει τόσα από γέροντες, ιστορίες και θρύλους για ένα τόπο, όταν στην φαντασία σου νοιώθεις να συγκρούεται ο θρύλος με την πραγματικότητα, τότε χρειάζεται να δώσεις εσύ απάντηση στα ερωτήματα. Να ταξιδέψεις εσύ, ώστε να σχηματίσεις την δική σου γνώμη. 

Τα περισσότερα αν όχι όλα τα χωριά που ανήκουν στα ορεινά της Πίνδου χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες. Της Κολώνιας στην Δυτική πλευρά του Γράμμου, της κεντρικής Πίνδου, και της λεκάνης απορροής του άνω Αράχθου, που βρισκόμαστε τώρα. Σ’ αυτές τις απότομες δυτικές πλευρές της Πίνδου, νότια από το Περιστέρι και κάτω από την Κακαρδίτσα ζει και αναπνέει το κατοικημένο χειμώνα καλοκαίρι Ματσούκι, ενώ στις πλευρές του Λάκμου υπάρχουν τα πετρόχτιστα Συράκο και Καλαρρύτες. Οι τρεις αυτοί γείτονες χωρίζονται από πλούσια σε νερά ρέματα με πολλά σημεία για κολύμπι σε μια φύση εξαιρετικά πλούσια μέσα στα καταπράσινα φαράγγια. Διαδρομές αξέχαστες βατές με street, εύκολες με enduro, πεζοπορίες απλές σε ένα χώρο που περισσεύουν της φύσης και του ανθρώπου τα επιτεύγματα.  

Το Ματσούκι στα 1100 μ. Υ ανήκει διοικητικά στα Γιάννινα και είναι το πιο απομακρυσμένο της επαρχίας Δωδώνης κάπου 85 χλμ μακριά. Από την δστ των Χριστών ανηφορίζει ο δρόμος μέσα σε ένα εκπληκτικό τοπίο και σύντομα βλέπετε ψηλά στην δυτική πλευρά της Κακαρδίτσας το χωριό. Λίγο πριν, περίπου στα 5,5 χλμ από την δστ, αριστερά σας, σ’ ένα μικρό πλάτωμα της απότομης πλαγιάς του βουνού Κριθάρια, πάνω από το Ματσουκιώτικο ρέμα, φαίνεται καθαρά το πιο απομονωμένο και απρόσιτο μοναστήρι του νομού Ιωαννίνων, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Ακριβώς στον ‘’καταυλισμό’’ δίπλα από την στάνη βλέπετε τα απομεινάρια του πρόσφατου παρελθόντος. Αυτές οι μικρές αποθήκες χρησίμευαν για τα εμπορεύματα που έφταναν ως εδώ με το λεωφορείο. Μετά, οι μαγαζάτορες του Ματσουκίου τα φόρτωναν στα ζώα και κατηφόριζαν στο ποτάμι προς το μονοπάτι που έφτανε στο χωριό. Αριστερά σας φεύγει αυτός ο χωματόδρομος που κατεβαίνει στο ολόδροσο ποτάμι ή στο πέτρινο γεφύρι ‘’του Σταφυλά’’ σε έναν τόπο όλο νερά. Η διαδρομή προς την μονή περνάει από το ποτάμι και σκαρφαλώνει σε ένα βαθύσκιωτο ανηφορικό δρόμο. Μικρή η απόσταση αλλά απερίγραπτη καθώς ανηφορίζει και η θέα όσο πάει μεγαλώνει. 

Η Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας Ματσουκίου ή Βίλιζας όπως έχει επικρατήσει, στέκει εκεί πραγματικός Βιγλάτορας εποπτεύοντας μια τεράστια περιοχή. Μικρή πεζοπορία από το λιβαδάκι της Μονής αλλά στο τέλος φαίνονται οι Καλαρρύτες, που συνδέονται με μονοπάτι σε 1ω30’ με το μοναστήρι, το Συράκο, αλλά και τα χωριά κάτω στην κοιλάδα.  Από την Μονή το μονοπάτι συνεχίζει για 45’ μέχρι το Ματσούκι. Το όνομα Βίλιζα προήλθε από τα ερείπια ενός αρχαίου φρουρίου, που βρίσκεται κοντά στην Μονή και από την Λατινική λέξη Vigilo ή την βλάχικη βέγκλιου ή αβέγκλιου, που σημαίνει φρουρώ, φυλάττω. Η Δυσπρόσιτη και απόκρημνη χαράδρα του Αράχθου αποτελούσε δίοδο επικοινωνίας με την Θεσσαλία και υπήρχαν ισχυρές ακροπόλεις – φρούρια που προφύλασσαν αλλά και έλεγχαν αυτές τις θέσεις. Μια θέση φαίνεται ότι ήταν και η Βίλιζα. 

Μια τοπική ρήση – παροιμία με πολλές παραλλαγές, που αναφέρεται από τον Άγγλο λοχαγό και περιηγητή William Martin Leake, που περιηγήθηκε την Ελλάδα από τον Φεβρουάριο του 1804 έως τον Μάρτιο του 1810, και ακόμα και σήμερα λέγεται στο Ματσούκι δίνοντας μια ιδέα της πρώτης κατάστασης στον ορεινό αυτό χώρο είναι ‘’το Κάστρο Βύλιζα, Ματσούκι χωριό, οι Καλαρρύτες μαχαλά και το Συρράκο πέντε σπίτια’’. Έμεσα αυτό μαρτυρεί ότι η μονή πριν αιώνες διέθετε οχύρωση και υπάρχει πιθανότητα να ήταν κάστρο. Κάτι που συνηγορεί υπέρ αυτού είναι οι δεκάδες μεγάλες πέτρες που υπάρχουν βορειοανατολικά σχεδόν δίπλα της. Κατά τον 19^ο Αι η ρήση αυτή δεν ίσχυε πια. 

Το Ματσούκι, από μεγάλο βλαχοχώρι της περιοχής με εργατικούς κατοίκους που είχαν δημιουργήσει εμπορικούς οίκους στην Ιταλία, στις ακτές της Αδριατικής και στα Επτάνησα είχε μόλις εικοσιπέντε σπίτια και το Συρράκο και οι Καλαρρύτες είχαν πεντακόσια το καθένα με συνολικό πληθυσμό πέντε έξι χιλιάδες ψυχές χωρίς να υπολογίζονται μερικές εκατοντάδες ανθρώπων που ασχολούνταν με το εμπόρια χωρίς να είναι από εκεί. Η ύπαρξη του ‘’κάστρου’’ της Βίλιζας σχετίζεται άμεσα με τον συνοίκηση του Ματσουκίου σύμφωνα και με την προαναφερθείσα παροιμία. Η ίδρυση της μονής ανάγεται στον 11^ο Αι αλλά χωρίς να υπάρχουν οι ανάλογες γραπτές μαρτυρίες.

Ανεβαίνοντας για τα καλά πια την χαράδρα, θα περάσετε από την μακριά στρατιωτική γέφυρα Μπέλευ μήκους 51 μέτρων. Εκεί πραγματικά το τοπίο ενθουσιάζει τον ταξιδιώτη. Μια έκρηξη φυσικού μεγαλείου με τα πλούσια παφλάζοντα νερά ακούγεται σε όλη την βαθειά χαράδρα. Αυτή, άγρια και απροσπέλαστη στέκει εκεί, μην επιτρέποντας μέχρι πριν λίγα χρόνια την καθυπόταξή της με οποιοδήποτε τρόπο. Με πλάτος στο μικρότερο σημείο της σαράντα οκτώ μέτρα και βάθος σαράντα τέσσερα ήταν αδύνατη η γεφύρωσή της με τα γνωστά μέσα της εποχής. 

Έτσι έμεινε μέχρι τα χρόνια μας που το χωριό άδειασε από τους κατοίκους του. Μόλις τον χειμώνα του ’81 ο στρατός τοποθέτησε πεζογέφυρα τύπου Μπέλευ και στη συνέχεια, μετά από τέσσερα χρόνια, ανοίχθηκε ο δρόμος μέχρι το χωριό και τοποθετήθηκε (Αύγουστος του 1985) η υπάρχουσα σήμερα σιδερένια γέφυρα Μπέλευ για αυτοκίνητα, δίνοντας ανάσα ζωής στο χωριό και στους εναπομείναντες κατοίκους. Το μεγαλείο της φύσης θα σας ενθουσιάσει και σίγουρα θα σταματήσετε να θαυμάσετε από κοντά το έργο. Πραγματικά δεν θα έχετε ξαναδεί κάτι παρόμοιο, ενώ λίγες δεκάδες μέτρα μετά, μια δεύτερη μικρότερη, τσιμεντένια γέφυρα σας επιτρέπει να ανεβείτε άνετα ως την πλατεία, συνολικά εφτάμισι χλμ από την δστ των Χριστών. Αν αναρωτιέστε πως γινόταν η συγκοινωνία έως τα πρόσφατα χρόνια η απάντηση είναι στο στόμα όλων των Ματσουκιωτών. Οι μουλαρόδρομοι και τα δύσβατα μονοπάτια προς Γιάννινα, Άρτα και οι ορεινές διαβάσεις προς Τρίκαλα με ότι, αντιξοότητες και κινδύνους παρουσίαζε αυτή η μορφή επικοινωνίας. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μαζί με τα άλλα χωριά του βόρειου τμήματος του Μαλακασίου, λόγω του οχυρού και δυσπρόσιτου του εδάφους δεν υποδουλώθηκε αμέσως στους Τούρκους. Ακόμα και μετά την άλωση των Ιωαννίνων (1431) και την υποταγή της Ηπείρου (1460), διατήρησε για αρκετά ακόμα χρόνια την ανεξαρτησία του. Οι Τούρκοι φτάνουν μέχρι τα σύνορα της Αθαμανίας, που περικυκλώνεται μεν, αλλά δεν υποτάσσεται. Οι ορεινοί βλάχικοι πληθυσμοί των Τζουμέρκων μετά από πολυετή αντίσταση κατά του κατακτητή υποτάχτηκαν τελικά, με την θέλησή τους, επειδή δεν μπορούσαν να συνεχίσουν τον αγώνα αλλά και για τα μεγάλα, αποκλεισμένα στα ορεινά ως τότε, κοπάδια τους που έπρεπε να τα κατεβάζουν στο κάμπο. 

Ακόμα και τότε όμως, οι σκληρές διαπραγματεύσεις έφεραν το Ματσούκι και τα παρακείμενα χωριά στην ισχυρή προστασία της Βασιλομήτορος (1479/1480) χαρακτηρίζοντάς τα για περισσότερους απο τρεις αιώνες Ελεύθερα ή Ελευθεροχώρια ευρύτερα γνωστά στις μέρες μας σαν Κεφαλοχώρια. Σημαντικά προνόμια που παραχωρήθηκαν ήταν η διατήρηση της θρησκείας και της γλώσσας, ενώ είχαν τοπικά δικαστήρια, εκλέγανε τους δημογέροντες, διόριζαν αγροφύλακες, εισπράκτορες φόρων κ.α. 

Οι αιώνες που πέρασαν έδωσαν στα Τζουμερκοχώρια μεγαλύτερη ανάπτυξη που αντικατοπτρίζεται ως τις μέρες μας με τις τεραστίων εξόδων ανεγέρσεις γεφυριών, εκκλησιών, μοναστηριών, αρχοντικών με περίτεχνες ζωγραφικές αναπαραστάσεις στις εισόδους και τα ταβάνια, αλλά και τις εξωπραγματικού κόστους αφιερώσεις, αγιογραφήσεις, κατασκευές πανάκριβων επιχρυσωμένων τέμπλων στις εκκλησίες. Αλλά τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Αργά αλλά σταθερά, στο πέρασμα του χρόνου η αυτονομία και τα προνόμια έπεσαν σε αφάνεια, φτάνοντας στην εποχή του Αλή πασά μόνο τέσσερα χωριά να απολαμβάνουν ακόμα τις ελευθερίες. Συράκο, Καλαρρύτες, Ματσούκι και Μελισσουργοί. Μετά την πτώση του Σουλίου (1803) αφαιρέθηκαν όλα τα προνόμια που είχαν απομείνει σ’ αυτά τα βλαχοχώρια. 

Και το Ματσούκι ήταν γνωστό για τους ραφτάδες και τις περίφημες κάπες που κατασκεύαζαν εκεί, όμως όλα αυτά τα παλιά χρόνια οι Ματσουκιώτες ασχολούνταν κυρίως με την γεωργία, τα σημάδια της οποίας φαίνονται και σήμερα στα βουνά με τις απότομες κλίσεις και τους προστατευτικούς ‘’τοίχους’’ – ξερολιθιές (αναβαθμίδες), που συγκρατούσαν τα χώματα. Έτσι εξοικονομούσαν χώρο αφού τα χωράφια ‘’κατέβαιναν’’ τη ράχη του βουνού κλιμακωτά. Τα χρόνια πέρναγαν και από το 1920 μπήκαν στην ζωή τους τα γιδοπρόβατα φτάνοντας στις μέρες μας να έχουν πετάξει σχεδόν όλοι τα αλέτρια και να ασχολούνται καθαρά με την επιδοτούμενη πλέον κτηνοτροφία, την τυροκομία και το εμπόριο. 

Το Ματσούκι δεν έχει σήμερα κάποια αρχιτεκτονική ομοιότητα με τα γειτονικά Συράκο – Καλαρρύτες. Είναι πολύ διαφορετικό χωρίς να λείπουν τα πετρόχτιστα σπίτια, παλιά αρχοντικά, το πανέμορφο σχολείο, ο πρόσφατα συντηρημένος νερόμυλος, τα εννέα! παραδοσιακά καφενεδάκια. Η εικόνα που διατηρεί στο μυαλό του ο επισκέπτης με τις περίτεχνες από σχιστόλιθο στέγες των γειτονικών χωριών ξενίζει, όταν αντικρίζει τις στέγες από φύλλα τσίγκου. Σε αυτή την ‘’λύση’’ συνετέλεσε και η δωρεάν διανομή του από το κράτος μετά τον Β’ Π.Π., σαν οικονομική ενίσχυση στα χωριά που είχαν υποστεί καταστροφές από τις δυνάμεις κατοχής.  

Όμως αυτό όσο και να επηρεάζει τελικά, η φυσική ομορφιά του τόπου και η φιλόξενη διάθεση των κατοίκων επικρατεί, παρ’ όλο που, πιστέψτε το, δεν βλέπουν τόσο συχνά ‘’ξένους’’ επισκέπτες. Είναι βέβαιο ότι αυτή η διατήρηση των παραδοσιακών πετρόχτιστων χωριών της Ηπείρου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη δρόμου αφού όπως είδαμε η επικοινωνία γινόταν από δύσβατα μονοπάτια. Το ορεινό και δυσπρόσιτο της περιοχής επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ήταν, ανάμεσα στα μετρημένα στα δάχτυλα, ίσως το τελευταίο από τα  ορεινά χωριά της Πίνδου που ηλεκτροδοτήθηκε τόσο αργά (Απρίλιος 1984), με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για το ενδιαφέρον και τις ανέσεις που ζητούν οι ταξιδιώτες.

Εδώ προς το παρόν δεν υπάρχει ξενώνας η κάτι άλλο, οπότε πρέπει να επιλέξετε κατασκήνωση ή ημερήσια εκδρομή για τα πραγματικά πολλά και ιστορικά αξιοθέατα. Το χωριό βρίσκεται σε εκπληκτική γεωγραφική θέση και πολλοί, τα τελευταία μόλις χρόνια, το επισκέπτονται ακριβώς γι’ αυτό. Η αμόλυντη φύση και οι ορεινές διαβάσεις προσδίδουν στον χώρο ονειρικές διαστάσεις. Αν σε αυτές προσθέσουμε και τις διαδρομές που διηγούνται και πραγματοποιούσαν οι γεροντότεροι τότε προκύπτει κάτι που δεν συναντούμε εύκολα στην επικράτεια πέρα και πάνω από αυτό που σερβίρεται τελευταία σαν ‘’εναλλακτικός τουρισμός’’. 

Σχεδόν όλοι οι δρόμοι στο Ματσούκι είναι στρωμένοι με τα παλιά καλντερίμια που διατηρούν άθικτη την αίγλη τους. Παρά το ότι, λέγεται και γράφεται, μακάρι οι ντόπιοι να μην μπουν σε πειρασμό να τα ‘’χαλάσουν’’ για χάρη της αυτοκίνησης. Αυτά που φτιάξανε Πραμαντιώτες μάστοροι της πέτρας θα πρέπει να φυλαχτούν  σαν κόρη οφθαλμού γιατί αποτελούν και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν πολιτιστική κληρονομιά¹ για όλους τους Έλληνες. Αυτά θα σας ‘’οδηγήσουν’’ στην γνωριμία με το χωριό και στην μεγάλη πλατανοσκέπαστη πλατεία για να γευθείτε ντόπιους μεζέδες και τσιπουράκι. Ρωτήστε πως θα βρείτε τον πρόσφατα ανακαινισμένο νερόμυλο και την ντριστέλα, μνημεία λαϊκού πολιτισμού σήμερα, που μέχρι πρόσφατα (1983 – ’85) εξυπηρετούσαν τις τοπικές ανάγκες. Το ερειπωμένο σήμερα Μαντάνι είναι στο πρόγραμμα να κατασκευαστεί από την αρχή.

Δίπλα από το παλιό ιστορικό σχολείο είναι κτισμένη η καινούργια τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Παρασκευής, με όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο και παλιές φορητές εικόνες (μια από το Σαμαριναίο Ιωάννη Παντοστόπουλο) από την παλιά εκκλησία  που κατεδαφίστηκε πρόσφατα. Περιφερειακά του χωριού υπάρχουν πέντε ξωκλήσια το καθένα με το δικό του ενδιαφέρον. Το πιο εντυπωσιακό είναι του Αγίου Αθανασίου, ακριβώς απέναντι από το χωριό, γαντζωμένο στο χείλος του γκρεμού, μόλις είκοσι λεπτά πεζοπορία. Στην ιστορία του αναφέρεται και ένα θαύμα, που έγινε ανάμεσα στην εκκλησία και τον μεγάλο γκρεμό σώζοντας ένα παιδάκι που έπεσε από εκεί και βρέθηκε 50μ πιο κάτω χωρίς να έχει πάθει το παραμικρό. 

Το ιστορικό μοναστήρι της Βίλιζας είναι από μόνο του αξιοπρόσεκτο και είναι το πρώτο που κοιτούν οι επισκέπτες, ήδη από τον κεντρικό δρόμο δίπλα από τις αποθήκες και τα μαντριά καθώς ανεβαίνουν στο Ματσούκι. Η πρώτη, μέχρις ενός σημείου σύνδεση με την μονή είναι από εκεί, για όσους θέλουν να πάνε με την μοτοσυκλέτα ή το 4*4. Η άλλη όμως, η πεζοπορική, στην ‘’Μέση’’ όπως λέγεται, είναι που κάνει την διαφορά. Αυτό το μονοπάτι που χωρά αυστηρά ένα μόνο άτομο ήταν μέχρι πρόσφατα που ανοίχθηκε ο δρόμος από το ποτάμι, η μοναδική πρόσβαση για όλους τους περιηγητές – προσκυνητές, εκτός αν έπρεπε να μεταφερθεί κάτι με ζώα. Τότε πήγαιναν από το ξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων στο μονοπάτι που από το 1980 έχει ‘’σαρίσει’’. Το άγριο και απρόσιτο σημείο που είναι κτισμένο το μοναστήρι αλλά και τα νερά από τα τρία ρέματα που κυλούν κάτω στην χαράδρα, τα κρωξίματα των πουλιών  που συνοδεύουν τον πεζοπόρο στην διαδρομή δίνουν στην ατμόσφαιρα το μέτρο, υποβάλλοντας την ανθρώπινη ψυχή σε μια νοσταλγική αναζήτηση του Θείου μυστηρίου. Σε τρία τέταρτα έχετε φτάσει στην μονή. Από εδώ περνά μια από τις παρακάμψεις του Ε – 6, το μονοπάτι Ο1 που διασχίζει τον ορεινό χώρο των Ιωαννίνων από το ύψος της Μεγάλης Γότιστας και φτάνει έως την Αθαμανία και το Γαρδίκι Τρικάλων.

Το ιστορικό μοναστήρι της Βίλιζας, με θεάρεστο έργο σε όλη την ιστορία του, αν κρίνουμε από τα 350 βενέτικα φλουριά που ξόδεψε το 1746 ο ηγούμενός Αγάπιος για το χτίσιμο της ερειπωμένης σήμερα πέτρινης γέφυρας Παπαστάθη, από την πλούσια βιβλιοθήκη του και τις πολεμίστρες, θα πρέπει να ήταν πολύ πλούσιο. Όλο το συγκρότημα της Μονής είναι εντυπωσιακό, όχι μόνο εξωτερικά με το μακρύ και ψηλό τοίχο που την περιβάλει αλλά και εσωτερικά, από την στιγμή που διαβαίνει ο επισκέπτης τον εξωτερικό μεγάλο και ευρύχωρο σε περίπτωση βροχής πυλώνα. 

Έχουν γίνει προσεκτικές εργασίες συντήρησης ενώ όλα τα κτίρια, ο περίβολος, αλλά και το εσωτερικό της μονής, το αίθριο, είναι από πέτρα και η στέγη σκεπάζεται με πλάκα. Ο χώρος πραγματικά αποπνέει κάτι θείο, ισχύ και αγώνες ενώ τα κελιά, οι αποθήκες, και οι κοινόχρηστοι χώροι βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση μετά την αναστήλωσή τους το 1970 – ’72. Δίπλα από τα κτήρια της μονής, έξω από τον φρουριακής κατασκευής τοίχο βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Πρόδρομου και δίπλα μια κομψή πετρόχτιστη στέρνα. Και το παρεκκλήσι αλλά και η μονή, είναι κατάγραφα από εξαιρετικές τοιχογραφίες το δε τέμπλο στο παρεκκλήσι του Προδρόμου είναι επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο με λεπτομερή φυτικό και ζωικό διάκοσμο. Ξεχωρίζει στον βόρειο τοίχο του παρεκκλησιού του Προδρόμου η τοιχογραφία ‘’ο ανελεήμων Χάρος’’. Όσο εισχωρεί ο επισκέπτης στον χώρο τόσο οι ιστορικές μνήμες αγκαλιάζουν την σκέψη. 

Πρόσφατα στο χωριό ιδρύθηκε Θρησκευτικό – Ιστορικό – Πολιτιστικό Μουσείο Ι. Μ. Βίλιζας. Το μουσείο εγκαινιάσθηκε από τον μητροπολίτη Άρτας κ. Ιγνάτιο στις 14 Ιουλίου 2002 με την ευκαιρία του τέταρτου ανταμώματος των βλαχόφωνων κοινοτήτων Δυτικών Τζουμέρκων που έγινε στο Ματσούκι. Στην μεγάλη αίθουσά του υπάρχουν σπάνιες εικόνες του 17^ου – 18^ου – 19^ου Αι, το μοναδικό χειρόγραφο της μονής (14^ος Αι), έντυπα βιβλία του 16^ου – 17^ου Αι, το αναλόγιο και το βημόθυρο της μονής με τον σπάνιο διάκοσμο από ελεφαντόδοντο, και δεκάδες ιερά σκεύη, αντικείμενα που συντηρήθηκαν προσεκτικά και αναδεικνύονται μέσω του μουσείου. Πραγματικά μια πολύ καλή παρουσίαση που μαρτυρά την ιστορία και την εν γένει πολιτιστική κληρονομιά του τόπου.

Επάνω από το Ματσούκι σε υψόμετρο 1910 μ βρίσκεται ο αυχένας του Μπάρου, μια από τις κυριότερες ορεινές διόδους της Πίνδου, που ενώνει την Ήπειρο με τη Θεσσαλία. Αφετηρία ήταν παλιά οι Καλαρρύτες και τέλος η Ανθούσα στο μοναστήρι της Παναγίας δίπλα από τον ποταμό Νέγκρη. Αυτό το πέρασμα δεν είχε την εμπορική σημασία άλλων της Ηπείρου και σαν διάβαση διευκόλυνε τα κοπάδια που διαχείμαζαν στον κάμπο. Αποτελούσε όμως σημαντικό στρατηγικό σημείο, του οποίου η κατοχή ήταν απαραίτητη ώστε να διακινείται ο στρατός από την Θεσσαλία στην Ήπειρο και αντίστροφα.

Η σημασία της αξιολογήθηκε επανειλημμένα κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους αλλά και κατά το διάστημα της σύγκρουσης των σουλτανικών στρατευμάτων με τις δυνάμεις του αποστάτη πλέον της Υψηλής Πύλης, Αλή των Ιωαννίνων κατά το 1821. Ο αρχηγός των οθωμανικών στρατευμάτων Χουρσίτ πασάς θεώρησε απαραίτητο να στείλει 700 αλβανούς στρατιώτες στην δίοδο για να ‘’έχει ελευθέρας τας δια της Πίνδου διαβάσεις προς Θεσσαλίαν’’. (7/3/06 Δες και Αρσενίου ‘’το έπος των θεσσαλών σελ 70 – 71). Σήμερα η διαδρομή μπορεί να γίνει και από εδώ αφού στα 170 χρόνια που μεσολάβησαν έγινε επιτέλους ο ‘’αμαξιτός’’ χωματόδρομος που συνδέει το Ματσούκι με τον Ασπροπόταμο. Μια περιοχή με πολλά κοινά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία.

Σύντομα ο δρόμος ξεμακραίνει από το χωριό και το όλο αγριάδα τοπίο γίνεται κτήμα σας. Η απόκρημνη διαδρομή ανεβαίνει περνώντας το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, ρίχνοντας κλεφτές ματιές πίσω στο Ματσούκι που σιγά – σιγά μικραίνει έως ότου χάνεται. Η πανέμορφη Κακαρδίτσα και από κοντά τα Τζουμέρκα αποκαλούνται, όχι άδικα όπως θα διαπιστώσετε, αετοφωλιές ή Άλπεις της Ηπείρου, και σίγουρα αποτελούν ένα ασύλληπτο θεϊκό τοπίο γεμάτο θρύλους και ιστορικούς αγώνες. Ανεβαίνοντας ακόμη ψηλότερα την ‘’σκάλα του αράπη’’ των ντόπιων, φαίνονται καθαρά, η διαδρομή Ο1 προς την Κακαρδίτσα και το Γαρδίκι και οι πηγές του Ματσουκιώτικου ποταμού που αναβλύζουν ανάμεσα από τα βράχια δημιουργώντας αρχές άνοιξης μεγάλους καταρράκτες, ενώ λίγο πιο κάτω η βλάστηση θεριεύει.

Σε λιγότερο από 9 χλμ και έχοντας προ πολλού περάσει τα 1800 μ. Υ δεξιά σας, φεύγει βατός χωματόδρομος²  προς τις ψηλές στάνες του Ματσουκίου που βρίσκονται στα 10 χλμ κάτω από το βουνό της Κακαρδίτσας με την ομώνυμη κορυφή στα 2429 μ. Υ. Τα μέρη αυτά αποτελούν ένα εκτεταμένο και εντυπωσιακό κομμάτι της οροσειράς της Πίνδου το ‘’τριεθνές’’ των ντόπιων αφού εδώ σμίγουν τα σύνορα τριών νομών Ιωαννίνων – Άρτας – Τρικάλων, και πέντε χωριών Ματσούκι – Μελισσουργοί – Γαρδίκι – Αθαμανία (Μουτσιάρα) και Αγ. Παρασκευή (Τζούρτζια).

Αν συνεχίσετε από την δστ θα συναντήσετε πάνω στον δρόμο προς τον αυχένα μια στάνη με σκυλιά μπορεί και ελεύθερα άλογα. Εύκολα πλέον φτάνετε στην περίφημη διάβαση του ‘’Μπάρου’’ 12 χλμ από το Ματσούκι απ’ όπου η θαυμάσια θέα και οι δεκάδες κορφές που διαγράφονται στον ορίζοντα ενθουσιάζουν τους πάντες. Από εδώ ο πετρώδης δρόμος κατηφορίζει δεξιά προς Ανθούσα (10χλμ) ενώ ευθεία συνεχίζει για λίγο και στη συνέχεια διακλαδώνεται στο εικονοστάσι με τον παππού με τις μουστάκες για εικόνισμα, οδηγώντας ή στους Καλαρρύτες (αριστερά 10 χλμ) ή δεξιά στις στάνες – πηγές Βερλίγκα & κορυφή Περιστέρι – Ανθοχώρι – Μέτσοβο (27 χλμ). 

Η διαδρομή προς την Ανθούσα είναι από αυτές που υπάρχουν μόνο στον Ασπροπόταμο, που πολύ δύσκολα θα τις συναντήσει ο ψαγμένος ταξιδιώτης αλλού. Από τα σπανά του βουνού κατηφορίζει με πολλές στροφές σε μεγάλο ελατόδασος στην τοποθεσία ‘’Νέγκρη’’ δίπλα στο ποτάμι (ιδανικός χώρος για κατασκήνωση), συναντάτε το μοναστήρι της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας, το πέτρινο γεφύρι του Μίχου καταλήγοντας στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο για την Ανθούσα (παρουσίαση του χωριού αλλά και διαδρομές από εκεί δείτε ‘’Ασπροπόταμος Πίνδου’’ Τομ Ε’ 2003), αλλά και όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου και τα Τρίκαλα. Το μοναστήρι της Παναγίας παλιά είχε και ρόλο ξενώνα (χάνι). 

Εδώ οπωσδήποτε σταματούσαν όλοι οι ταξιδιώτες - περιηγητές, τα καραβάνια, οι έμποροι της εποχής για διανυκτέρευση και ξεκούραση από την κοπιώδη πορεία τους από το Ματσούκι τους Καλαρρύτες ή το Συράκο και το αντίστροφο. Η διαδρομή από το Ματσούκι στην Ανθούσα μέσω της Ορεινής Διάβασης του ‘’Μπάρου’’ είναι συνολικά εικοσιπέντε εκπληκτικά χλμ και η καλύτερη εποχή για γίνει, είναι από τέλη Μαίου έως αρχές Νοεμβρίου.

Το Ματσούκι αλλά και τα γειτονικά Συράκο, Καλαρρύτες, τα πιο απόμακρα χωριά του νομού Ιωαννίνων. Τρία πανέμορφα κεφαλοχώρια που η μοίρα και οι άνθρωποι τα ένωσε σε καλές και άσχημες ιστορικές περιόδους. Είναι μεγάλη η ιστορία να πούμε τώρα το γιατί, το πότε, ερημώθηκε αυτή η ορεινή χώρα. Για τα σχέδια και τα προγράμματα ανασυγκρότησης και ανάπτυξης του ’50 και του ’60, για να σταματήσει η αιμορραγία και η εγκατάλειψη, μήπως τα ίδια δεν λένε και στις μέρες μας; Με μια ειδοποιό διαφορά όμως. Η αιμορραγία τώρα σταμάτησε. Δεν υπάρχουν άλλοι νέοι πια για να φύγουν.  Κακουχίες, προσφυγιά, υπανάπτυξη, μετανάστευση, διασπορά και ερήμωση κάτω από το βλέμμα μιας αδιάφορης και εξαιρετικά άστοργης διοίκησης έδιωξαν τον κόσμο που κάποτε ζούσε και ευημερούσε σε αυτά τα βουνά.

Σήμερα η διοίκηση ανήμπορη να αναστρέψει οτιδήποτε, δίχως υποδομές απορρόφησης οικονομικών βοηθημάτων, χωρίς δικούς της πόρους, επιδοτούμενη από τις Βρυξέλες μιλά και σχεδιάζει με δανεικά, ακούγοντας μόνο η ίδια τον εαυτό της σε πολυτελή, σπάταλα, ανανεωμένα γραφεία και επιδοτούμενες ημερίδες. Αυτά πράγματι άλλαξαν. Μόνο αυτά.

Ορεινοί και απομονωμένοι οικισμοί αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στην λαίλαπα του ‘’πολιτισμού’’, ειδικότερα του ‘’τουριστικού’’. Ανόθευτες αξίες, σημαντικότατα ιστορικά μνημεία, μνήμες, και πλούσια πολιτιστική - λαογραφική παράδοση που αφορούν όλους τους Έλληνες. Παρά την εγκατάλειψη και την παρακμή των χειμωνιάτικων μηνών το Ματσούκι αλλά και η Ανθούσα που βρίσκονται στη διαδρομή που περιγράψαμε εξακολουθούν ως τόποι και με ότι επιβιώνει σ’ αυτούς να αποπνέουν έναν αέρα υπερηφάνειας. Εμπνέοντας με τους συμβολισμούς τους οδηγούν πιο γρήγορα σ’ ένα πνεύμα αντίστασης και ελευθερίας. Μικροί, άγνωστοι ευτυχώς, αλλά πανέμορφοι παράδεισοι, με τα προβλήματα και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής τους, σας περιμένουν. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Πολιτιστική κληρονομιά: Στην πρώτη επίσκεψη στο Ματσούκι το 1999 είχα την τύχη να περπατήσω σε ένα από τα πολλά καλντερίμια που ξεκινούσε από τον πάνω οικισμό (μαχαλά) περνούσε ένα από τα πολλά καφενεία του χωριού (όπως έρχεται κάποιος από Ανθούσα) με κατεύθυνση τον κάτω μαχαλά και το αντίστοιχο καφενείο στην είσοδο του χωριού. Σ’ αυτή την μικρή διαδρομή είχα περάσει από ένα πανέμορφο ολάνθιστο ρέμα και τα δύο του μικρά πέτρινα γεφύρια που ένωναν τα δύο άκρα του. Μάλιστα συνάντησα και έναν κάτοικο που όλο περηφάνια έλεγε ότι και αυτός, είχε εργαστεί για την κατασκευή τους. Στην θέση αυτού του ονειρώδους τοπίου σε τρίτη επίσκεψη το 2002 έλειπε το ρέμα, το καλντερίμι και τα πέτρινα γεφύρια!. Τα πήρε (με την έγκριση κάποιων ‘’αρμοδίων υπηρεσιών;) ο άνεμος των ‘’μεγάλων έργων’’. Την θέση του πολιτισμού και των πραγματικών ΕΡΓΩΝ, με κεφαλαία, που δεν ξαναφτιάχνονται, είχε πάρει ένας φαρδύς κατηφορικός τσιμεντόδρομος ‘’για να φτάνουν τα αυτοκίνητα στα σπίτια’’. Αιώνες χρειάστηκε η φύση να φτιάξει το ρέμα και δεκάδων χρόνων εμπειρία μαστόρων έθεσαν τις βάσεις των γεφυριών.

Θα έπρεπε να είχε τεθεί φραγμός στις εντελώς ανεύθυνες ‘’ιδέες’’ αυτών που εισηγούνται τέτοιας έκτασης καταστροφές μια που οι ίδιοι δεν μπορούν να φτιάξουν κάτι αντίστοιχο και σίγουρα, δεν φτάνουν τα χρήματά τους (με τις προτάσεις τους υλοποιήθηκε το ‘’έργο’’) να αντικαταστήσουν  τα σπίτια και τις καταστροφές όταν θα έρθει η στιγμή η φύση να κάνει πάλι το δρόμο…..ρέμα. Πρέπει να το πάρουν απόφαση ότι στην αρχοντιά (πόσα χωριά έχουν πέτρινα γεφύρια μέσα στον οικισμό;…) στην πολιτιστική κληρονομιά (πόσες πέτρινες εκκλησίες, μονές ή γεφύρια έχετε δει να κτίζονται τα τελευταία εξήντα χρόνια;…) και στην ιστορική μνήμη (πόσα πραγματικά έργα θα αφήσουν στα παιδιά τους όντας υπερήφανοι γι’ αυτά;….πόσα έργα μπορούν να κάνουν που θα θυμούνται οι επερχόμενες γενιές;) δεν χωρά ‘’αξιοποίηση’’….. Δυστυχώς ακόμη και στις μέρες μας κάποιοι ζηλεύουν, φθονούν και τελικά καταστρέφουν τα έργα των παλαιοτέρων γενιών που στοιχειώνουν στην όρασή τους αφού δεν στάθηκαν άξιοι να κατασκευάσουν κάτι αντίστοιχο. 

⁽²⁾ Βατός χωματόδρομος – Info για πεζοπόρους: Ο ίδιος δρόμος στα δύο χλμ περνάει από την τοποθεσία ‘’Κριθάρια’’ απ’ όπου ήταν η παλιά Βλαχόστρατα προς την Αγία Παρασκευή (Τζούρτζια). Με τα πόδια είναι επίπονη η προσπέλαση αλλά βγάζει περίπου σε δύο χλμ στην ‘’βρύση Γκρέκου’’ (δες Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Ε’ 2003). Αν κάποτε γίνει διάνοιξη που να ενώνει την Αγία Παρασκευή με το Ματσούκι είναι βέβαιο ότι λόγω απόστασης θα περάσει από εδώ. Ο κακός χωματόδρομος συνεχίζει κατηφορικός και φτάνει στο ‘’κόκκινο ρέμα’’ ακριβώς πάνω στην στροφή (στα 8 χλμ με θέα στο Ματσούκι βαθειά κάτω) και συνεχίζει να κατηφορίζει δεξιά σας (προς τις στάνες) ενώ αριστερά συνεχίζει το πολύ απότομο (σχεδόν κάθετο) μονοπάτι Ο1 που ‘’βγαίνει’’ στην Αθαμανία και το Γαρδίκι.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος αριθμός κλήσης Ματσουκίου – Πραμάντων: 26590

Διαμονή: Σε μικρό χρονικό διάστημα θα δημιουργηθεί ξενώνας στο χωριό. Προς το παρόν η περιοχή γύρω του είναι ιδανική για σκηνές. Δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά ρωτήστε πρώτα. Info: www.ioanninanet.com/trips Κοινότητα Ματσουκίου 61437, Ξενοδοχείο ‘’Τα Τζουμέρκα’’ στα Πράμαντα 2659061336, 61590. Για τα πανηγύρια στο Ματσούκι δείτε www.epirus.org/gr/tzu_ekdil.html 

Φαγητό: Υπάρχουν εννέα καφενεία συνολικά. Αυτά που είναι ανοιχτά τον χειμώνα και σερβίρουν είναι: Μπουτσιώλης Σταύρος 61160, Μπαντάλας Σωτήρης 61934, Στραγάλης Σπύρος 61974. Επίσης τα καφενεία των: Μακρής Χρήστος,  Κωσταδήμας Σταύρος, Στραγάλης Ευάγγελος, Νάκας Ιωάννης, Γεωργίου Σωτήρης, Κωσταδήμας Δημήτριος. Οι υπόλοιπες πληροφορίες είναι ίδιες με του άρθρου Συράκο – Καλαρρύτες.

Περισσότερες πληροφορίες για το ΜΑΤΣΟΥΚΙ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Το Ματσούκι Ιωαννίνων / Α’ Ιστορικά Δημήτρης Καλούσιος / Ματσούκι 1994
• Η Βύλιζα / Δημήτρης  Καλούσιος / Ματσούκι 1992
• Νομός Ιωαννίνων / σύγχρονη πολιτιστική Γεωγραφία / Βασίλης Νιτσιάκος / Γιάννινα 1998
• Το χερσαίο Δίκτυο επικοινωνίας στο κράτος του Αλή πασά Τεπελενλή / Γ. Μακρής – Σ. Παπαγεωργίου / εκδόσεις Παπαζήση 1990

 ΗΠΕΙΡΟΣ (4304 λέξεις)

ΓΙΑΝΝΙΝΑ ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ -  ΣΥΡΑΚΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Ορεινό Πολιτιστικό Σταυροδρόμι

‘’Παρακαλώ σε σταυραητέ

για χαμηλώσου ολίγο

και δως μοι τες φτερούγες σου

και πάρε με μαζί σου

πάρε με απάνου στα βουνά

τι θα με φάει ο κάμπος’’

Κ. Κρυστάλης

Η οροσειρά της Πίνδου ορθώνεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας αποτελώντας την ορεινή σπονδυλική στήλη που διασχίζει σχεδόν όλη την χώρα από το βόρειο ως το νότιο σημείο της. Η Βόρεια Πίνδος περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους Γράμμου και Σμόλικα, φτάνοντας ως το Μέτσοβο, ενώ η Νότια Πίνδος ξεκινά από το Περιστέρι, συνεχίζοντας με την Κακαρδίτσα, τα Τζουμέρκα, την οροσειρά της Τσουρνάτας, καταλήγοντας στα Άγραφα. 

Τα βουνά και τα χωριά της Πίνδου είναι το λιγότερο γνωστό κομμάτι της Ελληνικής γης. Σε αυτή την δύσκολη και δυσπρόσιτη γεωγραφική και πολιτιστική ενότητα της Ελλάδας ψάχνοντας, ρωτώντας, ερευνώντας, ξεκινάει ένα οδοιπορικό περιπέτειας σε ένα πραγματικό καταφύγιο για ζώα και πουλιά, αλλά και γνώσης, για τον κάθε ανήσυχο ταξιδιώτη, σύγχρονο περιηγητή.

Τα Γιάννινα, πρωτεύουσα του Νομού, (βλ. Γιάννινα & Διαδρομές Τομ Γ’ 2001) ορίζουν την Ήπειρο με την μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό πόλη, με συμπληρωμένα τα 90 χρόνια από την απελευθέρωση της, μαζί με ολόκληρη την Ήπειρο στις 22 Φεβρουαρίου 1913. Την ανατολική πλευρά της Κακαρδίτσας με τα χωριά της την είδαμε (βλ. Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Ε’ 2003). Πίσω από τους βραχώδεις όγκους της είναι οι αετοφωλιές της εξ’ ίσου ενδιαφέρουσας δυτικής πλευράς της.

Η πρόσβαση γίνεται από ασφαλτοστρωμένο πλέον δρόμο ή από την Άρτα – Ράμια – Γραικικό – Άγναντα – Πράμαντα ή από Γιάννινα – Καλέντζι – Πλάκα – Άγναντα – Πράμαντα (βλ. Τζουμέρκα & Διαδρομές Τομ Α’ 1999). Για όσους οδηγούν enduro ή 4*4 δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στις διαδρομές που περιγράφουμε αφού μπορούν να συνεχίσουν το ταξίδι και την γνωριμία με την Πίνδο, φεύγοντας προς Θεσσαλία από την ορεινή διάβαση ‘’Μπάρος’’ και προς Ήπειρο από την διάβαση Αγ. Αποστόλων (μετά το Συράκο προς Μεγάλο Περιστέρι). Οι ταξιδιώτες με μεγάλα street  θα επιστρέψουν Γιάννινα από Προσήλιο – Πετροβούνι ή Άρτα από τον ίδιο δρόμο. Έτσι κ’ αλλιώς οι διαδρομές είναι εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς ενώ υπάρχουν και θαυμάσιοι παραδοσιακοί ξενώνες και στα δύο χωριά. 

Λίγο πριν το κέντρο, μέσα πλέον στο κεφαλοχώρι Πράμαντα, υπάρχει πινακίδα αριστερά προς Χριστούς. Πολλοί  λένε, ότι κατηφορίζοντας προς τους Χριστούς δεν θα έχετε ξαναδεί τέτοιο τοπίο, και πρέπει να τους πιστέψετε. Εδώ οι Άνθρωποι είναι σε πρώτο πλάνο. Μην περιμένετε πολυτέλειες, αλλά απλότητα. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει ταβερνάκι για ανασύνταξη και φαγητό ή καφέ, ενώ λίγο πιο κάτω στον φιδίσιο δρόμο βρίσκεται η δστ που οδηγεί στον  ο Ι.Ν. της Ευαγγελίστριας Μετόχι της Ι.Μ. Βύλιζας. Μετά τους Χριστούς ο δρόμος διακλαδώνεται και δεξιά ανεβαίνει στο Ματσούκι (βλ. Ματσούκι - Ανθούσα Τ Ε’ 2003) ενώ ευθεία συνεχίζει προς τα ιστορικά χωριά Καλαρρύτες και Συράκο. Και τα τρία Τζουμερκοχώρια, συγκριτικά με άλλα χωριά της περιοχής που διαθέτουν πολλούς συνοικισμούς, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα συμπαγών οικισμών, γεγονός που τονίζει περισσότερο την ιδιαιτερότητά τους. 

Η πρώτη δστ έρχεται μόλις σε 2,5 χλμ στα ‘’πέντε σπίτια’’ του μικρού οικισμού Μυστράς. Εκεί, ανεβαίνοντας προς Καλαρρύτες (υπάρχουν πινακίδες) περνάτε το παλιό πέτρινο γεφύρι ‘’του Συγγούνα’’ στην αρχή ενός πανέμορφου φαραγγιού με μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον ενώ όσο ανεβαίνετε οι απόκρημνες θέες είναι εκπληκτικές. Ολόκληρη η περιοχή είναι πλέον ενταγμένη στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Φύση 2000. Πάνω στη διαδρομή βρίσκεται η Ι. Μονή Κηπίνας αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κτισμένη σε εντελώς κάθετο βράχο σε ύψος 40 μέτρων πάνω από τον δρόμο δεν φαίνεται από πουθενά. Πολλοί επισκέπτες πέρναγαν από το πραγματικά αθέατο μοναστήρι χωρίς να πάρουν είδηση αυτόν τον απόκρημνο θρησκευτικό θησαυρό με την απεριόριστη θέα στις γύρω κορυφές. 

Σε πρόσφατη διαμόρφωση χώρου, ανοίχθηκε το μονοπάτι που οδηγεί στη μονή, έγινε ένα υποτυπώδες πάρκινγκ, τοποθετήθηκε πινακίδα ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση. Στην είσοδο της μονής σήμερα υπάρχει άνετη πρόσβαση με μικρό τσιμεντένιο ‘’γεφυράκι’’ πάνω στους δύο βράχους – βάσεις ενώ παλιότερα υπήρχε κινητή ξύλινη ‘’Λυσιά’’ που την νύχτα αφαιρούσαν με την σωζόμενη σήμερα ‘’μαναβέλα’’. Παλιότερα υπήρξαν τυχεροί που είχαν δει το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τις Δεσποτικές εικόνες καθώς και τις 15 μικρότερες του Δωδεκάορτου που μαζί με τα ωραία ξυλόγλυπτα Βημόθυρα αποτελούσαν τους κινητούς θησαυρούς του μοναστηριού. Δυστυχώς για όλους μας, η πλημμελής φύλαξή και η απουσία μοναχών κατέληξε σε καταλήστευση όλων των προαναφερομένων τον χειμώνα του 1999. 

Η Ι. Μονή σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή κτίστηκε το 1349 και ανήκει στον μικρό οικισμό Μυστράς (παλιό Αρμπορούσι ή Αρμπορίση) που περάσατε, ενώ η ονομασία του οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν οι μοναχοί που φημιζόντουσαν για την μακροζωία τους, αφού όπως λέγεται, ο τελευταίος έφυγε πλήρης ημερών στα 112 του χρόνια. Μέσα στο μοναστήρι υπάρχει σπήλαιο που σε εξερεύνηση από τον ΣΠΕΛΕΟ υπό το Στέφανο Νικολαΐδη διαπιστώθηκε ότι ήταν παλιά κοίτη ποταμού, ο οποίος άλλαξε πια ροή και βρίσκεται πλέον στο ύψος του δρόμου. Μικρή απόσταση σας χωρίζει από το βάθος της σπηλιάς. Θα δείτε τα μικρά ανοίγματα στους διαδρόμους που όμως δεν χωράει να περάσει άνθρωπος. Οι μαυρισμένοι τοίχοι από τα κεριά, την υγρασία και τα χρόνια που πέρασαν κάνουν επιβλητική την ατμόσφαιρα. 

Η διαδρομή σας φέρνει σύντομα στην γέφυρα απ’ όπου ξεκινά η όλο στροφές ανάβαση. Εκεί στο Καλαρρύτικο ρέμα ή Χρούσια, παραπόταμο του Άραχθου, αναστηλωμένο στέκεται το πέτρινο γεφύρι ‘’του Φίλου’’ σε ένα θαυμάσιο φυσικό βραχώδες τοπίο ενώ λίγο πιο πάνω σχεδόν μπαζωμένο βρίσκεται ακόμη ένα. Καινούργιες ιδέες για την ‘’ανάπτυξη’’  της περιοχής έχουν να κάνουν με φράγμα για την παραγωγή ενέργειας!. Καταστροφή δηλαδή ενός μοναδικού φυσικού οικοσυστήματος, αντί προστασία και ανάδειξη.

Το παρήγορο είναι ότι οι λιγοστοί κάτοικοι έκαναν προσφυγή στο Σ.Τ.Ε. και ευτυχώς δικαιώθηκαν σταματώντας το ‘’αναπτυξιακό έργο’’. Προς το παρόν τουλάχιστον. Αν δείτε τον τόπο, αν τον περπατήσετε ακούγοντας το βουητό των νερών, τα πουλιά και τους ήχους γύρω σας είναι βέβαιο ότι θα εκτιμήσετε την οικολογική του αξία. Ταυτόχρονα θα αναρωτηθείτε σίγουρα, τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που δεν λογαριάζουν τίποτε, ούτε καν το μέλλον των παιδιών τους, που θυσιάζουν στον βωμό της δήθεν ανάπτυξης τα πάντα.

Περνώντας το ξωκλήσι του Άγιου Χριστόφορου οι Καλαρρύτες στα 1120 μ Υ, σας υποδέχονται. Μεγαλειώδες σύνολο πετρόχτιστων σπιτιών με ψηλούς εξωτερικούς τοίχους, περίτεχνες καμινάδες και δίφυλλες πόρτες βαριάς κατασκευής, θυμίζουν φρούρια. Η μικρές ως επί το πλείστον αυλές έχουν κήπους που φυτεύουν διάφορα λαχανικά. Στο χωριό δεν μπαίνουν (ευτυχώς) αυτοκίνητα ή μοτοσυκλέτες. Ο εφοδιασμός με τρόφιμα γίνεται ακόμα με μουλάρια ή με τα πόδια μέσα από ένα πανέμορφο δίκτυο καλντεριμιών που οδηγεί παντού. Στην στενόμακρη πλατεία στρωμένη πέτρινη πλάκα, δεσπόζει ο τεράστιος πλάτανος με τις ωραίες κατοικίες με ισόγειο και δύο ορόφους αρκετές και καφενεία – ταβερνάκια που καλωσορίζουν τον περιπατητή. Τα μεγάλα και πλατιά σκαλοπάτια θυμίζουν θέατρο, και πράγματι εδώ γίνονται όλα τα μεγάλα γλέντια και οι ‘’πεζούλες’’ χρησιμεύουν για κάθισμα των θεατών. 

Ειδικά τα τελευταία χρόνια που οργανώνεται το αντάμωμα των βλαχόφωνων κοινοτήτων Δυτικών Τζουμέρκων δημιουργείτε αδιαχώρητο. Την συγκεκριμένη εκδήλωση διοργανώνουν οι κοινότητες Βαθύπεδο, Καλαρρύτες Ματσούκι, Παλαιοχώρι και Συράκο, κάθε χρόνο και σε διαφορετικό χωριό πάντα τον Ιούλιο. Τι ηπειρώτικες μουσικές και κλαρίνα, τι παραδοσιακοί χοροί από τα χορευτικά συγκροτήματα όλων των χωριών της περιοχής, πανέμορφες χρυσοκεντημένες παραδοσιακές φορεσιές και γλέντι γίνεται, μόνο αν έχετε παρουσία εδώ θα το πιστέψετε. 

Η πλατειά είναι το κέντρο της ζωής, και εκεί να πάτε, συναντώντας το υπεραιωνόβιο παραδοσιακό καφενεδάκι – παντοπωλείο και τον μόνιμο στο χωριό Ναπολέοντα. Κουβεντούλα, πληροφορίες, μεζεδάκια και θαυμάσιο τσίπουρο θα ζεστάνουν γρήγορα την ατμόσφαιρα αν είναι χειμώνας. Το καλοκαίρι ο λαμπρός ήλιος καλεί τους περιηγητές έξω στα πέτρινα καλντερίμια και τα σπουδαία πέτρινα ηπειρώτικα σπίτια με τις ψηλές μάντρες και τις μοναδικές καμινάδες. Ο τόπος αναπνέει ακόμα από την ιστορία του, και από τους ανθρώπους που γεννήθηκαν εδώ, παίζοντας στην συνέχεια σημαντικό ρόλο στα δρώμενα της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών ήταν ο Σπύρος Λάμπρου, που διετέλεσε πρωθυπουργός στα δύσκολα χρόνια του 1917, ο τυπογράφος, εκδότης, συγγραφέας Σέργιος Ραφτάνης, ο νομισματολόγος Παύλος Λάμπρος, πατέρας του Ιστορικού Σπυρίδωνος Λάμπρου. Το απόκρημνο της περιοχής και οι δεκάδες κορφές που τον περιβάλουν ενθουσιάζουν και υποβάλουν τον επισκέπτη, από παλιά.

Το 1815 πρόξενος της Γαλλίας στην αυλή του Αλή Πασά ήταν ο Pouqueville. Όταν λοιπόν σε μια περιοδεία του είδε τους ανθρώπους να ζουν πάνω στα θεόρατα αυτά βουνά έκπληκτος είπε: ‘’η τοποθεσία αρμόζει μάλλον εις αετούς και γύπας, παρά σε φιλότεχνους και φιλήσυχους ανθρώπους’’. Πραγματικά όσο παράδοξο και αν φαίνεται σήμερα, σε αυτά τα άγρια και απότομα κακοτόπια οι άνθρωποι επιδόθηκαν με θαυμαστή επιτυχία στις καλές τέχνες, στην βιοτεχνία, και το εμπόριο. Οι Καλαρρύτες και το Συράκο μαζί φυσικά με την πρωτεύουσα τα Γιάννινα συγκαταλέγονται ανάμεσα στα σπουδαιότερα κέντρα κατασκευής αργυροχρυσοχοϊκών έργων στα Βαλκάνια με συγκεκριμένα και πολλά ενυπόγραφα, κυρίως εκκλησιαστικά έργα. Ένας από τους κλάδους της καλλιτεχνικής βιοτεχνίας που γνώρισε μεγάλη άνθηση στους Καλαρρύτες με τον χρυσικό Αθανάσιο Τζιμούρη (μέσα 18^ου Αι) και τους ασημουργούς Γεώργιο Μπάφρα (1784) και Δημήτριο Δαβαρούχα (τέλη 18^ου Αι) ήταν αυτή ακριβώς η τέχνη φτάνοντας σε θαυμαστά επίπεδα καλλιτεχνικής τελειότητας και δεξιοτεχνίας. 

Κατά την εποχή της ακμής τους το τέλος του 18^ου και τις αρχές του 19^ου Αι. αποτελούσαν ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά, πολιτιστικά και εθνικά κέντρα της εποχής. Πριν την καταστροφή τους στα χρόνια του Αλή πασά αριθμούσαν χίλια διακόσια σπίτια και πέντε χιλιάδες κατοίκους οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνταν παραδοσιακά με αυτή την τέχνη, συνεχιστές της Βυζαντινής παραδοσιακής αργυροχοίας κατασκευάζοντας εξαίρετα έργα. Υπήρχαν πάρα πολλά εργαστήρια εδώ που έφτιαχναν μεταξύ άλλων, εκκλησιαστικά είδη (ευαγγέλια, δισκοπότηρα), και κοσμήματα (πόρπες, ζώνες, καρφίτσες). Θαυμαστοί τεχνίτες σκάλιζαν με φοβερές λεπτομέρειες, λαβές από όπλα, καριοφίλια, κουμπούρια, σπαθιά. 

Οι παλιοί περιηγητές αναφέρουν ότι η ‘’εμπορική κίνηση στο Συράκο και τους Καλαρρύτες έφτανε σε μέγεθος τις σπουδαιότερες Ευρωπαϊκές πόλεις της εποχής και είχαν ακτίνα όλες τις μεγάλες αγορές των Βαλκανίων (Βιέννη) μέχρι και τη Μασσαλία την Ήπειρο την Μακεδονίακαι την Θεσσαλία. Οι εξαιρετικές λεπτομέρειες άνθισαν και πολλοί φτάνουν να εργάζονται στα μεγάλα κέντρα του εξωτερικού Αυστρία, Ρουμανία, Ιταλία, Ρωσία. Στην ιστορία έχουν καταγραφεί και οι ‘’Χρυσικοί’’, που αποτελούσαν ομάδες Καλαρρυτινών που ταξίδευαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό σαν πλανόδιοι, έχοντας μαζί τους πάντα τα εργαλεία τους. Έτσι είχαν τη δυνατότητα να παίρνουν δουλειές απ’ ευθείας από τους ενδιαφερόμενους στα μέρη που περιόδευαν, τις κατασκεύαζαν και τις παρέδιδαν, συνεχίζοντας τον δρόμο τους. 

Σαν παράδειγμα της δυναμικής των επιχειρήσεων τότε αναφέρεται ότι οι έμποροι από τους Καλαρρύτες νοίκιαζαν ελληνικά πλοία (γιαυτό σε όλα τα χωριά υπάρχει Άγιος Νικόλαος) από το Μεσολόγγι, την Κορωνησία, στον Αμβρακικό ακόμα και από το Γαλαξίδι για την μεταφορά των εμπορευμάτων τους και έτσι απέφευγαν την εξάρτηση αλλά και την συναλλαγή με ξένες δυνάμεις. Όλος αυτός ο συσσωρευμένος πλούτος δημιούργησε μια αμιγώς καλλιεργημένη Ελληνική κοινωνία. Εκτός από τα πλεονεκτήματα ενός μεγάλου εμπορίου, οι Καλαρρύτες, όπως το Συράκο αλλά και πολλά από τα γειτονικά χωριά, είχαν προνόμια που τους γλίτωναν από τους εκβιασμούς του τοπικού δυνάστη πληρώνοντας κατ’ ευθείαν φόρο στην εκάστοτε βασιλομήτορα (μητέρα του σουλτάνου) Βαλιδέ Σουλτάνα.

Μετά το 1800 όμως, τα προνόμια αυτά εξαφανίστηκαν, το εμπόρια παρήκμασε και ο Αλή Πασάς ένιωσε αρκετά ισχυρός για να αποσπάσει χρήματα εκβιάζοντας ανεξαρτήτως όλα τα χωριά. Όχι μόνο τα πλούτη αλλά και η ανεξάρτητη θέση των ορεινών χωριών ενοχλούσαν τους τούρκους κάνοντάς τους να ζητούν όλο και μεγαλύτερους φόρους. Η πλεονεξία του Αλή πασά και των προκατόχων του έδιωξαν πολλούς κατοίκους που δεν άντεξαν την λεηλασία αυτού του πλούτου, για να αποζημιωθούν οι πόλεμοι και οι απλήρωτοι στρατιωτικοί μισθοί. Ενδεικτικά ο ετήσιος φόρος των Καλαριτών αυξήθηκε από δεκατέσσερις χιλιάδες σε σαράντα πέντε χιλιάδες πιάστρες και για την άδεια να έχουν καμπάνες στις εκκλησίες επιβλήθηκε φόρος που έφτασε στις 15 χιλιάδες πιάστρες. (Wace – Thompson – Οι Νομάδες των Βαλκανίων, σελ 207).

Η μεγάλη αυτή ακμή διακόπηκε βίαια τον Ιούνιο του 1821. Τότε οι τούρκοι του Χουσείν, με αρχηγό τον Ισμαήλ Πλέσα, μετά την μεγάλη μάχη της Κηπίνας (κάτω, στην θέση που υπάρχει το μοναστήρι) κάψανε το χωριό και οι άνθρωποι εγκαταλείψανε τον τόπο τους, το βιός τους και τις ασχολίες τους. Εγκαταστάθηκαν στα μεγάλα κέντρα της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Μεγάλα κοσμηματοπωλεία στην Ιταλία έχουν ιδρύσει οι οικογένειες Βούλγαρη και Νέσι. Τα Γιάννινα επίσης, και τα Επτάνησα (Ζάκυνθος) συγκέντρωσαν ένα μεγάλο μέρος από Καλαριτινούς πρόσφυγες. Έτσι στις μέρες μας, υπάρχουν απόγονοι αυτών των οικογενειών που εργάζονται, στον πατροπαράδοτο για αυτούς, κλάδο της Αργυροχοίας. Στις προθήκες του εθνολογικού μουσείου Αθηνών έχετε την δυνατότητα να δείτε από κοντά αρκετά από τα παλιά έργα τους.

Περπατώντας στα καλντερίμια θα φτάσετε στην ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου την μητρόπολη του χωριού ενώ στη συνέχει έξω από τον οικισμό προς τον Άγιο Αθανάσιο. Μέσα από το χωριό (υπάρχουν πινακίδες) ξεκινά η κατάβαση στο φαράγγι με κατεύθυνση το Συράκο. Το φαράγγι του Χρούσια ποταμού, αλλά και το φυσικό περιβάλλον γύρω από τα δυο χωριά λόγω της ιδιαίτερης οικολογικής τους αξίας, οδήγησε την ερευνητική ομάδα του Πολυτεχνείου, πριν τέσσερα χρόνια, να τα εντάξουν στον κατάλογο με τα 449 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους της χώρας μας. Παλιά αλλά και σήμερα, οι δύο οικισμοί επικοινωνούσαν από αυτό το μονοπάτι που χώνεται στο βαθύ απότομο και δύσβατο φαράγγι που τα χωρίζει. Η ιστορική ‘’σκάλα’’ των ντόπιων, που ήταν και παραμένει τόσο στενή, που δεν χωρούσαν ζώα. Το φαράγγι που διασχίζει ο Χρούσιας ποταμός, διαθέτει πράγματι εκτός από την ‘’Λισιά’’ (ξύλινη πεζογέφυρα), μια σιδερένια σκάλα κάθετη στον βράχο όπου ανέβαιναν όλοι όσοι ήθελαν να πάνε στο Συράκο.

Η χαράδρα ανάμεσα από τα δύο χωριά σε αυτή την γωνιά της Ηπείρου, οριοθετούσε τα ελληνοτουρκικά σύνορα για ένα μεγάλο διάστημα. Με την συνθήκη του Βερολίνου το 1881 απελευθερώθηκαν οι Καλαρρύτες, ενώ το Συράκο παρέμεινε στην τουρκική κυριαρχία ως το 1912. Κάπου εδώ, στα πλάγια της χαράδρας βρισκόταν και το Ελληνικό τελωνείο. Θαυμάσιο περιβάλλον με πολλά νερά προσφέρεται ακόμα και βουτιές (με τα πόδια) αν μάλιστα έχετε προμηθευτεί και φρούτα ή πρόχειρο κολατσιό μπορεί να εξελιχθεί σε ημερήσια εκδρομή. Να την πραγματοποιήσετε αυτή την πεζοπορική διαδρομή και εάν υπάρχει κάποιος στην παρέα που δεν θέλει να την κάνει, στείλτε τον απέναντι, στο Συράκο, να σας φέρει πίσω.

Η διαδρομή από τους Καλαρρύτες προς το Συράκο γίνεται άνετα και εύκολα στις μέρες μας από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο στην δστ μετά το Προσήλιο (δες road book στο τέλος). Η απόσταση είναι 20 χλμ και η διαδρομή όσο ανεβαίνει στο βουνό είναι μοναδική. Το Καλαρίτικο έχει ενωθεί πλέον με το Ματσουκιώτικο ρέμα και αργοκυλώντας πάνε να συναντήσουν τον μεγάλο Άραχθο. Μεγαλειώδη τοπία σε ένα ανηφορικό δρόμο που το χειμώνα με τους πάγους πρέπει να είναι αν όχι απαγορευτικός τουλάχιστον επικίνδυνος. Το καλοκαίρι βέβαια όλοι οι επισκέπτες κοντοστέκονται θαυμάζοντας την απέραντη θέα. 

Στην τελευταία στροφή θα δείτε το πετρόχτιστο Συράκο ευθεία απέναντί σας στα 1150 μ.Υ. Ωραίο και ταυτόχρονα αρχοντικό το θέαμα που παρουσιάζει ενώ στην γύρω περιοχή κυριαρχούν τα βράχια και η πέτρα. Πραγματική αετοφωλιά. Και στο Συράκο δεν υπάρχει οδική πρόσβαση έτσι αφήστε την μοτοσυκλέτα στο μεγάλο πάρκινγκ και προχωρήστε προς το αφρισμένο ποτάμι που γεφυρώνεται από δύο πέτρινα γεφύρια που αποτελούν στην έξοδό τους, την είσοδο στο χωριό, μέσω ενός φαρδιού καλντεριμιού. Κτίστηκαν με κόστος των οικογενειών Τουρτούρη και Δαμίρη από τους γειτονικούς Καλαρρύτες και φέρουν τα ονόματά τους. Απέναντι ο παλιός νερόμυλος σημαντικό κεφάλαιο του υλικού λαϊκού πολιτισμού έχει πάψει να προσφέρει τις υπηρεσίες του προ πολλού.

Τα σπίτια είναι χωρίς εξαιρέσεις όλα πετρόχτιστα, βαριά αρχοντικά, σαν φρούρια με στέγες από  τεράστιες πλάκες σχιστόλιθου και μικρότερες αυλές από των Καλαριτών. Αξιοθαύμαστη δουλειά έκαναν Αλβανοί και βορειοηπειρώτες πετράδες από το ’89 έως τις μέρες στην αναστήλωση ορισμένων, και στην αντικατάσταση των πολλών φθαρμένων από τον χρόνο στεγών. Στις μέρες μας, όχι μόνο στην Ήπειρο αλλά όπου υπάρχουν στέγες από σχιστολιθική πλάκα,αυτές επισκευάζονται από αλβανούς ή βορειοηπειρώτες αφού η τέχνη του ‘’πετρά’’ έχει χαθεί πλέον. 

Εντύπωση προκαλούν από την πρώτη ματιά, οι ρυθμοί αποκατάστασης και ανοικοδόμησης του οικισμού, ο καθαρισμός από τις πρασινάδες και τα μούσκλια που πιάνουν στις στέγες (με κίνδυνο να ‘’βάλει νερό’’ το σπίτι) είναι περισσότερο εμφανείς εδώ, παρά στους διπλανούς Καλαρρύτες. Δεν είναι τυχαίο που το Συράκο θεωρείται ο καλύτερα διατηρημένος παραδοσιακός οικισμός της Ηπείρου. Τρομερή εντύπωση προκαλεί στους επισκέπτες τα πανέμορφα μεγαλοπρεπή δίπατα, και τρίπατα τις περισσότερες φορές σπίτια και αρχοντικά κτισμένα από λευκή πέτρα ‘’τιτανίτη’’.

Στο πλούσιο Συράκο, αντίθετα με το τι συμβαίνει σήμερα, αναπτύχθηκε πολύ και η κτηνοτροφία η τυροκομία και το εμπόριο τυριού. Μεγάλη άνθηση επίσης γνώρισε η ραπτική τέχνη (ραφτάδες) η κατασκευή και το εμπόριο ολόμαλλων φαρδιών πανωφοριών (κάπες) για τους ναυτικούς, η υφαντική τέχνη μάλλινων ειδών αλλά και κεντημάτων, η παράδοση της βιοτεχνικής ενασχόλησης γενικότερα σε εργαστήρια χτισμένα για αυτό το σκοπό.. Ήταν και αυτό σπουδαίο κέντρο χρυσικών και κατά τον 18^ο Αι αργυροχοίας. Τα προϊόντα της υφαντικής και κυρίως οι φλοκάτες, αλλά και οι κάπες φτάνανε σε όλο το χώρο της Νότιας Μεσογείου, από τα παράλια της Πελοποννήσου και την Νότια Ιταλία έως την Μασσαλία και την Ισπανία με καράβια που ξεκινούσαν από το Γαλαξίδι. 

Το Συράκο είναι η γενέτειρα του ποιητή και λαογράφου Κώστα Κρυστάλη, το καλοδιατηρημένο - συντηρημένο πρόσφατα καλντερίμι θα σας φέρει στο σπίτι – μουσείο του. Επίσης εδώ γεννήθηκαν και διέπρεψαν ο γιατρός και πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης (1773 – 1847) πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός 1844 – 1847, και ο πρώτος που διατύπωσε το αίτημα της εθνικής ολοκλήρωσης, γνωστότερη σαν Μεγάλη Ιδέα, με τον περίφημο λόγο που εκφώνησε στην Εθνοσυνέλευση στις 14 Ιανουαρίου 1844, ο αγωνιστής του ’21 και ποιητής Γιώργος Ζαλοκώστας, ο επιφανής γιατρός Κωνσταντίνος Βουσάκης, ο ακαδημαϊκός Ιωάννης Τρικκαλινός, ο γιατρός Διονύσιος Ίκκος και πλήθος άλλων επιστημόνων, καλλιτεχνών, εμπόρων, ευεργετών. 

Ο Leake και ο Pouqueville που και οι δυο τους ταξίδεψαν στην περιοχή αυτή κατά τις αρχές του 19^ου Αι. έχουν αφήσει πολλές πολύτιμες πληροφορίες για την περασμένη ιστορία και την κατάσταση που τότε επικρατούσε στα χωριά. Σύμφωνα με μια παράδοση που επικρατούσε στους Καλαρρύτες τον καιρό επίσκεψης του Leake, οι βλάχοι είχαν εγκατασταθεί στα μέρη εκείνα (βλ. Βλαχοχώρια και προέλευση τους -  Ασπροπόταμος Πίνδου - Τόμος Ε’ 2003) διακόσια πενήντα χρόνια πιο πριν. Αν αυτό αληθεύει, θα τοποθετούσε την χρονολογία της πρώτης εγκατάστασης στον 16^ο αιώνα. Μια και η γειτονική περιοχή δεν είναι πλούσια, η χρονολογία αυτή ίσως μπορεί να ενισχύσει την θεωρία ότι δεν τους ανάγκασαν να ζήσουν σε αυτά τα λιγότερο εύφορα μέρη, παρά μετά την τούρκικη κατάκτηση. 

Η μοναδική πάντως γραπτή μαρτυρία - ένδειξη έρχεται από το 1479 (Αραβαντινός Π.) ή το 1480 (Λαμπρίδης Ι.) και αναφέρει ότι τα βλαχοχώρια Μέτσοβο, Συράκο και Καλαρρύτες  παραχωρήθηκαν στην εκάστοτε Βαλιδέ Σουλτάνα απολαμβάνοντας σχεδόν ελεύθερη Δημοτική Διοίκηση. Συμπτωματικά τα ίδια χωριά συν την Μοσχόπολη αναφέρονται ότι είναι κατά πολύ παλαιότερα επειδή βρίσκονται πάνω ή κοντά σε φυσικές εμπορικές Αρτηρίες. Στην απομακρυσμένη από τα Γιάννινα περιοχή του Συρράκου και των Καλαρρυτών όπως και στους όμορους ορεινούς οικισμούς της Θεσσαλίας διατηρείται ακόμα, πέραν των άλλων, η παραδοσιακή μορφή κτηνοτροφίας, (οι Καλαρρύτες έχουν το καλοκαίρι δεκαπέντε χιλιάδες πρόβατα – χώρια τα γελάδια), και μαζί με αυτήν πλήθος χαρακτηριστικών που έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής των βλάχων της Πίνδου όπως αυτός έφτασε ως τις μέρες μας κληροδοτούμενος από γενιά σε γενιά. 

Είναι από τους ελάχιστους πλέον χώρους στην Ελλάδα  που μπορεί ο επισκέπτης να δει και να βιώσει από κοντά τον λιτό και αγνό τρόπο ζωής. Παλιότερα οι κτηνοτρόφοι – βοσκοί κάτοικοι άφηναν το χωριό και πήγαιναν στην πεδιάδα της Πρέβεζας. Οι έμποροι και οι βιοτέχνες παρέμεναν στο χωριό εφοδιασμένοι με τρόφιμα, μεγάλα αποθέματα ξύλων και τα απαραίτητα για να ξεχειμωνιάσουν. Οι χειμώνες εδώ πάνω είναι από τους βαρύτερους στην Ελλάδα με σφοδρές χιονοπτώσεις, παγωμένους δρόμους με αποτέλεσμα να αποκόπτεται για πολλές εβδομάδες η συγκοινωνία.

Πεζοπορώντας στα καλντερίμια ο επισκέπτης ‘’ανακαλύπτει’’ θαυμάσιες πετρόχτιστες κατοικίες, κρήνες, τον ναό του Αγίου Νικολάου μέχρι πάνω στην κορυφή του λόφου που δεσπόζει η παρουσία της διαλυμένης σήμερα Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία. Επίσης η πανέμορφη εκκλησία της Παναγίας που ο θεός φρόντισε και δεν  καταστράφηκε το 1821. Εκείνα τα χρόνια με τον πλούτο τους αυτά τα χωριά και παρά τα προνόμια που είχαν βοήθησαν τα μέγιστα στον αγώνα πληρώνοντας βαρύ τίμημα από τα τουρκικά αντίποινα. 

Εδώ η Φιλική Εταιρεία βρήκε πρόθυμα βοήθεια και οργάνωση για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού. Μυημένοι στην Εταιρεία ήταν ο επιφανής Ιωάννης Κωλέττης από το Συράκο, πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός 1844 – 1847, ο Πρωτοπαπάς Σγούρος, ο Νικόλαος Γιαννίκος, ο Κωνσταντίνος Τουρτούρης¹  από τους Καλαρρύτες. Στα τέλη Ιουνίου 1821 κηρύχθηκε η επανάσταση στα μεγάλα κεφαλοχώρια της Ηπείρου παρά την ισχυρή παρουσία πεντακοσίων Αλβανών που εξουδετερώθηκαν γρήγορα, όσον αφορά το Συράκο γιατί στους Καλαρρύτες προέβαλαν ισχυρή αντίσταση αιχμαλωτίζοντας προκρίτους ως ομήρους. Ανήσυχος από την εξέγερση ο Χουρσίτ έστειλε μεγάλη δύναμη που επιτέθηκε στα δύο κεφαλοχώρια κατορθώνοντας να τους απωθήσουν και να τους υπερφαλαγγίσουν.  Οι κάτοικοι όταν αντελήφθησαν ότι ήταν αδύνατη κάθε αντίσταση πήραν ότι πολυτιμότερο είχαν και αναχώρησαν. Ελεύθεροι πλέον οι τούρκοι, μπήκαν στα χωριά (10 Ιουλίου) και τα πυρπόλησαν προξενώντας ολοκληρωτική καταστροφή, με τους κατοίκους να περνούν άλλη μια φορά τα γνωστά μονοπάτια, σαν πρόσφυγες τώρα, καταλήγοντας στα χωριά της κοιλάδας του Αχελώου όπου διασκορπίστηκαν. 

Και τα δύο χωριά μετά την τούρκικη καταστροφή και το γενικό κάψιμο που ακολούθησε, δεν ξαναβρήκαν ποτέ την παλιά τους ακμή και αίγλη στην ίδια έκταση. Η κήρυξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου εναντίον της Τουρκίας σήμανε για τους Ηπειρώτες την εκπλήρωση προσδοκιών αιώνων. Ταχύτατα συγκροτήθηκαν εθελοντικά σώματα από τις ηπειρώτικες παροικίες του εξωτερικού, κινητοποιήθηκαν οι ντόπιοι κάτοικοι σχηματίζοντας τα περίφημα ηπειρώτικα σώματα ή εντάχθηκαν στις τακτικές μονάδες του ελληνικού στρατού. Στις εικοσιτρείς Νοεμβρίου 1912 μετά από μάχη απελευθέρωσαν το Συρράκο. Αργότερα οι κάτοικοι των χωριών δούλεψαν και σαν κυρατζήδες (αγωγιάτες), καλλιεργούσαν την γη ή βόσκαγαν κοπάδια.

Κυρατζήδες, αγωγιάτες ή καραβανάρηδες πρόσφεραν πολλά στον τόπο. Κρατούσαν στα χέρια τους την συγκοινωνία, τις μεταφορές και κυρίως το εμπόριο της εποχής που φυσικά δεν είχε ουδεμία σχέση με το σημερινό. Πλούσιοι πια σε αυτές τις ορεινές δυσπρόσιτες κοινότητες δεν ήταν αυτοί που είχαν χρήματα, αλλά αυτοί που είχαν στάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, κηπευτικά κλπ να θρέψουν τις πολυμελείς οικογένειές τους. Όσες περισσότερες οκάδες ‘’έβγαζαν’’ απο τις καλλιέργειες κάθε χρονιάς τόσο ‘’πλούσιοι’’ ήταν.

Ελάχιστοι πλέον, κατοικούν τους χειμωνιάτικους μήνες στα χωριά και αυτοί είναι στους Καλαρρύτες. Όλοι όμως έρχονται το καλοκαίρι φροντίζοντας και τα πετρόχτιστα σπίτια τους και την φιλοξενία των επισκεπτών, αλλά κυρίως την συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία στην ζωή του χωριού, των εθίμων και των παραδόσεων του τόπου τους. Η θέση των δύο χωριών είναι από μόνη της πολύ εντυπωσιακή και προκαλεί την προσοχή έτσι όπως είναι κτισμένα το ένα απέναντι από το άλλο, αντικριστά στις πλευρές ενός στενού φαραγγιού, στο μέσον μιας από τις πιο άγριες και απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας.

Παλιά πετρόχτιστα γεφύρια, φαράγγια, ρεματιές με απροσμέτρητο βάθος, απόκρημνες θέες, ασημένια στον ήλιο ποτάμια, παγωμένα νερά απο πηγές. Αποχαιρετώντας το Συράκο και τους Καλαρρύτες οδηγώντας στους χωματόδρομους προς τις ορεινές διαβάσεις ή στους ασφαλτόδρομους προς τα κοσμοπολίτικα Γιάννινα και Άρτα μια σκέψη θα σας πλημμυρίζει το μυαλό στα σίγουρα. Να ξανάρθετε.

Σημειώσεις:

⁽¹⁾  Την οικογένεια Τουρτούρη την συναντάμε σε αφιέρωση στην Παναγία την Γαλακτοτροφούσα στην άλλη πλευρά του Περιστερίου πλησίον του χωριού Ανθούσα. ‘’Η παρούσα εικών γαλακτοτροφούσα επικαλούμενη, από βενετίας ηνέχθη εν έτεσιν 1761 παρά του Δημητρίου Τουρτούρη, ήτις εστίν παλαιοτάτη των Γότθων ιστορία και οίτινες εξουσίασαν εν πάλαι την Ιταλίαν και ερήμωσαν ετέραν πολλάς των ελευθεριών επαρχίας……..1778 Καλαρρύτες’’. Άλλη μια απόδειξη για το μέγεθος του εμπορίου της εποχής και τις μετακινήσεις των ίδιων των εμπόρων που κάθε άλλο παρά μικρές ήταν, αφού την συγκεκριμένη εικόνα την έφεραν από την Ιταλία. Επίσης αναδεικνύεται η σπουδαιότητα των ορεινών διαβάσεων της Πίνδου στις μετακινήσεις των κοπαδιών αλλά και στο διαμετακομιστικό εμπόριο. Ήταν τόσο καίριας σημασίας αυτές οι διαβάσεις που ένα χρόνο μετά την αρχή του Ρωσοτουρκικού πολέμου, το 1807, ο Θύμιος Βλαχάβας και τον Ιανουάριο του 1808 ο Κατσαντώνης σχεδίαζαν κίνημα εναντίον του Αλή Πασά. Με τον Βλαχάβα συνεργάστηκε ο αρματολός του Μετσόβου Δεληγιάννης και ο Ευθύμιος Στορνάρης, καταλαμβάνοντας τα περάσματα από το Μέτσοβο και τους Καλαρρύτες ώστε να αποκόψουν την επικοινωνία της Ηπείρου με τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Εξέγερση τότε δεν εκδηλώθηκε αλλά η κίνηση ήταν ενδεικτική της σπουδαιότητας των περασμάτων – διόδων.

Διαδρομή Καλαρρύτες - Συράκο

1.     0,0  Καλαρρύτες (στην έξοδο του χωριού),

2.     8,2 χλμ       1^η Δστ για Συρράκο

3.     11,4 χλμ      Προσήλιο

4.     12,5 χλμ      2^η Δστ δεξιά Συρράκο 7 χλμ, Αριστερά Παλιοχώρι - Πετροβούνι - Γιάννινα σύνολο 53 χλμ.

5.    20 χλμ Συρράκο.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης Καλαρρυτών: 26590, Αυτόματος Αριθμός Κλήσης του Συρράκου είναι ίδιος με των Ιωαννίνων: 26510

ΔΙΑΜΟΝΗ:  Καλαρρύτες Ναπολέων & Αικατερίνη Ζανγκλή 2659061518, 2651048843, Κοινοτικό Ξενοδοχείο: Ευριπίδης & Παύλος Πατούνης 62235, 26510 79917, 31795, 693927072, Συρράκο: Δημοτικός Ξενώνας Γαλάνης Δημήτριος 53569, 53444, 73394, 6974731928, Πόπη Ντόντορου 53540, 66210.

ΦΑΓΗΤΟ: Στα Πράμαντα στους Χριστούς και τους Καλαρρύτες θα βρείτε ψησταριές – ταβέρνες, παραδοσιακά καφενεία όλο τον χρόνο. Στο Συράκο υπάρχει ο ξενώνας που φτιάχνει φαγητό για τους χειμωνιάτικους επισκέπτες. Το καλοκαίρι ανοίγουν όλοι. Δοκιμάστε κατσίκι και βραστό, ελιές, τυριά και ομελέτες σπέσιαλ με λουκάνικο. Καφενείο στους Χριστούς, 2659061296 Βασίλειος Ρούμπος, Καφενείο στο Συράκο 2651053296.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Κοινότητα Καλαριτών 61520, Κοινότητα Συράκου 53297, 53290, Δήμος Πραμάντων: 2659061231,Α’ Βοήθειες 2659061206, Αστυνομία 2659061205.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.syrrako.gr www.pramanta.gr/news/kathreftis www.epirusnews.gr/tours/ioannina Για τις εκδηλώσεις στο Συράκο και τους Καλαρρύτες δείτε www.epirus.org/gr/tzu_ekdil.html Συνεργεία- Βουλκανιζατέρ Άρτα Σχίζας Γιώργος 2681027528, Μαυροδήμος Ελευθέριος 2681073625, Παππάς Ευάγγελος 2681072643, Γενικό συνεργείο Παναγιώτου Σταύρος 2681027138, 70397, Γιάννινα Δήμου Γιώργος 2651079335, Τζίμας Απόστολος2651072350.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην περιοχή των Τζουμέρκων γενικά υπάρχουν βενζινάδικα στο Γεφύρι της Πλάκας SHELL, στο Αθαμάνιο Μαμιδάκης και SHELL, έξω από το Βουλγαρέλι και στην Α. Καλεντίνη, SHELL.

ΧΑΡΤΕΣ: Οι πιο ακριβείς είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 01-8842811. Αγοράστε 2 φύλλα 1: 100.000, Μέτσοβο, Πέτας, ή 4 φύλλα 1 : 50.000, Μέτσοβο, Πράμαντα, Άγναντα, Πέτας.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.Μ.Ι.Λέσχη Μοτοσυκλετιστών Ιωαννίνων Ανεξαρτησίας 130, http:lemimoto.freeshell.org   Τηλ - Fax: 2651048501, 78670, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων Τηλ - Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για το ΣΥΡΡΑΚΟ – ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ  αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Συράκο – Καλαρρύτες ΕΡΤ 2 1983
• Οι Νομάδες των Βαλκανίων / Alan J. B. Wace – Maurice S. Thompson / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1989
• Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι) / Gustav Weigand / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2001
• Τα Μοναστήρια τα Ηπείρου / Δημήτρης Καμαρούλιας / εκδόσεις Μπάστας – Πλέσσας Αθήνα 2000
• Ήπειρος / Εκδοτική Αθηνών / Αθήνα 1997
• Ακολουθώντας τον Άραχθο / Περιοδικό Κορφές Τα1150 Ιούλιος – Αύγουστος 2001
• Σπήλαιο Κηπίνας / Περιοδικό Κορφές Τα106 Μάρτιος – Απρίλιος 1994
• Συράκο – Καλαρρύτες / Κώστας Ζυρίνης / Περιοδικό ΓΕΩ Τα5 Ελευθεροτυπία 13 Μαίου 2000
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις   Τεγόπουλος – Μανιατέας Αθήνα 1997

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ (6685 λέξεις)

ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ – ΟΙ ΠΗΓΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2003

Οι Πηγές της Ζωής

Μια από τις ομορφότερες περιοχές στην Ελλάδα για καλοκαιρινές διακοπές ή για ολιγοήμερες χειμωνιάτικες αποδράσεις από την πόλη, είναι ο ορεινός Χώρος απ’ όπου πηγάζει ο Αχελώος. Ολόκληρη η τεράστια αυτή περιοχή είναι ενταγμένη στο δίκτυο οικοτόπων ‘’Φύση 2000’’, αφήνοντας ελπίδες ότι θα παραμείνει παρακαταθήκη για το μέλλον. 

Αν θέλαμε να βάλουμε κάποια όρια στην περιοχή του Ασπροποτάμου ώστε να περιηγηθείτε σε όσο το δυνατόν περισσότερα αξιοθέατα στην ζώνη των πηγών του θα καταλήγαμε στο Περιστέρι (2295 μ .Υ), ο Λάκμος των αρχαίων μας προγόνων απ’ όπου πηγάζει, και την Κακαρδίτσα (2429 μ. Υ) το έκτο κατά σειρά ύψους βουνό της Πίνδου.

Σε ένα ευρύτερο περίγραμμα ανήκουν τα χιλιοτραγουδισμένα βουνά της Νότιας Πίνδου που αγκαλιάζουν τον μυθικό ποταμό στην πορεία του. Το Βόρειο τμήμα καλύπτει η Μοράβα ενώ το Ανατολικό οριοθετείται από τον Ορεινό όγκο της Τριγγίας (2204 μ. Υ), Δυτικά τα απόκρημνα Τζουμέρκα (2393 μ. Υ). Στο ‘’μέσον’’ η Νεράιδα (2074 μ. Υ) Νότια το βουνό Χατζής (2038 μ. Υ) με τον σχηματισμό του Αυγού (2148 μ Υ). Στα ανατολικά ο Κόζιακας (1901) υψώνεται σαν φυσικό φράγμα προς τον Θεσσαλικό κάμπο κλείνοντας στην αγκαλιά του τον Ασπροπόταμο. Στα βουνά του, στην ισοϋψή των 900 έως 1200 μ. και ψηλότερα έχει κτισθεί ένας μεγάλος αριθμός χωριών σε κοντινές αποστάσεις το ένα από το άλλο. Ιστορικές εκκλησίες, ανθρώπινα, αλλά και φυσικά μνημεία αληθινά έργα τέχνης, υπάρχουν σε όλα τα χωριά που διασχίζετε.

Η περιοχή είναι ευρύτερα γνωστή σαν Δασικό Σύμπλεγμα Ασπροποτάμου που στο σύνολό της είναι μια συγκροτημένη μεγάλη δασική έκταση με φυσιογραφική μοναδικότητα, καταλαμβάνοντας τις απαρχές της λεκάνης απορροής του ποταμού Αχελώου (Ασπροποτάμου). Λέγεται Σύμπλεγμα γιατί είναι οκτώ δάση μαζί, το ένα κοντά στο άλλο, ώστε όλα μαζί να απαρτίζουν ένα μοναδικό για την χώρα μας σε έκταση και ομορφιά, δάσος Ελάτης κυρίως, με μίξη σε ορισμένες περιπτώσεις και μερικών άλλων δασοπονικών ειδών, όπως Οξυάς, Μαύρης Πεύκης και Δρυός. 

Στην περιοχή ξεκίνησε μετά το 1950 από τη δασική υπηρεσία η εφαρμογή της πρότυπης εκμετάλλευσης δασών, που δίνει την πρώτη ύλη στην μοναδική στη χώρα μας κρατική βιομηχανία ξύλου με έδρα την Καλαμπάκα.    Δασολόγοι, Δασοκόμοι, Δασοφύλακες και Δασεργάτες δώσανε τον καλύτερο εαυτό τους με αναδασώσεις και υλοτομίες εξυγίανσης ανοίγοντας ταυτόχρονα τους πρώτους δασόδρομους, που εκτός από την εκμετάλευση των δασικών προϊόντων συνέδεσαν για πρώτη φορά με αυτοκίνητο όλα τα ορεινά χωριά της περιοχής.

Έγινε τόσο καλή επιστημονική εκμετάλευση, που αργότερα, αυτό το πρότυπο με τις ίδιες βάσεις επεκτάθηκε με επιτυχία σε όλα τα δημόσια δάση της χώρας. Η συνολική έκταση των οκτώ αυτών δασών (Δολιανών, Κρανιάς, Πολυθέας, Στεφανίου, Καλλιρρόης, Κατάφυτου, Ανθούσας, Χαλικίου ) ανέρχεται σε 280.000 στρέμματα από τα οποία τα125.000 στρ. είναι δασοσκεπής, 36.000 στρ. έκταση μερικώς δασοσκεπής, 76.000 στρ. υποαλπική περιοχή (θερινοί βοσκότοποι) και τα υπόλοιπα 43.000 στρ. άγονες εκτάσεις, οικισμοί, θαμνότοποι κλπ. Αρκετές από αυτές τις περιοχές ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι συνεκμεταλλεύονται τα δάση, έχουν δικαίωμα ξύλευσης και βοσκής για τα επιδοτούμενα κοπάδια από πρόβατα ή γελάδια. 

Σε όλη τη διαδρομή, όσο προσεγγίζετε το ‘’κέντρο’’ της τόσο γίνεται αισθητή η παρουσία του νερού σαν ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του περιβάλλοντος. Σε αυτά τα ποτάμια και τα ρέματα υπάρχει μικρή παρουσία της ξακουστής για τη νοστιμιά της Πέστροφα Ασπροποτάμου (Truta Fario), ενώ μέσα στα δάση υπάρχουν πιθανότητες να συναντήσετε Άγρια Ζώα, όπως Αλεπού, Λαγός, Αγριόχοιρος, και σπανιότερα κάποιο Ζαρκάδι. Η περιοχή είναι από τους λίγους εναπομείναντες βιότοπους της αρκούδας και συχνά οι επισκέπτες αλλά και οι ειδήμονες αναφέρουν την παρουσία της. Η πλούσια πανίδα της περιοχής συμπληρώνεται αρμονικά όπως γίνεται στις λιγοστές παρθένες περιοχές της χώρας μας με την παρουσία πτηνών σαν την ορεινή πέρδικα, την τσίχλα, το αγριοπερίστερο, δρυοκολάπτες, φάσες, και όλα σχεδόν τα είδη των ενδημικών μικροπουλιών.

Η πρόσβαση σε αυτό τον υπέροχο κόσμο των νερών και των δασών γίνεται από δύο ορεινές ‘’εισόδους’’. Είτε απο το ‘’Χάνι Μουργκάνι’’ περνώντας από το κεφαλοχώρι Καστανιά στα Βόρεια (δες Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Α’ 0-300) ή απο την Κοσμοπολίτικη Ελάτη στα Δυτικά (δες Ελάτη - Περτούλι Τομ Α’ 0-300). Η είσοδος στο σύμπλεγμα από την δίοδο της Καστανιάς στην θέση Κιάτρα Μπροάστα (ορθή πέτρα1400 μ. Υ), παρουσιάζει ένα θέαμα φυσικού μεγαλείου, χωρίς να αφαιρεί κάτι από την μεγαλειώδη ομορφιά της εισόδου από την Ελάτη και το Περτούλι.Ολόκληρη η Ασπροποταμίτικη χώρα αποτελεί μνημείο φυσικής ομορφιάς με διακριτική ανθρώπινη παρουσία και εκπληκτικά διατηρημένη άγρια πανίδα και χλωρίδα.

Όλα τα χωριά της περιοχής προσφέρουν καλή διαμονή το καλοκαίρι. Όμως το πιο όμορφο σημείο για διαμονή ή στάση για ανασύνταξη, όλες τις εποχές είναι ο καινούργιος ξενώνας του Ασπροποτάμου ‘’Πύργος Μαντάνια’’ του Γιώργου Μπάμπου και του Λάμπρου Παπαγεωργίου, από τις μεγαλύτερες και καλύτερες ιδιωτικές επενδύσεις των τελευταίων δεκαετιών. Ο πετρόχτιστος φρουριακής κατασκευής ‘’Πύργος’’ λειτουργεί από τις αρχές του 2001 στο ίδιο σημείο που μέχρι τον Β’ Π. Πόλεμο ήταν ντριστέλες, τα υπαίθρια ‘’καθαριστήρια’’ της εποχής, που έπλεναν τα βαριά κλινοσκεπάσματα (χαλιά – βελέντζες). Στα άφθονα νερά του Σκληνιασώτικου και Κρανιώτικου ρέματος που εδώ πια είναι ενωμένα υπήρχαν και μαντάνια ή κοπάνες, που με τις παλινδρομικές κινήσεις τους χτυπούσαν τις βελέντζες, τα σκουτιά, τα ‘’μαλλιότου’’ (χοντρό πανωφόρι) , τα μάλλινα και τα φλοκωτά υφάσματα γενικά, για να ‘’δέσουν’’. Άλλωστε στην κοντινή Κρανιά και Στεφάνι είναι γνωστή η ύπαρξη ανεπτυγμένης βιοτεχνίας αυτών των ειδών που τα έφερναν εδώ για την τελική επεξεργασία.

Μόλις σε δύο χλμ από εδώ, στην κεντρική δστ που ονομάζεται ‘’Τρία Ποτάμια’’ ή Τριπόταμα έχει την έδρα της η Διευρυμένη κοινότητα Ασπροποτάμου.Στην πραγματικότητα τα τρία ποτάμια είναι...ο Άνω ρους του Αχελώου, που πλέον ενισχύεται από τα δύο ενωμένα ρέματα Σκληνιασώτικο – Κρανιώτικο, που συναντήσατε πιο πάνω και φτάνουν έως εδώ. Η καινούργια Διευρυμένη Κοινότητα αγκαλιάζει όλα τα χωριά του Άνω Αχελώου, Χαλίκι, Ανθούσα, Κατάφυτο, Στεφάνι, Πολυθέα, Καλλιρρόη, Μηλιά, Κρανιά, Δολιανά και Αγ. Παρασκευή. 

Γεωγραφικά και ιστορικά η διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου περιλαμβάνει και τα χωριά Γαρδίκι, Αθαμανία, Δροσοχώρι, Άγιος Νικόλαος, Δέση πράγμα που αγνοεί η πρόσφατη διοικητική διαίρεση (Καποδίστριας). Αυτή η αυθαίρετη διαίρεση ενιαίου ιστορικά και πολιτιστικά χώρου είναι ατυχής από την μεριά της διοίκησης όμως σε τίποτα δεν εμποδίζει τον περιηγητή να χαρεί τα πανέμορφα, ‘’ξεχασμένα’’ χωριά του Ασπροποτάμου που  προσεγγίζονται ή οδηγώντας πάνω σε παμπάλαια μονοπάτια, που στις μέρες μας καλύπτονται απο άσφαλτο ή περπατώντας μέσα στα πανέμορφα δασικά συμπλέγματα των χωριών.

Στο νεόκτιστο πετρόχτιστο Διοικητήριο περιλαμβάνονται μερικά μοναδικά κτήρια που έλειπαν από την θαυμάσια περιοχή. Σκοπός τους είναι να ενημερώνουν τον επισκέπτη για όσα θα δει και θα βιώσει στην περιοχή. Περιλαμβάνουν, εκτός τις διοικητικές υπηρεσίες, ιατρείο, ξενώνα, κέντρο ενημέρωσης επισκεπτών, κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης – εκπαίδευσης που δημιουργήθηκε με την συνδρομή του ‘’Αρκτούρου’’, κέντρο και σχολή κανό – καγιάκ με δικό της ιατρείο, κ.α.  Όλο το εκπληκτικό οικοσύστημα γύρω από το Διοικητήριο πλαισιώνεται από απέραντα ελατοδάση και παραποτάμιους πλαταναιώνες. 

Οι πινακίδες στην κεντρική δστ δείχνουν το δρόμο προς Κατάφυτο, Ανθούσα, Χαλίκι. Και τα τρία χωριά είναι τα πιο απομακρυσμένα από τα Τρίκαλα (101 χλμ το Χαλίκι) αγκαλιασμένα από βουνά. Βαθιά και ψηλά στον ορεινό όγκο έχει τις πηγές του ο Ασπροπόταμος. Η διαδρομή γεμάτη εναλλαγές τοπίων δίνει την αίσθηση ότι πορεύεστε σε στενό φαράγγι. Ευτυχώς υπάρχουν καταπράσινα ανοίγματα, λιβαδάκια με παχύ χορτάρι, ανάμεσα στις υδάτινες στροφές που έχει δημιουργήσει στο πέρασμά του ο ποταμός. Μόλις πέντε χλμ και ενώ στα αριστερά σας αργοκυλάει ο Αχελώος, στα δεξιά σας η δστ οδηγεί σύντομα στο Κατάφυτο (παλιό Κόττορι) – όνομα και πράγμα – χτισμένο στις δασωμένες πλαγιές της Οξιάς (1545 μ. Υ) ότι πρέπει για αξέχαστες, πεζοπορικές διαδρομές, με δεκάδες πανέμορφα πετρόχτιστα σπίτια των αρχών του αιώνα. 

Παλιότερα το χωριό ήταν από τα λίγα κατοικημένα του ορεινού χώρου και τον χειμώνα, πράγμα που αποδεικνύεται από το ότι ήταν, η χειμερινή έδρα του Δήμου Λάκμωνος (ΦΕΚ 126 31/ 3/1883), με τους κατοίκους να ασχολούνται με την υλοτομία και την κτηνοτροφία. Η αρχή της εγκατάλειψης και της αλλοίωσης της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας, άρχισε με τους σεισμούς του 1967. Η τότε δικτατορική ‘’κυβέρνηση’’ έκτισε με την βοήθεια του στρατού σπίτια στα Τρίκαλα, και όποια από τις πληγείσες οικογένειες ήθελε το αγόραζε έναντι κρατικού δανείου 11.000 έως 50.000 δρχ, αφού όμως πρώτα εγκατέλειπε το χωριό (και το πετρόχτιστο σπίτι του). Πολλοί τότε έφυγαν και στην συνέχεια η εγκατάλειψη ήταν θέμα χρόνου. Έτσι σε ολόκληρη την περιοχή Ασπροποτάμου αλλά και στα γειτονικά χωριά της Άρτας και της Ηπείρου τα παλιά παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια με τις πλάκες στην σκεπή αντί να επισκευαστούν, παραχώρησαν την θέση τους στην εγκατάλειψη και στον τσίγκο ή στην καλύτερη των περιπτώσεων σε κεραμίδια. 

Μια άλλη τρομαχτική καταστροφή άρχιζε……και στις μέρες μας πια, είναι ορατό το αποτέλεσμα. Όλες οι κοινότητες της περιοχής ‘’είχαν ρεύμα’’ τουλάχιστον για τον κοινοτικό φωτισμό, δωρεάν από το 1940, με ένα σύστημα που κατασκεύασε κάποιος Χαλκιδαίος ονόματι Σαλταγιάννης. Όπως είπαμε πιο πάνω όλα τα χωριά χρησιμοποιούσαν το πλούσιο υδάτινο στοιχείο του ποταμού έχοντας δεκάδες ντριστέλες, μαντάνια, και υδρόμυλους. Σε αυτά τα υπάρχοντα μαντάνια ο Σαλταγιάννης πρόσθεσε γεννήτριες οι οποίες με το νερό σαν κινητήρια δύναμη παρήγαγαν ρεύμα. Απλές κατασκευές που τότε θεωρήθηκαν δικαιολογημένα ευλογία για τον τόπο σε μια εποχή που πάνω από τη μισή Ελλάδα στερούταν αυτού του αγαθού.

Στο Κατάφυτο βρίσκεται η αξιόλογη διώροφη πετρόχτιστη ‘’Νίκειος Σχολή’’, (το σχολείο), η αξιοζήλευτη βασιλική του Αγίου Νικολάου (1786) με ένα έντονα χρωματισμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο με δράκοντες και λέοντες, δεκάδες φορητές εικόνες – μια μάλιστα έχει τον φουστανελοφόρο άγιο Γεώργιο εκ’ Μετσόβου – και εντυπωσιακές  τοιχογραφίες. Επίσης υπάρχει στην άκρη του χωριού, αναστηλωμένος πλέον, ο παλιός νερόμυλος. Την φιλοξενία στον ξενώνα, και τους μεζέδες των επισκεπτών αλλά και των ντόπιων έχει αναλάβει ο Λάκης και ο αδελφός του Κώστας Βούκιας στο μοναδικό καφενεδάκι του χωριού. Αν τύχει και είναι εκεί η μητέρα τους είναι βέβαιο ότι η γευστική χωριάτικη πίτα (ειδικά αν την παραγγείλετε πιο πριν) θα είναι έτοιμη. Εκπληκτική διαδρομή στο δάσος των βελανιδιών αρχίζει από τον ανηφορικό τσιμεντόδρομο δίπλα από την παιδική χαρά με κατάληξη την όμορφη Καλλιρρόη.

Συνεχίζοντας τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο προς το τελευταίο χωριό του Ασπροποτάμου, το Χαλίκι, φτάνετε στην διασταύρωση προς  Ανθούσα (παλιά Λίπιντζα), και μόλις 1 χλμ φτάνει για να ξεπροβάλει το γραφικότερο ίσως χωριό στα 1150 μ υψόμετρο. Στην είσοδό του υπάρχει το ομώνυμο πέτρινο γεφύρι ‘’της Ανθούσας’’, μεάνοιγμα τόξου 7.10 μ.Ο Παραδοσιακός οικισμός της Ανθούσας έχει κυρηχθεί διατηρητέος (ΦΕΚ 594/Δ/ 13/11/78). Στον οικισμό συναντούμε λίγα παλιά πετρόχτιστα σπίτια, δεκάδες μνημεία, και δύο σημαντικά πανέμορφα αρχοντικά με ισόγειο και δύο ορόφους σκεπασμένα με πλάκα. Το αρχοντικό Παπαστεργίου απέναντι από την πλατεία, στον λόφο που είναι κτισμένο το ξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, ένα από τα ελάχιστα σπίτια που δεν κάηκε στον πόλεμο και αυτό επειδή οι ιταλοί το χρησιμοποιούσαν για διοικητήριο. Και το αρχοντικό του Ανδρέα Σίμου, στον δρόμο πάνω από την εκκλησία των Αγίων Πάντων.

Επίσης αξιόλογη η Αγ. Παρασκευή στην Βόρεια άκρη του χωριού με ωραιότατες τοιχογραφίες του 1736. Και αυτός ο οικισμός είχερεύμα από τα μαντάνια το 1952,ενώ οι μνήμες της παλιότερης γενιάς ξυπνούν στην εκκλησία του Αγ Ιωάννου που την εποχή του εμφύλιου λειτουργούσε νοσοκομείο για την περίθαλψη των ανταρτών. Στην μεγάλη πλατεία του χωριού είναι η ονομαστή μαρμάρινη ‘’βρύση του παππού’’. Ο Πραμαντιώτης λαϊκός τεχνίτης που την φιλοτέχνησε θέλησε πιθανότατα να δώσει την μορφή του Ρήγα Φεραίου. Πάνω από την πλατεία είναι η μεγαλόπρεπη εκκλησία των Αγίων Πάντων (1786) που εορτάζει την Κυριακή των Αγίων Πάντων (6 Ιουνίου), στήνονται τους καλοκαιρινούς μήνες πανηγύρια όπως τα θέλει η παράδοση, (Αγ. Παρασκευής - Προφήτη Ηλία) και πράγματι αν παρευρεθείτε, θα μείνετε έκπληκτοι απο την παρουσία νέων ανθρώπων.

Το καλοκαίρι λειτουργεί ο ξενώνας και δίνετε η ευκαιρία να γνωρίσετε όλες τις πανέμορφες διαδρομές, να μαζέψετε μανιτάρια, γευματίζοντας μέσα στο μεγαλύτερο και πλουσιότερο δάσος Οξιάς στην Ελλάδα, περιπλανώμενοι ανάμεσα στα εξ’ ίσου όμορφα δάση Ελάτης, Βελανιδιάς ή ακόμη στο Στεφάνι - Ανήλιο – Μαλακάσι - Μέτσοβο μέσα απο μυθικούς σαν σε Όνειρο ‘’δρόμους’’. Όλοι οι ντόπιοι φεύγουν αρχές Οκτώβρη και το χωριό σχεδόν ερημώνει για όλο τον χειμώνα. Κάτι που δεν περνάει απαρατήρητο είναι τα καινούργια σπίτια που κτίζονται. Καλή η προσπάθεια της Πολιτείας που κήρυξε τον οικισμό παραδοσιακό και διατηρητέο όμως χρειάζεται η οικονομική συμβολή της ώστε τα μνημεία να διατηρηθούν αλώβητα από το χρόνο τα δε καινούργια σπίτια που κτίζονται ή οι νέες προσθήκες στα παλιά να έχουν κάποια αρχιτεκτονική σχέση με τα παλιότερα.

Δύο ωραίες πεζοπορικές διαδρομές περιμένουν τους επισκέπτες στην Ανθούσα. Η πρώτη ξεκινά από την πλατεία του χωριού ακολουθώντας τα κίτρινα και μπλε σημάδια. Αφήστε πίσω τα σπίτια του χωριού, ανηφορίζοντας στο καλντερίμι, ψηλά πάνω από το Ανθουσιώτικο ρέμα. Εντυπωσιακή αρχή μιας εξ’ ίσου εντυπωσιακής συνέχειας. Μετά από πορεία 30’ κατεβαίνετε στον κεντρικό ασφαλτόδρομο αφήνοντάς τον αμέσως κατηφορίζοντας με μικρή κλίση προς το δάσος. Ακολουθώντας τη ροή του Καπραλιώτικου ρέματος μέσα στο πυκνό δάσος για 20’ μέχρι να βγείτε στο ξέφωτο. Περνάτε τα ερείπια του πέτρινου γεφυριού ‘’στο μοναστήρι’’ και τις Κρανιές, δρασκελίστε προσεκτικά το ποτάμι ανηφορίζοντας πλέον πάλι σε παλιό καλντερίμι για 10’ μέχρι να βγείτε στον χωματόδρομο και να έχετε οπτική επαφή με το Χαλίκι. 

Η δεύτερη διαδρομή έχει διαφορά την προσέγγιση του Καπραλιώτικου ρέματος που το συναντάτε έξω από το χωριό στην πινακίδα που γράφει ‘’Καλαρρύτες’’. Σχεδόν αμέσως βλέπετε το ρέμα, που το περνάτε ακολουθώντας την αριστερή κοίτη. Ο δασικός χωματόδρομος που χρησιμοποιούν οι δασεργάτες σε 1800 μ σταματάει και εσείς κατεβαίνετε στο ποτάμι και το ξέφωτο με τα ερείπια του πέτρινου γεφυριού. Από εκεί και μετά, η διαδρομή είναι ίδια με την πρώτη. Επίσης ένα σεβάσμιο μνημείο μόλις δύο χλμ από την πινακίδα ‘’Καλαρρύτες’’ σχεδόν πάνω στον δρόμο είναι η αναστηλωμένη Ι.Μ. Κοίμησης της Θεοτόκου (Παναγία Γαλακτοτροφούσα) του 1799, κτισμένη δίπλα απο τον πολύβουο Αχελώο και τον παραπόταμό του Νέγκρη. Λίγο πριν την Ι.Μονή αριστερά σας ένας κατηφορικός χωματόδρομος σας φέρνει στο δεύτερο πέτρινο γεφύρι της Ανθούσας το δίτοξο γεφύρι ‘’του Μίχου’’.

Συνολικά από την κεντρική δστ έχετε κάνει 16 χλμ (5 χλμ από την Ανθούσα) καταλήγοντας στο τελευταίο χωριό του Ασπροπόταμου το παραδοσιακό και διατηρητέο Χαλίκι (ΦΕΚ 594/Δ/ 13/11/78), εκεί ακριβώς που ήταν τα σύνορα Ελλάδος (Θεσσαλίας) - Τουρκίας (Ηπείρου) ως το 1912. Οι γυμνές πλαγιές που είναι κτισμένο το χωριό, στην αρχή ξενίζουν τον επισκέπτη, όμως η φύση στο Χαλίκι εκπληκτική καθώς είναι, παρασύρει τελικά τον περιηγητή για γνωριμία με τα δάση ελάτης, και οξιάς, περπάτημα στα απέραντα βοσκοτόπια, σε μια αφάνταστη ποικιλία από δραστηριότητες που περιλαμβάνουν και την γνωριμία με την ιστορία του τόπου. Ενός τόπου που στα βάθη των αιώνων αχνοφαίνεται η σπουδαιότητά του. 

Σαν Χαλίκι πρωτοαναφέρεται μόλις τον 18^ο Αι, μέχρι τότε η ονομασία του ήταν Χαλκίς, όπως φαίνεται και στο χρυσόβουλο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Παλαιολόγου το 1332 και εθεωρείτο από τις σπουδαιότερες πόλεις της Πίνδου. Για τα γύρω μικρότερα χωριά Κατάφυτο, Ανθούσα, Στεφάνι, Μηλιά το σπουδαίο Χαλίκι σαν καλοκαιρινή έδρα του παλιού Δήμου Λάκμωνος (ΦΕΚ 126 31/ 3/1883) καθόριζε την ανάπτυξη τους και εγκωμιαζόταν όπως σήμερα το Μέτσοβο. Κοντά του, και συνυφασμένο με την πορεία του Ασπροπόταμου στο χρόνο, είναι το βουνό Περιστέρι. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού η ίδια η φύση διάλεξε και πλούτισε αυτό το βουνό και τους γύρω οικισμούς να ‘’δέχονται’’ πρώτοι τα δροσερά νερά του μυθικού Αχελώου.

Λίγο πριν την είσοδο στο χωριό αριστερά είναι η πρόσφατα ανακαινισμένη Ι. Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1783) με τον τρούλο και στο μικρότερο κτίσμα το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (1835). Όλο το περιφραγμένο συγκρότημα που επικράτησε, παρά τα διαφορετικά μεγέθη των Μονών, να λέγετε Ι. Μ. Προφήτη Ηλία στα παλιά χρόνια εξαρτιόταν από το Χαλίκι και φαίνετε ότι είχε σημαντικό ρόλο και μεγάλη κτηματική περιουσία. Το χωριό είχε σχολείο που ιδρύθηκε στην διάρκεια της τουρκοκρατίας από τον Χαλικιώτη ιερομόναχο Ιλαρίωνα Μαυρογιώργο που στην συνέχεια έκτισε το μοναστήρι με τους αδελφούς του Δαμιανό, Αυξέντιο και Κυπριανό. Στα χρόνια που πέρασαν προστέθηκαν και αρκετά ξαδέλφια πράγμα που έκανε οικογενειακή την Μονή. Οι γύρω από το συγκρότημα των ναών, σωροί από πέτρες είναι τμήμα των παλιών κελιών ή κατά την παράδοση τρίτου ναού, ενώ στο βάθος του γειτνιάζοντος φαραγγιού, βρίσκονται και σήμερα τα ερείπια των βάθρων του πέτρινου γεφυριού, που εκείνα τα χρόνια, διευκόλυνε τις μετακινήσεις προς τα εμπορικά κέντρα.

Στην πλατεία του χωριού (1240 μ υψόμετρο) είναι η μεγαλόπρεπη τρισυπόστατη τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Παρασκευής (1725) ίσως η σημαντικότερη, και πάντως πιο αρχοντική, από τις οκτώ του χωριού  αλλά και ολόκληρων των ορεινών Τρικάλων. Ο Ναός έχει τρίκλιτο νάρθηκα, με γυναικωνίτη. Στο νότιο τμήμα του υπάρχει σκάλα που οδηγεί στο πάνω μέρος στο ανακαινισμένο παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Στον εξωτερικό τοίχο του ιερού υπάρχουν λιθανάγλυφα σταυρών διαφορετικών θρησκειών και πεντάλφα (αστέρι του Δαυίδ) που η παράδοσή μας διασώζει ότι αποτρέπουν το κακό. 

Και στο Χαλίκι έφτασε σύμφωνα με την παράδοση ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Λειτουργούσε παντού σε αυτά τα απόμερα αλλά τόσο σημαντικά βλαχοχώρια και με τα κηρύγματα, απέτρεπε τους κατοίκους να μιλούν την βλάχικη. Σε όλα τα βουνά της περιοχής Ασπροποτάμου κατοικούσαν οι Βλάχοι, οι Σαρακατσάνοι, και άλλοι που λέγονται ‘’ντόπιοι’’. Τα βλάχικα χωριά είναι τα περισσότερα και τα μεγαλύτερα στην περιοχή, με εξαίρεση την Παλιομηλιά σημερινή Μηλιά που υπάγεται στην κοινότητα Κατάφυτου. Οι σημερινοί κάτοικοί της προέρχονται από την περιοχή του  τέως δήμου Κωθωνίων και δεν προέρχονται από βλάχους.

Οι ορεινές εγκαταστάσεις, αυτά που σήμερα ονομάζουμε βλαχοχώρια, είναι η συνέχεια των μόνιμων ‘’φρουρών’’ των ρωμαϊκών χρόνων praesidia armata  (δες Μάρκου Γκιόλια ιστορία των αρχαίων Ευρυτάνων σελ 131) της γνωστότερης σαν Οροφυλακής, που προστάτευε την Ελεύθερη Μακεδονία (το τέταρτο τμήμα της Μακεδονίας – Πελαγονία) και Ηπειροθεσσαλία από τις ληστρικές επιθέσεις των Ιλλυρίων – Αρβανιτών γειτόνων. Χάρη στην Οροφυλακή οι παλιοί Ορεστοί  και οι άλλοι γείτονες τους, ‘’περί τον Λύγκον, την Πελαγονίαν και Ελιμείαν’’ όπως αναφέρει ο Στράβων, οι επανερχόμενοι από τον στρατό ντόπιοι, κατατασσόμενοι στα στρατιωτικά αυτά τμήματα υποχρεώνονταν να εγκατασταθούν μόνιμα στα ψηλώματα, μετατρέποντας τις παλιές θερινές ορεινές κατοικίες σε μόνιμους οικισμούς Οροφυλακής.

Παλιοσέλι, Πάδες, Άρματα, Δίστρατο, Φούρκα, Σαμαρίνα, Ντένσικο, και σε όλα τα χωριά των Αθαμάνων της Δυτικής Πίνδου, Χαλίκι, Ανθούσα, Κατάφυτο, Κρανιά, Αγ. Παρασκευή, Γαρδίκι κ.α. μέχρι τα Τζουμέρκα. Στα μέλη αυτών των σωμάτων επιτρεπόταν να ασκούν και άλλα επαγγέλματα, πολλές φορές όμοια με των ‘’δικών’’ μας (υλοτομία – μυλωνάδες – αγωγιάτες – ρητινοσυλλέκτες – παραγωγοί κάρβουνου και κατραμιού κ.λ.π.) ώστε να συμπληρώνουν ικανοποιητικά τον μισθό που έπαιρναν (praemiami litae). Μέχρι τις μέρες μας η οικονομία των χωριών βασίστηκε στην κτηνοτροφία και την υλοτομία. Η επεξεργασία ξύλου έδινε δουλειά και τροφοδοτούσε όλα τα χωριά με τα προϊόντα της. Με την απομόνωση τους, αυτοί οι ορεινοί απόγονοι των Μολοσσών, διατήρησαν την λατινογενή τους γλώσσα που την λένε και Αρμάνικη. Στο πέρασμα του χρόνου οι Αρμάνοι συναλλάσσονταν και κυκλοφορούσαν στις παρακείμενες Ελληνόφωνες περιοχές συμπληρώνοντας το φτωχό λεξιλόγιό τους με Ελληνικές λέξεις, ώσπου τελικά τα Αρμάνικα χρησιμοποιούνταν παράλληλα με τα Ελληνικά τα οποία επικράτησαν καθ’ ολοκληρίαν στις μέρες μας, με την επίδραση των σχολείων και των αναγκών των ιδίων, (Γ. Λυμπερόπουλος, τα χωριά τη Κόνιτσας, περιοδικό Κόνιτσα σελ 72,75).

Απέναντι από το χωριό είναι το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου,ενώ κάτω απο την πλατεία υπάρχουν δύο πανέμορφα πέτρινα γεφύρια ‘’της Καπαριάς’’ και του ‘’Χαλικιού’’. Ο δρόμος που υπάρχει απέναντι απ’ το χωριό οδηγεί σε εκπληκτικά αλπικά τοπία, μονοπάτια με μανιτάρια, μέρη απάτητα απο ‘’τουρίστες’’ και τέλος στην μεγαλόπρεπη κορυφή Περιστέρι στα 2295 μ απ΄ όπου με καλό καιρό φαίνεται το Μέτσοβο, η λίμνη Αώου, και όλες οι βουνοκορφές. Βγαίνοντας απ΄ το Χαλίκι με κατεύθυνση το Μέτσοβο σε 200 μ. δεξιά υπάρχει η διασταύρωση, και ο δρόμος που οδηγεί στο παράμερο πέτρινο γεφύρι και την ‘’σκάλα’’ του Μιχαλάκη Φίλου μιας σημαντικής μορφής του Χαλικίου (υπάρχει και ομώνυμη βρύση κοντά).

Περπατώντας ή συζητώντας με τους ντόπιους στην πλατεία του χωριού θα διαπιστώσετε και εσείς τις αμέτρητες χάρες που κρύβονται εδώ. Σε τόσο μικρό γεωγραφικό χώρο συνωστίζονται δεκάδες θρησκευτικά μνημεία, πέτρινα γεφύρια, αρχοντικά και κρήνες οδηγώντας σας σιγά – σιγά να συνειδητοποιήσετε την ιστορία και την πολιτιστική αξία των τόπων επιβραβεύοντας την πολιτεία για την διορατικότητά της να κηρυχθούν από 19/10/78 με προεδρικό διάταγμα διατηρητέοι, στηλιτεύοντας στην συνέχεια την αδιαφορία της για αυτό.

Οι δύο διαδρομές από το Χαλίκι προς την Ρόνα και την Βουρτόπα, αλλά και την όχι άδικα διάσημη Δρακολίμνη της Βερλίγκας θα σας δώσουν μια άλλη διάσταση για τον τόπο. Η πρώτη στο μεγαλύτερο μέρος της οδηγώντας θα σας φέρει στην Ανατολική πλευρά του Περιστερίου, στο όρος Δοκίμι, απ’ όπου πηγάζει η Ρόνα (δες αναλυτικό road Book στο τέλος). Όσο ανεβαίνετε διασχίζεται πυκνό δάσος με καταρράκτες και απόκρημνα σημεία ειδικά αν ακολουθήσετε το δεύτερο μονοπάτι που πάει ανάποδα στον ρου του ρέματος.

Το σημείο των ‘’μεγάλων’’ πηγών είναι ανηφορικό βαδίζοντας πάνω σε ένα χαλασμένο τώρα πια καλντερίμι αλλά εάν συνεχίσετε έως πάνω το μονοπάτι θα βγείτε στον χωματόδρομο που συνδέει την Ανθούσα με το Χαλίκι και στο εκτεταμένο οροπέδιο Δοκίμι σε ύψος 1972 μ. Το όνομα Δοκίμι συναντάται και σε άλλα οροπέδια του Ασπροποτάμου. Σύμφωνα με την λαϊκή εξήγηση εκεί οι βοσκοί ‘’δοκίμαζαν’’ την δύναμη και την επιδεξιότητα τους σε διάφορα αθλήματα (πάλη, ρίξιμο λιθαριού, δρόμο, ιππασία κ.α.).

Η δεύτερη διαδρομή σκαρφαλώνει την μια στην Κακαρδίτσα και την άλλη στο Περιστέρι, σε μια συναρπαστική διαδρομή που ενθουσιάζει ειδικά όσο πλησιάζετε στο τέλος και το απέραντο ανάγλυφο των βουνών με την θάλασσα των κορυφών απλώνεται όσο φτάνει ο ορίζοντας. Σίγουρα εντυπωσιακότερη διαδρομή από της Ρόνας με δύο ξεχωριστά σημεία τα ‘’Κριθάρια’’ μια τοποθεσία τριάντα περίπου στρ. στο βουνό Κακαρδίτσα (από εκεί και πάνω θα εκτιμήσετε τα σωστά ελαστικά της enduro μοτοσυκλέτας σας ή του 4*4) και στα υψώματα πια, στα δυτικά, ο πανέμορφος άγριος ‘’Καταραχιάς’’ (2280 μ. Υ) που πήρε το όνομά του από τον λήσταρχο Γιώργο Καταραχιά. 

Σε 12 – 13 χλμ θα φτάσετε στην τελευταία στάνη κάτω από τη γυμνή κορυφή του Περιστερίου σε ένα οροπέδιο στα 1850 μ. στην τρίτη δρακολίμνη της Πίνδου (δες road Book στο τέλος). Οι παλιοί κάτοικοι λόγω του σχήματός της, την ονόμαζαν Βρίγγα που σημαίνει κύκλος. Σήμερα οι νεώτεροι ντόπιοι ονομάζουν την περιοχή αλλά και την λίμνη Βερλίγκα ή Βιρλίγκα. Αν και είναι περιοδική, αφού εμφανίζεται μόνο το χειμώνα ως τα τέλη της άνοιξης που λιώνουν τα χιόνια, και μικρότερη από τις άλλες δύο, δεν στερείται της ανυπέρβλητης εκείνης ομορφιάς του ορεινού τοπίου. Ένας θεϊκός τόπος απο τον οποίο αναβλύζουν (δέκα κατά την παράδοση) δεκάδες πηγές ‘’Γκούρες’’ των ντόπιων, σχηματίζοντας δαιδαλώδεις μαιάνδρους. Η διάσημη μεγάλη πηγή ‘’Καρβελού’’ στα αριστερά σας, κρυμμένη θαρρείς από τα άγνωστά της βλέμματα, πήρε το όνομά της από ένα τεράστιο καρβέλι ζυμωτό ψωμί που καταβρόχθισε ένας βλάχος, πίνοντας από το νερό της. Όλα αυτά τα νερά που αναβλύζουν από παντού σε ένα χάνονται κάτω από την γη, σε μια χοάνη του εδάφους, όμως ακόμα και στο σύντομο αυτό ταξίδι σχηματίζουν τους 4 – 5 καταρράκτες του βουνού. 

Στην αρχή ακόμα, δυναμωμένες από τις μεγαλύτερες σε όγκο νερού πηγές της Ρόνας σχηματίζουν τον μυθικό ποταμό Αχελώο που μόλις αρχίζει την αέναη πορεία του στην Πίνδο. Η ορμή που αποκτά σιγά – σιγά καθηλώνει το βλέμμα καθώς από ανυπόμονο ρυάκι γίνεται χείμαρρος ορμητικός δίνοντας κάποτε ζωή, όλο το χρόνο, στα χωριά που περνά. Είναι όμορφη η ανάβαση και η κατάβαση από το βουνό μια που σε όλη την διάρκεια αυτών συνοδεύουν τα κρωξίματα των πουλιών ενώ αντηχεί στις πλαγιές η βουή των ρυακιών, των μικρών χειμάρρων και των καταρρακτών, που μόλις αρχίζουν να σχηματίζουν το ποτάμι. 

Στην αρχαιότητα πίστευαν πως ο Αχελώος ήταν θεός με κεφαλή ταύρου και σώμα γίγαντα. Αν και ήταν ο πρωτότοκος γιος του Ωκεανού νικήθηκε από τον ανθρωπόμορφο Ηρακλή και έχασε την μνηστή του Δηιάνειρα που την πήρε ως βραβείο ο νικητής ήρωας. ‘’Θεός των ομώνυμων ποταμών της Ακαρνανίας, της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας, γιος του Ωκεανού και της Τηθύως ή του Ήλιου και της Γης, σύζυγος της Περιμήδης, πατέρας του Ορέστη, του Ιπποδάμαντα, των Σειρήνων κ.α.(Μάριος Βερέτας / Μέγα Ονομαστικό ή τα ονόματα των Ελλήνων / Αθήνα 1997).

Η μυθολογία έδωσε την θέση της σε μια νεώτερη μυθοπλασία αφού το πληθωρικό και πανταχού παρών υδάτινο στοιχείο που άλλοτε αναβλύζει και άλλοτε χάνεται ξαφνικά, έδωσε ουράνια φτερά στην φαντασία. Ο τόπος από μόνος του παραπέμπει σε θεούς και δεν θα μπορούσε παρά να συνοδεύεται από θρύλους που έχουν καταγραφεί από την παράδοση του κάθε χωριού ξεχωριστά. Είναι αλήθεια ότι οι ντόπιοι, έχουν ο καθένας άλλη ιστορία να διηγηθεί για την δημιουργία και την ονομασία των ποταμών που πηγάζουν από το Περιστέρι. 

Όλες και ξεχωριστά η κάθε μια έχουν ιδιαίτερη λαογραφική αξία, όμως ο χώρος επιτρέπει να δούμε την πιο ενδιαφέρουσα: ‘’Τρία αγαπημένα αδέλφια, ο ήρεμος και σοβαρός Άραχθος, η ωραία και σιγανοπερπατούσα Σαλαμπρία (Πηνειός) και ο νεαρός, πεντακάθαρος, ασπροντυμένος και εκ΄ γενετής ατίθασος, Ασπροπόταμος, έπεσαν να κοιμηθούν κάποτε, επειδή τους πήρε η νύχτα μακριά από κατοικημένο χωριό, στην υψηλότερη κορυφή της Πίνδου, στο Περιστέρι. Την νύχτα η Σαλαμπρία, για λόγους που μόνο μια όμορφη γυναίκα είναι δυνατόν να ξέρει, παράτησε τα αδέλφια της και με προφύλαξη και αθόρυβα κατηφόρισε στον κάμπο της Θεσσαλίας για να καταλήξει στα Τέμπη του Ολύμπου που όπως ήλπιζε - κατά την παράδοση – θα συναντούσε κάποιον από τους 12 Θεούς του Ολύμπου. Διαψευσθείσα όμως εις την προσδοκία της και απογοητευθείσα έπεσε τελικά και πνίγηκε στο Αιγαίο. Τη φυγή της αδελφής του αντελήφθη, νύχτα ακόμη, ο Άραχθος που ανήσυχος και λυπημένος ετράπη εις αναζήτησή της εις την Ήπειρο, ψάχνοντας δε ασκόπως έφθασε και έπεσε λόγω της απελπισίας του από τον χαμό της αδελφής του, στο Ιόνιο Πέλαγος. Στα χαράματα αντελήφθη τελευταίος ο Ασπροπόταμος τον αναπάντεχο χαμό των αδελφών του, ξαφνιασμένος δε τότε, και έξαλλος από την λύπη και την απελπισία του, κατρακύλησε όπως ήταν ασπροντυμένος προς Νότο, πηδώντας γκρεμούς και χαράδρες, διασχίζων βουνά και λαγκάδια, και παρασύρων εις τον φρενήρη δρόμο του κάθε εμπόδιο φυσικό ή τεχνητό, αναζητώντας από τότε μέχρι σήμερα με γοηρές κραυγές τα χαμένα αδέλφια του’’. (Λεωνίδα Κ. Μακρή / Ήθη - Έθιμα - Παραδόσεις - Αθαμανίας / Τρίκαλα 1956).

Συνεχίζοντας την περιήγηση περνάτε από τα Τρία Ποτάμια και τις δστ προς Πολυθέα και Μηλιά (δες Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Α’  0-300) με κατεύθυνση στην διασταύρωση προς Αγ. Παρασκευή (παλιά Τζούρτζια), ένα αθέατο πραγματικά χωριό που ανήκε στον παλιό Δήμο Αθαμάνων (ΦΕΚ 126 31/3/1883) γαντζωμένο στις πλαγιές του Λάκκου (1988 μ. Υ.) που ανήκει στο συγκρότημα της Κακαρδίτσας. Ξεχωριστό χωριό με πολλά παλιά καλντερίμια και μια όμορφη πλακόστρωτη πλατεία δίπλα σχεδόν από την μεγαλόπρεπη τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Παρασκευής κτισμένη το 1896.

Οι τρεις συνοικίες του χωριού Πάνω και Κάτω Μαχαλάς με το Μεσοχώρι είναι σχεδόν ενωμένες από τις πολλές καινούργιες ή επεκτάσεις των παλιών κατοικίες που χτίζουν οι Τζουρτζιώτες. Στην παλιότερη πετρόχτιστη εκκλησία του χωριού, τον σταυροειδή με τρούλο Άγιο Γεώργιο, που κτίστηκε πριν το 1790, έτος που αγιογραφήθηκε, φτάνετε περπατώντας στον πλακόστρωτο δρόμο του κάτω μαχαλά. Στον εξωτερικό τοίχο υπάρχει επιγραφή 1808 (έτος ανακαίνισης) και 1891 έτος που προστέθηκε ο γυναικωνίτης. 

Μια από τις ωραιότερες κυκλικές ολοκληρωμένες διαδρομές για enduro ή 4*4 ξεκινά από την Τζούρτζια. Τέτοιας ομορφιάς και σε τόσο υψόμετρο που δεν θα μπορείτε εύκολα να φέρετε άλλη στην μνήμη σας όσο και να ψάξετε. Μοναδική είναι ίσως η λέξη που της ταιριάζει. Εύκολα, βγαίνοντας από το χωριό με κατεύθυνση το Γαρδίκι και την Αθαμανία (δες Ασπροπόταμος Πίνδου Τομ Α’  0-300) θα βρείτε την πρώτη δστ προς ‘’Αγία Μαρίνα’’ (υπάρχει πινακίδα). Σε μια διαδρομή τριών περίπου χλμ διασχίζεται το πυκνό δάσος συναντώντας το ξωκλήσι σε ένα μαγευτικό περιβάλλον με πανοραμική θέα. Το εκκλησάκι γιορτάζει στις 17 Ιουλίου με πασίγνωστο σε ολόκληρη τη Θεσσαλία πανηγύρι, σε τοπίο που προδιαθέτει για ψητά στην σχάρα και τσιπουράκι. Μέχρι εδώ, με λίγη υπομονή έρχονται και οι καινούργιες street. Από εδώ και κάτω εξαρτάται από την εμπειρία και το απαραίτητο κέφι οδηγού - συνοδηγού.

Ο δρόμος κατηφορίζει με εξαιρετική θέα προς την κοιλάδα που αρχίζει να φαίνεται μαζί με την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Όσο την πλησιάζετε, τα νεροφαγώματα, οι μικρές σάρες, και οι στροφές πληθαίνουν, όμως το τοπίο είναι αυτό που απορροφά κάθε σκέψη. Σε άλλα τρία περίπου χλμ έχετε φτάσει στο λιβάδι, στην τοποθεσία ‘’Σαγκέτρο’’ όπου σας υποδέχεται μέσα στην πέτρινη σιωπή του, το ξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, που γιορτάζει με μεγάλο πανηγύρι στις 29 Ιουνίου. 

Πραγματικά όταν οδηγείς μόνος και φτάσεις ως εδώ, νοιώθεις μια ανακούφιση. Κάτι τέτοιες στιγμές ευγνωμονείς αυτούς που από το 1906 στην θέση παλιότερης εκκλησίας έβαλαν αυτά τα θεμέλια, σαν συντροφιά, λες και η πόρτα του ναού θ’ ανοίξει. Το δεύτερο που έρχεται στο μυαλό είναι το τι; το ποιος; μας οδηγεί στην ευχή μέχρι εδώ;…. αλήθεια κάτι τέτοιες στιγμές πρέπει να το σκεφθείτε. 

Εδώ είναι πολύ καλή θέση, προστατευμένη από αέρηδες κατάλληλη για κατασκήνωση, με άφθονα νερά, από τα μικρά αλλά και μεγαλύτερα ρέματα που κατεβάζουν νερό όλο το χρόνο απ’ τα χιόνια που λιώνουν ψηλότερα. Το οπτικό πεδίο σας δεν δυσκολεύεται να καλύψει το μικρό σχετικά αλλά πανέμορφο τοπίο. Ο επισκέπτης αμέσως νιώθει την φιλικότητα του περιβάλλοντος με μια όμορφη ηρεμία που δεν την νιώθετε εύκολα και αβίαστα αλλού. Από εδώ ο δρόμος συνεχίζει δεξιά ομαλός φτάνοντας ψηλά στα μαντριά στις θέσεις ‘’Πλάκα’’, ‘’Ρέντα’’, ‘’Σαλατούρα’’ και στον μεγάλο καταρράκτη της Τζούρτζιας. Όμως εσείς οδηγήστε αριστερά στον κακοτράχαλο από δω και πάνω χωματόδρομο. Από εδώ αρχίζει η κυκλική διαδρομή. 

Σύντομα θα φτάσετε στο σπανιότατο και μοναδικό δάσος Ίταμου της περιοχής (σπάνιο δέντρο με δηλητηριώδεις κόκκινους καρπούς), συνεχίζοντας προς τα ψηλά βοσκοτόπια και τις τελευταίες στάνες. Ο χωματόδρομος που χαράχθηκε και ‘’άνοιξε’’ καθαρά για να διευκολύνει την οδική πρόσβαση στα βοσκοτόπια περνά την στάνη με τα γελάδια φτάνοντας μετά από οκτώ περίπου χλμ από τους Αγ. Αποστόλους στα ψηλότερα υψίπεδα της Κακαρδίτσας ανάμεσα από τα 1800 – 1900 μ. Υ. Εμπρός (Ν.Δ.) ορθώνεται μεγαλειώδης η κορυφή της στα 2429 μ και χαμηλότερα στην ίδια διεύθυνση τα τελευταία μαντριά του Γαρδικίου σε υψόμετρο 1700 μ. 

Συνεχίζοντας την συναρπαστική διαδρομή περνάτε το οροπέδιο ‘’Δοκίμι’’ αρχίζοντας πλέον να κατηφορίζετε. Βορειοδυτικά διακρίνεται ο απόκρημνος Καταραχιάς (2280 μ.) και Βόρεια ο Λάκκος (1879 μ.) με την πιο δυσπρόσιτη στάνη που έχετε αντικρίσει, σχεδόν στο ίδιο ύψος με τον δρόμο που κινείστε. Ο ‘’δρόμος’’ διακλαδώνεται σε ένα ασύλληπτο τοπίο αλλά τελικά βγάζει στο ίδιο σημείο. Προτιμότερο είναι να πάρετε αυτόν που περνά μπροστά από τη στάνη. Σε λίγα λεπτά φτάνετε στην περίφημη Γραίκου Βρύση σε υψόμετρο 1700 μ. Αυτή μαζί με την Καρβελού έχουν – όχι άδικα αν δοκιμάσετε – την φήμη των πιο κρύων νερών του Ασπροποτάμου. Συνεχίζοντας την κατηφοριά περνάτε άλλη μια στάνη με γελάδια και Αλβανό βοσκό (σοκολάτες, τσίπουρο, κάποιο περιοδικό ή εφημερίδα και τσιγάρα ευπρόσδεκτα) φτάνοντας σε παχιά λιβάδια κάτω από την δεύτερη στάνη. 

Κάτω από τον δρόμο προς τα έλατα και πίσω από αυτά είναι το μονοπάτι που οδηγεί στην κοίτη της μεγάλης χαράδρας και στον περίφημο δεκαέξι μέτρων καταρράκτη της Αγίας Παρασκευής. Δεν είναι εύκολο να τον βρείτε (ειπώθηκε ότι θα μπει σήμανση) όμως από εδώ, είναι η πιο σωστή και σύντομη πρόσβαση. Η εκπληκτική αυτή διαδρομή ολοκληρώνεται σε τρία περίπου χλμ που φτάνετε πάλι στους Αγ. Αναργύρους. Η καλύτερη εποχή για την κάνετε είναι φυσικά το καλοκαίρι που σε αυτά τα μέρη είναι πολύ δροσερό 18 – 25^ο C το πολύ ή αργά το φθινόπωρο που οι δρόμοι είναι ακόμα ανοιχτοί. Αν μάλιστα έχετε και τον κατασκηνωτικό σας εξοπλισμό μαζί (προμήθειες παίρνετε από την Τζούρτζια) τότε θα σας μείνει αξέχαστη (χώρια που θα έρχεστε κάθε χρόνο).

Ο Αχελώος είναι ένα από τα μεγαλύτερα, ίσως τα ομορφότερα ποτάμια της Ελληνικής γης, ειδικά στον χώρο που πηγάζει που δεν έχει επηρεαστεί προς το παρόν από το ‘’όραμα’’ της εκτροπής. Συστήνεται ανεπιφύλακτα μια βόλτα σε αυτά τα χωριά τώρα, αυτό το καλοκαίρι ίσως, μια που τα χρόνια περνούν δίχως να είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε το μέλλον του ποταμού αλλά και του τόπου. Θυμάστε βέβαια τις εξαγγελίες του 1984 περί εκτροπής του Αχελώου προς την Θεσσαλική πεδιάδα, ενός έργου που πήρε ζωή χωρίς τις απαραίτητες μελέτες και χωρίς να μετρηθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στον χώρο.

Η απάντηση στα ερωτήματα των ντόπιων για τη γη τους, τα σπίτια τους, για το μέλλον τους είναι η ‘’προώθηση καλοκαιρινού και χειμερινού τουρισμού’’. Έτσι σήμερα το πόσες χιλιάδες στρ θα καλύψει η λίμνη αλλά και η αυξομείωση του ύψους του νερού της παραμένουν ζητούμενα, ενώ η ασάφεια για την κατασκευή των νέων οικισμών παίρνει δραματικές διαστάσεις εφ’ όσον το φράγμα είναι έτοιμο, αλλά οι οικισμοί που θα μεταστεγάσουν τους ξεσπιτωμένους δεν έχουν αρχίσει ακόμη να κατασκευάζονται. 

Αν δε, σκεφτούμε και την ταπείνωση που υφίσταται το ποτάμι μέχρι να εκβάλει λίγο έξω από το Αιτωλικό τότε έχουμε μια γενική εικόνα του σημερινού Μυθικού ποταμού. Συνολικά πέντε φράγματα φροντίζουν την ταπείνωση του Αχελώου ξεκινώντας μόλις 56 χλμ από τις πηγές του. Φράγμα Μεσοχώρας, Φράγμα Συκιάς, Φράγμα Κρεμαστών απ’ όπου εμπλουτισμένος πλέον από τον Αγραφιώτη και τον Μέγδοβα συνεχίζει την πορεία του συναντώντας το Φράγμα Καστρακίου και τελευταίο το Φράγμα Στράτου Σε όλη του την πορεία στους αιώνες που πέρασαν έχει δημιουργήσει μια εκπληκτική παραποτάμια βλάστηση από πλατάνια, πουρνάρια, ιτιές, κέδρα χαράζοντας την πορεία του ανάμεσα από τα βουνά, τις κοιλάδες και τα στενώματα.

 Η μεγάλη ποικιλία στις εναλλαγές απότομων χαραδρών και ραχών φορτωμένων με πολύτιμα δάση και στο βάθος οι παράλληλες γυμνές κορυφές της Κεντρικής Πίνδου, κατακτούν από την πρώτη κιόλας στιγμή και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Με κυρίαρχο στοιχείο τον ποταμό η ευρύτερη περιοχή, από το Χαλίκι έως τα τρία ποτάμια, την Αγία Παρασκευή (Τζούρτζια) και τη Μεσοχώρα, το Αρματωλικό, το Παχτούρι και την Κορυφή έως κάτω τα χωριά του Βάλτου και των Απεράντιων παρουσιάζει μεγάλη αισθητική αξία, προσφέροντας ταυτόχρονα και μοναδικές δυνατότητες αναψυχής. 

Αν σε αυτή την τεράστια περιοχή προσθέσετε και αυτή του Κόζιακα και των χωριών του Ελάτη Περτούλι, Νεραιδοχώρι κ.α. φτάνετε σχεδόν τα 460.000 στρ!!. Το ψάρεμα, το κολύμπι, η πεζοπορία, οι καινούργιες δραστηριότητας κανό – καγιάκ, η περιβαλλοντική ενημέρωση - εκπαίδευση αλλά και το κυνήγι συμβάλουν ώστε να διαιωνίζεται η παραδοσιακή σχέση του ανθρώπινου παράγοντα με το νερό, τον ποταμό και την φύση γενικότερα. Έτσι κάθε καλοκαίρι, τελευταία με τον υποβιβασμό των συνθηκών ζωής στις πόλεις, όλο και περισσότεροι παραθεριστές - περιηγητές καταφεύγουν στα πανέμορφα ολόδροσα χωριά της περιοχής για να απολαύσουν το φυσικό κάλλος της και να αναπαυθούν σωματικά και ψυχικά. Εναλλαγές τόπων και τοπίων απαράμιλλης ομορφιάς που δύσκολα συναντάει ο περιηγητής σε άλλα μέρη.

Αξίζει να αναφέρουμε τι τονίζουν οι συντάκτες δασολόγοι μιας αξιόλογης Δασοπονικής μελέτης της περιοχής, που συντάχθηκε το 1920, για να φανεί η διαχρονική αξία της προσφοράς των Δασών και των νερών του Ασπροποτάμου: ‘’ Το κλίμα των τόπων τούτων είναι πεφημισμένον και άξιον της φήμης του. Ίσως είναι εκ των σπανιωτέρων κλιμάτων της Ελλάδος από υγιεινήν άποψιν. Η ευγεστότης, η εξυγιασματική και διαπεπτική ιδιότης των υδάτων είναι υπέροχος. Δια της επενεργείας αυτών το ημερήσιον σιτηρέσιον τριπλασιάζεται, είς δε τους οδοιπορούντας εξαπλασιάζεται......’’

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ROAD BOOK ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ

Χαλίκι στην έξοδο του χωριού / Πηγές Ρόνας: 

1^η διαστ 200 μ: ευθεία Μέτσοβο, δεξιά: σε 900 μ στάνη (με 15’ περπάτημα στο καλντερίμι προς το Γεφύρι  Μιχαλάκη Φίλου).

2^η διαστ 800 μ.: ευθεία: Μέτσοβο,δεξιά: στάνη

3^η διαστ 1800 μ.: ευθεία : Μέτσοβο, αριστερά : Στάνη 3000 μ. πέτρινη στεγασμένη βρύση

4^η διαστ 4000 μ & τσιμεντένιο γεφύρι: ευθεία Μέτσοβο, δεξιά πηγές, μηδενίστε

5^η διαστ 2600 μ. μετά το ποταμάκι δεξιά στάνη αγελάδων, υψόμετρο 1315, αριστερά σε 850 μ. πλάτωμα και 1 ω & 15’ Πηγές, υψόμετρο 1560.

ΧΑΛΙΚΙ 1160 μ. Υ. - ΠΗΓΕΣ ΒΕΡΛΙΓΚΑ 1850 μ. Υ.:  ΜΕ 4*4 ή ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑ ENDURO - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Ξεκινώντας μέσα από το χωριό Χαλίκι (Κεντρική Πλατεία) που έχουμε ψωνίσει τα απαραίτητα για κολατσιό.

0,0                    Πλατεία Χαλικιού

300 μ Διαστ άσφαλτος, δεξιά Ανθούσα Πηγές Βερλίγκα, αριστερά Μέτσοβο (22 χλμ)

150 μ Διαστ, δεξιά Πηγές Βερλίγκα χωματόδρομος, αριστερά Ανθούσα άσφαλτος

• περνάμε ποταμάκι σε τσιμεντένιο δρόμο
• αριστερά σας η Ι. Μ. Αγ. Γεωργίου

1,550 μ Διαστ    δεξιά προς Πλατεία Χαλικιού, αριστερά Πηγές Βερλίγκα

1,800 μ Διαστ    δεξιά προς πάνω μαχαλά χωριού Χαλίκι, αριστερά Πηγές Βερλίγκα

• 2,5 χλμ   δεξιά εκκλησάκι

3,0 χλμ Διαστ    δεξιά Πηγές Βερλίγκα, αριστερά Αδιέξοδο

3,45 χλμ Διαστ  δεξιά Πηγές Βερλίγκα, αριστερά Μονοπάτι προς Βοσκότοπο

5,5 χλμ   Διαστ  δεξιά Πηγές Βερλίγκα, αριστερά Κατηφορικό Μονοπάτι Ξύλευσης & καταρράκτες ψηλότερα

6,8 χλμ   Διαστ  δεξιά Πηγές Βερλίγκα, αριστερά δρόμος

• 7,8 χλμ   δεξιά η 1^η Στάνη τοποθεσία ‘’Κριθάρια’’

8,2 χλμ   δεξιά Μονοπάτι Ξύλευσης, αριστερά Πηγές Βερλίγκα

• Για τους πεζοπόρους στο 9,4 χλμ  δεξιά στο λιβαδάκι είναι το μονοπάτι που μέσα από το ρέμα τις Καπραριάς οδηγεί στο σημαδεμένο  με κόκκινο Σπρέι μονοπάτι για τις Πηγές Βερλίγκα.
• Για τους πεζοπόρους στο 10,2 χλμ δεξιά είναι το μονοπάτι που μέσα από το ρέμα τις Καπραλιάς καταλήγει στο προηγούμενο σημείο και από εκεί πίσω στο χωριό Χαλίκι
• Για τους πεζοπόρους στο 10,3 χλμ αριστερά είναι ο μεγάλος Βράχος με το σημάδι από κόκκινο Σπρέι, που περνώντας τον, φαίνεται το μονοπάτι που οδηγεί στις Πηγές Βερλίγκα

10,6 χλμ 2^η Στάνη

12,6 χλμ 3^η Στάνη

Από αριστερά μας ανοίγονται δύο διαδρομές για τις πηγές Βερλίγκα. Η πρώτη επιβάλει να συνεχίσουμε με το 4*4 ή την Enduro μοτοσυκλέτα μας έως και τα ‘’σπανά’’ λοφάκια στα 300 μ. απ΄ όπου το μονοπάτι οδηγεί με πορεία 15’ στις πηγές Βερλίγκα. Η δεύτερη μας οδηγεί σε 15’ σε ανηφορικό - δεξιά μας, μονοπάτι που σε 15’ πορεία μας βγάζει στις πηγές Βερλίγκα.

Info: Δεξιά, πίσω από την στάνη, ένα απότομο μονοπάτι οδηγεί σε ένα όμορφο καταρράκτη (Δεκ – Μάιο) και μετά από μικρή πορεία + - 20’ σε μικρότερες πηγές και οροπέδιο. Συνεχίζοντας άλλα + - 20’ βγαίνετε στο φρύδι – στην πλαγιά του Βουνού – απ΄ όπου δεξιά σας, φαίνεται το μονοπάτι, που σας φέρνει έως την ομώνυμη κορυφή του Όρους Περιστέρι σε υψόμετρο 2.295 μ.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 24320

ΔΙΑΜΟΝΗ: Ο ‘’Πύργος Μαντάνια’’ στην Καλλιρρόη είναι ανοιχτά χειμώνα καλοκαίρι και για φαγητό Γιώργος Μπάμπος & Λάμπρος Παπαγεωργίου 87351 www.mantania-ae.gr . Στην διευρυμένη κοινότητα Ασπροποτάμου υπάρχουν πολλά κοινοτικά καταλύματα, τους καλοκαιρινούς μήνες. Πολυθέα: Παρασκευή Καλαπανίδα (& ταβέρνα 87288), Κρανιά: Αφοι Ψαρή (& ταβέρνα 87235), Ανθούσα: Αφοι Τύμπα (& ταβέρνα 87248), Κατάφυτο: Κώστας και Απόστολος Βούκιας (& ταβέρνα 87252, 87387), Χαλίκι: Κώστας Λεβέντης (και ταβέρνα): 87247, 87239.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στο Χαλίκι και στους Αγίους Αποστόλους στην Τζούρτζια νωρίς την Άνοιξη ή το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Ρωτήστε πρώτα τους ντόπιους για να αποφύγετε την ταλαιπωρία, και φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ξεχωριστή περιοχή, εξαιρετικής ποιότητας τοπικοί, παραδοσιακοί μεζέδες, αληθινές χωριάτικες γεύσεις. Καλοψημένα κρεατικά, αρνί, κεμπάπ, κοκορέτσι. Στα καφενεία των χωριών νόστιμες ομελέτες με λουκάνικα, τυρί φέτα ή κατσικίσιο στην Τζούρτζια, και φυσικά χορτόπιτες ή τυρόπιτες. Χαλίκι: Γκέβρος Γρηγόρης, Λεβέντης Κώστας, Κατάφυτο: Βούκιας Κώστας και Απόστολος, 87252, 87387. Καλλιρρόη: Απόστολος Δρόσος 87253, 6972921999, Πολυθέα: Καλαπανίδας Παναγιώτης 87381, Κρανιά: Γιώργος Ματσός 87291, Θεόδωρος Νταμάτης 87178, Στέφανος Ζούκης 87290, Μηλιά: Δημήτρης Χελιδόνης 87377, Στεφάνι: 87210, Αγία Παρασκευή: Αφοι Τριζώνη 2434096270, ‘’Σαλατούρα’’ Σωκράτης Γιαννίτσης 2434096180, Χαλίκι: Δημήτρης Γκέβρος 87183, Κώστας Λεβέντης 87256.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου: 2431077641, 710, Α΄ Βοήθειες: Καλαμπάκα:22222, Πύλης:22870 - 1, Αστυνομία: Πύλης22201, Ελάτης 71222, Καστανιάς: 61202.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.3kala.gr www.geocities.com/mavroad/index.html http://clubs.pathfinder.gr/pindos/ Τράπεζες με ΑΤΜ / όλες στην Καλαμπάκα & Εθνική – Αγροτική στην Πύλη. Συνεργείο - Βουλκανιζατέρ: Δίτροχα Τρικάλων Λάζαρος Αμπατζίδης 0431 35045, Βουλκανιζατέρ: Τζανής Βασίλειος στο Παλαιομονάστηρο 51366.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Καλαμπάκα όλες οι εταιρείες και στην Ελάτη Τρικάλων Jet Oil το τελευταίο του Ορεινού χώρου. 

ΒΙΒΛΙΑ: Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι θα το βρείτε στο ‘’λίκνο’’ της Ελάτης, μαζί με τους τόμους ‘’ταξίδια στην άλλη Ελλάδα’’ των εκδόσεων Highsiding, στέλνονται αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

ΧΑΡΤΕΣ: Οι πιο ακριβείς πλέον είναι της Ανάβασης μακράν ακόμη και από της Γ.Υ.Σ.  Αγοράστε τον καινούργιο (έκδοση 2003). Επικουρικά ο αναλυτικός χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων σε κλίμακα 1 : 100.000. Όλες τοπικές εκδόσεις υπάρχουν στο ‘’λίκνο’’ και στέλνονται αντικαταβολή 2434071826.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟ.ΛΕ.Τ. Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Μοτοσικλέτας Τρικάλων, Πελέκειο Κτήριο / πλατεία Δεσποτικού, www.molet.4t.com Τηλ: 2431072424, ΜΟ.ΛΕ.Κ Καλαμπάκας Δημ Τερτίπου 22, Τηλ: 2432022447, Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 2434071826.

Περισσότερες Πληροφορίες για τον ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Η Αρχαία Θεσσαλία / Friedrich Stahlin / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2002
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου & ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος / Νικ. Κ. Γιαννούλη / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1992
• Οδοιπορικό στην Τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία / Leon Heuzey / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1991
• Οι Νομάδες των Βαλκανίων / Alan J. B. Wace – Maurice S. Thompson / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1989
• Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι) / Gustav Weigand / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2001
• Τρίκαλα – Καλαμπάκα – Μετέωρα – Πίνδος – Χάσια / Θεοδώρου Νημά / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1987
• Τζούρτζια / Αναδρομή στο χρόνο / Γ. Ι. Κούτσια / Τρίκαλα 1986
• Η Λιπίντζα ΑσπροποτάμουΔημητρίου Α. Αλεξίου / Πολιτιστικός Σύλλογος Ανθούσης 1998
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / Αθήνα 2000
• Η κατάρα του Μίχα / Άγγελου Ν. Μανώλη / Αθήνα 1978
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου – Παραδόσεις / Αλέξανδρου Χατζηγάκη / Τρίκαλα 1948
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου – Τοπωνυμικά / Αλέξανδρου Χατζηγάκη / Τρίκαλα 1950 
• Αχελώος, το παρελθόν, το παρόν και το Μέλλον / Νίκος Πέτρου / Experiment Γαιόραμα Ιαν – Φεβ 1995
• Αρωμούνοι / Γιάννης Λυμπερόπουλος – περιοδικό Κόνιτσα Τ97 Μάρτιος – Απρίλιος 2001
• Ασπροπόταμος / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα / Τ30 Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2002
• Ανθούσα – Χαλίκι / ΣΟΧΤρικάλων / Εφημερίδα Ενημέρωση Τρίκαλα 26/10/01

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (2837 λέξεις)

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΝΗ – ΓΥΘΕΙΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail : Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Σφιχτοχέρα Γη

Το σκληρό και τραχύ τοπίο έφτιαξε έναν τύπο ανθρώπου που κουβαλάει ως τα σήμερα τα βάσανα και τα πάθη της γενιάς του. Προγονικές επιρροές, η δύναμη της ρίζας των Σπαρτιατών άφησαν ίχνη που όσο και να φαίνεται περίεργο δεν μπόρεσε ο χρόνος να σβήσει. Τα πράγματα όμως σήμερα φαντάζουν πιο απειλητικά από ποτέ. Τα ‘’πωλείται’’ έχουν γεμίσει τους πετρόχτιστους πύργους και τα σοκάκια των οικισμών. Ακόμα και στις ελιές καρφώνουν πινακίδες αν και από παλιά οι Μανιάτες θεωρούσαν την ελιά ιερή, και δεν την ράβδιζαν για να πάρουν τον καρπό για να μην πληγωθεί το δέντρο. 

Στην ανατολική πλευρά της Μάνης θα προσεγγίσετε με street από τη δστ των Άλικων που αφήσατε πίσω για την επίσκεψη και γνωριμία με το Ταίναρο και τα λιμανάκια του, Πόρτο Κάγιο – Πόρτο Στέρνες, και Μαρμάρι (βλ. εργασία Δυτική Μάνη – Ταίναρο Τομ Ε’). Όσοι όμως διαθέτουν enduro μπορούν να ακολουθήσουν τον ανηφορικό χωματόδρομο ανατολικά από το Πόρτο Κάγιο που βγάζει στο οροπέδιο ανάμεσα από τα πανέμορφα και παράξενα Τσικκαλιά και Λάγεια παρακάμπτοντας επτά χλμ.

Η Λάγεια μεγάλο και ζωντανό χωριό 300 μ Υ από την θάλασσα εξασφαλίζει ωραία θέα προς τον Λακωνικό κόλπο και δίνει μια ιδέα για την συνέχεια της διαδρομής που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Στο αξιόλογο χωριό οι δεκάδες πολεμόπυργοι περιστοιχίζονται από σπίτια. Ο οικισμός αποτελεί τυπικό δείγμα του μανιάτικου κόσμου της ανάγκης, των πενιχρών πόρων και της μακραίωνης στέρησης.

Όλη η Πελοπόννησος διαθέτει 118 παραδοσιακούς πετρόχτιστους οικισμούς, από αυτούς οι 98 είναι στην περιοχή της Μάνης, 67 στον Δήμο Οιτύλου (δες Δυτική Μάνη – Ταίναρο Τομ Ε’) και 31 στον Δήμο Ανατολικής Μάνης. Κάποτε όλη η Μάνη είχε οκτακόσιους πύργους, σήμερα, όπως φαίνεται και στους αριθμούς, οι πύργοι πέφτουν και λίγοι νοιάζονται. Ακόμα όμως και αυτοί που νοιάζονται όσο και να επιθυμούν τίποτα δεν γίνεται όπως πρώτα. Δεν είναι απλές κατασκευές ούτε ξαναχτίζονται έτσι εύκολα. Μεγάλοι αλλοίωση έχει φέρει η ασυλλόγιστη πρόσληψη Αλβανών τεχνιτών της πέτρας που σίγουρα διαφέρει η τεχνική τους από αυτή των ελλήνων. Έτσι, άθελά τους έχουν ομογενοποιήσει – αλλοιώσει την όψη ολόκληρων περιοχών. Ίδιο χτίσιμο στη Μακεδονία, ίδιο στην Ήπειρό, ίδιο και στην Πελοπόννησο. 

Οι πύργοι της Μάνης είναι το έμβλημα των οικογενειών, σύμβολο καταγωγής και εξουσίας, προνόμιο των ισχυρών πατριών. Καθένας χώρια ανήκει στην οικογένεια και σε όσους αυτή υπερασπίζει. Εκεί κλεινόντουσαν για να υπεραμυνθούν το δίκιο τους – το λένε και δικιωμό – και να προστατέψουν την τιμή της πατριάς, εκεί πάλι γινόντουσαν και οι χαρές, οι γάμοι, τα γεννητούρια, εκεί μαζί και ο θάνατος με τα μοιρολόγια. Υπήρξαν γενιές που δεν βγήκαν ποτέ από τον πύργο τους  - υπερασπιζόμενοι το χρέος του αιμάτου - ναι, γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, γέρασαν εκεί, χωρίς να δουν πιο έξω τον κόσμο, μόνο ότι φαινόταν από το μικρό, στενό σαν πολεμίστρα παράθυρο. Και στην βεντέτα δυο οικογενειών…. η γενιά σφάλιζε πόρτες και παράθυρα να υπερασπιστεί μέχρι να έρθει το τέλος, ανεξάρτητα την διάρκεια.

Πριν ξεκινήσουν οι διαδικασίες αναστηλώσεων που πια είναι ευδιάκριτες παντού θα έπρεπε να ζητηθεί η αρχιτεκτονική άποψη από επιστήμονες που νοιάζονται για τον τόπο τους. Αυτό δυστυχώς δεν έγινε, και είναι ο κύριος λόγος που ο επισκέπτης αντικρίζει αταίριαστα - άκομψα στοιχεία.  

Αυτή η πλευρά της Μάνης, η Προσηλιακή για τους ντόπιους, ευτυχώς δεν έχει ακολουθήσει τα ‘’αναπτυξιακά’’ πρότυπα της Δυτικής πλευράς και μελλοντικά είναι βέβαιο ότι θα έχει καλύτερη τύχη. Βοήθησε τα μέγιστα η μέχρι πρόσφατα έλλειψη δρόμου. Ταξιδεύοντας και συγκρίνοντας αυτή την πλευρά, δεν μπορεί ο επισκέπτης παρά να την χαρακτηρίσει ‘’σιωπηλή’’ Μάνη, έξω από τις συνηθισμένες ‘’τουριστικές’’ διαδρομές με λίγες αμμουδιές και βότσαλα, χωριά κοντά στην θάλασσα μικροί όρμοι, κρυστάλλινα νερά αλλά και χωριά κρυμμένα στις πλαγιές του βουνού, Άγγελοι και Άγιοι σε θαυμάσιες τοιχογραφίες αλλά και πυργόσπιτα με πολεμίστρες.

Οδηγήστε σε αυτό το μαγικό όλο αντιθέσεις συγκλονιστικό τοπίο και δείτε τους παλιούς οικισμούς σκαρφαλωμένους στα πιο απρόσιτα μέρη. Η Σπείρα και μετά η ωραία αμμουδιά στην Κοκκάλα και τα ορεινά Παχιάνικα. Στην περιοχή ανάμεσα στο Νυφί και την Μέσα Χώρα υπάρχει δρόμος – μονοπάτι που οδηγεί σε μια κορφή πάνω από την Ι. Μ. Κουρνού (Θεοτόκου) στη θέση ‘’Κιόνια’’, (Βασιλικές Πέτρες των ντόπιων) όπου σώζονται τα αξιόλογα ερείπια αρχαίων ναών και εγκαταστάσεων, της αρχαίας απομονωμένης πόλης των Λακεδαιμονίων Αίγιλα. Τα περισσότερα χωριά φαντάζουν έρημα μέσα στην αγριάδα του τοπίου, και πράγματι έτσι είναι σήμερα. Δεν εγκαταλείφθηκαν στις μέρες μας αλλά πολύ παλιότερα.

Η ερήμωση ξεκίνησε από συγκρούσεις που είχαν να κάνουν με τους ίδιους τους μανιάτες και τη λειτουργία της οικογένειας, ‘’βοήθησαν’’ και οι πολύχρονες νικηφόρες συρράξεις την εποχή Τούρκων, η διάσημη για την σκληρότητά της πειρατεία, και ήρθε σαν τελικό λιθαράκι να προστεθεί η μετανάστευση ήδη από το 1867 στην Κορσική την  Αμερική και τον Καναδά για να ολοκληρωθεί η εικόνα που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης. Ορεινός και Θαλασσινός ο Μανιάτης διατήρησε και τις δύο πολυτάραχες ταυτότητες. Ξακουστός πειρατής παλιότερα, αγωνίζεται ταυτόχρονα να υποτάξει τις άγονες πλαγιές με ξερολιθιές φτιάχνοντας με μόχθο καλλιεργήσιμες εκτάσεις για το κριθάρι, το στάρι και αργότερα την ελιά. Μια ελιά που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει την κάτω βόλτα, αφού τα εργατικά μόνο για το μάζεμά της έχουν φτάσει το διπλάσιο της τρέχουσας εμπορικής τιμής, αφήνοντας πλέον στα δέντρα τον πολύτιμο καρπό.

Όπως σε όλη την περιοχή έτσι και εδώ αρκετοί πύργοι επισκευάζονται, άλλοι αναστηλώνονται ή πουλιούνται σε Γερμανούς, Άγγλους, Αυστριακούς. Γεγονός είναι ότι πολλοί Μανιάτες επιστρέφουν, είτε από τα μεγάλα αστικά κέντρα είτε από το εξωτερικό που ζούσαν χρόνια. Επιστρέφουν και επισκευάζουν. Φυσικά την πληθυσμιακή κατηφόρα του νομού δεν την σταματάνε (είχε τα υψηλότερα ποσοστά φυσικής μείωσης του πληθυσμού το ’96 ενώ μόλις το 1% του πληθυσμού της χώρας ζει στην Λακωνία) αλλά κάτι είναι και αυτό, μια παρακαταθήκη μελλοντικής παρουσίας ίσως.

Στο Έξω Νύμφιο (Νύφι) υπάρχει όμορφη αμμουδιά και μέσω Αργιλιάς – Φλωμοχωρίου εισέρχεστε στον φιλόξενο και ανεπτυγμένο όρμο του Κότρωνα με την ωραία και μεγάλη παραλία. Παραδοσιακός, με τους πύργους, τις ζεματίστρες ή λαδερές, και τα πετρόχτιστα σπίτια του ο οικισμός προσφέρει καλή διαμονή εκπληκτικό θαλασσινό περιβάλλον ξεχωρίζοντας από όλα τα χωριά που περάσατε. Εδώ βρισκόταν η αρχαία Τευθρώνη, ενώ σε μικρή απόσταση στέκονται σιωπηλοί μάρτυρες των νέων ελλήνων οι οικισμοί Ριγανόχωρα και Γονέα.  Όλοι οι χαρακτηριστικοί μανιάτικοι οικισμοί Νύφι, Αργιλιά, Φλομοχώρι, Λουκάδικα μέχρι να φτάσετε στον Κότρωνα έδρα του Δήμου Ανατολικής Μάνης δεν έχουν σχέση με την Δυτική πλευρά. Είναι πιο ήσυχοι και δίνεται η ευκαιρία για παράξενους συλλογισμούς, όπως για παράδειγμα τα οστεοφυλάκια και οι Μανιάτικοι τάφοι. Μόνο όταν αντικρίσετε αυτά τα μεγάλα σπιτάκια με τις περίτεχνες διακοσμήσεις, τον απόλυτο σεβασμό, που ίδια υπάρχουν στην Κάσο και την Κάρπαθο θα νοιώσετε την διαφορά. 

Από τον Κότρωνα φεύγει ο κεντρικός δρόμος για Street, προς Αρεόπολη μέσω του διάσελου της Χιμάρας με τον όμορφο ναό του Αγίου Νικολάου, τα ίχνη της αρχαιότητας (περιοχή αρχαίου Πύρριχου) και τα παμπάλαια σπίτια. Υπάρχουν δύο επιλογές για enduro μια παραλιακή μέσω Ι. Μ. Σωτήρος και η άλλη από Ριγανόχωρα. Και οι δύο καταλήγουν στο ιστορικό Σκουτάρι και τον ομώνυμο κόλπο του με την λιλιπούτεια παραλία και το ταβερνάκι απ’ όπου εύκολα βγαίνετε στον κεντρικό προς Γύθειο.Στην κορυφή του λόφου πάνω από το Σκουτάρι δέσποζε παλιότερα ένα μεγάλο τειχισμένο συγκρότημα και πύργος. Σώζονται τα ερείπια του, πολλά σπίτια και εκκλησίες.

Από εκεί ο ανατολικός παραλιακός δρόμος οδηγεί στον βυζαντινό οικισμό – κάστρο της παλιάς Καρυούπολης με τα συγκροτήματα των Φωκά – Καβαλλιεράκη με τον χαρακτηριστικό πύργο και τις αρχέγονες μεγαλιθικές εκκλησίες, και συνεχίζει μέχρι τον Αγερανό τον πανέμορφο οικισμό των Κουτσογληγοριάνων. Στις πολλές ιστορικές καστροκατοικίες με την ξεχωριστή παμπάλαια στέρνα και το λιοτρίβι παρατηρήστε την μεγαλοπρεπή εκκλησία και το παρακείμενο νεκροταφείο. Πάνω από το χωριό ξεκινά ο όρμος Βαθύ με την μεγαλύτερη παραλία της περιοχής που διαθέτει δύο κάμπινγκ. Στο τρίτο ‘’το μελτέμι’’ που είναι και το μεγαλύτερο έγινε η 19^η Πανελλήνια. 

Στον κεντρικό δρόμο προς το Γύθειο βρίσκεται το φράγκικο ερημωμένο κάστρο του Πασσαβά κτισμένο το 1254 για τον έλεγχο την Ανατολικής εισόδου της Μάνης. Ακόμα διατηρούνται οι πέτρινοι πύργοι του, αν και από ότι φαίνετε δεν έχει γίνει ποτέ συντήρηση. Μαζί με το άλλο του Κελεφά στην Δυτική είσοδο (Οίτυλο) οριοθετούν και εξασφαλίζουν τον έλεγχο όλης της Χερσονήσου από την εποχή του Ομήρου, που εδώ βρισκόταν ο μυκηναϊκός οικισμός Λας. ‘’οι τε Λάαν είχαν ηδ’ Οίτυλον αμφενέμοντο’’ που φανερώνει ότι από τότε ακόμη ήταν το Οίτυλο και η Λας (Πασσαβάς) τα όρια μιας περιοχής. 

Το Γραφικό Γύθειο έδρα του ομώνυμου Δήμου πρωτεύουσα ουσιαστικά της Μάνης αφού ήταν και παραμένει το σημαντικότερο κέντρο της περιοχής ταυτισμένο με την ιστορία της. Ολόκληρη η περιοχή συμπεριλαμβανομένου και του κόλπου που περικλείει την νησίδα από τον μεσαίωνα διαθέτει και την δεύτερη ονομασία Μαραθονήσι. Κατοικείται από την προϊστορική εποχή και ήταν ο εμπορικός σταθμός των φοινίκων, ενώ στο Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν ο ναύσταθμος της Αρχαίας Σπάρτης που καταστράφηκε από τους Αθηναίους το 445 π.Χ. Η μετέπειτα οχύρωσή του το μετέτρεψε σε ισχυρό εξαγωγικό λιμένα. Το νεότερο Γύθειο επανιδρύθηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας (18^ος Αι) ενώ από την αρχαία αίγλη του σώζονται στην Παλαιόπολη, βόρεια σχεδόν δίπλα από τον σημερινό οικισμό, τα λείψανα της αρχαίας ακρόπολης, του θεάτρου των ρωμαϊκών χρόνων, του ναού των αυτοκρατόρων Αυγούστου και Τιβέριου, οικοδομημάτων με ψηφιδωτά δάπεδα και δεκάδων άλλων μνημείων.

Πριν από την επανάσταση το Γύθειο ήταν η έδρα των μπέηδων της Μάνης και με πρωτοβουλία του Τζανέτμπεη Γρηγοράκη, ενός ισχυρού Μανιάτη που είχε αναγνωριστεί σαν αρχηγός της Βορειοανατολικής Μάνης, αναπτύχθηκε μαζί με το γειτονικό Μαυροβούνι. Γύρω του ξεχώριζαν σε καλή κατάσταση μέχρι τον Β’ Π.Π. οι πυργοκατοικίες των Γρηγοράκηδων που την 23^η Μαρτίου 1821 κηρύσσουν την επανάσταση.

Απέναντι από το Γύθειο είναι το μικρονήσι, Κρανάη, που σύμφωνα με την μυθολογία ήταν το ερωτικό καταφύγιο του Πάρι και της Ωραίας Ελένης πριν αναχωρήσουν για την Τροία. Εκεί είναι κτισμένος (1829) ο πύργος και η κατοικία του Τζανέτμπέη (Τζανετάκης). Μετά την αποκατάσταση των κτιρίων του πύργου και του φάρου που έγινε τα έτη 1981 – 89 το πρώτο λειτουργεί πλέον σαν Ιστορικό - Εθνολογικό Μουσείο της Μάνης. Τα εκθέματα που παρουσιάζονται συνδέουν τις ιστορικές πηγές – περιηγητικά κείμενα, πρωτότυπες χαρτογραφικές απεικονίσεις δρομολογίων, σχεδιαγράμματα των πρώτων περιηγητών – με το αυθεντικό κομμάτι του μανιάτικου περιβάλλοντος και τον καθημερινό βίο. Είναι  από τα λίγα στην επικράτεια που είναι ανοιχτό από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ καθημερινά. Σύντομα θα αρχίσει να λειτουργεί και το αρχαιολογικό μουσείο που μέχρι το ’96 στεγάζονταν στο Δημαρχείο. Πολλά ευρήματα από ανασκαφές της Λακωνικής Μάνης και πολλές συλλογές φιλάρχαιων Γυθεατών περιμένουν να εκτεθούν.

Πρόκειται να μεταφερθεί στο Παρθεναγωγείο, ένα πολύ ωραίο νεοκλασικό που αναστηλώνεται αυτή την περίοδο. Οδηγήστε μέχρι το τέλος του δρόμου για να βρεθείτε κοντά στον πετρόχτιστο φάρο του 1873, ο οποίος επισκευάστηκε μεν για να στεγάσει μουσείο - εκθετήριο της ναυτικής και πειρατικής ιστορίας των Μανιατών, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει κάτι προς αυτή την κατεύθυνση. Ο φάρος της Κρανάης είναι από τους λίγους που έχουν διασωθεί, σε καλή κατάσταση με ύψος 23 μέτρα. Πρώτος μεταξύ των τριών της Μάνης σε μια εποχή που το Γύθειο γνώριζε σημαντική ακμή και το μικρονήσι δεν είχε ακόμα ενωθεί με την πόλη διαμέσου του δρόμου. Ο φάρος κτίστηκε σε υψόμετρο 4 μ στο ανατολικό άκρο της νησίδας Κρανάη, για να βοηθήσει την πόλη – λιμάνι που αναπτυσσόταν ραγδαία στην διάρκεια του 19^ου αιώνα. 

Αυτή ακριβώς η ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών και των εμπορικών συναλλαγών έκαναν επιτακτική την προστασία του από τις τρικυμίες που δυσκόλευαν την προσέγγιση των πλοίων θέτοντας θέμα ασφάλειας για την ναυσιπλοία της εποχής. Το 1898 πάρθηκε η απόφαση και κατασκευάστηκε μεγάλος λιμενοβραχίονας μήκους 170 μ. ο οποίος προστατεύει εφ’ εξής το λιμάνι και γεφυρώνει τον μικρό δίαυλο, ενώνοντας πλέον την πόλη, με την Κρανάη προσφέροντας στους επισκέπτες μια όμορφη γωνία για να θαυμάσουν σε όλη της την έκταση την θέα της παραλίας και τα δεκάδες νεοκλασικά του Γυθείου.

Από το λιμάνι του στις μέρες διακινούνται κάθε χρόνο χιλιάδες τόνοι εσπεριδοειδών (ο 3^ος στην επικράτεια) και λαδιού (ο 7^ος στην επικράτεια) που έχουν κατακτήσει αγορές του εξωτερικού κύρια την Ρωσία και την Ρουμανία. Επίσης υπάρχει η τακτική και επιδοτούμενη πλέον ‘’άγονη γραμμή’’ Κύθηρα - Καστέλι Κισσάμου Χανίων στην Κρήτη. Στην πόλη γίνεται σπουδαίο φεστιβάλ στο τέλος του Ιουλίου αρχές Αυγούστου με παραστάσεις αρχαίου δράματος στο αρχαίο θέατρο της. Από το Γύθειο μπορείτε να επιστρέψετε στην Καλαμάτα, από την βουνίσια διαδρομή διασχίζοντας τον εκπληκτικό Ταύγετο σε μια από τις καλύτερες ορεινές διαδρομές στην χώρα μας, ή να κατευθυνθείτε στην κοντινή μεγαλειώδη Μονεμβασιά.

Όμορφες διαδρομές, ιστορικά χωριά, εγκατελειμένοι οικισμοί, παλιά χάνια που μετατράπηκαν σε καφενεδάκια, ωραίοι άνθρωποι, αγνοί, άλλες φορές ξεχασμένοι. Το δυνατό κόκκινο φως της δύσης θαμπώνει τα μάτια, το ίδιο και η λαμπρή ανατολή, μέσα στα σύννεφα, πάνω από τις κοφτερές πανύψηλες κορφές των βουνών. Διαδρομές που δύσκολα περιγράφονται σε όλη τους την έκταση. Για να τις γνωρίσεις, χρειάζεται να κατέβεις από την μοτοσικλέτα να σεργιανίσεις τα μονοπάτια να περπατήσεις στους δρόμους, να μυρίσεις την ευωδιά της φύσης με ένα κλαδί στο χέρι, νιώθοντας τη ζωντάνια της, ακούγοντας τους ήχους από τα ρυάκια ή τους χείμαρρους, και τις σοφές κουβέντες των γερόντων. 

Γνωρίστε τους ανθρώπους γύρω σας, τσουγκρίστε ένα ποτήρι, κρασί από το δικό τους βαρέλι, το οικογενειακό, και αμέσως αποκτάς την διάσταση που πρέπει. Λειτουργείτε μέσα στον ιστό, μέσα στην Ελλάδα μας. Αυτή την ξεχασμένη πάνω στην καταστροφική αντάρα της ‘’ανάπτυξης’’, της ''ευκαιρίας'', της αρπαχτής.

Περνώντας από την Σπάρτη δείτε το πρώτο στην Ελλάδα μουσείο ελιάς που λειτουργεί από τις 10 Ιανουαρίου 2003 (βλ. εργασία Μουσείο ελιάς  & Ελληνικού λαδιού στον τόμο Ζ’ 2005). Σε έναν πανέμορφο χώρο προβάλλεται η καλλιέργεια της ελιάς, η παραγωγή λαδιού και στον οποίο ο επισκέπτης θα βρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορία της Ελιάς από την αρχαιότητα ως σήμερα. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27330

ΔΙΑΜΟΝΗ: Γύθειο ‘’Αέρηδες’’ 24495, ‘’Νηρηίδες’’ 24497, ‘’Ακταίον’’ 22294, ‘’Γύθειον’’ 23523, ‘’Πάνθεον’’ 22289, Παραδοσιακός Οικισμός Μαραθέας 2733061506. Στον Κότρωνα www.kotronas.gr ‘’Κότρωνας Bay’’ 53402,         Κοκκάλα ‘’Σολότερι’’ 21126, Κάστρο 21620.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Γύθειο ‘’Μελτέμι’’ 22833, 23260, ‘’Κρόνος’’ 93320, ‘’Πόρτο Αγερανός’’ 93364 ‘’Mani Beach’’ 23451, ‘’Gythion Bay’’ 22522.

ΦΑΓΗΤΟ: Δεκάδες ταβερνάκια στο Γύθειο για μεζέδες και ουζάκι. Προσφέρουν από φρέσκο ψάρι μέχρι ψητά της ώρας. Στους φούρνους της Μάνης θα γευθείτε φρεσκοψημένο ψωμί και πίττες.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Γυθείου 22210, Α΄ Βοήθειες: 22001, 3, Αστυνομία: 22100, 22236. Δήμος Ανατολικής Μάνης Κότρωνας 21205, Αστυνομία 21255. Στο Γύθειο ένας θαυμάσιος πολυχώρος του Γιώργου Χασανάκου με πολύτιμες εκδόσεις για τον ταξιδιώτη, και μια έκθεση φωτογραφιών της Μάνης. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Στην Σπάρτη πολλοί, στο Γύθειο Πατσουράκος Ιωάννης 24100, Τσιριμπής Παναγιώτης 22422.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.gythio.net Ιστορικό και εθνολογικό μουσείο Μάνης 22676 ανοιχτό καθημερινά 09:00 – 21:00 το καλοκαίρι 09:00 – 19:00 το χειμώνα. www.hellasmani.gr www.kastromaini.gr Αρχαιολογικό Μουσείο 22427 08:30 – 15:00 Δευτέρα κλειστά. Για εισιτήρια και δρομολόγια της γραμμής Πειραιάς – Γύθειο & Γύθειο – Κύθηρα – Καστέλι Κισσάμουεπικοινωνήστε με το ταξιδιωτικά Γραφεία Ροζάκη Σοφία 22650, Χαλουλάκος Παν 22996, Κόστος 20/3/03, 18,90 EUR το άτομο και περίπου 20,00 EUR η μοτοσυκλέτα. Λιμεναρχείο Γυθείου 22262 Τοπικό μέλι, ελιές, εκπληκτικής νοστιμιάς καπνιστό σύγκλινο και λουκάνικα από τα μπακάλικα των χωριών, μόνο. Προσοχή στην οδήγηση μια που ο νομός Λακωνίας είναι ένας από τους 17 με υψηλότερη του μέσου όρου (2,4) αναλογία τροχαίων ατυχημάτων ανά 1000 κατοίκους.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο Γύθειο, και την Χιμάρα.

ΧΑΡΤΕΣ: Το απόλυτο ‘’εργαλείο’’ οι χάρτες της ΑΝΑΒΑΣΗ, Χ. Τρικούπη 6 – 10 – Atrium, 2103647703. Για την Μάνη υπάρχουν οι τίτλοι: Ταίναρο, Καρδαμύλη – Στούπα, Βέργα – Κάμπος, Αγ. Νικόλαος – Τραχήλα, και για την συνέχεια του ταξιδιού Μυστράς – Σπάρτη, Ξυροκάμπι, όλοι σε κλίμακα 1:25000. Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου (Νομαρχία Λακωνίας 273126243, 25898 Σπάρτη) έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Αναλυτική παρουσίαση των μονοπατιών του Μαλέα από τον Αντώνη Καλογήρου στο ένθετο Trekking Νο 10 του περιοδικού Οξυγόνο Τ18^1/2  Σεπτέμβριος 2001. Βιβλίο και χάρτης από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λακωνίας 2731026243 έκδοση 2000. Πελοπόννησος / Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Μάνη, Πύλος – Ναυαρίνο, Έκδοση της Καθημερινής 1996, Πελοπόννησος + χάρτης / Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη / Εκδοτική Αθηνών 1997. Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΜΟ.Σ. Λέσχη Μοτοσυκλέτας Σπάρτης Αικατ. Γρηγορίου 32, Σπάρτη τηλ Fax: 2731020202,  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία.

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (4080 λέξεις)

ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΝΗ – ΤΑΙΝΑΡΟ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Ζωντανό Ανοιχτό Μουσείο

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσα σε όλες τις πανέμορφες περιοχές της χώρας μας, το μικρό και δυσπρόσιτο τμήμα της Μάνης παρουσιάζει μια ιδιομορφία που προσέλκυσε από παλιά το ευρύτερο ενδιαφέρον. Αυτός ο τόπος με τους πολυάριθμους οικισμούς, με τους λιγοστούς σήμερα κατοίκους και τα δεκάδες προεπαναστατικά σπίτια, πύργους και πυργόσπιτα, διηγείται με τον τρόπο του, τους αγώνες και τους κώδικες αξιών μια ταραγμένης ζωής που σφράγισε ανεξίτηλα το νοτιότερο και βραχώδες αυτό τμήμα της Ελλάδας. Άγονη, άνυδρη αυτή η περιοχή με τα απροσπέλαστα εκ’ πρώτης όψεως παράλια, θα επιδράσει όπως ήταν φυσικό στους ανθρώπους, στις κοινωνίες τους, διαμορφώνοντας ανάλογα το χαρακτήρα και την συμπεριφορά τους.

Η προσέγγιση στην Μάνη γίνεται από δύο πλευρές: από την Λακωνική, μέσω Σπάρτης - Γυθείου (ανατολική ή Προσηλιακή των ντόπιων) και την Μεσσηνιακή μέσω Καλαμάτας (Δυτική ή Αποσκιαδερή ή Αποσκιερή). Ξεκινήστε το ταξίδι σας όπως οι παλιοί περιηγητές, από το μεγάλο διοικητικό κέντρο και λιμάνι της περιοχής, την Καλαμάτα, εξελιγμένο παραθεριστικό κέντρο με ραγδαίο εκσυγχρονισμό τα τελευταία χρόνια. Σύντομα φτάνετε στο φυσικό ορόσημο της Μεσσηνίας με την Έξω Μάνη, τον χείμαρρο Ξερίλα, που κατεβαίνει από το Ελαιοχώρι.

Ξεπερνώντας γρήγορα την ανάπτυξη των προαστίων της Καλαμάτας ακολουθείτε τον κεντρικό δρόμο (υπάρχει και ο αδιάφορος παραλιακός) και μετά από μια διαδρομή όλο στροφές περνάτε τις γέφυρες στο ύψος του φαραγγιού του Κοσκάρακα (ωραία πεζοπορική διαδρομή που βγάζει στο χωριό Βόρειο – υπάρχουν πινακίδες και σήμανση)και σύντομα φτάνετε στον Κάμπο όμορφο μεγάλο χωριό με πολλά αξιοθέατα μεταξύ αυτών η πυργοκατοικία Αλούπη. Στον κεντρικό δρόμο δείτε την παλιά εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων (12^ος  Αι) ενώ στον απέναντι λόφο επιβλητικό στέκει το Κάστρο της Ζαρνάτας. Στις παρυφές του λόφου είναι κτισμένο το Σταυροπήγι και από εκεί ο ανηφορικός στενός δρόμος οδηγεί μέσα στον περίβολο και τα ερείπια του ονομαστού βυζαντινού κάστρου.

Περιέργως δεν υπάρχουν πινακίδες και ο περιβάλλων χώρος καλύπτεται από ψηλά χόρτα. Η μεσαιωνική ονομασία όλης της περιοχής έδωσε το όνομά της στο κάστρο το οποίο δέσποζε στην περιοχή, ένα από τα σημαντικά διοικητικά κέντρα τότε. Από τα μισογκρεμισμένα ανοιχτά παράθυρα που χάσκουν στον χρόνο διακρίνεται στο βάθος ο οικισμός του Κάμπου ενώ προς το Σταυροπήγι διακρίνονται οι εκκλησίες της Υπαπαντής στον αριστερό μαχαλά και της Κοίμησης της Θεοτόκου δεξιά. Ο θεμελιωτής της προϊστορικής αρχαιολογίας Χρήστος Τσούντας  πραγματοποίησε έρευνα εδώ φέρνοντας στο φως έναν σημαντικό θολωτό τάφο και πολλά όστρακα που πιθανολογείται ότι ανήκουν στην Ομηρική Ενόπη και την Λακωνική Γερήνια που την διαδέχθηκε.

Οι Τούρκοι κυρίευσαν το κάστρο το 1460 ενίσχυσαν τα τείχη του και εγκατέστησαν φρουρά (1660 – 1680). Το φρούριο καλά οχυρωμένο, μικρό και όμορφο, θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίες βάσεις από τους Φράγκους τον 14^ο Αι και χαρακτηρίζεται από κομψή αρχιτεκτονική με πολύ εκτεταμένο περίβολο. Στις βάσεις του διακρίνεται το αρχαίο πολυγωνικό τείχος, ενώ ο φημισμένος πύργος Κουμουντουράκη ή Κουμουνδούρου (μεταγενέστερη κατασκευή) στέκει στην κορφή για να θυμίζει ότι μέσα από αλλεπάλληλες διοικητικές εναλλαγές πέρασε και στα χέρια των ισχυρών καπετάνιων από τις γενιές Κουτήφαρη και Καπετανάκη. Χρησιμοποιήθηκε σαν οχυρό μέχρι τα χρόνια του Β’ Π.Π. Δίπλα του υπάρχει η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με παλιές σημαντικές, πολύ ασυνήθιστες τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Νοτιοδυτικά του κάστρου, φεύγοντας από το χωριό προς Καρδαμύλη, υψώνεται έρημος ο πύργος του Μαυρίκου χτισμένος το 1814, και ένας στενός δρόμος σας φέρνει στην πρόσφατα ανακαινισμένη γυναικεία μονή Ανδρουμπεβίτσας του 12^ου Αι. Η δστ πριν αυτά τα μνημεία οδηγεί στους Δολούς και τις Κιτριές, έδρα των Μπέηδων της Μάνης από τα τέλη του 18^ου Αι έως το 1821. Λίγο πριν από το μικρό ψαροχώρι υπάρχουν τα ερείπια του κάστρου του πρώτου μπέη, Τζανέτου Κουτηφάρη, και κτίρια των Μαυρομιχαλαίων. Κατηφορίζοντας από ψηλά έχετε οπτική επαφή με την θαυμάσια διατηρημένη Καρδαμύλη και σύντομα διασχίζετε τον στενό ασφαλτόδρομο πλάι από τον χείμαρρο Βυρού, με τους νερόμυλους φτάνοντας σ’ ένα από τα ωραιότερα τουριστικά θέρετρα της περιοχής και έδρα του Δήμου Λεύκτρου. 

Αυτός ο αυθεντικός Μανιάτικος οικισμός με τα δαντελωτά ακρογιάλια της και τα παλιά καλοδιατηρημένα πυργόσπιτα (στην παλιά πάνω Καρδαμύλη) είναι ότι πρέπει για στάση και ανασύνταξη. Ειδυλλιακό το περιβάλλον με ωραία παραλία, ταβερνάκια με φρέσκο ψάρι, και το πανέμορφο νησάκι του Αι – Γιαννάκη και τα ερείπια από τις οχυρώσεις, στην απέναντι από το λιμανάκι νησίδα. Το λιμάνι της εξυπηρετούσε στην ρωμαϊκή περίοδο την Σπάρτη που συνδεόταν με την Καρδαμύλη με τη βασιλική οδό, η οποία διέσχιζε την οροσειρά του Ταϋγέτου. Στην πραγματικότητα τα δυνατότερα άντρα των Μανιατών σε αυτή την περιοχή βρίσκονται πιο μέσα στο βουνό, και εκφράζονται με τα Τσέρια το Εξωχώρι και την Χώρα Ανδρούβιστας ενώ πάνω στην διαδρομή ακολουθείστε στην δστ τον δρόμο προς το κοντινό και πολύ σημαντικό Προάστειο με τις πολυάριθμες εκκλησίες και μοναστήρια. 

Και στην Καρδαμύλη αλλά και στην Στούπα υπάρχει οργανωμένο κάμπινγκ σε πολύ όμορφες παραλίες. Στις αμμουδιές της Στούπας και της Καλόγριας ο Ν. Καζαντζάκης έγραψε τον ‘’Ζορμπά’’ και στο λιμανάκι της πρώτης υπάρχει και το σπίτι που έζησε εκείνο τον καιρό. Υπάρχουν δεκάδες ψαροταβέρνες και πολλοί παραθεριστές. Η διαφορά με την κοσμοπολίτικη παραλία έρχεται όταν ακολουθήσετε την δστ προς τους οικισμούς Νεοχωρίου, Πύργου, Καστανιάς, και πιο μακριά της Μηλιάς και αντίθετα της Σαϊδόνας. Πανέμορφα μοναστήρια, παλιά αξιόλογα σπίτια, βυζαντινές εκκλησιές, ο πύργος Ντουράκη (στην Καστανιά) που κατέφυγε το 1803 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατά την διάρκεια του διωγμού των ‘’κλεφτών’’ από τους Τούρκους και δεκάδες άλλα ενδιαφέροντα μνημεία έξω από καθιερωμένες διαδρομές.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί της περιοχής στην σκιά του Ταύγετου που δεσπόζει χωρίς διακοπή σε όλη την διαδρομή, επιβεβαιώνουν αυτό που έγραψε ο ιστορικός Steven Runciman. ‘’Η ομορφιά της Ελλάδας οφείλεται ακριβώς, και κατά ένα μεγάλο μέρος (σ.σ.), στην αντίθεση’’. Για ησυχία και για όμορφες εκπλήξεις κατευθυνθείτε προς το μικρό λιμανάκι του Αγίου Νικολάου ενώ αν συνεχίσετε από τον αδιέξοδο δρόμο της παραλίας θα περάσετε από τον Άγιο Δημήτριο με τον χαρακτηριστικό πύργο του καπετάνιου Χρηστέα της Πλάτσας, και το λιγότερο γνωστό ανεκμετάλλευτο σπήλαιο Καταφύγγι, καταλήγοντας σε 4 χλμ συνολικά, στα ριζά των απόκρημνων βράχων με τις σπηλιές και το λιμανάκι της Τραχήλας με τον πύργο των Λεβή. 

Ο πάνω, κεντρικός δρόμος διασχίζει την Πηγή (υπάρχει ταβερνάκι,) με την παλιά εκκλησία της Παναγίας Γιάτρισσας συναντώντας στην συνέχεια τα βυζαντινά εκκλησάκια της Ανάληψης, των Αγίων Αναργύρων, το Σωτήρα στο Νομιτσή και τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και τον Πολεμόπυργο Καπιτσίνου στην Λαγκάδα. Μετά τον Άγιο Νίκωνα και προς το Οίτυλο αφήνετε το Βορειοδυτικό τμήμα της Μάνης (Μεσσηνιακή ή Έξω Μάνη) τα δέντρα, τις πρασινάδες, τα πλούσια νερά, την εύκολη πρόσβαση στην θάλασσα και εισέρχεστε στην Γεωγραφική περιοχή της Λακωνικής ή Μέσα Μάνης της λειψυδρίας του βράχου, της στεγνής από τον καυτό ήλιο πέτρας και της 2^ης μικρότερης στην Πελοπόννησο πυκνότητας πληθυσμού με 26 κατοίκους ανά τ.χ. (78 μ.ο Ελλάδας).

Σε ολόκληρη τη Λακωνική Μάνη υπάρχουν πολλά κάστρα που διατηρούνται πολύ καλά και περιβάλλονται ακόμα από την λαϊκή φαντασία και την πραγματική ιστορία. Νεράιδες και μπέηδες, πειρατές και βυζαντινές αρχοντοπούλες, Φράγκοι κατακτητές και μαυροφόρες μοιρολογίστρες, ψυχές πολεμιστών, και φονιάδες που ζητούν εξιλέωση. 

Στο παραδοσιακό Οίτυλο, που αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, σας περιμένει το πρώτο στην διαδρομή.   Το τούρκικο κάστρο Κελεφά που διακρίνεται στην απέναντι πλευρά του φαραγγιού κτίσθηκε πιθανώς στην θέση του φράγκικου κάστρου της Μεγάλης Μαΐνης τον 17^ο Αι και χρησίμευε σαν έδρα της διοίκησης και της φρουράς των Τούρκων (1670 – 1685) των Βενετών (1685 – 1715) για να υπερασπίζεται το λιμάνι του Οιτύλου αλλά και για τον έλεγχο των διόδων της Μέσα Μάνης. Για να επισκεφθείτε τον μαγικό του κόσμο υπάρχει δρόμος από την Αρεόπολη. 

Από αυτή την περιοχή και κάτω το τοπίο αλλάζει αντικαθιστώντας το πράσινο των λόφων με το ξερό και άνυδρο τοπίο της πέτρας, της ξερολιθιάς και των θαμνοειδών αρωματικών φυτών που βρίσκουν ζωή εδώ. Το παραλιακό Καραβοστάσι το Νέο Οίτυλο γραφικό ψαροχώρι με την ομορφότερη παραλία της Μάνης εμπρός του, και το ψαροχώρι κάποτε Λιμένι έχουν ‘’κρατήσει’’ τις πεντακάθαρες παραλίες τους ενώ έχουν αλλοιώσει τα οικιστικά χαρακτηριστικά τους. Ωστόσο στο επίνειο της Αρεόπολης, το Λιμένι εκτός τα ερείπιά του, υπάρχουν, το αναστηλωμένο ‘’παλάτι’’ του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που προορίζεται για μουσείο, και το σταυρεπίστεγο μοναστήρι της Παναγίας Ευρέτριας (Βρετής) χτισμένο το 1731 με τοιχογραφίες λαϊκών αγιογράφων. 

Νότια, στα δύο χλμ δεσπόζει η παρουσία της Αρεόπολης (Τσίμοβα πριν το ’21) από παλιά πρωτεύουσα της επαρχίας και σημερινή έδρα του Δήμου Οιτύλου. Οι παλιοί Μανιάτες έδωσαν το όνομα του θεού του πολέμου Άρη στην πόλη που χτυπούν οι αέρηδες και θεωρείται η καρδιά της Μάνης. Στο παραδοσιακό τμήμα της πόλης υπάρχει ο σταυροειδής ναός των Ταξιαρχών (18^ος Αι), διατηρητέο μνημείο με πανύψηλο πυργοειδές, πετρόχτιστο καμπαναριό, οι πύργοι Μπαρελάκου, Καπετανάκου, Πικουλάκη (μουσείο) και Μαυρομιχάλη (μουσείο). 

Η Αρεόπολη αναδείχτηκε σε σημαντικό κέντρο στην διάρκεια των τελευταίων τριών αιώνων κάτω από την ηγεσία του ισχυρού γένους των Μαυρομιχαλαίων. Έξω από την εκκλησία των Ταξιαρχών στις 17 Μαρτίου του 1821 οι επαναστάτες Μανιάτες ευλόγησαν τα όπλα τους και με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ξεκίνησαν τον αγώνα εισβάλλοντας στην Μεσσηνία, υψώνοντας την σημαία της επανάστασης στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου ίδια ημερομηνία που οι Γρηγοράκηδες επαναστάτησαν στο Γύθειο. Στην ομώνυμη πλατεία 17^ης Μαρτίου σήμερα και κάθε χρόνο αναβιώνει η τοπική γιορτή με αναπαραστάσεις, παρέλαση και τοπικούς χορούς.

Για όσους προτιμήσουν την διαδρομή Αρεόπολη Γύθειο από τον ‘’πάνω’’ κεντρικό δρόμο αξίζει, ακριβώς μετά την Αρεόπολη, να κάνουν μια μικρή παράκαμψη προς τον Σωτήρα όπου εκτός των θαυμάσιων ερειπωμένων πέτρινων αρχοντικών θα απολαύσουν και μια εκπληκτική θέα της πόλης και του Μεσσηνιακού κόλπου.

Ακόμα νοτιότερα σε οκτώ περίπου χλμ στην σκιά του Όρους Σαγγιάς της μεγαλειώδους απόκρημνης συνέχειας του Ταϋγέτου, είναι ο Πύργος Διρού που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Επισκεφθείτε σίγουρα την συνοικία Πετρόλακκος το θαυμάσιο περιτειχισμένο συγκρότημα του οπλαρχηγού Σκλαβουνάκου. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν τουλάχιστον 10 βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες θαυμάσια διατηρημένα πυργόσπιτα και το βάθος, στον ομώνυμο όρμο και στην ευρύτερη περιοχή τα πιο σημαντικά φυσικά αξιοθέατα της Ελλάδας, παγκόσμια μνημεία της φύσης με σπάνια αρχαιολογική αξία τα σπήλαια Διρού. 

Η φύση με την επιμονή εκατομμυρίων χρόνων δημιούργησε παραμυθένια αριστουργήματα, αξεπέραστης ομορφιάς που για την περιγραφή τους δεν θάφτανε όλος ο τόμος. Η Βλυχάδα (ή Γλυφάδα), ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του κόσμου, η Αλεπότρυπα, που χρησίμευε για νεολιθική κατοικία, από τα πιο σημαντικά σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω των ευρημάτων που δείχνουν ότι κατοικήθηκε από το 5300 π.χ. Και τα δύο εξερευνήθηκαν την δεκαετία του πενήντα, από το ακούραστο ζεύγος των σπηλαιολόγων Ιωάννη και της αείμνηστης Άννας Πετροχείλου, που συνολικά στον Δήμο Οιτύλου είχαν βρει περίπου εβδομήντα!. 

Στις αρχαιολογικές έρευνες που ακολούθησαν ανακαλύφθηκαν δεκάδες ευρήματα της νεολιθικής εποχής που εκτίθενται στο μικρό στο Νεολιθικό μουσείο. Σε ένα από τα πολλά ‘’άγνωστα’’ στον πολύ κόσμο, γνωστά όμως – ευτυχώς – στην  αρχαιολογική υπηρεσία, σπήλαια της περιοχής, στα ‘’Καλαμάκια’’ και το ‘’Απήδημα’’ βρέθηκαν κατάλοιπα που μαρτυρούν ότι χρησιμοποιήθηκε από τους παλαιολιθικούς ανθρώπους σαν χώρος κατοικίας για εξήντα χιλιάδες χρόνια! Από τότε δηλαδή που αναδύθηκε από την θάλασσα, πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια, ως πριν από σαράντα χιλιάδες χρόνια οπότε και σφραγίστηκε¹  η είσοδός του. ‘’Εκείνη την εποχή, που συμπίπτει με την τελευταία περίοδο της Εποχής των Παγετώνων, η εικόνα της Μάνης ήταν πολύ διαφορετική από την σημερινή. Η θάλασσα βρισκόταν πολύ πιο χαμηλά και η ακτή πιο μακριά, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Όλη η χερσόνησος καλυπτόταν από λόγγους και αραιά δάση, όπου κατοικούσαν ελέφαντες, ρινόκεροι, αγριοκάτσικα, ελάφια και άλλα άγρια ζώα’’ αναφέρει ο αρχαιολόγος κ. Ντάρλας Ανδρέας, για τις ανασκαφές που άρχισαν πριν από οκτώ χρόνια, και υπολογίζει να ολοκληρωθούν το 2005, όταν αποκαλυφθούν και μελετηθούν υπολείμματα όλως των φάσεων κατοίκησης του σπηλαίου. 

Την ανασκαφική έρευνα διενεργεί η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και το Γαλλικό Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Πρόσφατα μάλιστα (2002) έγινε ειδική έκθεση ‘’Καλαμάκια 8 χρόνια ανασκαφής’’ με τα ευρήματα που ήρθαν στο φως παρουσιάζοντας μια ταινία και ένα cd – ROM που ταξίδεψε τους επισκέπτες σε χίλιους αιώνες Μανιάτικης προϊστορίας. 

Ο κεντρικός οδικός άξονας συνεχίζει να διεισδύει βαθιά στα χωριά και την ιστορία τους. Σε απόσταση περίπου 3 χλμ μετά τον Πύργο Διρού υπάρχει μια ωραία παράκαμψη που οδηγεί μέσω της σαν το όνομά της όμορφης Τριανταφυλλιάς στο Νικάνδρι και τη Χαρούδα ή λίγο πιο πάνω έξω από τον κεντρικό δρόμο προς τα ξεχασμένα χωριά Δρύαλο, Σκυφιάνικα, Παλιόχωρα, Βάμβακα, Μπρίκι, και τα γνωστότερα Μίνα με τους Αγίους Αναργύρους και τον Άι Γιώργη και τον Πολεμίτα με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και τον Αι Νικόλα. Ο τόπος είναι ‘’σκληρός’’, ορεινός με πολλούς ανέμους. Αν πρώτη φορά επισκεφθείτε την περιοχή μπορεί προς στιγμή, να παρασυρθείτε από τις αισθήσεις και να νομίσετε ότι είστε σε άλλη… χώρα.

Κάθε μέρος και κάθε τοπίο, πόσο μάλλον η Μάνη, είναι τόσο μεταβλητό όσο και η ευαισθησία του περιηγητή – ταξιδιώτη που το προσεγγίζει. Από την διακλάδωση της Μίνας κατεβαίνει πάλι στον κεντρικό προς Κίττα και Καλονιούς. Σε ολόκληρη αυτή την θαυμάσια περιοχή οι πολυάριθμοι οικισμοί και συνοικισμοί κρύβουν αληθινό μεγαλείο διηγούμενα με τον τρόπο τους την ιστορικότητα του χώρου της Μέσα Μάνης. Κέντρο του Νυκλιάνικου τοπίου και των παρακείμενων χωριών η πολύπυργος Κίττα,ήταν απο παλιά ένας από τους πιο σπουδαίους οικισμούς. Εδώ εγκαταστάθηκαν οι Νυκλιάνοι άρχοντες (αρχίζοντας τρομερές συγκρούσεις με τους ντόπιους) με τις οικογένειές της μεσαιωνικής πόλης Νύκλι της πεδιάδας Τριπόλεως όταν οι βυζαντινοί εγκατέλειψαν το κάστρο τους τον 14^ο Αι. Και δεν ήταν οι μόνοι. 

Ανυπότακτοι οι Μανιάτες σε όλες τις περιόδους της ιστορίας τους προτίμησαν να αποτραβηχτούν στα βουνά παρά να αναγνωρίσουν ξένη κυριαρχία. Έτσι εξηγείται γιατί τόσοι επιφανείς βυζαντινοί βρήκαν καταφύγιο στην Μάνη μετά την πτώση της Βασιλεύουσας το 1453 και της Τραπεζούντας το 1461. Όπως ο αρχικός οικισμός με τα μεγαλιθικά σπίτια (μερικά εκ των οποίων σώζονται ακόμα), έτσι και ο νεότερος έχει δύο βασικά τμήματα την Πάνω και Κάτω Χώρα που υποδιαιρείται σε έξι κύριες γειτονιές των έξι μεγαλύτερων γενιών. Χαρακτηριστικά δείτε του πύργους του Βουδικλάρη (1763) και του Λαζαρόγγονα (1850) που βρίσκονται στην πλατεία Φούλια. Ανηφορίζοντας προς το τέλος του πάνω μαχαλά θα βρείτε την στάνη και τον μικρό χωματόδρομο που φεύγει για λίγο στο πετρώδες τοπίο. Από εκεί η θαυμάσια θέα προς το χωριό και το πέλαγος θα σας ενθουσιάσει. Στην Κίττα αλλά και γειτονικά Νόμια υπάρχει καφενεδάκι – εστιατόριο.

Αν τα κάστρα και τα πυργόσπιτα της Μάνης με τις πολεμίστρες, τις ζεματίστρες ή λαδερές διαφύλαξαν την ακεραιότητα των κατοίκων, τα μοναστήρια οι δεκάδες εκκλησίες και τα ξωκλήσια με τους αγίους και τα λαδοκάντηλα αποτέλεσαν την κιβωτό του πνεύματός τους. Μικρές, ταπεινές, χωρίς να ζηλέψουν την δόξα, παρ’ ότι διέθεταν αρκετή, λειτούργησαν σαν φωτοδότης ήλιος σφυρηλατώντας το ανεξάρτητο πνεύμα των μανιατών. Πάνω στο βουνό διακρίνεται ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Πελαγία (το άσπρο εκκλησάκι) ενώ χαμηλότερα στον πετρώδη ‘’κάμπο’’ ο βυζαντινός ναός των Αγίου Σέργιου και Βάκχου (Τρουλωτή) από τους πιο ενδιαφέροντες ναούς στην Μέσα Μάνη (12^ου Αι). Παράδεισος για τον μελετητή του μνημειακού πλούτου της χώρας αποδεικνύεται όλη την Λακωνική Μάνη, Δυτική και Ανατολική αφού σε αυτόν τον ‘’μικρό’’ χώρο έχουν καταγραφεί και τεκμηριωθεί περισσότερες από εκατό βυζαντινές εκκλησίες ενώ ακόμη περισσότερες είναι οι μεταβυζαντινές, που χτίζονταν μέχρι και τον 19^ο αιώνα.

Πριν προχωρήσετε στα μέσα χωριά της Ανατολικής ή προσηλιακής Μάνης θα περάσετε έξω από τον ‘’τουριστικά’’ αξιοποιημένο Γερολιμένα, και μέσα από τα Άλικα. Τα αταίριαστα σημεία πολλά η προχειρότητα περισσεύει. Σίγουρα οι ζημιωμένοι είναι αυτοί που έχουν κάνει σωστές επενδύσεις σεβόμενοι τον χώρο και την ιστορία του. Η ουσία όμως είναι ότι και αυτή η περιοχή έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από την καινούργια ασθένεια που έχει χτυπήσει όλους τους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας που λέγεται ‘’πέτρινες εξωτερικές επενδύσεις – προσθήκες’’. Οι νέοι δρόμοι που ανοίχτηκαν όταν – ειρωνεία – έφυγαν πια οι άνθρωποι για τους οποίους υποτίθεται ότι έγιναν,  έφεραν ίσως τουρισμό, αλλά και νέους, καινούργιους ιδιοκτήτες που δεν τους απασχολεί το μνημειακό σύνολο του οικισμού που διάλεξαν να ζήσουν. Έτσι λοιπόν και αυτή τη φορά η επιθυμητή; ανοικοδόμηση, οδήγησε σε λανθασμένη αισθητική που σαν τελικό αποτέλεσμα έχει να πληγώνει και όχι να θεραπεύει ως όφειλε να κάνει, εάν υπήρχε σαφής προσέγγιση του τι τέλος πάντων ονομάζεται παραδοσιακό.

Τα εξαιρετικά τοπία και οι γκρεμοί στον Γερολιμένα σε συνδυασμό με τις εκδρομές στο Ταίναρο στον Άγιο Κυπριανό στην Κοκκάλα, ή τον Κότρωνα με καϊκάκια, θα σας καθηλώσουν και μαζί με τις ταβέρνες ίσως κλέψουν, όχι άδικα, λίγο από τον χρόνο σας. Με αυτές τις σπάνιες εκδρομές μπορείτε να εξερευνήσετε την Ανατολική Μάνη και να αποκτήσετε άλλη άποψη για τα χωριά που κρέμονται στους γκρεμούς πάνω από την θάλασσα. 

Μετά τα Άλικα η δστ που αφήνουμε προσωρινά, οδηγεί προς Τσικκαλιά και Λάγεια ενώ ο παραλιακό δρόμος συνεχίζει προς την εκπληκτική Βάθεια. Ύμνοι έχουν γραφτεί για την σπάνια ομορφιά της περιοχής από ενθουσιώδεις ταξιδιώτες. Σίγουρα ένα Μανιάτικο τοπίο στην πιο γνήσια μορφή του και από τους πιο ενδιαφέροντες τυπικούς χώρους της Μάνης όπου η άμυνα και η ασφάλεια αναδείχτηκαν σε πρωταρχικούς παράγοντες για την σύνθεση και την αρχιτεκτονική του οικισμού.

Η Βάθεια από τα πιο χαρακτηριστικά μανιάτικα χωριά, σε  μικρή απόσταση από τη θάλασσα κτισμένη αμφιθεατρικά ψηλά στον λόφο, επιβλέπει σαν πραγματικός βιγλάτορας προς το Κάβο Γκρόσο, τον κόλπο του Γερολιμένα έχοντας στα πόδια της την Κυπάρισσο, τα Άλικα και την ανοιχτή θάλασσα. Τα πέτρινα σπίτια και πυργόσπιτα (18^ος – 19^ος Αι) περίπου εβδομήντα είναι συγκροτημένα σε πυκνοχτισμένες γειτονιές με εκκλησία, πλατεία, οχυρές κατοικίες, πολεμικούς πύργους και λιοτρίβια. Ο παραδοσιακός μανιάτικος οικισμός αφήνει άφωνο τον επισκέπτη όσο αυτός πλησιάζει και τον ακινητοποιεί με την ασύλληπτη σύνθεση του όταν τον περπατήσει. Αναστηλώθηκε σχεδόν όλος από τον Ε.Ο.Τ. και πολλοί παλιοί πύργοι ανανεωμένοι αξιοποιήθηκαν και λειτουργούν σαν ξενώνες. 

Η Μάνη των 900 τ.χ. του Μεσσηνιακού και Λακωνικού κόλπου είναι στην ουσία η χερσόνησος του Ταίναρου ή Κάβο Ματαπάς, με 70 χλμ μήκος και 20 πλάτος, η φυσική συνέχεια του Ταΰγετου με το βουνό Σαγγιάς και απόληξη την ‘’άκρα Ταίναρον’’ όπως είναι γνωστό από τον Όμηρο, το νοτιότερο οδικό σημείο (ηπειρωτικό) στην Βαλκανική (36^Ο 23’) και το δεύτερο στην Ευρώπη με πρώτο το Capo da Roca έξω από την Λισσαβόνα στις 38^ο 47’. 

Τρία χλμ μόλις από την Βάθεια σε μια ονειρεμένη διαδρομή προβάλει η ακριτική χερσόνησος ανάμεσα από το Μεσσηνιακό και Λακωνικό κόλπο. Στο στενό σημείο κατευθύνεστε αριστερά προς Πόρτο Κάγιο (αρχαία Ψαμαθούς) και δεξιά προς τον όρμο και τους οικισμούς Μαρμάρι (με ωραίες αμμουδιές), ή τα ερειπωμένα Πάλιρο και Κουρελοί. Λίγο πριν από τον Πάλιρο υπάρχει δστ που σε 2,3 χλμ σας φέρνει σε έναν εντελώς ξεχασμένο τόπο τα Κοκκινόγεια με υποδομές για ύπνο και φαγητό. Πεζοπορώντας θα φτάσετε σε έναν ‘’σωρό’’ από πέτρες, τους Άγιους Ασώματους όπου αντηχούν – θαρρείς – ακόμα τα διαπεραστικά μανιάτικα μοιρολόγια, ένα προσκύνημα στον κάτω κόσμο τον άυλο και ‘’ασώματο’’. 

Ο Ναίσκος είναι κτισμένος με τα υλικά του ιερού τεμένους, ψυχοπομπείου των Θεών Ποσειδώνα και Απόλλωνα (του Ομηρικού Ηλίου – Απόλλωνα). Εδώ οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι υπήρχε μια από τις πολλές πύλες του Άδη, ενώ η παλιότερη λαϊκή φαντασία σε συνδυασμό με τις εικόνες που μετέφεραν οι περιηγητές του 18^ου Αι για σπηλιές, με αμέτρητα λάφυρα από την πειρατική δράση των μανιατών, έπλασε ένα σωρό θρύλους και ιστορίες που έχουν έρθει ως τις μέρες μας, με την μορφή σύγχρονων ‘’ανακαλύψεων’’, τεράστιων σε μήκος υπογείων ‘’δρόμων’’, αχανών σπηλαίων κλπ. Αυτή η κατασκευή είναι σαν μεγαλιθικό καλύβι (οι Μανιάτες τα ονομάζουν ‘’κολοσσόσπιτα ή κολόσπιτα’’ επειδή μην έχοντας χώρο σε υποχρεώνουν να μπεις με την πλάτη) από αυτά που είναι γεμάτη η Μάνη και κανείς δεν γνωρίζει πότε και ποιος τα ‘’έκτισε’’. 

Πιθανολογείται ότι έρχονται από την εποχή του χαλκού και αποδίδονται σε έναν ναυτικό λαό που δημιούργησε τέτοια κτίσματα σε όλη την περιοχή της Μεσογείου. Το καλογραμμένο μονοπάτι από εδώ συνεχίζει προς τον φάρο που απέχει περίπου 40’. Αν έχετε enduro χωρίς μπαγκάζια, μπορείτε για λίγο να οδηγήσετε ώστε να περπατήσετε λιγότερο, με προσοχή πάντα αφού από ένα σημείο και μετά δεν ‘’παίρνει’’ αναστροφή. Ο πετρόχτιστος φάρος ύψους 16 μέτρων αυτοματοποιημένος πια, χτίσθηκε το 1882 από Γάλλους και άρχισε να λειτουργεί το 1887 για λογαριασμό της υπηρεσίας Φάρων, που στην Μάνη εκπροσωπήθηκε με τρεις.

Τα μικροχώρια Μαρμάρι και Πόρτο Κάγιο έχουν ταβέρνες, όμορφες παραλίες, ενοικιαζόμενα δωμάτια, υποδομές για τα σκάφη που προσεγγίζουν και έναν θαυμάσιο μυστηριώδη χώρο για εξερεύνηση. Το νοτιότερο λιμάνι μας, το Πόρτο Κάγιο ονομάστηκε έτσι από τα ορτύκια (cailles) που έκαναν εδώ την τελευταία τους στάση πριν πετάξουν προς την Κυρηναϊκή. Από το κάστρο (1570) του Αχίλλειου (απέναντι από το λιμάνι) δεν σώζονται σήμερα παρά ερείπια. Ακόμα όμως ο περιηγητής, έχει την αίσθηση ότι επιβλέπει τον χώρο με ανακαινισμένα τα λιγοστά σπίτια του. 

Το τοπίο πολλές φορές απωθεί, ίσως δοκιμάζοντας τις αντοχές σας. Η Θρυλική Μάνη με τα αναρίθμητα μνημεία, τους παραδοσιακούς διατηρητέους πέτρινους Πύργους, πάνω στα άγρια βουνά τα λιτά αγροτόσπιτα σε ένα ανυπότακτο τοπίο, τα εκπληκτικά μονοκάμαρα εκκλησάκια χτισμένα πριν τον 11^ο αι, εξαιρετικές και σπάνιες αφύλακτες δυστυχώς τοιχογραφίες και ζωγραφικές παραστάσεις. Ιδιόμορφη και μοναδική αυτά είναι τα βασικά στοιχεία, που συνθέτουν την ανεπανάληπτη μανιάτικη ατμόσφαιρα όπως δεν την έχετε νοιώσει σε κανένα μέρος του ελληνικού χώρου. 

Η αλμύρα της θάλασσας και οι νοτιάδες που φέρνουν μαζί τους την κάψα της αφρικάνικης Ηπείρου έχουν ορίσει την κλιματολογική μοίρα της περιοχής. Το καλοκαίρι, ειδικά ο Ιούλιος – Αύγουστος κάνουν την παραμονή αφόρητη μια που είναι οι πιο ζεστοί μήνες ειδικά για τον ασυνήθιστο επισκέπτη. Η καλύτερη εποχή για περιήγηση στην Μάνη είναι η άνοιξη με τις ευχάριστες λιακάδες της. Φροντίστε να εξασφαλίσετε μέρος της αδείας σας για ταξίδι τουλάχιστον πέντε ημερών. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Από τις ανακατατάξεις και τα γεωλογικά φαινόμενα ‘’σφραγίστηκαν’’ δεκάδες σπήλαια σε όλη την παραθαλάσσια ζώνη. Μεταξύ αυτών ήταν και το Ταίναρο και οι ‘’πύλες του Άδη’'.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27330

ΔΙΑΜΟΝΗ: Γερολιμένας Πύργος Τσιτσίρη στο Σταυρί 56297 8, 2106858960, Ακρογιάλι 54204, Ακροταιναρίτης 54205, Αρχοντικό 54285, Βάθεια 6 παραδοσιακοί Μανιάτικοι πύργοι info 2733055244 55292,  Πύργος Καπετανάκου στην Αρεόπολη 51923, 51233, Μάνη 51269, Στο Οίτυλο το ομώνυμο 59222, Porto Vitilo 59210, Διρός το ομώνυμο 52306.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Καρδαμύλη 272173461, και την Στούπα 54319, 54327.

ΦΑΓΗΤΟ: www.dimosoitilou.gr/gr/index.htm Ότι καιρό και να πραγματοποιήσετε την εκδρομή δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα τόσο στο φαγητό, όσο και στην αγορά προμηθειών για το κάμπινγκ. Καρδαμύλη, Στούπα, Παραλιακό Οίτυλο, Καραβοστάσι και δεκάδες άλλα σημεία μέχρι κάτω τον Γερολιμένα τη Βάθεια και το Πόρτο Κάγιο. Ολόφρεσκο ψάρι, αλλά και ψητά. Στους φούρνους της Μάνης θα γευθείτε φρεσκοψημένο ψωμί και πίττες και νοστιμότατο παξιμάδι.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: www.dimosoitilou.gr Δήμος Οιτύλου (Αρεόπολη) 51239, Α΄ Βοήθειες: 51215 Αστυνομία: 51209, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Η Καλαμάτα έχει δεκάδες επώνυμα  στην Αρεόπολη: Μπουτσικάρης Δημήτριος 51152.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.mani.org. www.messinianin.gr Στην πλατεία της Αρεόπολης επισκεφθείτε το βιβλιοπωλείο του Γ. Δημακόγιαννη για βιβλία, Χάρτες και πληροφορίες. Σπήλαια Διρού 52222, καθημερινά 08:00 – 15:00, και Νεολιθικό Μουσείο 52223 εκτός Δευτέρας 08:00 – 15:00.www.dimosoitilou.gr/gr/spilaia/sp.htm www.mani.org.gr/spilaia Προσοχή στην οδήγηση μια που ο νομός Λακωνίας είναι ένας από τους 17 με υψηλότερη του μέσου όρου (2,4) αναλογία τροχαίων ατυχημάτων ανά 1000 κατοίκους. Τοπικό μέλι, τυρί σφαέλα ή μυζήθρα, ελιές, λουκάνικα και εκπληκτικής νοστιμιάς καπνιστό σύγκλινο από τα μπακάλικα των χωριών, μόνο.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Εκτός της Καλαμάτας έχει στον Κάμπο, και την Αρεόπολη. Γενικά δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα.

ΧΑΡΤΕΣ: Το απόλυτο ‘’εργαλείο’’ οι χάρτες της ΑΝΑΒΑΣΗ, Χ. Τρικούπη 6 – 10 – Atrium, 2103647703. Για την Μάνη υπάρχουν οι τίτλοι: Ταίναρο, Καρδαμύλη – Στούπα, Βέργα – Κάμπος, Αγ. Νικόλαος – Τραχήλα, και για την συνέχεια του ταξιδιού Μυστράς – Σπάρτη, Ξυροκάμπι, όλοι σε κλίμακα 1:25000. Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου (Νομαρχία Λακωνίας 273126243, 25898 Σπάρτη) έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1:250.000. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1:250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Βιβλίο και χάρτης από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λακωνίας 2731026243 έκδοση 2000. Πελοπόννησος / Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Μάνη, Πύλος – Ναυαρίνο, Έκδοση της Καθημερινής 1996, Πελοπόννησος + χάρτης / Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη / Εκδοτική Αθηνών 1997. Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΜΟ.Καλαμάτας 2721088009, ΛΕ.ΜΟ.Σ. Λέσχη Μοτοσυκλέτας Σπάρτης Αικατ. Γρηγορίου 32, Σπάρτη τηλ Fax: 2731020202,  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία. 

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (2209 λέξεις)

ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2003

Βυζαντινή Πολιτεία

Μικρά χωριουδάκια ψημένα στον ήλιο και την αλμύρα της θάλασσας. Νοτιοδυτικά στέκει η Μονεμβασία, ανάμεσα στον κάβο Γέρακα και τον κάβο Μαλιά, μοναδική σχεδόν Βυζαντινή πόλη που έχει μείνει ανέπαφη ύστερα από τόσους αιώνες. Ένα βράχος θεόρατος, μια γωνιά ζυμωμένη με Βυζάντιο, Ενετία, φως και ζωή. Η καστρόπολη φορτωμένη μνήμες και ιστορία, περιμένει τον ταξιδιώτη να τον περπατήσει στα πλακόστρωτα καλντερίμια του χρόνου μαγεύοντας τον με την γοητευτική και αγέραστη πατίνα της αρχοντιάς.

Λίγο πριν από τη βασιλεία του αυτοκράτορα Μαυρικίου (582 – 602 μ.Χ.), προς τα τέλη του 6^ου Αι οι κάτοικοι της Λακεδαιμονίας, όπως ονομαζόταν τότε η Σπάρτη, εγκατέλειψαν ομαδικά και οργανωμένα την πόλη τους. Ίδρυσαν μια νέα πόλη, που ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της εποχής, σε μια τοποθεσία πραγματικά οχυρή, έναν βράχο με γκρεμούς γύρω που προεξείχε από την ανατολική ακτή της Πελοποννήσου προσφέροντας ασφάλεια έναντι των βαρβαρικών επιδρομών εξασφαλίζοντας εύκολη επικοινωνία με την Κωνσταντινούπολη και την υπόλοιπη Αυτοκρατορία. 

Η νέα πόλη ονομάστηκε Μονεμβασιά. Νευραλγικό σημείο από την φύση και τη θέση της για τις θαλάσσιες επικοινωνίες, έφτασε στο ζενίθ της ανάπτυξης της λίγο πριν την πτώση του βυζαντίου. Στο πέρασμα του χρόνου η Μονεμβασιά δέχθηκε δεκάδες επιδρομές με τους Νορμανδούς να προσπαθούν να την κατακτήσουν από το 1147. Το κάστρο της ήταν από τα πιο ισχυρά της Πελοποννήσου. Τρία χρόνια παιδεύτηκαν οι Φράγκοι να το καταλάβουν. Το τελευταίο προπύργιο του ελληνισμού αντιστάθηκε με δύναμη πρωτόγνωρη στην πολιορκία του Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου, ο οποίος τελικά το κατέλαβε το 1250 περίπου, αλλά λίγο αργότερα αναγκάστηκε να την παραδώσει στους βυζαντινούς ενώ το 1460 πέρασε στην εξουσία του πάπα. Το 1292 λεηλατήθηκε από τον Καταλανό ναύαρχο Ροντζέρο Λαούρια, ενώ το 1469 καταλήφθηκε από τους Ενετούς, οι οποίοι το 1540 την παρέδωσαν τους Τούρκους. Άλλαξε πολλές φορές χέρια και από τους Έλληνες ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 1821 μετά από πολιορκία 5 μηνών, τριακόσια εξήντα ένα χρόνια από την ημέρα που ο Μανουήλ Παλαιολόγος την είχε εγκαταλείψει.    

Στέκει κτισμένη σε τριακόσια μέτρα ύψος από την θάλασσα μια βυζαντινή - ενετική καστροπολιτεία με 40 εκκλησιές, χωρισμένη με τείχη στην άνω πόλη, κτισμένη στην ανηφορική βάση της νοτιοανατολικής πλευράς του κάστρου και την κάτω πόλη. Από μακριά φαίνεται σαν νησί, όμως δεν είναι. Ένας στενός δρόμος πάνω στην γέφυρα με τις 13 καμάρες, και 163 μέτρα μήκος ενώνει τον βράχο με το ψαροχώρι. Η γέφυρα κτίστηκε τον 6^ο Αι όταν πρωτοκατοικήθηκε η Μονεμβασιά και πήρε την σημερινή μορφή της στα τέλη του 19^ου Αι. Εκτός από την ιστορική της αξία η γέφυρα αποτελεί και τον μοναδικό δρόμο προσπέλασης για το κάστρο. Γέφυρα είναι και το όνομα της νέας πόλης, που απλώνεται απέναντι από την Καστροπολιτεία.

Υπάρχουν ταξιδιώτες που θεωρούν την Μονεμβασιά άκρως τουριστικοποιημένη, και μπορεί να έχουν δίκιο, αν και το πιθανότερο είναι ότι συγχέουν την Γέφυρα με την καστροπολιτεία. Αν ταξιδέψετε ως εδώ το Πάσχα την στιγμή που περνά ο επιτάφιος από τα στενά σοκάκια με τα καλντερίμια θα αναθεωρήσετε αυτή την άποψη. Ο επισκέπτης που έχει έρθει αρκετές φορές νιώθει πραγματικά ότι ο χρόνος είναι σταματημένος σ’ αυτή τη νεραϊδόπληκτη γωνιά του Νοτιοανατολικού άκρου της λακωνικής γης. Η μοναδική πύλη στο κάστρο επιβλητική. Το όνομά της οφείλεται ακριβώς σε αυτή την μια και μοναδική είσοδο. Η ‘’μια μόνη εμβασία’’ για να επικοινωνεί. Περνώντας την καστρόπορτα, και το σκεπαστό θολωτό καλντερίμι – δρόμο εισχωρείτε σε μια ολοζώντανη πολιτεία, σε μια διαφορετική διάσταση με τον χρόνο να παίζει περίεργα παιχνίδια. Στενά πέτρινα σοκάκια, τείχη, παλιά πέτρινα αρχοντικά, οικόσημα και αψίδες, θυμίζουν στο αέναο πέρασμα του χρόνου το Βυζάντιο και τους Ενετούς.

Η Βυζαντινή πολιτεία της Μονεμβασιάς, γενέτειρα του μεγάλου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου, είναι ένα ζωντανό μουσείο τέχνης, που περιμένει τον επισκέπτη να περάσει έστω από κοντά της για να τον τραβήξει με τα αρώματα και τα χρώματα κοντά της, γυρνώντας τον αιώνες πίσω. Τότε που τα κοπίδια και τα σφυριά των Λακώνων, των Βυζαντινών, Ενετών και τόσων άλλων κατακτητών, μετρούσαν, γώνιαζαν, μαστόρευαν, λάξευαν, μετρούσαν τα περιθώρια των ανοιγμάτων και τοποθετούσαν μια – μια τις πέτρες των αρχοντικών, έφτιαχναν τις θολωτές καμάρες και τα πλακόστρωτα καλντερίμια. Κάθε χρόνο να θαυμάζει ο επισκέπτης τα παλιά της τείχη, τα φρούρια, τις σιδερένιες πόρτες, τα οικόσημα στους στρωμένους με στρογγυλεμένες πέτρες δρόμους, δεν πρόκειται να τα χορτάσει. 

Ανεβαίνοντας στην πάνω πόλη από την λαξεμένη στα βράχια ‘’σκάλα’’ βλέπετε στην μέση της διαδρομής, τα ερείπια της Ακρόπολης περιφερειακά, και σχεδόν στο κέντρο η εκκλησία της Αγ Σοφίας του κάστρου σπάνιο δείγμα οκταγωνικού  ναού με τρούλο η ωραιότερη (12^ος Αι). Κατά το διάστημα της παραμονής του Ανδρόνικου Β’ στην Μονεμβασιά, η αυτοκράτειρα έκτισε την εκκλησία σε ανάμνηση της περίφημης Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη αφιερωμένη στην Θεοτόκο Οδηγήτρια. Κατά τη διπλή περίοδο της Τουρκοκρατίας, το βυζαντινό στολίδι μετατράπηκε σε τζαμί. Στην είσοδο του ναού που υπήρχε προς τη νότια πλευρά του προστέθηκε ένας μιναρές. Την ίδια περίοδο οι θαυμάσιες, ανυπολόγιστης αξίας, τοιχογραφίες ασβεστώθηκαν και υπέστησαν ανεπανόρθωτη καταστροφή. Όσες έχουν μείνει από την σημερινή εγκατάλειψη δείχνουν τον 11^ο – 12^ο αιώνα.

Ο ναός είχε ωραιότατη διακόσμηση με γλυπτά και ψηφιδωτά βυζαντινής τεχνοτροπίας, όπως μαρτυρούν τα σημερινά λείψανα. Ανεβαίνοντας πιο ψηλά, προς τους γκρεμούς, την φυσική οχύρωση της πολιτείας, συνεχίστε αριστερά ως τους ακραίους πολεμόπυργους, και τις πολεμίστρες απ’ όπου ο βράχος γκρεμίζεται απότομα ως την θάλασσα προσφέροντας εξαίρετη θέα με το Μυρτώο να ξανοίγετε εμπρός, όσο φτάνει η ματιά σας. Η γαλήνη σε συνδυασμό με την ησυχία και τον αέρα, δίνει μια ονειρική διάσταση που καθηλώνει τον επισκέπτη.  

Σαράντα εκκλησιές οι πιο πολλές έρημες, ερειπωμένες, κ’ ανάμεσά τους η Αγία Άννα (14^ου Αι), η Παναγία η Κρητικιά ή Μυρτιδιώτισσα (13^ος Αι), ο Άγιος Νικόλαος στην άκρη, και από τις πολύτιμες πολυτιμότερη ο Ελκόμενος Χριστός του 11^ου Αι στην ‘’πλατεία τζαμιού’’. Από τις πρώτες εκκλησίες έχει ‘‘δει’’ όλη αυτή την ιστορία και πριν χρόνια την απεικόνιζε με τα πολύτιμα κειμήλια και τις παλιές εικόνες του. Η σπουδαία εικόνα της Σταύρωσης του 14^ου Αι, μια από τις ωραιότερες και μεγαλύτερες βυζαντινές εικόνες, δεν βρίσκεται πια στον Ελκόμενο. Η καταλυτική απάθεια και ανεπάρκεια των ‘’όποιων’’ καταδίκασε τους νεώτερους να μην μπορούν να δουν αυτά τα κειμήλια, να μην μπορούν να ‘’αγγίξουν’’ την ιστορία του γένους τους μια που και αυτά εκλάπησαν, στις μέρες μας.

Απέναντι από την εκκλησία είναι το μικρό τοπικό μουσείο, που στεγάζεται ή μουσειακή συλλογή της Καστροπολιτείας. Παλιότερα το οίκημα αυτό ήταν εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Παύλο, την οποία οι Τούρκοι το μετέτρεψαν σε τζαμί, στο οποίο οφείλεται η ονομασία της πλατείας. Τετρακόσια μέτρα χωρίζουν το πάλαι ποτέ ψαροχώρι από τον τεράστιο βράχο. Η ‘’τουριστική ανάπτυξη’’ έχει δυστυχώς καταδικάσει κάθε καλοπροαίρετη προσπάθεια έχοντας πάρει τέτοιες διαστάσεις που απωθεί τον επισκέπτη. 

Η Μονεμβασιά είναι καταφύγιο για όσους επιθυμούν ήρεμες ώρες, ειδικά όταν διαλέξετε κάποιους μήνες εκτός τουριστικής περιόδου, και ορμητήριο για κοντινές εκδρομές τουλάχιστον στην θαυμάσια παραλιακή Νεάπολη την νοτιότερη κωμόπολη της χώρας μας. Είναι απαραίτητη η πεζοπορία στα στενά λιθόστρωτα για να γνωρίσετε τις ‘’άγνωστες’’ πλευρές τις και να τις κρατήσετε μόνο δικές σας. Στα χρόνια που θα περάσουν και θα ξανάρχεστε είναι βέβαιο ότι αυτές δεν θα έχουν αλλάξει. Αυτό φτάνει για να γίνει ιδανική και απαραίτητη. 

Δύο εξαιρετικές διαδρομές με τελικό προορισμό την Ελαφόνησο www.vatika2000.com/elafonisos/elafonisos είναι Μονεμβασιά – Νεάπολη (46 χλμ) από Νόμια – Αγ Φωκά – Άνω Καστανιά, ή Μονεμβασιά – Ελαφόνησος (36 χλμ) κατ’ ευθείαν από Νόμια – Λιρά – Αγ Απόστολοι – Βιγκλάφια όπου και το καϊκάκι προς το μικρονήσι που απέχει 350 μ. Εδώ ανακαλύφθηκε μια σπάνια προϊστορική πόλη¹ πέντε χιλιάδων χρόνων (της εποχής του χαλκού) από το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ το 1968. Αυτή η οικιστική μονάδα μεγάλου μεγέθους, σχεδόν μοναδική στην Ηπειρωτική Ελλάδα (η Ελαφόνησος, τότε, ήταν χερσόνησος της Λακωνικής), με ναούς, Μέγαρα, εννέα συνοικίες, μεγάλα κτίσματα 9 – 10 δωματίων, δρόμοι κ.α. και τα ευρήματα της παραμένουν στην αφάνεια εδώ και 35 χρόνια!!

Αντίθετα, ‘’διαφημίζεται’’ ο όμορφος πράγματι, προορισμός με τις αμόλυντες παραλίες, ‘’ξεχνώντας’’ ότι μία απ’ αυτές έχει κηρυχτεί αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 1431 / 29 – 11 – 76) με δεκάδες θαλαμωτούς τάφους από τους οποίους απέμειναν μετά από μηχανικές ανεξέλεγκτες εργασίες για την ‘’διαμόρφωση’’ του χώρου, οι εξήντα. Σήμερα διακρίνεται όταν η θάλασσα είναι ήρεμη μπροστά από την παραλία της Πούντας και ΒΑ από το νησάκι Παυλοπέτρι. Παρά τα υπομνήματα και την εικόνα ντροπής που προσβάλει όλους τους Έλληνες, το Υπουργείο Πολιτισμού αδιαφορεί. 

Το πανέμορφο νησί με τις δύο τεράστιες φιλόξενες παραλίες, του Σίμου και του Σαρακίνικου είναι μέρη που δεν θα ξεχάσετε ποτέ. Γύρω, το απέραντο γαλάζιο του όρμου της Νεάπολης και του στενού των Κυθήρων ενώ οι αμμόλοφοι τα μικρά κέδρα και τα σχίνα προσδίδουν κάτι εξωτικό. Οι λάτρεις της φύσης και της απλότητας θα βρουν τον προορισμό τους, ενώ σε αυτούς που αρέσει η ελεύθερη κατασκήνωση (μην στήσετε και εσείς στις ‘’σπηλιές’’ τάφοι είναι) θα βρουν ακόμα ένα όμορφο προορισμό. Φυσικά κανείς δεν θα φύγει απ’ το νησί αν δεν δοκιμάσει το φρεσκότατο ψάρι και τις νοστιμότατες γαρίδες μαγειρεμένα ή ψημένα με ότι τρόπο γνωρίζουν οι ντόπιοι. 

Από την Νεάπολη ή Βάτικα www.vatika2000.com και προς τα ανατολικά ξεκινά ο ‘’άγνωστος’’ δρόμος που σε 14 χλμ σας φέρνει στις πλαγιές του Κριθίνα στα ξεχασμένα Βελανίδια, ένα όμορφο απομονωμένο χωριό για τους μυημένους στην κατασκήνωση, στο λιτό και απέριττο του τοπίου, από αυτά που η όψη τους αποπνέουν περισσότερη και καλύτερη Ελλάδα χωρίς να προσβάλουν κανένα. Ο πανέμορφος οικισμός αποτελεί ένα κρυμμένο παράδεισομε περιποιημένα σπίτια, όλα με κεραμοσκεπές, κτισμένος ψηλά, αγναντεύει το Μυρτώο μέχρι εκεί που φτάνει η ματιά. 

Αν το Ταίναρο είναι το νοτιότερο σημείο της ηπειρωτικής χώρας τα Βελανίδια είναι το νοτιότερο κατοικημένο χωριό στην χώρα μας. Σίγουρη δροσιά στους καυτούς Ιούλιο – Αύγουστο και καφενεδάκι για καφέ ή ουζάκι με λιαστό, ψητό στα κάρβουνα, χταπόδι. Όμορφες παραλίες για κατασκήνωση στον Αγ. Παύλο, στην Ελώνα και ένα καλογραμμένο μονοπάτι (το εθνικό Νο 33) για το ακριτικό σημείο του Κάβου Μαλέα. Επιπλέον ένας από τους πρώτους φάρους (1883) στην Ελλάδα, που σημαδεύει μαζί με τον αντίστοιχο του Ταίναρου το θαλασσινό επικίνδυνο πέρασμα.

Ρωτήστε στο χωριό να σας δείξουν τον χωματόδρομο που σε τρεισήμισι χλμ θα σας φέρει στα ξωκλήσια του Αγ. Θωμά και του Αγ. Μύρωνα. Αν έχετε ελαφρύ enduro μπορείτε να προχωρήσετε κι’ άλλο. Σταδιακά η ωραία πεζοπορική διαδρομή έρχεται δίπλα στην θάλασσα και έχοντας θέα το πέλαγος, το ναυάγιο, υπολογίστε πήγαινε – έλα γύρω στις 3ω30’. 

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Ενδιαφέρον το βιβλίο ‘’Ελαφονήσι το Σμιγοπέλαγο νησί’’, Κ. Μέντης 1993. Δείτε σχετικά εφημερίδα Καθημερινή 3/9/97 άρθρο της Χριστιάνας Στύλου και εφημερίδα Ελευθεροτυπία 12/7/97 άρθρο του Κωνσταντίνου Μέντη συγγραφέα - καθηγητή.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 27320

ΔΙΑΜΟΝΗ: Μονεμβασιά ‘’Κελιά’’ 61520, Μαλβάζια 61323, 61113, Θεοφανώ 61212 βυζαντινό 61351, Αρδάμη 61886, Πάνος 61480, Λαζαρέτο 61991.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Κάμπινγκ Καψής Paradise στα Νόμια 61123, Κάμπινγκ Σίμος Paradise Ελαφόνησος 22672,3.

ΦΑΓΗΤΟ: www.gourmed.gr/greek/greece-travel/show.asp?trid=21&trid_or=20 Στην Μονεμβασιά η ταβέρνα της θρυλικής Ματούλας Ρίτσου, της ‘’Μαριάνθης’’ το οινομαγειρείο του Γιώργου Βουγιουρδή ή ‘’Μπόμπου’’, το ‘’κανόνι’’, και τα ουζερί στο λιμάνι για φρέσκο χταποδάκι στα κάρβουνα επίσης φρέσκο ψάρι στην Ελαφόνησο, και στα βελανίδια στην ταβέρνα της Παραλίας.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Μονεμβασιάς 61222, Αστυνομία: 61210, Α’ Βοήθειες: 23734, Λιμεναρχείο 22228, Κοινότητα Ελαφονήσου 61238, Δήμος Βοΐων έδρα Νεάπολη 22226, Αστυνομία: 22111, Α’ Βοήθειες: 22500 - 22222 Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Στην Σπάρτη πολλοί, στο Γύθειο Πατσουράκος Ιωάννης 24100, Τσιριμπής Παναγιώτης 22422.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.papagiannakos.com/lakonia/index.htm Αρχαιολογικό Μουσείο Μονεμβασιάς 61403, Πειραιάς – Γεράκι – Κυπαρίσσι – Μονεμβασιά – Κύθηρα με δελφίνι. Για εισιτήρια της Γραμμής επικοινωνήστε με το πρακτορείο Αγγελάκου Παναγιώτη 61219. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Στην Σπάρτη πολλοί, στο Γύθειο Πατσουράκος Ιωάννης 24100, Τσιριμπής Παναγιώτης 22422. Η Σπεσιαλιτέ της Μονεμβασιάς σε Γλυκό είναι τα αμυγδαλωτά. Αγοράστε συσκευασμένα από τα εργαστήρια παραγωγής.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Μονεμβασιά, και τη Νεάπολη.

ΧΑΡΤΕΣ: Το απόλυτο ‘’εργαλείο’’ οι χάρτες της ΑΝΑΒΑΣΗ, Χ. Τρικούπη 6 – 10 – Atrium, 2103647703. Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου (Νομαρχία Λακωνίας 273126243, 25898 Σπάρτη) έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000.

ΒΙΒΛΙΑ: Βιβλίο και χάρτης από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λακωνίας 2731026243 έκδοση 2000. Πελοπόννησος / Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Μάνη, Πύλος – Ναυαρίνο, Έκδοση της Καθημερινής 1996, Πελοπόννησος + χάρτης / Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη / Εκδοτική Αθηνών 1997. Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΜΟ.Σ. Λέσχη Μοτοσυκλέτας Σπάρτης Αικατ. Γρηγορίου 32, Σπάρτη τηλ Fax: 2731020202,  Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων τηλ Fax: 2434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία.

 ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ – ΦΩΚΙΔΑ (3628 λέξεις)

ΟΡΟΣ ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Σεπτέμβριος 2002 

Το πέρασμα στη Ρούμελη 

Η γνωριμία με την ορεινή ζώνη δύο νομών, Ευρυτανίας – Φωκίδας ξεκινά από την Δομνίστα μέσω του διάσελου στις Ράχες Τυμφρηστού στα 1195 μ. απ’ όπου η κύρια είσοδος στην Ευρυτανία. Απέχει από την Μακρακώμη περίπου τριανταπέντε χλμ καλού ασφαλτοστρωμένου δρόμου και από εκεί αλλά εικοσιδύο χλμ στην ισοϋψή των 1400 – 1500 μ. ανάμεσα σε εκπληκτικά τοπία περνώντας το Κρίκελλο και φτάνοντας Δομνίστα για ανασυγκρότηση. 

Το βουνό Οξυά (1923 μ ) που ορθώνεται εμπρός σας και ανατολικά εντάσσεται τόσο ορεογραφικά όσο και γεωλογικά στην οροσειρά της Πίνδου που στο σημείο αυτό διχάζεται. Προς την ανατολή ο κορμός της συνδέεται, μέσω του κομβικού συγκροτήματος της Οξυάς, με τα μεγάλα βουνά της Ρούμελης (Βαρδούσια – Οίτη – Γκιώνα – Παρνασσός) ενώ προς νότο η συνέχειά τους σχηματίζει τα όρη της Ναυπακτίας και του Παναιτωλικού. 

Στην Δομνίστα στα 1000 μ. Υ υπάρχει δυνατότητα ύπνου στους ξενώνες, σπέσιαλ μεζέδων στην όμορφη πλατεία και εκπληκτικών δασικών διαδρομών στα δάση (προς Ψιανά – Ροσκά – Πανταβρέχει δες 0 – 300 Ταξίδια στην Άλλη Ελλάδα τόμος Γ’ 2001). Στον κοντινό αρχαιολογικό χώρο της Φαντίνου σώζονται λείψανα αρχαίας οχύρωσης. Η Ιστορική Δομνίστα ήταν επί αιώνες τοπικό κέντρο μιας μεγάλης κτηνοτροφικής περιοχής και πυρήνας ενός μικρού συστήματος αγροτικών συνοικισμών. Πριν τον πόλεμο ο δρόμος που διανύσατε σταματούσε εδώ (χωμάτινος βέβαια), και οι μεταφορείς ή οι ταξιδιώτες έπρεπε να διανυκτερεύσουν στο τοπικό πανδοχείο. Τότε η οικονομία βασιζόταν στην γεωργία την μικρή βιοτεχνία (ράφτες και βαρελάδες) το εμπόριο, δευτερευόντως δε στην κτηνοτροφία. Σήμερα βασίζεται κυρίως στις δασικές εργασίες και στους καλοκαιρινούς επισκέπτες. Αξιόλογος ο Ι. Ναός Αγίου Αθανασίου (1866) και το μεγάλο μνημείο για την Εθνική Αντίσταση. Χειμώνα – καλοκαίρι τώρα πια είναι ανοικτό το πανέμορφο λαογραφικό μουσείο και η τεράστια βιβλιοθήκη με νέες αλλά και σπάνιες παλιές εκδόσεις. Ο ακούραστος δάσκαλος Κώστας Παπαδόπουλος δημιουργός μεταξύ άλλων του μουσείου και της βιβλιοθήκης θα σας ενημερώσει άριστα για την Δομνίστα. 

Η γνωριμία με τις πανέμορφες ορεινές ζώνες σας φέρνει σε 8 χλμ στο διπλανό στην Δομνίστα χωριό Στάβλοι (παλιό Τουρνέσι στα 1230 μ. Υ)ένα μικρό ποιμενικό χωριό με ελάχιστους κατοίκους τον χειμώνα, με όμορφη θέα και την αξιόλογη εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου. Εδώ λένε ότι υπήρχαν οι στάβλοι των ανακτόρων της Βυζαντινής Αυτοκράτειρας Δομινίκης, ενώ άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι Στάβλοι ανήκαν στον Εύρυτο, τον αρχαίο βασιλιά της Ευρυτανίας, που είχε πρωτεύουσα την θρυλική Οιχαλία.  

Από εδώ (υπάρχει σήμανση) περνάει το μονοπάτι Ε – 4 Κρίκελλο – Άμπλιανη. Πίσω από την κορυφογραμμή βρίσκεται η Άμπλιανη (παλιά Σταυροπήγι & Σταυροπηγή στα 1220 μ. Υ) με μικρό καφενεδάκι για φαγητό στην πλατεία του χωριού και την παλιά εκκλησία της Αγ. Παρασκευής με το καλοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1801) με ενδιαφέρουσες εικόνες (1806). Επίσης ο Ι. Ναός του Αγίου Νικολάου με μια ξεχωριστή μικρή ενεπίγραφη εικόνα Ρωσικής προέλευσης. Μεγάλος κτηνοτροφικός οικισμός με πανέμορφες παλιές πέτρινες κατοικίες έφτανε τους 1500 κατοίκους στις αρχές του 20^ου Αι, με κοπάδια που αριθμούσαν 60.000 κεφάλια.  Στο παλιό χωριό στην θέση ‘’Αμπέλια’’ υπάρχουν ακόμη τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου. 

Το χωριό κάηκε στον εμφύλιο και ξανακτίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Μέσα από την Άμπλιανη περνάει το μονοπάτι Ε – 4  με κατεύθυνση την Μανδρινή (παλιά Μεγάλη Παλούκοβα στα 1020 μ. Υ) και την Λεύκα (παλιά Μικρή Παλούκοβα στα 1150 μ. Υ) για να φτάσει Γραμμένη Οξυά  – Αρτοτίνα. Λίγο έξω από την Άμπλιανη υπάρχει κακός χωματόδρομος - χωρίς διαβάτες να ρωτήσετε - που οδηγεί αντίστοιχα στα ίδια χωριά στο μεγαλύτερο μέρος του Ε - 4. Πολύ ωραία διαδρομή αλλά θα πρέπει να φροντίσετε πρώτα για βενζίνες (ένα μπιτόνι 8 λίτρων είναι ιδανικό).  

Βγαίνοντας από το χωριό από τον ίδιο δρόμο που ήρθατε, υπάρχει πινακίδα για Γαρδίκι (Ομιλαίων). Μηδενίστε και στο 11 χλμ στρίψτε δεξιά προς την εκκλησία Μεταμόρφωσης Σωτήρος – Καταφύγιο Οξυάς – Γραμμένη Οξυά (για τα ‘’δύσκολα’’ λόγω πολλών διασταυρώσεων υπάρχουν στο τέλος αναλυτικά Road Book). Η διαδρομή μέχρι την πρώτη δστ ελίσσεται σε ένα παράξενα όμορφο αλπικό τοπίο μέχρι (μετά το 11^ο ) που ξαναμπαίνει σε πυκνό δάσος και φτάνει σύντομα στην Γραμμένη Οξυά  (παλιά Σιτίστα στα 1130 μ. Υ). Το χωριό έχει πανέμορφα παλιά πετρόχτιστα δίπατα σπίτια ένα ωραίο δημοτικό σχολείο του 1928. Υπάρχουν καφενεδάκια (του Πολύζου) για τσιπουράκι - μεζέ, ταβερνάκια κλασικά, ψητά - σούβλες στην πλατεία.  

Όλο στροφές ο δρόμος αφήνει πίσω του το Κάτω Χωριό περνά απο το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα (Ε – 4) και φτάνει στο γνωστό – μεγάλο συγκρότημα της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Προδρόμου. Η Ι. Μονή είναι χτισμένη σε μια από τις ομορφότερες τοποθεσίες έχοντας απέναντι τα κρημνώδη Βαρδούσια. Το πότε χτίστηκε παραμένει άγνωστο. Ο λαογράφος Δημήτρης Λουκόπουλος, που ήταν Αρτινός, όσο και αν έψαξε δεν βρήκε στοιχεία. Βρήκε όμως ένα αγκωνάρι με χρονολογία 1728, χτισμένο σε ένα νεώτερο κελί. Από αυτό το στοιχείο συμπεραίνουμε ότι η μονή χτίστηκε πολύ πριν το 1728. Καλόγερους είχε από το 1774. Εδώ καλογέρεψε (το κελί του σώζεται όπως ήταν) σε νεαρή ηλικία και για δώδεκα χρόνια ο ήρωας της Επανάστασης του 1821 Αθανάσιος Διάκος (Θανάσης Μασσαβέτας). Λίγα χρόνια αργότερα το μοναστήρι διαλύθηκε (1833) για να επαναλειτουργήσει με έναν μόνο μοναχό το 1998. 

Καλώς ήρθατε στον μαγικό κόσμο των βουνών. Τα Βαρδούσια, που δεν είναι άλλα από τον αρχαίο δυσόδευτον και απόκρυμνον Κόρακα (Μάρκος Γκιόλιας, Ιστορία της Ευρυτανίας, Πορεία 1999, 17.), είναι ένα από τα ομορφότερα ορεινά συγκροτήματα της Ελλάδας, μαζί με τον Όλυμπο και την Γκαμήλα. Στην καρδιά της Ρούμελης δεσπόζει στο χώρο μαζί με την Γκιώνα. Μόλις 3,5 χλμ πιο κάτω από την Ι. Μονή είναι ‘’ο εξώστης των Βαρδουσίων’’ η Αρτοτίνα στα 1180 μ. Υ ορεινό κεφαλοχώρι (χαρακτηρισμένος διατηρητέος οικισμός από το ΥΧΟΠ) που η επιρροή του εκτεινόταν όχι μόνο στα χωριά της Δυτικής πλευράς των Βαρδουσίων αλλά και σε πολλά χωριά της ορεινής Ναυπακτίας.  

Η επιβλητική εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και οι πέτρινες μονώροφες ή δίπατες τετράγωνες κατοικίες (Χαμόγειο & Στερφογάλαρο αντίστοιχα) θυμίζουν την αλλοτινή ισχύ της και την γενικότερη ακμή της ορεινής οικονομίας. Εδώ γεννήθηκε ο λαογράφος Δημήτριος Λουκόπουλος το 1872. Παλιότερα θεωρούσαν την Αρτοτίνα γενέτειρα του Αθανάσιου Διάκου, όμως τα στοιχεία της επιστημονικής ιστορικής αλήθειας κατοχύρωσαν ότι είχε γεννηθεί στην Άνω Μουσουνίτσα (σημερινός Αθανάσιος Διάκος) και το επώνυμό του ήταν Μασσαβέτας. Εκτός από την ανεμπόδιστη θέα των δυτικών Βαρδουσίων υπάρχουν καφενεδάκια, ταβέρνες και ξενώνες. Η Αρτοτίνα και ο Δάφνος για διαφορετικούς λόγους το κάθε χωριό είναι τα καταλληλότερα για διανυκτέρευση σε αυτή την πλευρά του βουνού. Οπωσδήποτε  προμηθευτείτε βενζίνες από το Super market ή το μπακάλικο στην πλατεία. 

Βγαίνοντας από την Αρτοτίνα εύκολα και γρήγορα φτάνετε στην δστ που οδηγεί αριστερά σας προς το Ψηλό χωριό (παλιό Νούτσομπρο στα 960 μ.Υ) με τις πολλές εκκλησίες και τον νερόμυλο. Συνεχίζοντας αγνοείτε την δστ που οδηγεί στο Τρίστενο και συνεχίζετε προς το μικρό αλλά θεαματικό Διχώρι (παλιά Κωστάριτσα στα 1120 μ.Υ) στους πρόποδες του ομώνυμου ορεινού τμήματος των Βαρδουσίων. Το Διχώρι είναι χαρακτηρισμένος Ιστορικός τόπος και στην είσοδο του χωριού διατηρείται το παλαιότατο σπίτι του Ευθυμίου Βέιμου, οπλαρχηγού του 1821. Αξιόλογη επίσης η παλιά εκκλησία του Αγ. Νικολάου με τις σπάνιες εικόνες 1813. Ξεκινήστε μετά για μια αξέχαστη ανάβαση στην Κωστάριτσα (αναλυτικό Road Book στο τέλος).  

Φτάνοντας στον ‘’λαιμό της Κωστάριτσας’’ έχετε μια άποψη του ορεινού σχηματισμού των Βαρδουσίων με τις κορυφές και τις λεπτές γραμμές των ραχών τους. Τα Βαρδούσια απλώνουν την κορυφογραμμή τους ανάμεσα στην Ορεινή Ναυπακτία και την Φωκίδα, χωρίζοντας τα νερά του Εύηνου από αυτά του Μόρνου. Στα λιβάδια που περιβάλλουν τις κορυφογραμμές αναβλύζουν πολλές πηγές με αποτέλεσμα οι στάνες, τα γιδοπρόβατα και τα γελάδια ελευθέρας βοσκής, να έχουν προωθηθεί πάνω από τα 2000 μέτρα. Ο θρύλος για τις πηγές όπως τον κατέγραψε ο Νικόλαος Πολίτης, τις θέλει εβδομήντα δύο.

‘’Κίν’ σαν δυο άνθρουπ’ να παν να μιτρίσ’νι τα νιρά τ’ Βαρδουσιού. Κι’ αφού πήγαν, ούλη μέρα μέτραγαν.   Μέτρησαν, μέτρησαν, του βράδι έγειραν, χάθ’ καν. Τς έφαϊ του στ’ χειό του Βαρδουσιού. Ματά πήγαν άλλοι τν άλλη την ημέρα, του ίδιου έπαθαν κι’ αυτοίνι. Δεύτιρα πήγαν άλλι δυο, κ’ έγυραν σταυρουτά. Εβαλαν τα πουδάρια αντάμ’ αντάμα, κι τα κιφάλια τς χώρια, κι φαίνουνταν σαν άνθρουπους μι δυό κιφάλια. Πήι του στ’χειό τ’ Βαρδουσιού να τς φάη κι τούρθι θάμασμα. Κι τότι μαρτύρ’σι τα νιρά, κι’ είπι ‘’Μα τα εβδομήντα δυό νιρά τ’ Βαρδουσιού, άνθρουπου μι δυό κιφάλια δε ματάειδα’’. Κι τότε έμαθ’ η κόσμους του πως του Βαρδούσ’ έχει εβδομήντα δυό νιρά, Σα να λέμι τάχα βρύσις’’. (Ν. Πολίτη, Παραδόσεις, Αθήνα 1904). 

Ακουμπισμένος στις πλαγιές των Βαρδουσίων ο Δάφνος (παλιά Βοστινίτσα στα 1000 μ.Υ)είναι το ομορφότερο χωριό της περιοχής και το μοναδικό που δεν ανήκει στην σφαίρα επιρροής κάποιου μεγαλύτερου, μένοντας έτσι έξω από τις διαδρομές. Στιβαρά μεγάλα πετρόχτιστα Αρχοντικά, καλοδιατηρημένα μικρά σπιτάκια, όλα με παραδοσιακούς λιθόκτιστους φούρνους στην αυλή, εκπληκτικό σχολείο των αρχών του 20^ου  Αι. ένα μικρό πέτρινο γεφύρι κάτω από το Ιστορικό διατηρητέομνημείο της μεταβυζαντινής βασιλικής με τρούλο, εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Η διαμονή στον καινούργιο ξενώνα του Δάφνου αλλά και οι τσιπουρομεζέδες με τα ψητά στην πλατεία του, κάνουν ιδανικό προορισμό το χωριό για όποιον θέλει να περιηγηθεί στο βουνό με την άνεσή του. Δεκάδες διαδρομές ανοίγονται από εδώ και για τους Πενταγιούς αλλά και για τον Αθανάσιο Διάκο την Αρτοτίνα ή τα καταφύγια κάτω από την κορυφή του Κόρακα.  

Φεύγοντας σίγουρα ευχαριστημένοι από αυτά που αντικρίσατε στον Δάφνο (φροντίστε να έχε φωτογραφικά φιλμ περίσσευμα) περνάτε πάνω από το χωριό πολύ κοντά από το παλιό εκκλησάκι του Πρφ. Ηλία με φανταστική θέα της δυτικής όψης του βουνού. Ο δρόμος που διασχίζει τα βοσκοτόπια, περνάει από τα καταφύγια και καταλήγει στην Αρτοτίνα ή τον Αθ. Διάκο είναι ανοιχτός σίγουρα το καλοκαίρι. Για προσπελάσεις χειμωνιάτικες ρωτήστε τους ντόπιους στον Δάφνο και τον Αθανάσιο Διάκο. Το πρώτο καταφύγιο που συναντάτε είναι στην τοποθεσία ‘’Μετερίζια’’ στα 1900 μ Υ, και φιλοξενεί 14 άτομα. Ιδανικό για ανάβαση (1ω30’ – 2ω00’) στην κορυφή Κόρακας (2495 μ. Υ) από μονοπάτι με σήμανση, θα βρείτε και νερό. Info: Π.Ο.Α. (Πεζοπορικός Όμιλος Αθηνών), ενώ το δεύτερο στην τοποθεσία Πιτιμάλικο στα 1750 μ. Υ φιλοξενεί 60 άτομα. Info: από την Ε.Ο.Ο.Α. (Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας Αναρρίχησης) ή τον Ε.Ο.Σ. Άμφισσας.  

Από τα καταφύγια ο δρόμος κατηφορίζει προς την θέση ‘’Διάσελο Σταυρού’’ απ’ όπου διακλαδώνεται αριστερά προς Αρτοτίνα (Ε – 4) περνώντας από στάνη – τυροκομείο στα ξακουστά Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια και δεξιά (Ε – 4) προς Αθανάσιο Διάκο (παλιά Άνω Μουσουνίτσα στα 960 μ. Υ). Ο Αθ. Διάκος είναι ένα όμορφο ιστορικό χωριό, με άφθονες πηγές, τρεχούμενα δροσερά νερά και πλουσιότατη βλάστηση από έλατα, καστανιές, καρυδιές, φωλιασμένο στην αγκαλιά των Βαρδουσίων, κάτω από την ψηλότερη κορφή τους ‘’Κόρακα’’. Το μονοπάτι της κλασσικής ανάβασης στον Κόρακα ξεκινά από την ρεματιά στην μέση του χωριού (υπάρχει σήμανση Ε – 4 - 5ω00’).

Η προτομή του ήρωα Αθανασίου Διάκου (τα αποκαλυπτήρια για την εκατονταετηρίδα από τον θάνατό του ήρωα έκανε ο Νικόλαος Πλαστήρας Στρατηγός και πρωθυπουργός το 1922), η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, το καμπαναριό και το ρολόι, δεσπόζουν στην πλατεία. Το χωριό περιτριγυρίζεται από εκκλησίες και εικονοστάσια. Ξεχωρίζουν η λιθόκτιστη εκκλησία της Παναγίας, στις ‘’Μαρνάτες’’ και τα ξωκλήσια του Πρφ. Ηλία (ενδείκνυται για αντίσκηνο), της Αγίας Παρασκευής, του Αι – Γιώργη, του Αι – Θανάση, και του Αγίου Νεκταρίου στα ‘’Κοτρώνια’’. Όλα αποτελούν πρόκληση και αφορμή για ευχάριστο περίπατο. Τα παλιότερα χρόνια ο Αθανάσιος Διάκος αποτελούσε συγκοινωνιακό κόμβο μεταξύ Πάτρας και Λαμίας (μέσω Ρίου – Ναυπάκτου – Λιδορικίου – Άνω Μουσουνίτσας – Υπάτης) – ο δρόμος Μουσουνίτσα – Υπάτη υπάρχει ακόμα, στο μεγαλύτερο μέρος του χωμάτινος.  

Στην Μουσουνίτσα διηγούνται οι παλιότεροι, ότι το νερό που φτάνει στο χωριό τους και στο Βελούχοβο το μοίρασαν, σε παλιούς καιρούς, οι κάτοικοι με υπόγειους οχετούς. Επειδή δεν ήταν καλά μοιρασμένο έβαλαν μαλλιά στον ένα οχετό ώστε να κλείνει λίγο η τρύπα και να τρέχει ίσο νερό και στα δύο χωριά. Με το πέρασμα του χρόνου τα μαλλιά μαζεύτηκαν στην στενότερη τρύπα του οχετού της Μουσουνίτσας και έτσι το νερό ολιγόστευσε και τώρα πάει, το πολύ, ως το Βελούχοβο. Υπάρχει η φήμη πως μπαίνοντας κανείς σε μια σπηλιά κοντά στον Αι – Λια, που είναι χαμηλότερα, θα μπορούσε να βγάλει τα μαλλιά και να ξανατρέξει νερό στην Μουσουνίτσα.  

Στο όμορφο Λιδόρικι (παλιό Λιδωρίκι στα 560 μ.Υ)φτάνετε εύκολα, γρήγορα από τον κεντρικό ασφαλτόδρομο Συκιά – Λευκαδίτι και αργότερα από τον χωματόδρομο Μουσουνίτσα – Κουνιάκος – Υπαπαντή. Χτισμένο στους πρόποδες της Γκιώνας, το Λιδορίκι εμφανίζεται στον μεσαίωνα σαν διοικητικός σταθμός της εσωτερικής Φωκίδας. Αργότερα ήταν το διοικητικό και εμπορικό κέντρο των χωριών από τα όρη Λιδορικίου ως την Αρτοτίνα. Τοπικός κόμβος ακόμη και μεταπολεμικά συγκέντρωσε πλούτο ο οποίος στις μέρες μας αναδεικνύεται από τα μεγάλα δημόσια κτίρια τα σπίτια των εμπόρων και επαγγελματιών.  

Σήμερα ή Κωμόπολη είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου και περιλαμβάνει όλα τα χωριά γύρω από την τεχνητή λίμνη του Μόρνου μέχρι και τον Δάφνο. Διαθέτει για τον επισκέπτη πολλές εξυπηρετήσεις και υποδομές (ξενοδοχεία - ξενώνες – βενζινάδικο – ταβέρνες – ψησταριές κ.λ.π.) και κυρίως - ένα ευρύτατο δασικό οδικό δίκτυο στην Γκιώνα που σας βγάζει εύκολα στην πρωτεύουσα της Φωκίδας την Άμφισσα (και μετά Γραβιά ή Δελφοί και Ιτέα) ή σας ‘’ανεβάζει’’ οδικώς ως τον Πρφ Ηλία (2298 μ. Υ) και τα πάνω ‘’Πυργάκια’’ (2191 – 2133 μ .Υ) με την  εκπληκτική θέα.      

Στην περιοχή του χωριού Κάλλιο (παλιό Βελούχοβο στα 390 μ. Υ) φτάνετε γρήγορα, όμως, δεν υπάρχει κάτι που να το προσδιορίζει ακριβώς αφού σκεπάζεται απ’ τα νερά της λίμνης. Είναι το χωριό φάντασμα της περιοχής, καθώς αναδεικνύεται ή κρύβεται ανάλογα με το ύψος της στάθμης των νερών. Τόσο το Κάλλιο μαζί με τα Χάνια του (που εξυπηρετούσαν πολυπληθέστατα καραβάνια) όσο και τα ερείπια της αρχαίας Καλλίπολης με τον μικρό ναό της Δήμητρας και της Κόρης (4^ος Αι. π.Χ.) βυθίσθηκαν στην τεχνητή λίμνη.  

Πριν κατακλυσθεί επιβεβαιώθηκε με ευρήματα η καταστροφή του Καλλίου από τους Γαλάτες τον 3^ο Αι. π.Χ.  Τα αρχαία ευρήματα του χώρου στεγάζονται στο μουσείο Δελφών και μεταξύ των εντυπωσιακών περιλαμβάνεται το άγαλμα της θεάς Άρτεμης ύψους τριών μέτρων. Από την δστ δεξιά σας προτείνεται η ανάβαση (μια μικρή κυκλική διαδρομή ουσιαστικά) στο μικρό εγκαταλειμμένο πλέον χωριό Κλήμα που υπάρχει λιθόκτιστος προεπαναστατικός ενοριακός ναός και λείψανα οχύρωσης στην θέση ‘’Παλιόκαστρο’’ και από εκεί στο Διακόπι (Γρανίτσα) μικρό γραφικότατο χωριό γνωστό παλιότερα για τους τεχνίτες τσαρουχιών.  

Από το Διακόπι ο δρόμος συνεχίζει προς τον Δάφνο ή γυρνά πάλι στον κεντρικό με κατεύθυνση το πανέμορφο παραδοσιακό χωριό Πενταγιοί (παλιά Πενταγιού στα 930 μ. Υ) με πολλά παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία πέτρινα σπίτια των αρχών του αιώνα χτισμένα απο τους εύπορους επαγγελματίες. Στην πλατεία υπάρχουν καφενεδάκια για ξεκούραση  ανοιχτά όλο τον χρόνο. Σε όλα τα χωριά ειδικά τα ορεινά εκεί που η φύση ελεύθερη παίζει τα δικά της παιχνίδια, υπάρχουν δεκάδες μυθοπλασίες αλλά και αλήθειες που κεντρίζουν την φαντασία του επισκέπτη. Βάραθρα βαθιά στην γη, σπηλιές που χωρούν χίλια πρόβατα, τρύπες που κρατούν χιόνι όλο το χρόνο…. και τόσα άλλα.  

‘’Στα Σάλωνα σφάζουν Αρνιά / και στο Χρυσό κριάρια / και στης Μαρίας την ποδιά / σφάζονται παλικάρια’’. Τη θρυλική Μαρία απ’ την Πενταγιού Δωρίδας, με την πολυτάραχη ζωή της και την ομορφιά της, ανακαλεί στην μνήμη όλων το γνωστό Ρουμελιώτικο Δημοτικό Τραγούδι. Το θέμα του ‘’Κάρκαρου’’ (τρύπα – σαν σπηλιά αλλά κάθετη) ξεκίνησε από τους ρομαντικούς σπηλαιοεξερευνητές του ΣΠΕΛΕΟ που ήθελαν να το εντοπίσουν επαληθεύοντας έτσι όσα αναφέρονται για τον σκοτωμό του αδελφού της Μαρίας Αθανάση (με τους πέντε γιους) από τον επίδοξο αγαπητικό της Τουρκάκη και το ρίξιμο του πτώματος σε μια τρύπα πάνω από τους Πενταγιούς.  

Λέγεται επίσης ότι κάποιος συντοπίτης της Μαρίας κατέβηκε στο Κάρκαρο αυτό μέχρι εκεί που είχε σκαλώσει το πτώμα και το ανέσυρε στην επιφάνεια. Η όλη ιστορία προσδιορίζεται χρονικά γύρω στα μέσα του 19^ου αι.  Η αποστολή του ΣΠΕΛΕΟ έγινε τον Αύγουστο του 95’ και με τις μαρτυρίες ντόπιων βρέθηκε το Κάρκαρο, εξερευνήθηκε (Χίλια τετρακόσια σαράντα μέτρα βάθος) και επιβεβαιώθηκε αυτή τη φορά η αληθινή ιστορία που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Ακούγοντας προφορικές μαρτυρίες λοιπόν καταγράφετε στην ουσία την ιστορία και την παράδοση σε μια περιοχή, πράγμα πολύ σημαντικό για τους μεταγενέστερους.

‘’Βαρδούσι’’ σημαίνει βουνό στην σλάβικη γλώσσα, ονομασία που επικράτησε τελικά για το ορεινό συγκρότημα. Παλιότερα αναφέρονταν τα Βαρδούσια με το όνομα ‘’Κόραξ’’ αλλά και ‘’Ανεμιστός’’, από τα νερά που τρέχουν προς την Κουφόλακκα από τις κορυφές Κάτω και Πάνω Ψηλό και που ‘’ανεμίζουν’’ με τον αέρα. 

Λίγα βουνά διαθέτουν την ποικιλία και την ομορφιά των τοπίων των Βαρδουσίων λες και αυτές οι εικόνες που παίρνει μαζί του ο επισκέπτης θέλουν να δώσουν την ευκαιρία σε ταξιδιώτες να γνωρίσουν ακόμη περισσότερο τις όμορφες διαδρομές σ΄ αυτά τα βουνά και στον ευρύτερο χώρο που αυτά βρίσκονται, προτείνοντας άμεσα μια νέα ή έστω διαφορετική άποψη για το ταξίδι - περιήγηση στην Ελλάδα.  

Εσείς που μας διαβάζετε, φροντίστε οι επισκέψεις σ’ αυτά τα οικοσυστήματα να γίνονται με σεβασμό και με τρόπο ώστε να συνειδητοποιήσετε τα όρια, το μέγεθος, και την ιδιαιτερότητα των βουνών.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ 

1) Διαδρομή Κυδωνιά - Λεύκα - Μανδρινή - Δστ. για Λιβαδάκι - δστ για Άμπλιανη, Στάβλοι:

Μηδενισμός 0 στην Κυδωνιά

5,8 διαστ δεξιά: Λεύκα σε 1,6, αριστεράΜανδρινή,

10,5 Μανδρινή,

17,2 διαστ δεξιά σε 3,2 δύσκολα χλμ. εκκλησάκι και Ε - 4, αριστεράΛιβαδάκι, Κλεπά, Αράχωβα, Άμπλιανη,

Μηδενισμός 0

1,9 διαστ δεξιά Άμπλιανη, σε 5600 μ ή διασταύρωση + 2,5 για την είσοδο του χωριού, αριστερά Λιβαδάκι & διαστ για Στάβλους,

7,4 Διαστ για Στάβλους αριστερά & Γαρδίκι δεξιά,

14,7 Στάβλοι,

22,4 Διαστ δεξιά: Καρπενήσι σε 33 χλμ., αριστερά Δομνίστα 2 χλμ.

2) Διαδρομή Άμπλιανη - Γραμμένη Οξυά:

Μηδενισμός στην Πινακίδα ‘’Γαρδίκι’’

11 χλμ δστ αριστερά Γαρδίκι, δεξιά Γραμμένη Οξυά,

1,2 δεξιά – αριστερά Δασικός,

3,7 δεξιά – αριστερά Δασικός,

4,2 δεξιά Γραμμένη Οξυά – αριστερά Γαρδίκι,

4,4 Μεταμόρφωση Σωτήρος,

4,5 Πετρόχτιστη Βρύση Δασικής με συνεχή ροή νερού,

6,4 αριστερά Γραμμένη Οξυά – δεξιά Κρυσταλλοπηγή σε 650 μ,

7,7 αριστερά Γραμμένη Οξυά – δεξιά Καταφύγιο ΕΟΣ σε 500 μ,

14,3 αριστερά Γραμμένη Οξυά – δεξιά Δασικός,

15,3 αριστερά Γραμμένη Οξυά – δεξιά Δασικός

15,9 Γραμμένη Οξυά   

3) Διαδρομή Γραμμένη Οξυά - Δάφνος:

Μηδενισμός 0 στη Γραμμένη Οξιά 

7,9 Ι. Μ. Προδρόμου, (ένας μοναχός),

12,2 Αρτοτίνα

20 Διαστ. δεξιά (δρόμος που ανεβαίνει Τρίκορφο),

23,3 αριστερά (προς Διχώρι),

29 Διχώρι

4) Διαδρομή Διχώρι - Μνήματα & Κωστάριτσα:

Μηδενισμός 0 στο Διχώρι

3,2 αριστερά Αρτοτίνα - δεξιά Πρφ. Ηλίας,

Μηδενισμός 0

500 μ. Πρφ. Ηλίας,

650 μ. αριστερά πινακίδα ΒΕΛΟΥΧΙ ? Βατός με Enduro, εμείς πάμε δεξιά

5,4 τέλος ‘’δρόμου’’ τοποθεσία ‘’μνήματα’’, σε 20 λεπτά με τα πόδια ‘’λαιμός Κωστάριτσας’’. 

5) Διαδρομή Διχώρι - Δάφνος:

Μηδενισμός 0 στο Διχώρι

 5,3 αριστερά Αγ. Δημήτριος - δεξιά Δάφνος,

7,0 Δάφνος,

7,3 Κέντρο χωριού 

6) Διαδρομή Δάφνος - Καταφύγια - Αθ. Διάκος:

Μηδενισμός 0

2,8 εκκλησάκι,

3,2 δεξιά,

3,8 αριστερά,

4,1 αριστερά,

8,5 δεξιά - αριστερά στάνη

13,7 1^ο Καταφύγιο, πινακίδα ‘’1ω 45’ Κόρακας‘’, 

Μηδενισμός 0

900 μ. 2^ο Καταφύγιο,

1,7 δεξιά,

2,6 Διαστ. αριστερά Αρτοτίνα - δεξιά Αθ. Διάκος,

11,5 Διαστ. αριστερά Εκκλησίες -  δεξιά Αθ. Διάκος,

13.2 Αθ. Διάκος. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Δομνίστα: www.domnista.gr Έλατος 0237092228, Τσιάμης Ηλίας 92023. Αρτοτίνα: Ξενώνας Κοτρώνη 0266051812, Λιδορίκι: Ξενοδοχεία: Αγνάντιο 0266022150, Καλλίπολη 0266022450, Αθ. Διάκος Φωκίδος, Ραβανής Γιάννης, 0265063214, 63360, 63363, 0109750559, ‘’Το στέκι’’ Αθανάσιος Μαστροκωστόπουλος 0265063201, 63340, Δάφνος Βαρδουσίων, Ξενοδοχείο ‘’ο Δάφνος’’ 0266051745 – 6,  Διακόπι - ξενώνας 0266022146.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στα ερημοκλήσια, στα σχολεία στο προαύλιο ή σε ωραία παραλίμνια σημεία μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε π.χ. Άμπλιανη έξω από το χωριό στο Ε – 4, στο Σχολείο της Γραμμένης Οξυάς, στα σπανά κοντά στα καταφύγια πριν τον Αθ. Διάκο, στον Πρφ. Ηλία στον Αθ. Διάκο. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ: Βαρδούσια ‘Α / Φθιώτιδα Πιτιμάλικο (1750) 16 κλίνες Ε.Ο.Σ. Άμφισσας Πλατεία Κεχαγιά 9 τηλ 0265028577, 23420, Βαρδούσια ‘Β / Φθιώτιδα Πιτιμάλικο (1900) 20 κλίνες Πεζοπορικός Όμιλος Αθηνών Ζαΐμη 45 τηλ 0108218401.

ΦΑΓΗΤΟ: Σκούρας Βασίλης 0237025026 Καφενείο στην Άμπλιανη Πολύζος Δημήτριος 0266051808 καφενείο στην Γραμμένη Οξυά,Ραβανής Γιάννης 0265063214, 63360, 63363, 0109750559, ‘’Το στέκι’’ Αθανάσιος Μαστροκωστόπουλος 0265063201, 63340, Αρτοτίνα Σιαπέρας Δημήτρης 02660 51829, Μπραούνος Ν. 51826, Κατσικάδας Αναστ. 51831, Αθ. Διάκος Φωκίδος, Πανάγος Σπυρίδων / Καφέ / Λιδορίκι / 0266022011.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α’ Βοήθειες Λιδορίκι 0266022222,22373, Δομνίστα 0237092209, Αστυνομία Αρτοτίνα 0266061222, Λιδορίκι 0266022100.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Πολιτιστικό κέντρο, Βιβλιοθήκη, Φωτογραφικό μουσείο, Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, Λαογραφικό μουσείο, υπάρχουν στην Δομνίστα, υπεύθυνος ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος 0237092079, 010 6920004. Επίσης στο www.domnista.gr υπάρχουν δεκάδες πληροφορίες και υπεύθυνο τον κ Καραδήμα Νίκο 010 5910322, 0972023578, Πασσά Φρόσω, S. Market – Φιλμ, Λιδορίκι, 0266022041, Αικ. Γκίκα, Ξυλόφουρνος για προμήθειες στο βουνό Λιδορίκι 0266023003.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Δομνίστα στο SUPER market στην κεντρική πλατεία, Λιδόρικι SHELL 0266022428, 0977634882 (είναι και βουλκανιζατέρ), Αρτοτίνα / SUPER market στην έξοδο του χωριού αριστερά, Αρτοτίνα / Μπακάλικο ακριβώς στην πλατεία αριστερά προς την έξοδο του χωριού.

ΧΑΡΤΕΣ: Πρότυπη - Μοναδική εργασία για όλη την Στερεά Ελλάδα κομμάτι - κομμάτι. Χάρτης και Οδηγός Νο 2α: ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ επίσης το Νο 13 ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ - ΠΡΟΥΣΟΣ από την ΑΝΑΒΑΣΗ Tηλ - Fax:  0107293541, Στέλνονται με αντικαταβολή απο το ‘’λίκνο’’ της Ελάτης Τρικάλων Τηλ – Fax: 0434071826.

ΒΙΒΛΙΑ: Λουκόπουλος Δημ / Γεωργικά της Ρούμελης / Δωδώνη / 1983, Λουκόπουλος Δημ / Αιτωλικαί οικίσεις- σκεύη- τροφαί Δωδώνη / 1984, Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ΑΝΑΒΑΣΗ 1999, Βαρδούσια / Χάρτης & Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και Πολιτισμό, Τρ. Αδαμακόπουλος / Βασ. Χατζηβαρσάνη / Π. Ματσούκα / Τα βουνά της Ρούμελης / Πιτσιλός 1986, Σφήκας Γ. / Τα βουνά της Ελλάδας.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί κάποια λέσχη μοτοσυκλετιστών. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434071826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΦΩΚΙΔΑ - ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Λουκόπουλος Δημ / Γεωργικά της Ρούμελης / Δωδώνη / 1983
• Λουκόπουλος Δημ / Αιτωλικαί οικίσεις- σκεύη- τροφαί Δωδώνη / 1984
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ΑΝΑΒΑΣΗ 1999. Βαρδούσια / Χάρτης & Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και πολιτισμό.
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ‘’ΡΟΥΜΕΛΗ ‘’ εφημερίδα Καθημερινή ένθετο 7 ημέρες 16/7/2000
• Τρ. Αδαμακόπουλος / Βασ. Χατζηβαρσάνη / Π. Ματσούκα / Τα βουνά της Ρούμελης / Πιτσιλός 1986
• Τάκης Ντάσιος / Βαρδούσια / Περιοδικό Cliff, Τεύχος 2 / 1995
• Ιάκωβος Καρακωστάνογλου / Βαρδούσια / Περιοδικό Κορφές Τ122 / 1996
• Σφήκας Γ. / Τα βουνά της Ελλάδας
• Φυσιολατρικοί Ορίζοντες (έκδοση Π.Ο.Σ.)Βαρδούσια /Τ4 / 1993
• Ιωάννης Σούφλας – Ιωάννης Κανούρης / Βαρδούσια / περιοδικό Oxygen Τ5 / 1997
• Αδελφότης Αθανασίου Διάκου / Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου ‘’200 χρόνια από την γέννηση του Αθανασίου Διάκου’’ 1788 – 1988 / Αθήνα 1992

Περισσότερες πληροφορίες για την ΑΝΤΙΠΑΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Το Ελληνικό Αρχιπέλαγος / Σπύρος Ασδραχάς / έκδοση Ολκός Αθήνα 1985
• Το Κάστρο της Αντιπάρου / Μαριγώ – Φίλιππα – Αποστόλου / Αθήνα 1978.
• Εξωκλήσια της Αντιπάρου / Ομάδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γυμνάσιο Αντιπάρου 1996.
• Αντίπαρος / Κοινότητα Αντιπάρου 1997.
• Τα Ελληνικά νησιά / εκδόσεις Dorling Kindersley Καθημερινή / Αθήνα 1998.
• Ελλάδα – Τα νησιά / εκδόσεις Γιαλλελή / Αθήνα 1992.
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999
• Η Πειρατεία στην Τουρκοκρατία / Αλεξάνδρα Κραντονέλλη / Επτά ημέρες / Καθημερινή 16/2/1997.
• Κάστρα και Πυργόσπιτα / Μαριγώ – Φίλιππα – Αποστόλου / Επτά ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 16/2/’97
• Δεσποτικό / Χαρά Κιοσσέ / Βήμα / 6/1/’02 & 15/12/’02
• Ένα νησάκι σαν Μουσείο / Ν. Κοντράρου Ρασιά / Ελευθεροτυπία 7/7/’02

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΛΕΡΟ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Λέρος / Ημερολόγιο 2002 / 4^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων / Μαρία Μιχαηλίδου / έκδοση Μιχ. Τουμπής.
• Λέρος / εκδόσεις Σ. Τουμπής Αθήνα 2001.
• Λέρος / εκδόσεις Μ. Τουμπής Αθήνα 2000.
• Λέρος η Μάλτα του Αιγαίου / Μιχ. Ι. Σαμάρκου / Αθήνα 1974.
• Το πανόραμα της Λέρου / Μανώλη Α. Ήσυχου / Λέρος 1989.
• Γεγονότα στο Αιγαίο μετά την ανακωχή / Ιστορικό Γραφείο Π.Ν. / Λέρος 1999.
• Η Πειρατεία στην Τουρκοκρατία / Αλεξάνδρα Κραντονέλλη / ένθετο Επτά ημέρες Καθημερινή 16/2/1997.
• Ένας θρύλος στον βυθό / Ρένα Ιατροπούλου – Κώστας Θωκταρίδης / περιοδικό Οξυγόνο Τ6^1/2 / Σεπτ - Οκτ 1997.
• Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα / Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή / ένθετο Επτά ημέρες Καθημερινή / 16/2/1997.
• Το Βασίλισσα Όλγα & η Μάχη της Λέρου / Περιοδικό Γαιόραμα / Μάιος – Ιούνιος 2002.
• Οι Ιταλικές Κατζάρμες Λέρου / Δημήτρης Κωστόπουλος / Περιοδικό Ταξιδεύοντας Τ03 / Τεχνικές Εκδόσεις 1998.
• Εφημερίδα Καθημερινή 15/8/’99 άρθρο της Κατερίνας Ρωμιοπούλου ‘’δύο γείτονες με πολλές αντιθέσεις’’.
• Εφημερίδα Καθημερινή 25/7/’01 άρθρο του Αντώνη Καρκαγιάνη ‘’μας γράφουν από τη Λέρο’’.
• Έρως καλοκαιρινός / Σπύρος Τσακίρης / Περιοδικό ΓΕΩ / Ελευθεροτυπία 25/8/2001.

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία –  Αρθρογραφία: 

• Λούβρο / εκδόσεις Gallimard - Ερευνητές / Αθήνα 2001.
• Τα Ελληνικά νησιά / εκδόσεις Dorling Kindersley ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ / Αθήνα 1998.
• Λούβρο / εκδόσεις Mondadori – Φυτράκης / Αθήνα 1967.
• Ανατολική Μακεδονία – Θράκη / εκδόσεις Explorer / Αθήνα 2002.
• Ελλάδα – Τα νησιά / εκδόσεις Γιαλλελή / Αθήνα 1992.
• Σαμοθράκη / Karl Lehmann / έκτη έκδοση / Θεσσαλονίκη 1998
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999
• Οι Άγιοι ένδοξοι Πέντε Νεομάρτυρες / εκδόσεις Γνωριμία / Αλεξανδρούπολη 1997
• Νερόμυλοι – Λαδόμυλοι Σαμοθράκης / έκδοση ΙΘ’ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, Δημ Μάτσας – Δήμος Σαμοθράκης – Πολιτιστικός Σύλλογος Σαμοθράκης / Αλεξανδρούπολη 1999
• Σαμοθράκη / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 4
• Η Σαμοθράκη στην Αρχαιότητα / Δημ. Μάτσα / Επτά ημέρες / Εφημερίδα Καθημερινή 4/9/94
• Κόρη του Ανέμου / Θ. Πολίτης / Περιοδικό ΓΕΩ / Εφημερίδα Ελευθεροτυπία 5/1/01
• Εφημερίδα Καθημερινή 21/10/01 άρθρο της Πέγκυς Κουνενάκη για το βιβλίο ‘’Ελληνικές Αρχαιότητες στο Λούβρο’’.
• Εφημερίδα Καθημερινή 15/8/02 άρθρο της Ελευθερίας Τράιου από την Ημερίδα ‘’Ν. Β. Φαρδύς’’.
• Ανάβαση στο Φεγγάρι - Πεζοπορία / περιοδικό Oxygen T 15 Α. Καλογήρου / Ιούλιος 2000.
• Διάσχιση Φαραγγιού ‘’Στομάρι’’ / περιοδικό Κορφές Τ 134 / Δ. Σωτηράκης /  Νοε – Δεκ 1998

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (ΜΑΝΗ – ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ) αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Πελοπόννησος / τόμος ΙΒ’ / Καθημερινή 1996
• Στη Χερσόνησο της Μάνης / Γιάννης Σαΐτας / τόμος ΛΔ’ παραδοσιακή αρχιτεκτονική / Καθημερινή 2001
• Μάνη / τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή 1996
• Έξω & Μέσα Μάνη / Γιάννης Σαΐτας / ένθετο 7 ημέρες Καθημερινή 23/7/00
• Παλαιολιθική Μάνη / Άρθρο της Γιώτας Συκκά / Εφημερίδα Καθημερινή / 31/8/2002
• Περιηγητές στην Μάνη / έκδοση Ιστορικού εθνολογικού Μουσείου Μάνης Γύθειο 1993 – 1994.
• Οδοιπορικό στην Πελοπόννησο / Γιώργος Σακκάς – Δημ Καλλίτσης / έκδοση της Prince
• Μάνη / Ελισάβετ Λαλουδάκη περιοδικό Οξυγόνο Τ4 / Φθινόπωρο 1996
• Οι φρουροί της Μάνης / Γιώργος Παπαδόπουλος Τετράδης / Περιοδικό ΓΕΩ 21/10/2000
• Ο Ελκόμενος Χριστός και η Αγία Σοφία / Χάρης Α. Καλλιγά / ένθετο Πελοπόννησος Επτά Ημέρες 10/7/94
• Μονεμβασιά / Αναστασία Γκολιομύτη / Περιοδικό Οξυγόνο Τ8^1/2 Μάιος – Ιούνιος 1998
• Χάρις Καλλιγά / Η βυζαντινή Μονεμβασιά, οι πηγές της ιστορίας της, Εστία.

 Περισσότερες πληροφορίες για τα ΓΡΕΒΕΝΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Γρεβενά / Π. Ματσούκα – Τρ. Αδαμακόπουλος / Νομαρχία Γρεβενών
• Τα μοναστήρια της Μακεδονίας / 7 Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή 13 – 14 / 4/96
• Μακεδονία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 2000

 Περισσότερες πληροφορίες για το ΜΑΤΣΟΥΚΙ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Το Ματσούκι Ιωαννίνων / Α’ Ιστορικά Δημήτρης Καλούσιος / Ματσούκι 1994
• Η Βύλιζα / Δημήτρης  Καλούσιος / Ματσούκι 1992
• Νομός Ιωαννίνων / σύγχρονη πολιτιστική Γεωγραφία / Βασίλης Νιτσιάκος / Γιάννινα 1998
• Το χερσαίο Δίκτυο επικοινωνίας στο κράτος του Αλή πασά Τεπελενλή / Γ. Μακρής – Σ. Παπαγεωργίου / Εκδόσεις Παπαζήση 1990

 Περισσότερες πληροφορίες για το ΣΥΡΡΑΚΟ – ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ  αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Συράκο – Καλαρρύτες ΕΡΤ 2 1983
• Οι Νομάδες των Βαλκανίων / Alan J. B. Wace – Maurice S. Thompson / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1989
• Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι) / Gustav Weigand / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2001
• Τα Μοναστήρια τα Ηπείρου / Δημήτρης Καμαρούλιας / εκδόσεις Μπάστας – Πλέσσας Αθήνα 2000
• Ήπειρος / Εκδοτική Αθηνών / Αθήνα 1997
• Ακολουθώντας τον Άραχθο / Περιοδικό Κορφές Τα1150 Ιούλιος – Αύγουστος 2001
• Σπήλαιο Κηπίνας / Περιοδικό Κορφές Τα106 Μάρτιος – Απρίλιος 1994
• Συράκο – Καλαρρύτες / Κώστας Ζυρίνης / Περιοδικό ΓΕΩ Τα5 Ελευθεροτυπία 13 Μαίου 2000
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις Τεγόπουλος – Μανιατέας Αθήνα 1997

 Περισσότερες Πληροφορίες για τον ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Η Αρχαία Θεσσαλία / Friedrich Stahlin / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2002
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου & ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος / Νικ. Κ. Γιαννούλη / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1992.
• Οδοιπορικό στην Τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία / Leon Heuzey / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1991
• Οι Νομάδες των Βαλκανίων / Alan J. B. Wace – Maurice S. Thompson / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1989
• Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι) / Gustav Weigand / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2001
• Τρίκαλα – Καλαμπάκα – Μετέωρα – Πίνδος – Χάσια / Θεοδώρου Νημά / Αφοι Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1987
• Τζούρτζια / Αναδρομή στο χρόνο / Γ. Ι. Κούτσια / Τρίκαλα 1986
• Η Λιπίντζα ΑσπροποτάμουΔημητρίου Α. Αλεξίου / Πολιτιστικός Σύλλογος Ανθούσης 1998
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / Αθήνα 2000
• Η κατάρα του Μίχα / Άγγελου Ν. Μανώλη / Αθήνα 1978
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου – Παραδόσεις / Αλέξανδρου Χατζηγάκη / Τρίκαλα 1948
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου – Τοπωνυμικά / Αλέξανδρου Χατζηγάκη / Τρίκαλα 1950 
• Αχελώος, το παρελθόν, το παρόν και το Μέλλον / Νίκος Πέτρου / Experiment Γαιόραμα Ιαν – Φεβ 1995
• Αρωμούνοι / Γιάννης Λυμπερόπουλος – περιοδικό Κόνιτσα Τ97 Μάρτιος – Απρίλιος 2001
• Ασπροπόταμος / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα / Τ30 Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2002
• Ανθούσα – Χαλίκι / ΣΟΧΤρικάλων / Εφημερίδα Ενημέρωση Τρίκαλα 26/10/01

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΦΩΚΙΔΑ - ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Λουκόπουλος Δημ / Γεωργικά της Ρούμελης / Δωδώνη / 1983
• Λουκόπουλος Δημ / Αιτωλικαί οικίσεις- σκεύη- τροφαί Δωδώνη / 1984
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ΑΝΑΒΑΣΗ 1999. Βαρδούσια / Χάρτης & Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και Πολιτισμό.
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ‘’ΡΟΥΜΕΛΗ ‘’ εφημερίδα Καθημερινή ένθετο 7 ημέρες 16/7/2000
• Τρ. Αδαμακόπουλος / Βασ. Χατζηβαρσάνη / Π. Ματσούκα / Τα βουνά της Ρούμελης / Πιτσιλός 1986
• Τάκης Ντάσιος / Βαρδούσια / Περιοδικό Cliff, Τεύχος 2 / 1995
• Ιάκωβος Καρακωστάνογλου / Βαρδούσια / Περιοδικό Κορφές Τ122 / 1996
• Σφήκας Γ. / Τα βουνά της Ελλάδας
• Φυσιολατρικοί Ορίζοντες (έκδοση Π.Ο.Σ.)Βαρδούσια /Τ4 / 1993
• Ιωάννης Σούφλας – Ιωάννης Κανούρης / Βαρδούσια / περιοδικό Oxygen Τ5 / 1997
• Αδελφότης Αθανασίου Διάκου / Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου ‘’200 χρόνια από την γέννηση του Αθανασίου Διάκου’’ 1788 – 1988 / Αθήνα 1992

 Περισσότερες Πληροφορίες για τις ΛΙΜΝΕΣ ΠΡΕΣΠΩΝ  αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:  

• Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων / Θεσσαλονίκη 1994.
• Ελληνική Φύση / Η Καθημερινή / τόμος ΚΕ’ / Αθήνα 1998.
• Εθνικός Δρυμός Πρεσπών / Ελληνική Εταιρεία - Β’ έκδοση / Αθήνα 1998
• Πρέσπες / Χάρτης & Οδηγός / Π. Ματσούκα – Τρ. Αδαμακόπουλος / ΑΝΑΒΑΣΗ 2000

Ταξίδια τόμος Ε'
0300 καλοκαίρι 2003

 EDITORIAL Τόμου Δ’ 2002 (469 λέξεις)

Όπως πάνε τα Νερά 

…..Όπως πάνε τα νερά παρομοίαζαν οι Σαρακατσάνοι την διαρκή τους μετακίνηση από το βουνό στον κάμπο, από τα πλούσια βοσκοτόπια στα χειμαδιά.

Το τέλος της νομαδικής ζωής ερήμωσε τα παλιά χειμαδιά, εξαφανίζοντας την χειμωνιάτικη μετακίνηση βοσκών και  κοπαδιών με κατεύθυνση ‘’όπως πάνε τα νερά των βουνών’’ που τους έφερνε στα χειμαδιά. Έμειναν όμως στον τόπο τα κτίσματα, οι όποιες διάσπαρτες εγκαταστάσεις, που σωριάζονται από την ένδεια και την έλλειψη πόρων, αψευδείς μάρτυρες αυτής της ζωής να γκρεμίζονται σιγά – σιγά ιχνογραφώντας στο τοπίο τον παλιό νομαδισμό, γυρίζοντας μια σελίδα στην ιστορία ενός πολύ διαδεδομένου στην περιοχή επαγγέλματος. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει, οι βοσκοί έχουν ξεχάσει τους ανηφορικούς χωματόδρομους και τα μονοπάτια, το πλούσιο παχύ χορτάρι των αλπικών λιβαδιών έχει αντικατασταθεί από βιομηχανικές ζωοτροφές. Το μόνο που παραμένει σταθερά ίδιο είναι η φύση που προίκισε την περιοχή με άφθονο νερό συγκεντρωμένο σε αυτό το σύστημα των λιμνών.

Υπάρχει τρόπος επιστροφής στα χρόνια μας, τα παιδικά; Η ερώτηση είναι αλληγορική, έχει όμως ενδιαφέρον όταν σκεφθούμε, υπάρχει περίπτωση επιστροφής των ανθρώπων στην κοιτίδα τους, στα χωριά τους, στον παράδεισο της φύσης; Τότε συνειδητοποιούμε πως και για τα δύο η απάντηση είναι όχι. Στις δεκαετίες που πέρασαν, όλες οι γενιές των Ελλήνων απομακρύνθηκαν, και απο την γενέτειρά τους, κυρίως όμως, απο τον πατροπαράδοτο τρόπο ζωής τους. Αστικοποιήθηκαν, και κατά πως φαίνεται, δεν υπάρχει στον ορίζονται περίπτωση επιστροφής αλλά μόνο μικρά διαλείμματα ‘’προσέγγισης στην φύση’’ και στο χωριό ‘’μας’’, που πλέον είναι έρημο και σε κάποια χρόνια αμφιβάλω αν θα παραμένει ‘’μας’’. Οι λίγοι γέροντες και γερόντισσες που κρατούσαν και δεν έφευγαν, ‘’έφυγαν’’ για πάντα λόγω γήρατος. Οι νεώτεροι, δεν έχουν δουλειές ή δεν ξέρουν πως να ζήσουν στο χωριό. Έτσι η διαδικασία φυγής θα συνεχίζεται, με της ευλογίες μιας πολιτείας που πλέον ανήμπορη να προγραμματίσει βλέπει χρόνο με τον χρόνο να εξαπλώνεται η ερήμωση.

Συγκλονίζει το γεγονός της εγκατάλειψης της Ελληνικής υπαίθρου, συγκλονίζει το γεγονός ότι οι παραδόσεις και τα έθιμα, μόνο σαν κακέκτυπα και πάντοτε σχεδόν ζουν ή ‘’αναβιώνουν’’ με την μορφή καλοκαιρινών ‘’γιορτών’’.

Αν αποχωρήσετε, έστω για λίγο, από το πανδαιμόνιο του σύγχρονου κόσμου, μπορείτε και πάλι να αφουγκραστείτε αυτή τη φωνή που βρίσκεται μέσα σε όλους μας και μας καθοδηγεί. Αναζητώντας την σιωπή στην φύση, τις περισσότερες φορές χωρίς να γνωρίζουμε γιατί και πώς προκύπτει, γνωρίζουμε καλύτερα όχι μόνο τον εαυτό μας αλλά και την αξία της γαλήνης. Υπάρχουν ακόμα πολλές αλήθειες και ανεκτίμητοι θησαυροί πολλές από τις οποίες δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν, άλλωστε έχουν αξία και νόημα μόνο για αυτόν που τις ανακαλύπτει. Στο καινούργιο ταξίδι όλα δοκιμάζονται και αποκαλύπτονται.

Ναι, είναι καλό να κάνετε ένα ταξίδι, τώρα…..  δείτε από απόσταση τον τρόπο ζωής σας αλλά και αυτή τη ζωή. Όσο ακόμη υπάρχει άγρια φύση για να καταφύγετε στην αγκαλιά της.

Ταξιδεύοντας … και αναβοσβήνοντας τα φώτα.

Άγγελος Σινάνης

 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (4268 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΣΥΜΗ  αρχ. Μεταποντίς - Αίγλη

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001

Σύμη, από τα ωραιότερα των Δωδεκανήσων. Πολλά ακούς να διηγούνται και να γράφουν, για ένα τόπο ώστε κάποια συγκεκριμένη στιγμή νιώθεις ότι πρέπει να πάς, να τον αντικρίσεις από κοντά. Αυτό ακριβώς συνέβη και με την Σύμη. Τα κριτήρια και οι περιγραφές άλλοτε ταιριάζουν με αυτά που έχεις στο μυαλό σου, και άλλοτε όχι. Όσα είδα στα ‘’αναπτυγμένα’’ Πηγάδια Καρπάθου, οδήγησαν στην απόφαση να μην προσεγγιστεί το νησί από το κεντρικό λιμάνι, αλλά από το Μοναστήρι του Πανορμίτη. Έτσι η γνωριμία με το νησί γίνεται άμεση, εφ’ όσον πρέπει να το διασχίσεις όλο, για να φτάσεις στο κεντρικό λιμάνι.

Στον φυσικό κλειστό όρμο Πάνορμος απ΄ όπου και το όνομα της Μονής, βρίσκεται η Ιερά Μονή Ταξιάρχη Μιχαήλ του Πανορμίτη. Οι δραστηριότητες και η ιστορία της μονής, έπαιζαν σημαντικότατο ρόλο στα δρώμενα του νησιού. Το 1919 – Ιταλοκρατία – έγινε το Δεύτερο Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο που έβγαλε ένα από τα πρώτα ψηφίσματα για την ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, ενώ στον Β’ Π.Π. η μονή ήταν κέντρο κατασκοπείας, που είχε σαν αποτέλεσμα την σύλληψη και εξόντωση του ηγουμένου Χρύσανθου Μαρουλάκη, του ασυρματιστή Φλώρου Ζουγανέλη από την Μύκονο, και του οικονόμου της μονής Μιχαήλ Λάμπρου. 

Αυτό που φαίνεται από την είσοδο στον όρμο είναι το ψηλό καμπαναριό της μονής. Πλησιάζοντας την τεράστια πύλη μπαίνετε στο προαύλιο και το πρώτο που αντικρίζετε είναι το θαυμάσιο ασπρόμαυρο βοτσαλωτό της αυλής.  Υπάρχει όπως θα δείτε, σε όλες σχεδόν τις εκκλησίες, όμως του Πανορμίτη είναι από τα μεγαλύτερα. Στο ‘’πλατύ’’ όπως το λένε οι Συμιακοί, πολλοί τεχνίτες έφτιαξαν πραγματικά καλλιτεχνήματα. Την μονή αποτελούν πολλά κτίρια, μεταξύ αυτών, ξενώνες, γηροκομείο, τεράστια βιβλιοθήκη, πινακοθήκη με έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων εμπνευσμένα από το μοναστήρι, και δύο μουσεία με πλούσια εκθέματα. Λαογραφικό, με αντικείμενα από την καθημερινή και αγροτική ζωή της μονής και της Σύμης, εκκλησιαστικό με αντικείμενα, χειρόγραφα, και καλλιτεχνικούς θησαυρούς του Πανορμίτη και της Σύμης. 

Η γιορτή που γίνεται εδώ στις 8 Νοεμβρίου, των Ταξιαρχών, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά γεγονότα στο Αιγαίο, μετά από αυτό της Τήνου. Ο δραστήριος Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Μαργαρίτης, αναφέρει ότι έρχονται πέντε – έξι χιλιάδες πιστοί στο προσκύνημα. Τόσο πλούσιο εσωτερικό ναού σε νησί πρώτη φορά θα δείτε. Το πρωτόγνωρο είναι τα εκατοντάδες καλογυαλισμένα καντήλια που κρέμονται σε σχήμα σταυρού σε ολόκληρο το εσωτερικό. Εκπληκτικό επικλινές τέμπλο σκαλισμένο σε μασίφ ξύλο, σε τρία επίπεδα, το οποίο φιλοτέχνησε το 1783 ο Γεώργιος Ταλλιαδούρος – Δράκος - από την Κω, και η μεγάλη επαργυρωμένη εικόνα του Μιχαήλ Πανορμίτη. Το θαυμάσιο πανύψηλο καμπαναριό του Πανορμίτη άρχισε να κατασκευάζεται το 1905 και τελείωσε μετά από 6 χρόνια. Η καμπάνα του κατασκευάστηκε στο Νημπορειό από τον τελευταίο σήμερα καμπανοποιό της Δωδεκανήσου και ζυγίζει 750 κιλά. 

Το μοναστήρι διαθέτει ξενώνα όμως προηγουμένως θα πρέπει να έχετε ειδοποιήσει για την άφιξή σας αν και είναι τόσο μεγάλος που αποκλείετε να υπάρχει πρόβλημα. Απέναντι, στην είσοδο του κόλπου, είναι ο ανεμόμυλος, και ο στενός δρόμος οδηγεί σύντομα εκεί, ανοίγοντας μια πόρτα, σε μια ωραία αμμουδερή και καθαρή παραλία με θέα τον ανεμόμυλο, το πέλαγος, και τις απέναντι (6 ν.μ.) τουρκικές ακτές.

Το 1955 άρχισε να κατασκευάζεται ο δρόμος που θα ένωνε το Χωριό με το μοναστήρι, γιαυτό δεν έχει τελειώσει ακόμα. Ο χωματόδρομος από την μονή όμως, φτάνει στο λιμάνι σε δεκαπέντε πανέμορφα χλμ μέσα από εκπληκτικές θέες και ιστορικά μνημεία. Λίγο μετά τα πρώτα χλμ και τις στροφές, στα δεξιά σας ο κατηφορικός χωματόδρομος οδηγεί σε δύο μόλις χλμ. στην κροκαλωτή παραλία της Μαραθούντας με τον μικρό οικισμό που κατοικείται μόνο το καλοκαίρι. Η συνέχεια του κεντρικού δρόμου σας φέρνει στον αυχένα του βουνού με την εκπληκτική θέα και το πυκνό κυπαρισσόδασος. Παρά την μικρή σχετικά έκταση, το νησί έχει και δασώδεις περιοχές στην ενδοχώρα που τώρα κινείστε. 

Σύντομα φτάνετε στο μοναστήρι του Μεγάλου Σωτήρη, από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για μετόχι της μονής Πανορμίτη με φρουριακή κατασκευή, και μεγάλη εξωτερική αυλή για τις γιορτές. Στον εσωτερικό σκιερό και δροσερό περίβολο είναι τα κελιά, χτισμένα γύρω από το καθολικό τηςΜεταμόρφωσης, και τρία παρεκκλήσια. Η Βασιλική της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα είναι κατάγραφη από μεταβυζαντινές τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση, με αξιόλογο ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, ενώ το δάπεδο του καθολικού είναι δουλεμένο με ψιλό ασπρόμαυρο χαλίκι, πανέμορφο. Το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο και δύο αξιόλογες μεταβυζαντινές εικόνες, της Παναγίας Οδηγήτριας και του Ιησού Χριστού. Σε όλο το συγκρότημα κυριαρχούν οι καμάρες και τα τόξα.

Λίγοι μαντεύουν τι μπορεί να κρύβει η Σύμη στο εσωτερικό της. Λες και βλέπανε το νησί από ψηλά, αυτοί που χάραξαν τα μονοπάτια, το πυκνό αυτό δίκτυο που ακόμη σώζεται. Εσείς που θα τα ανακαλύψετε μπορείτε να φτάσετε παντού, με λίγη πεζοπορία. Μην ξεχνάτε, ότι στα χρόνια της ευημερίας η Σύμη είχε εικοσιπέντε χιλιάδες κατοίκους, που έπρεπε να καλλιεργήσουν τη γη, να μετακινηθούν στις στενές ακαλλιέργητες τώρα κοιλάδες, που λίγο θυμίζουν τους αλλοτινούς εύφορους αμπελώνες που υπήρχαν σε όλο το νησί. Ξακουστός ο γευστικότατος λευκός ‘’Συμιακός οίνος’’ που συνέβαλε στην ανάπτυξη από τα αρχαία χρόνια όταν με τις εξαγωγές του, έφερνε στους κατοίκους του νησιού του Ομηρικού Βασιλιά Νηρέα – φημισμένου για την ομορφιά του – προϊόντα και πρώτες ύλες για την ευημερία του νησιού. Περίφημα τα πέτρινα βυζαντινά πατητήρια που είναι δίπλα από την Μονή του Σωτήρη, και θαυμάσια η ευκαιρία να τα επισκεφθείτε. Υπάρχει πινακίδα, φτιαγμένη και αυτή από τον Σαράντη Κρητικό τον εκδότη της μηνιαίας εφημερίδας ’’Φωνή της Σύμης’’ που έχει επιτελέσει μεγάλο και επίπονο έργο, για την αναστήλωση των πατητηριών αποκλειστικά από προσωπικό ενδιαφέρον, με μοναδικό συνεργάτη σ’ αυτή την προσπάθεια τον φίλο του Δασοφύλακα της Σύμης, Νίκο Αντωνίου. 

Τα πέτρινα βυζαντινά πατητήρια χρονολογούνται από τον 10^ο – 11^ος Αι. και ήταν σε χρήση μέχρι το τέλος του 18^ου Αι. σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης που έκανε ο ίδιος ο Σαράντης. Γνωρίζουμε επιπροσθέτως, ότι οι ξένοι κυρίως περιηγητές που πέρασαν από το νησί, τα βρίσκουν σε χρήση στις αρχές του 15^ου Αι. μια και σε όλες τις αναφορές τους, εξυμνούν το παραγόμενο γευστικό κρασί της  Σύμης. Ο Cristoforo Buondelmonti το 1420 που επισκέφθηκε την Σύμη αναφέρει «Η περιφέρειά του είναι 30 μίλια. Βγάζει εξαιρετικό κρασί και στα ψηλά βράχια του ζουν κατσίκια». Μια δεύτερη μετάφραση του κειμένου του Buondelmonti η οποία έγινε από Έλληνα μεταφραστή του Σεραγιού τον 16^ο Αι. αναφέρει «Ταύτης περίμετρος μιλίων εστί τριάκοντα. Γίνεται Δε αυτόθι και οίνος άριστος εν ταις πέτραις». Σε όλο το νησί εντοπίστηκαν από τον Σαράντη μετά από έρευνες πολλών χρόνων, περίπου 120 – 130 πατητήρια. Η αναστήλωση των έντεκα από τα σαράντα επτά που υπάρχουν στην περιοχή του Μεγάλου Σωτήρη και Κουρκουνιώτη έγινε με προσωπική εργασία του ιδίου, με δικό του κόστος, χωρίς καμία χρηματοδότηση. 

Το δάσος από κυπαρίσσια και πεύκα συνεχίζει και όταν φτάνετε στην Παναγία την Στρατερή. Εδώ έγινε ένα θλιβερό γεγονός στις 11 Φεβρουαρίου του 1944, και για να το γνωρίσουν οι νεώτεροι στήθηκε η αναμνηστική στήλη που βλέπετε δίπλα στην εκκλησία. Στον Πανορμίτη από τον Μάιο του 1943  λειτουργούσε με ευθύνη του ηγουμένου Γεράσιμου Σμυρνάκη, παράνομος ασύρματος και σταθμός -  παρατηρητήριο που με το δίκτυο κατασκόπων που υπήρχε, συγκέντρωνε πληροφορίες για τις κινήσεις των νηοπομπών και τις μετέδιδε στην Μέση ανατολή. Έπειτα από προδοσία των Ιταλών οι Γερμανοί εντόπισαν την κρύπτη και συνέλαβαν τον ηγούμενο, τον ασυρματιστή και τον οικονόμο της μονής. Ιταλική φρουρά ανέλαβε να τους μεταφέρει στην Σύμη για να ‘’δικαστούν’’. Οι συλληφθέντες όντας σίγουροι ότι θα καταδικαστούν σε θάνατο τα έπαιξαν όλα για όλα προσπαθώντας να αφοπλίσουν την φρουρά εδώ, στην εκκλησία της Στρατερής. Δεν τα κατάφεραν και εκτελέστηκαν επί τόπου. Στην μνήμη τους έχει στηθεί η αναμνηστική στήλη και το γλυπτό μνημείο στην Μονή Πανορμίτη.  

Από ψηλά που αντικρίζει κανείς την Σύμη, ειδικά την πρώτη φορά, είναι βέβαιο ότι θα ενθουσιαστεί.  Τόσο όμορφο σύνολο είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς. Σαν άφθαστου καλλιτέχνη ζωγραφιά απλώνεται μπροστά σας, το Χωριό, και το Πέδι ανατολικά, μετά από λίγα χλμ εμφανίζετε ο Γιαλός, το Χαράνι, το Πετρίδειο ρολόι, και στα δεξιά σας οι Μύλοι και πιο ψηλά η βάση του κάστρου, το ‘’Ποντικόκαστρο’’ των ντόπιων. Σαν εύθραυστες μινιατούρες στο λιμάνι, εκδρομικά πλοιάρια, πολυτελή γιοτ και  κότερα. Κατηφορίζοντας προς το λιμάνι οι εικόνες εναλλάσσονται τόσο γρήγορα που θαρρείς ότι βλέπειςκάτι που δεν υπήρχε ούτε στην σκέψη σου. Το ένα σπίτι φαίνεται καλύτερο από το άλλο, δεν ξέρεις που να πρωτοκοιτάξεις. 

Αυτό που θα σας εντυπωσιάσει αμέσως είναι η αρχιτεκτονική, τα νεοκλασικά, και τα αρχοντικά, που ευτυχώς, η καλή τους κατάσταση οδήγησε στο να κηρυχθούν και οι τρεις οικισμοί του νησιού  διατηρητέοι. Η Σύμη, ένα μεγαλειώδες οικιστικό σύνολο από δυόμισι χιλιάδες νεοκλασικά, ο πιο εκτεταμένος παραδοσιακός οικισμός της Δωδεκανήσου. Η περιήγηση στα σοκάκια αρχίζει αμέσως αφού η πρόκληση στα μάτια είναι τόσο μεγάλη που νομίζεις ότι όσο και να διαρκέσει η επίσκεψη στον τόπο, τόσο θα μείνουν ενδιαφέροντα πράγματα που σου ξέφυγαν. Μια στάση στο βιβλιοπωλείο του Σαράντη απαραίτητη για χάραξη πορείας στους οικισμούς, αν και το Χωριό είναι αυτό, που κάθε επισκέπτης θα έπρεπε να επισκέπτεται πρώτο.  

Λίγο πριν μπείτε στο Χωριό στρίψτε ακριβώς στον αυχένα και ανεβείτε αριστερά προς τους μύλους. Περπατήστε έως την παλιά βάση του κάστρου και ακόμα πιο πέρα προς το ‘’φρύδι Νουλιά’’ των Συμιακών. Από εδώ έχετε την καλύτερη θέα. Φαίνεται όλο το λιμάνι, ακόμα και το Νημποριό. Φτάνοντας στο Χωριό (Άνω Πόλη) ξεχωρίζει το Αρχαιολογικό – Λαογραφικό Μουσείο Σύμης (πρώην οικία Φαρμακίδη), που Ιδρύθηκε το 1961 και πλουτίστηκε αμέσως από τις ιδιωτικές συλλογές Συμιακών όπως ο Αλέξανδρος Μηλιοράτης, ο Δημοσθένης, Νικήτας ο Μιχαήλ Χαβιαράς, και ο Μερκούριος Ζαννάκης. 

Μπαίνοντας στην αυλή του Μουσείου το πρώτο που βλέπετε είναι οι επιγραφές της συλλογής Χαβιαρά. Μέσα στους χώρους του, φιλοξενούνται συλλογές που καλύπτουν πολλούς αιώνες έως τον 19^ο. Αγγεία, Πήλινα εδώλια, νομίσματα αγαλματίδια, επιτύμβια και αναθηματικά ανάγλυφα του 4^ου – 5^ου Αι. Σε άλλη αίθουσα υπάρχουν αντικείμενα της παλαιοχριστιανικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, ενώ στην τελευταία αίθουσα υπάρχουν αντικείμενα ναυσιπλοΐας, έπιπλα και τοπικές ενδυμασίες του 18^ου – 19^ου αι.

Στον δρόμο σας είναι το παλιό Δημοτικό Φαρμακείο (Σπετσαρία), που διέθετε ακόμη και πρόχειρο χειρουργείο, καθώς και το Ιωαννίδειο Δημοτικό σχολείο (πρώην οικίες Χαταζησίμου). Εισχωρήστε στον κυρίως οικισμό με τα φιδωτά δρομάκια που χωρά ίσα – ίσα ένας άνθρωπος, δείτε την ιστορικότητα του χώρου που σας περιβάλει. Περίοδος τουρκοκρατίας στην Σύμη υπήρξε από το 1522 που έπεσε στα χέρια των Τούρκων, όμως χάρη  στα προνόμια που παρεχώρησε ο Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής, πλήρωνε κάθε χρόνο το χρηματικό ποσό που της αναλογούσε, και ήταν απαλλαγμένη από άλλους φόρους. Μεγάλο μέρος της ακμής στην Σύμη, οφείλεται στην αυτονομία και αυτοδιοίκηση που είχε στα χρόνια της τουρκοκρατίας, με αποτέλεσμα οι τότε κάτοικοι  να είναι πρώτοι στην ιχθυοκαλλιέργεια, την σπογγαλιεία, την ναυπηγική, και φυσικά στο εμπόριο. 

Η προσφορά της Σύμης στην Ελληνική Επανάσταση δεν περιορίστηκε μόνο στην συνεργασία με τον Ελληνικό στόλο αλλά επεκτάθηκε με εισφορές στο Εθνικό ταμείο που έφτανε τα τέσσερις χιλιάδες γρόσια το χρόνο, τα οποία χορηγούσε συνεχώς μέχρι το 1830. Αυτά εκτός τις έκτακτες εισφορές. Τα ξακουστά από Συμιακό πεύκο πλοία προσέγγιζαν τις Αφρικανικές ακτές, για  εισαγωγές πολλών ειδών, που οι χονδρέμποροι της Σύμης διακινούσαν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μεγαλουπόλεις που είχαν ιδρύσει εμπορικούς οίκους. Τόσος συσσωρευμένος πλούτος έπρεπε να βρει διέξοδο με κάτι νέο, κάτι πραγματικά καινούργιο. Και βρήκε την ίδια τη Σύμη.

Τα νεοκλασικά σπίτια άρχισαν να οικοδομούνται το 1860 όταν η Σύμη ήταν μεγάλο κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, ναυτιλίας, και κυρίως σπογγαλιείας. Εκείνα τα χρόνια το νησί αριθμούσε 25000 κατοίκους και το εμπόριο με την ελληνικότατη απέναντι ακτή, στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έφερνε κέρδη και συνεχή ανάπτυξη στον τόπο. Μαζί με την ανάπτυξη της πόλης αναπλάστηκαν και οι δρόμοι. Τότε η ‘’Καλή Στράτα’’, εξελίχθηκε σε ‘’Μεγάλη Στράτα’’ το παλιό καλντερίμι που ένωνε το Χωριό με το Γιαλό και το λιμάνι ανακατασκευάστηκε με σκαλοπάτια, διαμορφώθηκαν νέες μεγαλύτερες πεζούλες, ο χώρος άνοιξε και η θέα μεγάλωσε. Τα καινούργια νεοκλασικά πήραν θέση με τις προσόψεις τους αλφαδιασμένες. 

Ανάμεσα στα νεοκλασικά ξεχωρίζουν 14 μεγάλες εκκλησίες από τον Γιαλό ως το Χωριό. Στο Χωριό αναζητήστε στα στενά σοκάκια τον Άγιο Γεώργιο στην συνοικία Βιγλί και θαυμάστε από κοντά το περίτεχνο ‘’πλατύ’’ την βοτσαλωτή αυλή με παράσταση μιας γοργόνας που ‘’τραβάει’’ στον βυθό ένα καράβι. Αν η αυλόπορτα είναι κλειστή αναζητήστε την κυρία Ευαγγελία που έχει τα κλειδιά. Μέσα στην εκκλησία υπάρχουν θαυμάσιες εικόνες,  ξυλόγλυπτο τέμπλο, που έφτιαξε ο ίδιος τεχνίτης με αυτό του Πανορμίτη. 

Οι πινακίδες σας δείχνουν την κατεύθυνση προς το κάστρο. Οι δύο οικισμοί, Χωριό, και Γιαλός έχουν σχεδόν ενωθεί φτάνοντας σχεδόν ως την ακρόπολη, στο κάστρο των ιπποτών του τάγματος του Άγ. Ιωάννου. Την περίοδο της Ιπποτοκρατίας μαρτυρούν οι εντοιχισμένοι θυρεοί όπως είναι του μεγάλου Μαγίστρου D’ Amboise (1503 – 1512) που είναι ο πρώτος που φαίνεται εξωτερικά του τείχους. 

Σχεδόν δίπλα είναι η Μεγάλη Παναγιά του Κάστρου εξωτερικά της οποίας υπάρχουν εντοιχισμένα οικόσημα Μαγίστρων και Ιπποτών. Μέσα στην εκκλησία είναι η περίτεχνη εικόνα της Δευτέρας παρουσίας του ονομαστού ζωγράφου Γεωργίου Κλώντζα. Λίγο αριστερά από την εκκλησία ανεβείτε στο λοφάκι και περπατήστε έως την άκρη του γκρεμού. Και από αυτή τη γωνιά του κάστρου η θέα είναι εκπληκτική, με την δική της πρόσφατη ιστορία.

Η Ιταλική κυριαρχία τερματίστηκε με ανακωχή στις 8 Σεπτέμβριο του 1943 και από τότε οι Ιταλοί πολεμούσαν πλέον μαζί με τους Έλληνες και τους Άγγλους. Όλα όσα ακολούθησαν έκαναν πλέον τυπική την στρατιωτική κατάληψη που πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου και στις 3 οι Γερμανοί έφυγαν αφήνοντας μια μικρή φρουρά. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών που έγιναν τον Οκτώβριο οι Σύμη άλλαξε πολλές φορές χέρια μεταξύ Γερμανών και Άγγλων. 

Το μεγάλο πλήγμα ήρθε λίγο καιρό μετά την ανακωχή. Στις 14 Οκτωβρίου έγινε η πρώτη γερμανική αεροπορική επίθεση στο Πέδι με ρίψη βομβών,  που επαναλήφθηκε την επόμενη μέρα με επίθεση στην πόλη και συνεχίστηκε το ίδιο απόγευμα με πέντε επιδρομές ανατινάζοντας την μεγάλη αποθήκη πυρομαχικών στο Κάστρο, και μαζί την Μεγάλη Παναγιά. Οι καταστροφές ήταν τεράστιες και οι κάτοικοι καταφεύγουν στα βουνά την στιγμή που η φωτιά απλωνόταν γρήγορα καταστρέφοντας τον παλιό οικισμό που γνωρίσατε.

Αυτός όμως ο μεσαιωνικός οικισμός δεν είχε ακολουθήσει την ανακατασκευή, που προέκυψε στην ακμή της Σύμης, για να εκφραστούν τα νέα δεδομένα και ο πλούτος.  Έτσι δεν μπορούμε να διακρίνουμε σήμερα τις διαφορές που υπήρχαν, τουλάχιστον στην εξωτερική κατασκευή – διακόσμηση. Στις 11 Οκτωβρίου η νέα επίθεση με 12 Stukas πλήττει την πόλη προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές και πολλές πυρκαγιές που συνεχίστηκαν αφού από τους νέους βομβαρδισμούς στις 18 / 19 / 22 / και την χαριστική βολή στις 24 Οκτωβρίου 1943 καταστρέφοντας ολοσχερώς την πόλη ρημάζοντας ότι είχε απομείνει από την ‘’Μεγάλη (ή ‘’Καλή) Στράτα’’ και τα νέα αρχοντικά, από αυτά που φτιάχτηκαν, ακριβώς για να εκφράσουν την ανάπτυξη και την πολιτιστική ακμή της Σύμης.

Μίας πολιτιστικής ακμής που είχε σαν βάση της την παιδεία, και σ’ αυτό έπαιξε σοβαρότατο ρόλο το φρουριακό μοναστήρι Μιχαήλ Ρουκουνιώτη. Σταυροπηγιακή Μονή που εθιμοτυπικά υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αφού παλιότερα υπήρξε Πατριαρχικό Σταυροπήγιο. Η Ελληνική Σχολή του Κάστρου, αντικατέστησε την ιστορική σχολή της Αγίας Μαρίνας. Γνωρίζουμε ότι αυτή είχε 4 – 5 τμήματα και 120 μαθητές, αγόρια και κορίτσια. Λειτούργησε έως το 1912 και επαναλειτούργησε μέχρι το 1923. Στεγαζόταν στην εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς του Κάστρου που ανήκε στην Ι. Μ. Μιχαήλ Ρουκουνιώτη. 

Η μονή είναι λίγο έξω από το Χωριό και αποτελείται από δύο ναούς. Ο παλιότερος (υπόγειος) έχει λίγες τοιχογραφίες του 15^ου Αι, και ο νεότερος ένα θαυμάσιο επιχρυσωμένο τέμπλο και αξιόλογες εικόνες του 18^ου Αι. Ειδικά η περίφημη, μοναδική εικόνα της ‘’Θυσίας του Αβραάμ’’ το 1991 έκανε τον γύρο του κόσμου σαν πολύτιμος εκκλησιαστικός και καλλιτεχνικός θησαυρός. Επικοινωνήστε με τον πατέρα Αμφιλόχιο που είναι υπεύθυνος για το μοναστήρι στο τηλ 71963, ή με τον επιστάτη Δημήτρη Κουμπιάδη στο τηλ 71233 για να το επισκεφθείτε. Η Ι. Μ. γιορτάζει μαζί με τον Πανορμίτη στις 8 Νοεμβρίου.

Από το κάστρο, κατεβείτε στον Γιαλό από τον ‘’καταρράκτη’’ ένα παλιό ρέμα που έγινε δρόμος, και σύντομα θα είστε στον Γιαλό. Από τα νεοκλασικά του ξεχωρίζουν το σημερινό ξενοδοχείο Αλίκη (πρώην οικία Γεννηματά), το Αναγνωστήριο (η Αίγλη) η πρώτη βιβλιοθήκη της Σύμης που λειτουργεί από το 1872 που είναι ταυτόχρονα δείγμα κατοικίας και καταστήματος, η οικία Στεφανίδη (πρώην Καψοπούλου) σημερινό ξενοδοχείο ‘’Κατερινέττες’’ το Πετρίδειο (2^ο) δημοτικό σχολείο Σύμης (1885), οι οικίες Βασίλη Πετρίδη, Κοζά, Γεράκη, Αγγελίδη, Καλαφατά, Μαστορίδη, και τα διακοσμητικά ξυλόγλυπτα της οικίας Ειρήνης Χάσκα. 

Τα προαναφερόμενα σπίτια είναι δύσκολο να εντοπιστούν όπως δύσκολο ήταν να εντοπισθεί η σχολή της Αγίας Μαρίνας στο Χωριό. Θα πρέπει ο δήμος Σύμης και ο αεικίνητος δήμαρχος, Μιλτιάδης Σαρρής, να ενεργοποιηθούν προς την έκδοση ενός φυλλαδίου που τουλάχιστον θα έχει φωτογραφίες και επεξηγηματικά κείμενα για αυτά τα ιστορικά κτίρια. Ο παραλιακός δρόμος θα σας οδηγήσει στο Τελωνείο στο πέτρινο γεφύρι και στην κεντρική πλατεία. Διασχίζοντας την πλατεία αφήνετε το δημαρχείο δεξιά σας και φτάνετε στο όμορφο διώροφο Ναυτικό μουσείο Σύμης. 

Από την θάλασσα λένε για τους Συμιακούς πως ήρθαν τα μεγάλα κέρδη. Περιλάλητοι και πρώτοι στην ναυπηγική τέχνη, την ναυτιλία και την σπογγαλιεία. Δεινοί κολυμβητές με τον Ευστάθιο Χατζή να κατέχει το παγκόσμιο όριο γυμνής ελεύθερης κατάδυσης στα 73 μέτρα βάθος, κρατώντας την αναπνοή του τρεισήμισι λεπτά. Στα εκθέματά του περιλαμβάνονται, όργανα ναυσιπλοίας, πυξίδες, και συλλογή από σκάφανδρα, εξοπλισμό σπογγαλιέων, πίνακες λαϊκών ζωγράφων, ιστορικές φωτογραφίες, τα ιστιοφόρα του τοπικού καλλιτέχνη Αντώνη Πολιά, και σειρά εργαλείων κατασκευής καϊκιών. (κάθε μέρα εκτός Δευτέρας 10.00 – 14.00). 

Ο παραλιακός δρόμος φτάνει έως το Νημπορειό περνώντας από το ‘’περιστέρι της ειρήνης’’ ένα περίτεχνο  μνημείο του Κώστα Βαλσάμη και την οικία Καψοπούλου (ξενοδοχείο ‘’Κατερινέττες’’). Σε αυτό το τριώροφο στις 8 Μαίου 1945 ο γερμανός στρατηγός Otto Wagener υπέγραψε το πρωτόκολλο παράδοσης της Δωδεκανήσου και όλων των δυνάμεων κατοχής του νοτιοανατολικού Αιγαίου στους συμμάχους. Υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα για το γεγονός, κάτω από την πολύχρωμη τέντα. Σύντομα φτάνετε στο Διοικητήριο – αστυνομία, κατάλοιπο της ιταλικής αρχιτεκτονικής με τις καμάρες, και το μεγαλόπρεπο Πετρίδειο ρολόι χτισμένοτο 1881. 

Από εδώ, απ’ τον Πανορμίτη και τον Άγιο Αιμιλιανό σαλπάριζαν για τα μεγάλα ταξίδια τους τα παλιά και νεώτερα χρόνια (μέχρι λίγο πριν το 1970) οι ‘’μηχανές’’ ( σφουγγαράδικα με σκάφανδρο), και οι ‘’καγγάβες’’ (σφουγγαράδικα με δίχτυ που σερνόταν στο βυθό και μάζευε ότι έβρισκε) με τους Συμιακούς ναυτικούς, πάντα στα τέλη Απρίλη. Πιο κει η τεράστια άγκυρα και ‘’Ο μικρός Ψαράς’’ του Συμαίου γλύπτη Κώστα Βαλσάμη, καλωσορίζει τα πλοία στο λιμάνι, όπως κάποτε έκαναν όλα τα παιδιά, σε όλα τα λιμάνια του Αιγαίου, ακόμα και σε καΐκια. 

Σε λίγο προσεγγίζετε στο Χαράνι, ένα από τα πολλά ιστορικά ναυπηγεία, που ‘’κράτησαν’’ μέχρι το 1950. Απαξιωμένο σήμερα το καρνάγιο, με λιγοστούς μερακλήδες καραβομαραγκούς, αρκείται να επισκευάζει ή να βάφει, καΐκια και βάρκες από συναισθηματισμό και μεράκι. Μετά την εκκλησία του Ευαγγελισμού είναι ο Ναυτικός όμιλος Σύμης και ο Νημπορειός, ο τέταρτος σε πληθυσμό οικισμός χαρακτηρισμένος και αυτός παραδοσιακός. Έχει μια θαυμάσια, ήσυχη παραλία, και σπάνια βυζαντινά κατάλοιπα. 

Τα ψηφιδωτά δάπεδα αποτελούν σπουδαίο κεφάλαιο της παλαιοχριστιανικής τέχνης στο Αιγαίο ενώ είναι γνωστά τουλάχιστον εκατό, τα περισσότερα του 5^ου – 6^ου Αι. Τον μεγαλύτερο αριθμό συγκεντρώνει φυσιολογικά η Δωδεκάνησος. Σε αυτά που έχουν βρεθεί η ανθρώπινη μορφή βρίσκεται σπάνια. Σε βασιλική του Νημπορειού ανακαλύφθηκε πρόσφατα ψηφιδωτό – το πήρε για συντήρηση η αρχαιολογική υπηρεσία – με ένα στιγμιότυπο νεαρού που οδηγεί, σύροντας με σχοινί, την καμήλα του. Επίσης υπάρχουν και δώδεκα υπόσκαφοι θόλοι που οι ντόπιοι τους αποκαλούν ‘’δώδεκα σπήλαια’’.  Εδώ έχει το παλιό εργαστήρι του, ο τελευταίος καμπανοποιός της Δωδεκανήσου Τάσος Αναστασιάδης, που μαθαίνει τα μυστικά της τέχνης στον γιο του Φιλήμονα που διατηρεί μηχανουργείο στον Γιαλό.

Στον Γιαλό αναζητήστε τον επιστάτη του Αγίου Αιμιλιανού για να σας πάει στο φρουριακής κατασκευής μοναστηριακό συγκρότημα. Ξεκινώντας από τον γιαλό με το βαρκάκι, περνάτε το ‘’Διαπόρι’’ και το ξωκλήσι της Ανάληψης, την νησίδα Νίμος που έως το 1951 είχε 18 κατοίκους, και μετά από μία ώρα διαλογισμού με τις απόκρημνες βραχώδεις ακτές, τα κύματα, και τα απέναντι τούρκικα παράλια, φτάνετε στο καταπληκτικό περιβάλλον της μονής. Το νησάκι που είναι χτισμένο το μοναστήρι ενώνεται με την ξηρά, με μια στενή λωρίδα γης, θυμίζοντας έντονα το Ποντικονήσι της Κέρκυρας. Στην αποβάθρα υπάρχει η απεικόνιση του Αγίου Αιμιλιανού από μεγάλες πέτρινες ψηφίδες, και μια εκπληκτική παραλία. Στην πίσω πλευρά της νησίδας υπάρχει μια φυσική πέτρα ‘’δελφίνι’’ των ντόπιων, τοποθετημένη έτσι ώστε να κοιτά το πέλαγος. Οι δύο κατασκευές (ψηφιδωτό και ‘’δελφίνι’’) είναι δημιουργίες του Σαράντη Κρητικού, που έκανε τις αναστηλώσεις των Βυζαντινών πατητηριών. Η γνωριμία με την ευρύτερη περιοχή, γίνεται περνώντας την στενή λωρίδα γης, πλησιάζοντας με πεζοπορία είκοσι λεπτών την απέναντι παραλία και το ξωκλήσι του Αγίου Φιλήμονος. 

Προς τα ανατολικά το Πέδι, ο τρίτος παραδοσιακός οικισμός του νησιού με την όμορφη ήσυχη αμμουδιά του στον βαθύ ομώνυμο κόλπο που το καλοκαίρι γεμίζει γιοτ και κότερα. Στο Πέδι δείτε το λευκαντιό αριστερά από το λιμανάκι που παλιότερα έπλεναν ρούχα, και βαριά κλινοσκεπάσματα. Από εδώ υπάρχει δυνατότητα να πάτε στις μοναχικές παραλίες Νανού, Άγ. Μαρίνα με την νησίδα και το ομώνυμο εκκλησάκι της, και Άγ. Γιώργη Δυσάλωτου. Στην τελευταία, εκτός της πανέμορφης παραλίας, μπορείτε με εξοπλισμό, να αναρριχηθείτε στην ορθοπλαγιά με την μεγάλη ζωγραφιστή σημαία, 200 μέτρα ψηλά, που έφτιαξαν το καλοκαίρι του 1997 κατόπιν παροτρύνσεων των ψαράδων,  ο Τζώρτζης Μηλιάς και ο Άρης Θεοδωρόπουλος έπ’ ευκαιρίας της πρώτης ανάβασης της μεγάλης διαδρομής ‘’Βασίλης Μηλιάς’’. Αυτή είναι μεγάλη και δύσκολη, όμως υπάρχουν χαραγμένες νέες μικρότερες, πιο εύκολες. Info: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Το λαμπρό παρελθόν, σκιάζεται, από ένα καλοκαιρινό παρόν με αβέβαιο μέλλον. Αν εξαιρέσουμε τον καλοκαιρινό τουρισμό, μια ουσιαστικά καινούρια δραστηριότητα των κατοίκων, που οφείλεται στις ημερήσιες εκδρομές της ‘’ξεχειλισμένης’’ Ρόδου, φέρνοντας στην Σύμη 350.000 χιλιάδες επισκέπτες, και τα 2 ιχθυοτροφεία που λειτουργούν, οι ‘’παλιές’’ δραστηριότητες στο νησί με τα  θαυμάσια έργα παραδοσιακής ξυλογλυπτικής, του Μιχάλη του Μισσού, και την διάσημη ναυπηγική τέχνη των Συμιακών κοντεύουν να καταργηθούν. 

Το μοναδικό Ναυπηγείο στο Χαράνι με τους πολύπειρους Ναυπηγομαραγκούς του, είναι χρόνια προβληματικό, και οι λίγοι πια έμπειροι τεχνίτες δουλεύουν περισσότερο για το μεράκι, παρά για το χρήμα. Η σύγχρονη τεχνολογία και οι εισαγωγές από την Τουρκία σκαφών σε λίγο καιρό θα κάνουν ανάμνηση μια τέχνη Αιώνων στην ακριτική Σύμη. Πολύ θετικό για το νησί είναι τα τριακόσια πενήντα παιδιά των σχολείων,  αριθμός που θα ζήλευαν όλα τα νησιά και η ορεινή εγκαταλειμμένη Ελλάδα. Αυτά αποτελούν πιθανόν, το νέο λαμπρό μέλλον της Σύμης.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 58 τ. χλμ, Ακτογραμμή: 85 χλμ, Υψόμετρο: 0 – 617 μ, Πληθυσμός: 2332 (απογραφή 1991) 2700 το 2000. Νησίδα Νίμος έκταση 5 τ. χλμ, το 1951 είχε 18 κατοίκους, Νησίδα Σεσκλί έκταση 1,8 τ. χλμ, το 1951 είχε 7 κατοίκους. Πηγή Σ.ε.Ε. 1998 σελ19, 21 

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 22460

ΔΙΑΜΟΝΗ: ‘’Αλίκη’’ 71665, ‘’Νηρεύς’’ 72400, ‘’Μαρία’’ 71311 στον Γιαλό, ‘’Νηρηίδες’’ στο Νημποριό 71784, ‘’Πέδι Beach’’ 71982 στο Πέδι.  Η Ι.Μ. Πανορμίτη διαθέτει ξενώνα σε συμβολικές τιμές 72490, Ι. Μ. Άγ. Αιμιλιανού κάθε χρόνο μετά τις 18 Ιουλίου, διαθέτει υποτυπώδη  ξενώνα σε πανέμορφο τόπο. Συνεννοηθείτε για διαμονή, με τον επιστάτη που μένει στον Γιαλό.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στις παραλίες που αναφέρονται πάει μόνο καϊκάκι. Παραλία Νανού, στον Δυσάλωτο, και στον Άγιο Αιμιλιανό. Στα ερημοκλήσια κλασικά στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Από ψάρι, χταποδάκι, και αστακό στα κάρβουνα, μέχρι σπιτικό μουσακά και μεζέδες για ουζάκι. Λαβράκια και τσιπούρες από τις ιχθυοκαλλιέργειες. Υπάρχουν τα πάντα σε μεγάλη ποικιλία. ‘’Νεράιδα’’ στον Γιαλό (κτίριο ΟΤΕ) Μιχάλης Μεγαλούδης  71841, ‘’Καμάρες’’ στο Πέδι Μιχάλης Σκιαθίτης 72016, ψητό ψάρι στην ‘’ταβέρνα του Γιώργου’’ στο Χωριό.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 71302, Α΄ Βοήθειες: 71290, 71316, Αστυνομία: 71111, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Στο Symi Motorbike Center ο Μιχάλης στον Γιαλό 71926, και στο Πέδι 71954.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Αρχαιολογικό μουσείο Σύμης , 71114 κάθε μέρα εκτός Δευτέρας 10.30 – 15.30 / 500 δρχ. Αιγιακό κέντρο σπόγγων στο Γιαλό (από την μεριά του ρολογιού) 71620, αν μείνετε από φιλμ Αλεξοπούλου Ειρήνη στο Γιαλό, αν έχετε μαζί σας διαβατήριο μπορείτε να κάνετε ημερήσια εκδρομή στον Μαρμαρά με το Σύμη Ι - ή το Σύμη ΙΙ, Info 0944194732. Ισχύει απαγόρευση κυκλοφορίας στο λιμάνι για όλα τα τροχοφόρα, από 15/4/01 έως 31/10/01 και ώρες 11.00 / 15.00 & 21.00 / 24.00.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο από Πειραιά: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Λιμεναρχείο Σύμης 71205. Το πρακτορείο της Δωδεκανησιακής Α. Ν. Ε. SEA LINE, στην ακτή Μιαούλη 33 στον Πειραιά σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα δρομολόγια (01 4293240) και σας προμηθεύει εισιτήρια. Ενδεικτικό κόστος από Πειραιά 8000 Δρχ (23.48 EURO) άτομο, 4300 Δρχ (12,62 EURO) Μοτο 250cc. Στον Γιαλό το πρακτορείο Symi Tours 71307, 71689, Fax 72292 αναλαμβάνει τα εισιτήρια επιστροφής. Με ταχύπλοο από Μανδράκι Ρόδου κάθε μέρα στις 09.00 (‘’ΣΥΜΗ Ι’’ & ‘’ΣΥΜΗ ΙΙ’’ προτιμήστε το 2^ο ): Α. Ν. Ε. Σύμης 71373, 34493, 37769, Ενδεικτικό κόστος 2500 Δρχ (7.34 EURO) άτομο, 1500 (4.40 EURO) Μοτο 250 cc.

Με Αεροπλάνο: Μέσω Ρόδου, κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666, ενδεικτική τιμή μετάβασης για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 25400 Δρχ (74,54 EURO). Πήγαινε – έλα, για ένα άτομο 50800 Δρχ (149,08 EURO). Ο.Α. Σύμης 71689. Ώρες & Δρομολόγια: ΟΤΕ 144. 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Υπάρχει Jet Oil στο Πέδι.

ΧΑΡΤΕΣ : Χάρτης Σύμης σε κλίμακα 1: 40.000, TOUBIS, Λ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη Τηλ 01 9923874 - 6. Στο Ταχύπλοο της Διαδρομής Ρόδος – Σύμη υπάρχει χάρτης σε κλίμακα 1: 40.000. ΒΙΒΛΙΑ: Σύμη, η αρχόντισσα του Αιγαίου – Τα πέτρινα πατητήρια της Σύμης – εκδόσεις του Δήμου Σύμης, και Σύμη, ο Βιγλάτορας του Αιγαίου – TOUBIS. Στο βιβλιοχαρτοπωλείο του Σαράντη Κρητικού στον Γιαλό, θα βρείτε τα πάντα για την τοπική ιστορία, τα πέτρινα πατητήρια και φυσικά χάρτες 72240.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΣΥΜΗ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Σύμη / Ι. Μ. Χατζηφώτη / εκδόσεις Toubis
• Σύμη / Η αρχόντισσα του Αιγαίου / έκδοση Δήμου Σύμης
• Τα πέτρινα πατητήρια της Σύμης / Σαράντης Στ. Κρητικός / έκδοση Δήμου Σύμης
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97
• Η εκκλησία των Δωδεκανήσων / Εμμανουήλ Δ. Παπαϊωάννου / ένθετο 7 ημέρες. Εφημ. Καθημερινή 30/11/97
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999.
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική / Μέλισσα τομ ΙΙΙ

 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (3744 λέξεις)

ΝΗΣΟΣ ΚΑΣΟΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Ιανουάριος 2001 

Άγονη γραμμή με το ‘’Βιτσέντζος Κορνάρος’’ σκεφτόμουν, όταν για πολλοστή φορά το λιμεναρχείο δεν γνώριζε την ώρα κατάπλου του πλοίου, το οποίο σε κανονικές συνθήκες, αναχωρούσε σαφέστατα στις επτά το απόγευμα και στις δέκα, άντε δώδεκα, το μεσημέρι ήταν στην Κάσο, αφού έπιανε Μήλο – Άγ. Νικόλαο – Σητεία. Δεκαεπτά ώρες είναι πολλές, αλλά προσωπικά όχι μόνο αποζημιώθηκα, αλλά ένιωσα τόσο όμορφα στο νησί κοντά στους φιλόξενους κατοίκους του, που είμαι βέβαιος, ότι θα συνεχίσω να πηγαίνω. 

Η Κάσος είναι το νοτιότερο νησί του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων αγκαλιασμένη από το Καρπάθιο πέλαγος, μόλις 3 ν.μ. από την Κάρπαθο. Νησί κατεξοχήν βραχώδες και ορεινό ιδανικό για ήσυχες βόλτες στους παρθένους από ‘’τουριστική ανάπτυξη’’ μικρούς οικισμούς της. Το κέντρο της ζωής στο νησί είναι τα λιμάνια, στο Φρυ, και τον Εμπορειό που γνώρισαν μεγάλες δόξες όταν η Κάσος λογαριάζονταν σαν αξιόλογο ναυτικό κέντρο. Η ‘’Μπούκα’’ λίγο πιο κάτω από το Φρύ, με όλα τα καΐκια του νησιού στην αγκαλιά της, και τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Μοιάζει με ζωγραφιά όμως είναι αληθινό λιμανάκι που κάθε πρωί οι ψαράδες πουλούν τα γεννήματα της θάλασσας. 

Δίπλα στα παλιά σπίτια καπεταναίων, το τελωνείο, η δημογεροντία, όλα πετρόχτιστα αποπνέουν έναν αέρα μοναξιάς. Μοναξιά, που τον χειμώνα ή στις αρχές του καλοκαιριού, τότε που οι επισκέπτες είναι λιγοστοί, γίνεται πιο έντονη. Τα μικρά στενά δρομάκια στο Φρυ, το ναυτικό μουσείο, το μνημείο του ολοκαυτώματος – έργο Αναστάσιου Λαζαρίδη –  εμπρός από το δημαρχείο, οι νόστιμες πιτούλες από τον Φούρνο, οι δεκάδες μυρουδιές, απορροφούν τον επισκέπτη, έως ότου αυτός αποφασίσει να βγει στο πέτρινο τοπίο με τις ξερολιθιές και τις δεκάδες αναβαθμίδες. Βγαίνοντας από το Φρυ οι προτομές του Νικολάου και Μηνά Ρεθύμνη θυμίζουν την νεότερη λαμπρή ναυτική παράδοση. Η εταιρεία Ρεθύμνη – Κουλουκουντή με έδρα το Λονδίνο συνέβαλε στην εδραίωση του εμπορικού μας στόλου από το 1924…...

Ιστορία γραμμένη στην θάλασσα αφού ακόμη από τους προϊστορικούς χρόνους οι Μινωίτες πλέοντας προς την Ανατολή συναντούν στην πορεία τους την Κάσο, και στην περιοχή Χέλατρος ιδρύουν ναυτικό και εμπορικό κέντρο. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι η Κάσος μαζί με τέσσερα ακόμη νησιά των Δωδεκανήσων παίρνει μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με ηγέτες τους Ηρακλείδες, Άντιφο και Φίλιππο, με δικά της καράβια, πράγμα που σημαίνει ότι υπήρχε συγκροτημένη ναυτική κοινωνία από τότε. 

Μετά τους Περσικούς πολέμους  βρίσκεται καταχωρημένη στους καταλόγους των φόρων υποτελών νήσων στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στο πέρασμα των αιώνων η Κάσος ακολούθησε την τύχη των Δωδεκανήσων περνώντας κάτω από τις κυριαρχίες, Ρωμαίων, Βυζαντινών, Φράγκων, και στην μεγάλη περίοδο της τουρκοκρατίας.  Αξιοποιώντας τα προνόμια και το ιδιαίτερο διοικητικό σύστημα που εφαρμόστηκε από τον Καπουδάν – Πασά σε 33 υπό την διοίκησή του νησιά – περιλαμβάνεται και η Κάσος – και που τελικά αποτέλεσε ευνοϊκό παράγοντα για την ανάπτυξη του Ελληνικού στοιχείου, και ταυτόχρονα του εμπορίου, παρά τον φόρο που πλήρωναν στην διοίκηση κάθε χρόνο. 

Γρήγορα οι Κασιώτες έγιναν καραβοκύρηδες και ανέπτυξαν μεγάλες εμπορικές σχέσεις με την Αλεξάνδρεια. Καθοριστική για την έκβαση της επανάστασης του ’21 στάθηκαν οι ελληνικές ναυτικές δυνάμεις με τον αξιόλογο στόλο τους, και την οικονομική συμβολή τους. Η Ύδρα το 1766 διαθέτει 200 πλοία ενώ τα Ψαρά το 1790 έχουν 57 με πλήρωμα 850 ναυτικούς. Η ναυτοσύνη και η εργατικότητα των Κασιωτών παρουσιάζεται το 1813 με 40 μεγάλα σκάφη εξοπλισμένα με 480 κανόνια και πλήρωμα 2000 ναύτες, ενώ την παραμονή της επανάστασης έχουν φτάσει τα 100. Στην επανάσταση του ’21 πρώτοι από τους μπροστάρηδες του αγώνα διέθεσαν όλα τους τα πλοία στον αγώνα.    

Η αντίστροφη μέτρηση όμως για την Κάσο είχε αρχίσει. Προηγήθηκε η σφαγή της Χίου το 1822, ενώ το 1824 η επανάσταση στην Μεγαλόνησο πνίγηκε στο αίμα. Τον ίδιο χρόνο, και μετά τις τρομερές καταστροφές που είχαν προξενήσει οι Κασιώτες στον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο μπήκε στόχος η καταστροφή της. Οι εκκλήσεις για βοήθεια προς Ελληνική κυβέρνηση, την Ύδρα και τις Σπέτσες, δεν εισακούσθηκαν. Ιούνιος 1824, αρχηγός του αιγυπτιακού στόλου ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ, στην αφύλακτη περιοχή Αντιπέρατος αποβιβάζονται 4000 Τουρκαλβανοί. Έγινε φονική μάχη και συνάμα ήρθε το τέλος για όλους τους Κασιώτες τις Κασιώτισες και τους Κρητικούς υπερασπιστές του νησιού. Η βάρβαρη μέρα είχε έρθει. Η ολοκληρωτική καταστροφή της Κάσου τάραξε ιδιαιτέρως τις Σπέτσες και την Ύδρα, οι οποίες έτρεξαν να βοηθήσουν οργανώνοντας την μεγαλύτερη έως τότε κινητοποίηση. Με επί κεφαλής τον ναύαρχο Γεώργιο Σαχτούρη, έφτασαν στις 21 Ιουνίου στην Κάσο για να σκορπίσουν τα εχθρικά πλοία και να σώσουν όσες οικογένειες μπορούσαν. Όμως ήταν αργά. Ο ναύαρχος Σαχτούρης αποβιβάστηκε στην Άγ. Μαρίνα αντικρίζοντας «σπίτια κατακρημνισμένα, κατακαμένα, ανθρώπους δε πολλά ολίγους».

Μερικά χρόνια μετά το ολοκαύτωμα, όσοι ξενιτεμένοι Κασιώτες μπορούν, επιστρέφουν στην αγαπημένη τους γη, και πολύ σύντομα για τα μέτρα της εποχής – 1840 –‘43 – ξαναζωντανεύουν το νησί και τον στόλο του. Εβδομήντα πέντε καράβια είναι μια πραγματική απογείωση και κερδοφορία των εμπορικών δραστηριοτήτων που έρχεται στα μέσα του 18^ου Αι. Στην θάλασσα η Κάσος με την Ρόδο, όπως η  Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά κυριαρχούν από το τέλος του 18^ου Αι, αφού διαθέτουν αξιόλογους στόλους, που στο μεγαλύτερο μέρος κατασκευάζονται από τους ίδιους, στα ναυπηγεία των νησιών. 

Τα επόμενα χρόνια η οικονομία και το πνευματικό επίπεδο ανθίζουν και τα πρώτα σχολεία κτίζονται το ένα μετά το άλλο. Πρώτα στην Παναγία μετά το 1843, στο Φρυ το 1860, και στην Αγιά Μαρίνα το 1866. Συγχρόνως λειτουργούν ιδιωτικά σχολεία, Παρθεναγωγεία και Ναυτική σχολή το 1856 με περίφημους δασκάλους που διδάσκουν ακόμη και Αγγλικά. Το 1859 πολλοί Κασιώτες μετανάστευσαν στην Αίγυπτο και εργάστηκαν στο τεράστιο έργο διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ. Ο πρώτος πλοηγός που την διέσχισε το 1869 ήταν Κασιώτης, όπως επίσης Κασιώτης ήταν και ο πλοηγός που πρώτος διέσχισε την διώρυγα του Παναμά το 1914. 

Η άνετη και ποιοτική ζωή των Κασιωτών πηγαίνει καλά έως ότου εμφανίζονται τα πρώτα ατμοκίνητα καράβια. Μετά από λίγες δεκαετίες τα ιστία καταρρέουν, και μαζί με αυτά, η οικονομική άνθηση του νησιού. Μοναδικός δρόμος για συνέχεια της ανάπτυξης ο ξενιτεμός της εργατικότητας και της ναυτοσύνης, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα, την εγκατάλειψη του νησιού μεν, την ανάδειξη των Κασιωτών και στο εξωτερικό δε, όπου πραγματικά διέπρεψαν. Φανταστείτε ότι η έναρξη του Β’ Π.Π. βρίσκει τους Κασιώτες να έχουν φτιάξει μια ναυτική δύναμη που ισοδυναμούσε με το ένα πέμπτο του συνόλου του Ελληνικού εμπορικού στόλου, επανδρωμένο κυρίως με Κασιώτες ναυτικούς. Το 1947 το ποσοστό ανέβηκε στο δυσθεώρητο ένα τρίτο. Μια τεράστια οικονομική δύναμη που η μικρή Κάσος συνέβαλε σημαντικά, και τελικά ανέδειξε μετέπειτα την γνωστή στις μέρες μας Ελληνική ναυτιλία. 

Ανεβαίνοντας περνάτε την εκκλησία του Άγ. Γεωργίου του Κουντουαλιώτη και την διασταύρωση (δεξιά) προς Άγ. Μαρίνα. Συνεχίστε (αριστερά) την ασφαλτοστρωμένη διαδρομή μέχρι το τέλος του δρόμου όπου στα δεξιά σας ο τσιμεντόδρομος σας οδηγεί στον ‘’αη Γιώργη της χαδιές’’. Φωλιασμένο στην άγρια ομορφιά του Κασιώτικου τοπίου, το Σταυροπηγιακό συγκρότημα του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου προσφέρει στον επισκέπτη μια ανάσα δροσιάς. Στο πανηγύρι των βοσκών που γίνεται την άνοιξη – 23 Απριλίου ή την Δευτέρα του Πάσχα - έρχονται πολλοί προσκυνητές που διανυκτερεύουν στα κελιά που υπάρχουν για τους επισκέπτες. Η διαφορά με τα άλλα πανηγύρια στο νησί ήταν ότι τα παλιά χρόνια γινόταν ένα είδος ιπποδρομιών. Όσοι διέθεταν καλά μουλάρια συναγωνίζονταν ποιος θα φτάσει πρώτος. Ο νικητής, μπαίνοντας στον περίβολο της Μονής άκουγε επαινετικές μαντινάδες. Αυτό ήταν το βραβείο. 

Βγαίνοντας από την μονή κατευθυνθείτε δεξιά προς το αρχαίο λιμάνι της Χελάτρου. Αγνοήστε τον μικρό χωματόδρομο στα αριστερά σας, και σύντομα θα βρεθείτε στην Χέλατρο και την Τράπεζα. Δύο σημεία που εκτός από το έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον προσφέρουν και πεντακάθαρη, απόμερη και ήσυχη παραλία για κολύμπι. Η μακρινή του νησιού. Στο ερευνητικό πρόγραμμα που άρχισε το 1980 ο Μανόλης Μελάς και ο Νίκος Παπαγεωργίου επισημάνθηκαν απομεινάρια από τέσσερις σχετικά μικρούς σε έκταση οικισμούς. Τα υψώματα κοντά στο λιμάνι, τόσο στην παραλία όσο και στην ενδοχώρα, παρουσίασαν σημάδια κατοίκησης μινωικής εποχής. 

Φεύγοντας από τον αρχαιολογικό χώρο της Χελάτρου στρίψτε δεξιά στον αγνοημένο από πριν χωματόδρομο, και ακολουθήστε τον έως τα πρώτα σπιτάκια – στάνες – μητάτα στην τοπική διάλεκτο. Προσέξτε λίγο τα σκυλιά αν και εκεί κοντά βρίσκετε ο Γιώργος Αστράς – ο βοσκός – και θα σας ακούσει. Το πιθανότερο να σας προϋπαντήσει. Αν είστε τυχεροί θα δοκιμάσετε αγνό καϊμάκι ‘’δρύλα’’, ή το νοστιμότατο και σπάνιο βούτυρο επεξεργασμένο σε ειδική γιαυτό δερμάτινη θήκη, ‘’καούλι’’ αντίστοιχα, των ντόπιων. Ο Γιώργος Αστράς μου επιβεβαίωσε τους εμπορικούς δεσμούς του νησιού με την Κρήτη αφού στην αγορά της, διοχετεύονται πολλά από τα κοπάδια που βόσκουν στην Κάσο. 

Η ανησυχία του μάλιστα ήταν μεγάλη, αφού οι έμποροι ακόμη δεν φάνηκαν. Στο νησί ζουν πάνω από 20.000 αγριοκάτσικα πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα την ερημοποίηση του φυσικού οικοσυστήματος. Ο ξάδελφός του, Μανώλης Αστράς, που συνάντησα στην Χέλατρο να βγάζει υπομονετικά από το πηγάδι νερό για τα ζωντανά του, μου ανέφερε το πρόβλημα της έλλειψης νερού. Οικολογικές ανησυχίες, με τόσες χιλιάδες ζώα, μάλλον δεν ταιριάζει – σκέφθηκα. Δίπλα στην Κάσο στην νησίδα Αρμάθια που η ελεύθερη βόσκηση έχει σταματήσει εδώ και 30 χρόνια η βλάστηση επανέρχεται σιγά – σιγά σε φυσιολογικά επίπεδα. Περιδιαβαίνοντας τα μικρά δρομάκια του οικισμού φτάνετε στο απέριττο εκκλησάκι της Παναγίας Ελερούς. Και από εκεί, η ματιά προς το πέλαγος, φτάνει με καθαρό καιρό ως και τα ψηλά βουνά της Μεγαλονήσου. 

Η συνέχεια του χωματόδρομου βγάζει πάλι στον κεντρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο και αφού περνά τις μάντρες από ξερολιθιά, κατηφορίζει προς Αγία Μαρίνα. Πριν καλά – καλά μπείτε στο χωριό είναι δύο εκκλησάκια, Άγ Χαράλαμπος και Άγ. Παντελεήμων Πατέλη, Εκεί στρίψτε αριστερά και περνώντας την μεγάλη εκκλησία του Αγίου Φανουρίου με το πανέμορφο μπλε – άσπρο χρώμα κατηφορίστε στον χωματόδρομο όσο πηγαίνει το μικρό ελαφρύ εντουράκι σας. Μετά συνεχίστε με τα πόδια έως ότου στα αριστερά σας δείτε μια ξύλινη πόρτα. Δρασκελίστε την ξερολιθιά και μπείτε στο ανηφορικό μονοπάτι που οδηγεί στην περίφημη Ελληνοκαμάρα σε υψόμετρο 300 μ. Την ίδια εποχή που η Κάσος έστειλε στον Τρωικό πόλεμο τα πλοία της, χτίζονται τα πελασγικά τείχη που περιβάλουν και προστατεύουν την σπηλιά, την Ελληνοκαμάρα. Στο περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο βρέθηκαν πίνακες της γραμμικής Α και Β, γραμμικής που σήμερα ίσως αποτελεί την απάντηση στον δίσκο της Φαιστού. 

Ίσως να ήταν ιερό, ίσως κατοικία, όμως σίγουρα στα νεώτερα χρόνια, εδώ βρήκαν καταφύγιο – κρησφύγετο τα γυναικόπαιδα κατά την Τουρκοαιγυπτιακή εισβολή στο νησί τον Ιούνιο του 1824. Μπαίνοντας μέσα στην ολόδροση σπηλιά – να έχετε φακό – είναι βέβαιο ότι θα εντυπωσιασθείτε από τους ογκόλιθους, τα σκάμματα, και το παράξενο τοίχο με τις τετράγωνες – σαν μικρά παράθυρα – τρύπες. Ο Ήλιος τρυπώνει από όποια χαραμάδα της τειχοποιίας, δίνοντας στο εσωτερικό της σπηλιάς μια σχεδόν απόκοσμη όψη. Από έξω έχετε πολύ καλή θέα στην απέναντι νησίδα Αρμάθια, και στην παραλία της Αντιπέρατου, όπου έγινε η αποβίβαση την αποφράδα ημέρα. 

Ανηφορίζοντας χίλια – χίλια πεντακόσια μέτρα πιο ψηλά φτάνεται στο ανεκμετάλλευτο σπήλαιο Σελλάι.  Το σπήλαιο βρίσκεται σε βάθος τριάντα μέτρων και διατηρεί θαυμάσια σταλαγμιτική  & σταλακτιτική διακόσμηση στην μοναδική του αίθουσα ύψους τεσσάρων και πλάτους οκτώ μέτρων. Προτιμήστε να έχετε παρέα κάποιον ντόπιο, αφού η επίσκεψη σε αναξιοποίητο σπήλαιο και μάλιστα σε τέτοιο βάθος, θέλει και κατάλληλο εξοπλισμό, και γνώση. Τουλάχιστον ενημερώστε κάποιον ντόπιο για την πρόθεση σας.

Μπαίνοντας στην Αγία Μαρίνα στα αριστερά σας ορθώνεται το παλιό σχολείο. Ο δάσκαλος Μηνάς Περσελής, ευχάριστος στην κουβέντα του, θα σας αναφέρει πολλά για την ιστορία του τόπου, και κυρίως, την χλωρίδα του, αφού κυριολεκτικά έχει ‘’οργώσει’’ σπιθαμή προς σπιθαμή όλο το νησί. Ότι είδε στις βουνοκορφές και τις παραθαλάσσιες περιοχές, το κατέγραψε με την πένα και τον φωτογραφικό του φακό.

Το εμπλούτισε με άγνωστα λαογραφικά στοιχεία από την Κασιώτικη παράδοση ακόμη και από την πρακτική ιατρική, και παρέδωσε ένα θαυμάσιο βιβλίο – λεύκωμα στον αναγνώστη που θέλει να μάθει για τους καταπληκτικούς σε ποικιλία ανθισμένους πληθυσμούς της Κάσου. Τα Αγριολούλουδα της. Δείτε στην Αγία Μαρίνα την εκκλησία Του Σταυρού και εκεί προς την έξοδο του χωριού το ερειπωμένο αρχοντικό. Η Αγία Μαρίνα γιορτάζει στις 17 Ιουλίου, και στο πανηγύρι της, οι ντόπιοι φορούν τις τοπικές παραδοσιακές τους φορεσιές, δίνοντας έτσι ένα χρώμα ανεπανάληπτο, που σπάνια συναντά κανείς στους σύγχρονους καιρούς μας. 

Κατηφορίζοντας ο δρόμος προς το αεροδρόμιο στρίβει αριστερά με κατεύθυνση την Αντιπέρατο, περνώντας από το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, την δεύτερη ‘’πλαζ’’ της Κάσου. Όμορφη περιοχή, με το ηρώο να θυμίζει στους νεώτερους τις μνήμες των παλιών.

Ο κεντρικός δρόμος θα σας φέρει σύντομα στο Αρβανιτοχώρι με τα θαυμάσια αρχοντικά πολλά από τα οποία ανακαινίζονται. Μεταξύ τους βρίσκονται μερικά από τα ομορφότερα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κάσου αλλά και ολόκληρης της Δωδεκανήσου. Το αρχοντικό Παπαδάκη και το αρχοντικό του Πατριάρχη της Ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας Μανώλη Κουλουκουντή που γεννήθηκε στην Κάσο στις 12 Νοεμβρίου του 1898 είναι δύο από αυτά. Επίσης ο θαυμάσιος ναός του Αγίου Δημητρίου με τις καμάρες. Εκεί, στις αυλές των σπιτιών θα δείτε πανέμορφα παρτέρια με λουλούδια  - αλιτάνες - παλιούς φούρνους που ψήνουν ακόμη και σήμερα ψωμί ή φαγητό στο ταψί, στέρνες – λασσίες – στην ντοπιολαλιά, για το πολύτιμο νερό, και ένα μοναδικό ίσως, κοιμητήριο, που αναδεικνύει ακόμη και στην άλλη διάσταση, την ναυτοσύνη, την καλλιέργεια και τον εξαίρετο πολιτισμό του νησιού.

Ο Εμπορειός το παλιό εμπορικό λιμάνι της Κάσου είναι μόλις ένα χιλιόμετρο από το Φρυ, και διαθέτει την καλύτερη παραλία. Εδώ είναι η θαυμάσια εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου κτισμένη το 1856 με αξιόλογο τέμπλο και με μια αξιοπρόσεκτη βοτσαλωτή αυλή. Και το εσωτερικό της εκκλησίας είναι διακοσμημένο με όμορφα σχέδια από ασπρόμαυρο βότσαλο ‘’χοχλάκι’’ των ντόπιων με σχηματισμένη την ημερομηνία κτίσεως. Αναζητήστε στο διπλανό καφενεδάκι την κυρία Ζάγορα που έχει τα κλειδιά, και δείτε το εσωτερικό της εκκλησίας. Στην θέση της, υπήρχε βασιλική της οποίας το δάπεδο καλυπτόταν με μωσαϊκό απλής διακόσμησης και σε μικρή απόσταση, υπάρχει έως σήμερα παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο (5^ος – 6^ος Αι). Ρωτήστε στο εστιατόριο του Αντρέα και της Άννας πως μπορείτε να το δείτε ή ζητήστε τον αρχαιοφύλακα, Στέφανο Διακανεστάση να σας πάει ο ίδιος. Η εκκλησία εορτάζει και την γέννηση της Παναγίας και της Ζωοδόχου Πηγής. 

Λίγο πιο πάνω είναι η Παναγία το μικρό χωριουδάκι με την αξιόλογη Παναγία Θεοτόκο κτίσμα του 1770. Οι ντόπιοι αναφέρουν με περηφάνια ότι κάθε πέτρα της στοίχισε μία χρυσή λίρα, ποσό τεράστιο, που όμως αναδεικνύει την οικονομική και πολιτιστική ακμή της εποχής. Απέναντι από την κεντρική είσοδο της εκκλησίας κτίσθηκε το πρώτο σχολείο της Κάσου μετά το 1843. Σήμερα έχει  διαμορφωθεί σε ‘’σάλα’’, για τις ανάγκες της εκκλησίας, και του μεγαλύτερου και παλιότερου Κασιώτικου πανηγυριού, τον Δεκαπενταύγουστο που εορτάζει η Παναγία, και έρχονται αντίστοιχα πολλοί προσκυνητές. Το φαγητό, το κρασί – προσφορά της εκκλησίας - και το γλέντι – από Κασιώτικες κομπανίες - κρατάει μέχρι αργά τη νύχτα με τους ήχους λύρας, βιολιού και λαούτου.       Στα στενά δρομάκια του χωριού θα συναντήσετε αναπάντεχα έξι μικρά εκκλησάκια, το ένα δίπλα στο άλλο, χωρίς κενό ανάμεσά τους. Δίνουν την εντύπωση ότι το ένα στηρίζεται πάνω στο άλλο. 

Ανεβαίνοντας προς το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Μάμα στην κορυφή του λόφου νοτιοανατολικά του Φρυ, περνάτε από το Πόλι, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού δίπλα σχεδόν από την Αγία Τριάδα, που γιορτάζει τον Ιούνιο, μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες εικόνες του νησιού. Στο λόφο δίπλα από το χωριό υπάρχουν ερείπια αρχαίου κάστρου, που μπορείτε άνετα να επισκεφθείτε. Ο χωματόδρομος σε, περίπου έξι χιλιόμετρα, θα σας φέρει στην κορυφή του λόφου απ’ όπου η θέα θα σας κόψει την ανάσα. Το Πόλι, η Παναγία, Ο Ημπορειός, το Φρυ, το Αρβανιτοχώρι, και οι πέντε οικισμοί της Κάσου απλώνονται εμπρός σας. Η νησίδα Αρμάθια στο βάθος και το Καρπάθιο πέλαγος όπου πάει η ματιά σας.  

Βορειοδυτικά όπως κοιτάτε το Φρυ της Κάσου, υπάρχουν τα Κασονήσια. Πολλές μικρές νησίδες όπως το Μακρονήσι, τα Ποντικονήσια, η Λύτρα κ.α. Το μεγαλύτερο και ίσως ομορφότερο είναι τα Αρμάθια. Μόλις 800 μέτρα μήκος και 3 χλμ πλάτος. Εδώ αγκυροβολούσε το καλοκαίρι ο στόλος των Κασιωτών πριν το ολοκαύτωμα. Εκείνα τα χρόνια λειτουργούσαν ορυχεία γύψου και ο τότε Κασιώτικος εμπορικός στόλος, τον μετέφερε μέσω Μαύρης Θάλασσας στην Ρωσία και αλλού. Ζητήστε από τους ντόπιους να σας πάνε με κάποιο καΐκι ως τις θαυμάσιες παραλίες, Μάρμαρα – Καραβοστάσι με τα πρασινογάλαζα νερά, και σκεφθείτε ότι κοντά στο 1920 ζούσαν εδώ πάνω τουλάχιστον 6 οικογένειες. Στο νησί υπάρχουν ερείπια αυτών των αγροτόσπιτων και το ξωκλήσι της Υπαπαντής του Κυρίου. Κύρια ασχολία τους, το ψάρεμα, η κτηνοτροφία και λιγότερο η γεωργία. Τα υπόλοιπα χρειαζούμενα – μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή οι οικογένειες ήταν πολυμελείς -  τα έφερναν από την Κάσο (κυρίως αλεύρι, ζάχαρη, ρύζι) μια φορά την εβδομάδα, και αυτό, αν το επέτρεπε ο καιρός. Τα περισσότερα (όσπρια, πατάτες, κρεμμύδια) τα καλλιεργούσαν στο νησάκι. Αυτά που παρήγαγαν (γάλα, βούτυρο, κρέας, αλάτι) τα πουλούσανε αντίστοιχα στην Κάσο.

Εκείνη την εποχή, η Κάσος, και όλα τα Δωδεκάνησα, ήταν υπό την εξουσία των Ιταλών που κράτησε σχεδόν 31 χρόνια. Από την κατάληψή της τον Μάϊο του 1912 έως το 1943 που ήρθαν οι γερμανοί.Ο αρχικός ενθουσιασμός των Δωδεκανησίων το 1912 υπέρ των ελευθερωτών – από τους Οθωμανούς – Ιταλών γρήγορα καταλήγει σε απογοήτευση. Το Ιταλικό πρόγραμμα που άρχισε το 1923 περιλάμβανε ότι δεν είχαν σκεφθεί οι Τούρκοι. Με την πρόφαση του κτηματολογίου κρατικοποιήθηκαν όλα τα ‘’δάση’’ που πριν ανήκαν σε κοινότητες ή στην εκκλησία, με προσχήματα την προστασία των ‘’δασών’’ οι αγρότες έχαναν σιγά – σιγά και τα κτήματα και τα ζώα αφού υποχρεωνόταν σε βαριά πρόστιμα. Η εισαγωγή της Ιταλικής γλώσσας σαν υποχρεωτικό μάθημα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ο διορισμός δασκάλων της εμπιστοσύνης των Ιταλικών διοικήσεως ήταν λίγα από αυτά που έγιναν στην Ιταλική κατοχή. Επτά Μαρτίου 1948έγινε η επίσημη ύψωση της Ελληνικής σημαίας πάνω στον ανεμόμυλο του Αντώνη του Μικρού. Η Κάσος μαζί με όλα τα Δωδεκάνησα ενσωματώνεται στην Ελλάδα, και από τότε, εγκαταλείπεται ασυγχώρητα στην τύχη της. 

Σήμερα που οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει και όλοι μιλούν για αποκέντρωση και ανάπτυξη νησιωτικών και ορεινών αντίστοιχα περιοχών, η πολιτεία θα πρέπει να στηρίξει τις ιδέες της με περισσότερη σοβαρότητα από ότι στο παρελθόν. Είναι ανεπίτρεπτο τα μόλις τρία μίλια που την χωρίζουν από την υπέρ - ανεπτυγμένη Κάρπαθο και ενώ έχει το ίδιο μέγεθος με την Σύμη, να είναι τόσο απόμακρη η σκέψη της ανάπτυξης. Μια ανάπτυξη που την ζητούν εναγωνίως οι εναπομείναντες άνθρωποι.

Οι άνθρωποι της Κάσου, που είναι εδώ για να μιλήσουν στον επισκέπτη που ενδιαφέρεται, και ας είναι ακόμη και μόνος. Ο Αλέκος Διακολιός που με τις ζωγραφιές του συνεχίζει να ταξιδεύει στην θάλασσα που τόσο αγάπησε. Καταγράφει τα πάντα με τα πινέλα του πάνω σε παλιούς ταμπλάδες, κυρίως θέματα που αντλεί από την θάλασσα την Κάσο, και τα καράβια. Οι ψαράδες ευχάριστοι, διηγούνται ιστορίες με χιούμορ στο καφενεδάκι του Ματθαίου που ανοίγει από τις 6 το πρωί. Ο Κάπτα - Μόρφης παίρνει την σκυτάλη με ιστορίες για φουρτούνες και μποφώρια. Οι προβληματισμοί για το μέλλον του νησιού από τον δραστήριο Δήμαρχο Γιώργο Κακομανώλη, και τόσα άλλα που βλέπει, και ακούει ο επισκέπτης.

Το ταξίδι σημαίνει πολλά. Στο κάτω – κάτω πως θα συνθέσουμε το τελικό σχήμα, το πάζλ ας πούμε της ματαιότητας, αν προηγουμένως δεν έχουμε ακούσει κελαιδίσματα πουλιών, μυρωδιές θάλασσας ή δάσους, διαφορετικές συμπεριφορές πολιτισμό και εν τέλει κουλτούρα; Τα πάντα στην Κάσο φέρνουν τον άνθρωπο στις πραγματικές του διαστάσεις. Ίσως αυτό και μόνο να αξίζει το ταξίδι μας έως εκεί. Η ευχή πάντως είναι, να γεμίσει το νησί επισκέπτες. Είναι σίγουρο ότι δεν θα μετανιώσουν. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Έκταση: 66 τ. χλμ, Ακτογραμμή: 50χλμ, Υψόμετρο: 0-601 μ, Πληθυσμός: 1088 κατ. (απογραφή 1991).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0245

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στο Φρυ λειτουργούν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια, Δημοτικός Ξενώνας & Ξενοδοχεία: ‘’Άνεσις’’ 41234, ‘’Αναγέννησις’’  41495. Στο Αρβανιτοχώρι λίγα ενοικιαζόμενα. Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στις Χαδιές διαθέτει ξενώνα.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ταβέρνες στο Φρυ – ‘’ο Μύλος’’, στον Εμπορειό  ‘’Ζάγορα & ‘’Μαστραντρέας – Άννα’’, στο Αρβανιτοχώρι η ‘’Μαρούκλα’’, καφενεία σε όλα τα χωριά τους καλοκαιρινούς μήνες. Δοκιμάστε τα πιο μικρά και νόστιμα παραδοσιακά ντολμαδάκια που έχετε δει. Επίσης το κατάμαυρο ‘’σουπιοπίλαφο’’. Ξεχωριστό λόγω θέσης (στο Φρυ, στην ‘’Μπούκα’’) είναι το καφενείο του Κώστα Ματθαίου. Θυμηθείτε την γεύση του ψωμιού, δοκιμάστε κουλούρες και πιτούλες στον φούρνο της Ηρώς Ιερομονάχου στο Φρυ.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος: 41277, Α΄ Βοήθειες: 41333, Αστυνομία: 41222, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ – Ενοικιάσεις: Οικονόμου Φραγκίσκος: 41746.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Παλιός Κασιώτης ναυτικός ο Αλέκος Διακολιός διατηρεί ένα πανέμορφο κατάστημα στο Φρυ. Εκεί εκτός από αυθεντικές ζωγραφιές του ιδίου, θα βρείτε χάρτες και βιβλία για την Κάσο 2245041534. Σύμφωνα με πληροφορίες υπάρχουν αρκετά άγνωστα ενάλια σπήλαια, που κανείς δεν γνώριζε που ακριβώς είναι. Όσοι πάντως ψαρεύουν, θα μείνουν ευχαριστημένοι από την απόδοση, αφού η Κάσος σε όλο το μήκος της ακτογραμμής της, θεωρείται πλουσιότατος ψαρότοπος.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Με πλοίο: Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά 01 4226000 – 4. Λιμεναρχείο Κάσου 0245 41288. Τοπρακτορείο της εταιρείας sea lines, στην ακτή Ποσειδώνος 30 Α στον Πειραιά σας πληροφορεί αξιόπιστα για τα 3 δρομολόγια την εβδομάδα (01 4274009 – 10, 4112152, 4110231) σας προμηθεύει εισιτήρια, και ταξιδεύετε με την ΛΑΣΙΘΙΩΤΙΚΗ Α.Ν.Ε. (L.A.N.E.). Κόστος 7-8000 Δρχ (20,54 – 23,48 EURO) άτομο 3200 Δρχ (9,39 EURO) Μοτο 250cc. Στην Κάσο το πρακτορείο Βρεττός αναλαμβάνει τα εισιτήρια επιστροφής 0245 41234, Fax 41730. Υπάρχουν και δύο ανταποκρίσεις από Κάρπαθο: στα Πηγάδια στο Πρακτορείο Μαλόφτη 0245 22148, Fax 22754, και στο Διαφάνι στο πρακτορείο Ορφανός 0241 51410, Fax: 51316.

Με Αεροπλάνο: Τις περισσότερες φορές μέσω Ρόδου, όπου αλλάζετε αεροπλάνο. Κρατήσεις και κόστος εισιτηρίου στο 01 9666666, ενδεικτική τιμή μετάβασης για ένα άτομο (ΙΑΝ ’01) 25000 Δρχ (73,37 EURO). Πήγαινε – έλα, για ένα άτομο 50000 Δρχ (146,74 EURO). Ο.Α. Κάσου 41555. Πληροφορίες για όλα τα τηλέφωνα τοπικών αεροδρομίων, και τις ώρες πτήσης, 01 9363363. Ώρες & Δρομολόγια: ΟΤΕ 144.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στο χωριό Παναγία υπάρχει ΕΚΟ. Αν έχετε γεμίσει στον Πειραιά ή αλλού, δεν θα αντιμετωπίσετε πρόβλημα.

ΧΑΡΤΕΣ: Χάρτης Καρπάθου – Κάσου σε κλίμακα 1: 120.000, με μεγαλύτερο βάρος στην Κάρπαθο από την εταιρεία TOUBIS,  Λ. Βουλιαγμένης 519, Ηλιούπολη Τηλ 01 9923874 - 6. Χάρτης Κάσου από τις εκδόσεις Ηλίανθος, Ρεθύμνου 13, Πεδίο Άρεως, Αθήνα Τηλ 01 8838398. Στην Κάρπαθο υπάρχει ο πολύ καλός Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 75.000 που δεν εντοπίσθηκε στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη. Αντιπρόσωπος της εταιρείας παραμένει ο ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.

ΒΙΒΛΙΑ: Στον σύλλογο των εν Ελλάδι Κασίων θα ρωτήσετε και θα εξυπηρετηθείτε για την βιβλιογραφία του νησιού. Γ΄ Σεπτεμβρίου 56 – τ.κ. 104 33 Αθήνα 01 8830606, Κος Φραγγούλης Ιωάννης 0972128707.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑ : Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:  

• Ποια είναι η Κάσος / Α. Μ. Σοφού / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Άξιοι Θαλασσινοί / Μίνου Δ. Κομνηνού / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Το χρονικό του ολοκαυτώματος / Κώστα Καντά / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Μια αρχέγονη ναυτική παράδοση /  Μανόλη Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα / Ζαχαρία. Ν. Τσιρπανλή / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97 

 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (3546 λέξεις)

ΚΑΣΤΟΡΙΑ – Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΟΛΗ 

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2002

Η τέχνη της βυζαντινής αγιογραφίας έφτασε στο απόγειό της την εποχή των Παλαιολόγων (1261 - 1454). Τον 14^ο Αι, δημιουργήθηκαν εξαιρετικές τοιχογραφίες των Παθών του Χριστού, με σπάνια ένταση, και απαράμιλλη ζωγραφική τέχνη. Αυτές έφτασαν ως τις μέρες μας σε τρεις περιπτώσεις. Στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου, η εξιστόρηση των παθών ζωγραφισμένες το 1312, στην Καστοριά επί βασιλείας του Συμεών Ούρεσι του Παλαιολόγου, στον Ιερό ναό Ταξιάρχη Μητροπόλεως, οι λαμπρές τοιχογραφίες των παθών ζωγραφισμένες το 1359 – 1360, και τέλος οι σπάνιες τοιχογραφίες των Παθών στον Ναό Αναστάσεως του Σωτήρος στην Βέροια, ζωγραφισμένες από τον Γεώργιο Καλλέργη από την Θεσσαλονίκη. 

Τα δεκάδες μνημεία της Καστοριάς τονίζουν την ξεχωριστή θέση της πόλης στο πέρασμα του χρόνου ως πολιτιστικού κέντρου σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Πραγματικά η πόλη γίνεται σύντομα ένα ανθηρό κέντρο εμπορικής, οικονομικής και στρατιωτικής κίνησης, ένας πυρήνας καλλιτεχνικής, θρησκευτικής και πνευματικής ζωής. Η βυζαντινή Καστοριά, ο τόπος που κατοικούσαν οι κορυφαίοι Τιτουλάριοι – εξόριστοι βυζαντινοί άρχοντες από όλη την αυτοκρατορία - υπήρξε το σπουδαιότερο μετά την Θεσσαλονίκη κέντρο στο βαλκανικό χώρο με πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή που πήγαζε από μια αυτοδύναμη πνευματική ζωή.

Θαυμάσιοι οι πενήντα πέντε ναοί μέσα στην πόλη, με σπουδαιότερους και ξακουστούς σε όλο τον κόσμο, τους Αγίους Αναργύρους (10 ^ου Αι.), τον Άγιο Στέφανο (9^ου Αι.) με την παλαιότερη ζωγραφική μετά την εικονομαχία την επιβλητική σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας, τον Ταξιάρχη της Μητροπόλεως (10 ^ου Αι.) η Παναγία Κουμπελίδικη (13^ος Αι.), ο Άγιος Νικόλαος Κασνίτζη (12^ος Αι.), η Παναγία Μαυριώτισα (11^ος αι.). 

Την εξέχουσα αυτή καλλιτεχνική, θρησκευτική και πνευματική θέση η Καστοριά την διατήρησε και μετά τον 15^ο Αι, ιδιαίτερα με τις ευνοϊκές συνθήκες που επικράτησαν στα Βαλκάνια μετά την συνθήκη του 1479, οι οποίες επέτρεψαν την άνοδο της αστικής τάξης, που διατηρούσε ιδιαίτερες οικονομικές σχέσεις με τις βενετοκρατούμενες περιοχές του Ιονίου και της Αδριατικής. Η πόλη με τα στενά πλακόστρωτα δρομάκια, φορτωμένη με μνήμες δόξας και ευμάρειας, με τις ογδόντα συνολικά στον νομό βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησιές, τα βυζαντινά της κάστρα, τα υπολείμματα του ισχυρού τείχους, και τα μνημειώδη αρχοντικά της, σημαντικά δείγματα μακεδονικής αρχιτεκτονικής, αποτελεί σήμερα για τον επισκέπτη ένα μεγάλο, ζωντανό, ανοιχτό μουσείο, που έχει κρατήσει ορισμένα χαρακτηριστικά αναλλοίωτα από τον χρόνο, και ας λένε πως έχασε το ενδιαφέρον της σαν πόλη, επειδή κτίσθηκαν πολυκατοικίες.

Μάλλον έχουν άδικο, και θα το καταλάβετε καλύτερα τριγυρνώντας στην συνοικία ‘’Ντολτσό’’ και ‘’Αποζάρι’’ ή περπατώντας στα στενά σοκάκια της παλιάς πόλης, στα παλιά καλντερίμια (ούλτσες των ντόπιων), τις ανηφοριές, που αναδεικνύουν το ανθρώπινο πρόσωπο της Καστοριάς. Αυτά τα παλιά δίπατα η τρίπατα νοικοκυρόσπιτα και αρχοντικά με τις βαριές ξύλινες αυλόπορτες που υπάρχουν μέσα τους, ζωντανεύουν άλλους ιστορικούς καιρούς, και αντιστέκονται με την όψη τους στην αλλοτρίωση της μνήμης. 

Αν επισκεφθείτε το λαογραφικό μουσείο θα έχετε μια πλήρη εικόνα οργάνωσης και λειτουργίας αυτών των σπιτιών. Το πώς ζούσαν οι παλιοί Καστοριανοί. Σε αυτά, εκτός της δομής, εντυπωσιάζει η αυτάρκεια, και η εργονομία αφού όλες οι εργασίες έπρεπε να είναι στεγασμένες λόγω καιρικών συνθηκών. Δείτε τα, και φαντασθείτε όχι μόνο τα δεκάδες ξύλινα σπίτια που υπήρχαν πριν λίγα χρόνια, αλλά και πως ήταν κάποτε ολόκληρη η πόλη που αναφέρει ο Εβλιγιά Τζελεμπή και ‘’είχε δυόμισι χιλιάδες σπίτια και κάπου εκατό καταστήματα στους στενούς της δρόμους’’. Σήμερα ο παραδοσιακός οικισμός της Καστοριάς δεμένος με την σύγχρονη πόλη προσφέρει μια μοναδική σε έκταση και ποιότητα αρχιτεκτονική όψη μνημειακού και ταυτόχρονα τουριστικού ενδιαφέροντος. Ο μοναδικός αυτός οικιστικός πλούτος προέρχεται από τις δραστηριότητες των Καστοριανών γουναράδων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο με το εμπόριο και την κατασκευή γούνας, ειδικά στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας όταν το υπόλοιπο έθνος στέναζε κάτω από τον τουρκικό ζυγό.

Οι Καστοριανοί από παράδοση είχαν ειδικευτεί στην κατασκευή και το εμπόριο της γούνας. Ήδη από τον 16^ο Αι, είχαν σχέσεις με μεγάλους εμπορικούς οίκους της Δυτικής Ευρώπης και της Ρωσίας ενώ στην Κωνσταντινούπολη, είχαν αναπτυχθεί συντεχνίες από Καστοριανούς γουναράδες που εξασκούσαν εκεί το επάγγελμά τους από πολύ νωρίτερα, …. από την Κωνσταντινούπολη και από άλλους τόπους έρχονταν τάματα από τους ‘’άπιστους’’ γουνοποιούς ….. αναφέρει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τζελεμπή που επισκέφθηκε την Καστοριά το 1660. 

Όπως γράφει ο καθηγητής Νικόλαος Μουτσόπουλος, οι ντόπιοι και οι απόδημοι Καστοριανοί πλούτιζαν με την γούνα και όλοι φρόντιζαν να χτίσουν στην πατρίδα τους μια εκκλησιά ή ένα αρχοντικό νοικοκυρόσπιτο για να επιδείξουν στον κοινωνικό τους περίγυρο τον πλούτο, την ισχύ τους, αλλά και την αγάπη τους για την πατρίδα. Την παρουσία των αλλόπιστων θα ελαφρύνει η σκληρή ενασχόληση τους με επικερδή επαγγέλματα, ενώ ταυτόχρονα σε αυτούς τους δίσεκτους χρόνους θα αρχίσουν να συνειδητοποιούν ότι με την πνευματική καλλιέργεια θα συγκρατήσουν το γένος από τον αφανισμό, θα τονώσουν την πίστη και την αγωνιστικότητα που τελικά μια μέρα θα φέρει την απολύτρωση. 

Οι Καστοριανοί άρχοντες ενεργοποιούνται και με τα κέρδη από το εμπόριο γούνας ή την εξειδίκευση στον τομέα της οικοδομής, προικοδοτούν, κτίζουν και λειτουργούν πολλά από τα πρώτα σχολειά του υπόδουλου Ελληνισμού. Μέσα από αυτά τα σχολεία θα βγουν σημαντικοί λόγιοι και δάσκαλοι του γένους όπως ο Σεβαστός Λεοντιάδης, Ιωάννης Εμμανουήλ, ο Αθανάσιος Χριστόπουλος και τόσοι άλλοι. Στην καμπή του 18^ου – 19^ου Αι, η Καστοριά πλούσια και δυνατή εμπορικά, αναπνέει την αύρα της Γαλλικής Επανάστασης και το όραμα του Ρήγα Φεραίου, μυείται στον βωμό της Μεγάλης Ιδέας και δίνει τους δικούς της μάρτυρες στο αγώνα.

Μαζί με τον Ρήγα Φεραίο οι αδελφοί Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ θα περιβληθούν με το στεφάνι των πρώτων εθνομαρτύρων. Η Καστοριά θα συμμετέχει και θα προσφέρει σε όλους του αγώνες του έθνους για την αποτίναξη του τούρκικου ζυγού και την επανάσταση του 1821 έως το μεγάλο απελευθερωτικό Μακεδονικό αγώνα που με μορφή χιονοστιβάδας θα παρασύρει την Μεγάλη Πύλη. Τότε η πόλη θα γίνει το οργανωτικό κέντρο και το προπύργιο  - ορμητήριο του ελληνισμού με μια πρωτοφανή κινητοποίηση. Ο Δεσπότης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Ίωνας Δραγούμης, ο Φιλόλαος Πηχεών, ο αδικοχαμένος Παύλος Μελάς (καπετάν Μίκης Ζέζας), ο οπλαρχηγός Κώττας, ο λόγιος Αθανάσιος Χριστόπουλος και τόσοι άλλοι, έγραψαν σελίδες δόξας μέχρι την τελική νίκη. Στις 11 Νοεμβρίου του 1912 οι Καστοριανοί υποδέχθηκαν ελευθερωτή τον Ελληνικό στρατό. 

Μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού είναι οι ελληνικές πόλεις που διαθέτουν όχι μόνο την ιδιαιτερότητα αλλά και την γοητεία της Καστοριάς. Πανέμορφη όλον το χρόνο αν και οι περισσότεροι προτείνουν ως καλύτερες εποχές την άνοιξη ή το φθινόπωρο, μια που τότε όλα αλλάζουν και διαφοροποιούνται τα χρώματα. Οι δεντροστοιχίες στις όχθες της λίμνης τα λουλούδια στις εξοχές, οι σκιές στα αρχοντικά φαντάζουν και λειτουργούν σαν να θέλουν να μαγέψουν τον επισκέπτη. Όμως ο χειμώνας έχει άλλη χάρη. Αυτή η μουντάδα του ουρανού σε συνδυασμό με την ομίχλη, δίνουν στον τόπο μια σιωπηλή, απόκοσμη, σχεδόν μελαγχολική όψη λες και θέλουν να μαγέψουν τον επισκέπτη. Να είστε βέβαιοι ότι τα καταφέρνουν.

Στον ειδυλλιακό αλλά στενό εσωτερικό παραλίμνιο περιφερειακό δρόμο σε μια διαδρομή μόλις εννέα χλμ έχετε πραγματοποιήσει όλο το γύρο της χερσονήσου. Εκεί μετά το νοσοκομείο, είναι το Μοναστήρι της Παναγίας Μαυριώτισσας, με εσωτερικές και εξωτερικές τοιχογραφίες του 12^ου Αι. Ο πατέρας Γαβριήλ Παναγιωτίδης (με γνώσεις και από Κυπριακές μονές) θα χαρεί να σας ξεναγήσει και να σας πει για την ιστορία τόσο της Μονής, όσο και για την παραδοσιακή καστοριανή κατοικία δίπλα στο Μοναστήρι, που λειτουργεί σαν μουσείο. 

Η πρώτη όμορφη παραλία πιθανώς γεμάτη κύκνους και πάπιες είναι ακριβώς μπροστά από τον τεράστιο πλάτανο που δεσπόζει στο σημείο που είναι κτισμένο το καστοριανό αρχοντικό. Από τότε που άρχισε να λειτουργεί ο βιολογικός καθαρισμός το  νερό της λίμνης είναι πεντακάθαρο και φυσικά κατάλληλο για κολύμπι ή ψάρεμα. Η θέα της πόλης από ψηλά μάγευε πάντα τους επισκέπτες. Η πρόσβαση γίνεται εύκολα από την πλατεία Αγίου Μηνά προς τον Προφήτη Ηλία – υπάρχουν πινακίδες – που υπάρχει μεγάλο πάρκινγκ και αναψυκτήριο του συλλόγου ‘’φίλοι του περιβάλλοντος’’ για καφέ ή ουζάκι. Στην διασταύρωση δεξιά του πάρκινγκ είναι ο στενός ασφαλτοστρωμένος δρόμος που ανεβαίνει ως το ψηλότερο σημείο του λόφου τον Άγιο Αθανάσιο. Από εκεί η θέα της πόλης, της λίμνης, των βουνών που την περιβάλουν, αλλά και των οικισμών γύρω της είναι εκπληκτική.

Τα μουσεία της παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον ζωντανεύοντας στα μάτια σας, όλη την πολυκύμαντη ιστορία της Καστοριάς. Το βυζαντινό μουσείο, είναι αφιερωμένο στην βυζαντινή τέχνη που χάραξε ανεξίτηλα την πορεία της πόλης. Θα δείτε αποκλειστικά εικόνες εξαιρετικής τέχνης. Στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό του Νεράντζη Αϊβάζη στεγάζεται το περίφημο λαογραφικό μουσείο Καστοριάς με εκθέματα απ’ όλο το νομό. Ενδυμασίες, αντικείμενα οικιακής χρήσης, κεντήματα σε όλο τους το  άφωνο μεγαλείο, και στο ίδιο κτίριο είδη γουναρικής τέχνης με παλιά εργαλεία επεξεργασίας και ραψίματος των γουναρικών. Στις μέρες μας η κατεργασία γούνας και η αγορά της, μετά από μια πρωτόγνωρη και φυσικά λανθάνουσα κρίση οικολογικής ευαισθητοποίησης - συμπεριφοράς των αγοραστών, επανέκαμψε, με θεαματικό αποτέλεσμα την ίδρυση και λειτουργία Ερευνητικού κέντρου Ελληνικής γούνας, έκθεση προϊόντων κάθε χρόνο την άνοιξη και κερδοφόρα πλέον λειτουργία εκατοντάδων βιοτεχνιών και εργαστηρίων.

Μεταξύ των οικολογικών γουναρικών και δερμάτινων ειδών ασχολούνται επιπλέον με την βελεντζοποιία, την κατεργασία και κατασκευή συνθετικής γούνας, φλοκάτων και θαυμάσιων υφαντών σε όμορφα παραδοσιακά μακεδονικά σχέδια, που πριν χρόνια ήταν σε μικρή παραγωγή. Η πολιτεία όμως θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί περισσότερο (η Καστοριά πριν την κρίση ήταν 2^η σε εισαγωγή συναλλάγματος με πρώτη την Ρόδο) και να βοηθήσει με αναπτυξιακά έργα, ώστε να μην ξανάρθουν οι άσχημες μεταναστευτικές εμπειρίες των τελευταίων χρόνων. 

Χωρίς αμφιβολία η πολιτεία της Καστοριάς έχει θαυμάσιο περιβάλλον και μοναδικά μνημεία στον ελλαδικό χώρο, έχει όμως και κάποιες εορταστικές εκδηλώσεις ηθών και εθίμων που χάνονται στα μονοπάτια των αιώνων που πέρασαν. 5^ος Αιώνας π.Χ. Οι διονυσιακές γιορτές με τις ζωομορφικές μάσκες και τις άσεμνες χειρονομίες αποκτούν επίσημο χαρακτήρα. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι γιορτές της γονιμότητας, όπως τις θεωρούσαν, έχουν δώσει τη θέση τους στις γιορτές της Αποκριάς, τα καρναβάλια των ημερών μας. Στον χώρο της Μακεδονίας τα έθιμα του Δωδεκαημέρου γινόντουσαν κυρίως από τους παλιότερους κατοίκους της, ενώ τα δρώμενα των Αποκριών γίνονταν κυρίως από πρόσφυγες της ανατολικής Θράκης.

Όμως αντίθετα με ότι συνηθίζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα στην Καστοριά και γενικά στην Μακεδονία τα περισσότερα και μεγαλύτερα γλέντια γίνονται στην αρχή του χρόνου, ενώ την περίοδο της αποκριάς – Κυριακή και Καθαρά Δευτέρα - γιορτάζονται οι Μπουμπούνες. ’’Να μεθύσω να μεθύσω να χαρώ να ευθυμήσω, να χορέψω να πηδήξω, να φωνάξω να λαλήσω’’. Το απόσπασμα αυτό από τα ‘’Λυρικά’’ του Αθανάσιου Χριστόπουλου δίνει με τον πιο γλαφυρό τρόπο την ευχάριστη και εύθυμη εικόνα που δημιουργούν στην πόλη οι εκδηλώσεις των Ραγκουτσαριών, που μόνο στην Μακεδονία και τη Θεσσαλία είναι γνωστά με αυτό το όνομα. Ένα όνομα που προέρχεται από το λατινικό rogo που σημαίνει ζητώ – επαιτώ, και ‘’rogatores’’ ζητιάνοι – επαίτες. 

Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο που μεταφέρθηκε στις μέρες μας όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος Γιάννης Ίσκιου μέσω Ρώμης και Βυζαντίου. Γιορτάζεται τις μέρες του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων 6 έως 8 Ιανουαρίου, εποχή που συμπίπτει με το χειμερινό ηλιοστάσιο, και το κύριο χαρακτηριστικό του είναι οι μεταμφιέσεις ομάδων που επισκέπτονται τα σπίτια και ζητούν διάφορα δώρα σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων, που φοβούνται αυτά που εικονίζουν οι μεταμφιέσεις και οι μάσκες. Οι παρευρισκόμενοι στο ξεφάντωμα έχουν την σπάνια πλέον ευκαιρία εκτός τα κλασικά για γλέντια, νταούλια, κλαρίνα, λαούτα, να ακούσουν τα περίφημα χάλκινα όργανα τρομπέτες, κορνέτα, μπάσο, κλαπαδούρα και τρομπόνια, πού έχουν - λόγω των ημερών - οι  κομπανίες, μπάντες που συμμετέχουν. 

Εκπληκτικό, μεγαλειώδες άκουσμα όσο και σπάνιο, μια που μαζί με τις κομπανίες χάνονται και οι αυθεντικοί αυτοί ήχοι. Οι ‘’μουζίκοι’’ που τις αποτελούν αντικαθίστανται σιγά-σιγά, από νεώτερους που δεν ασκούνται τόσο όσο θα έπρεπε, για να αποδώσουν τους συγκεκριμένους ήχους. Ο δυνατός, γεμάτος ήχος των χάλκινων οργάνων κρίθηκε απολύτως κατάλληλος για διασκέδαση σε εξωτερικούς χώρους. Κάποτε με τέτοιες κομπανίες ήταν γεμάτες οι πόλεις και τα χωριά όλης της Μακεδονίας.Καστοριά, Φλώρινα, Κοζάνη, Σιάτιστα, Πεντάλοφο, Γρεβενά, δεν γινόταν εκδήλωση χωρίς την παρουσία των συγκεκριμένων οργάνων.

Τα Ραγκουτσάρια κορυφώνονται την τρίτη μέρα (η ‘’Πατερίτσα’’ των ντόπιων) που τα μεταμφιεσμένα μπουλούκια των καρναβαλιστών παρελαύνουν και καταλήγουν μαζί με τον κόσμο στην παλιά μεσαιωνική πλατεία ‘’Ντολτσό’’. Εκεί συναγωνίζονται μεταξύ τους σε ένα ξέσπασμα κεφιού, χορού, και γλεντιού, κάνοντας την Καστοριά πραγματικά μια ‘’μεθυσμένη πολιτεία’’. Η αποθέωση της χαράς, της εκτόνωσης, και ταυτόχρονα ο εξαγνισμός και η ανανέωση των δυνάμεων για τον επόμενο χρόνο.

 Μια από τις πιθανότητες να επισκεφθείτε τον Γράμμο είναι από την Καστοριά. Μια θαυμάσια διαδρομή σας φέρνει στα εκπληκτικά του τοπία πιο σύντομα από ότι φαντάζεστε. Βέβαια το πολύπαθο βουνό απλώνεται πολύ πιο πέρα από τα ‘’σύνορα’’ του νομού Καστοριάς φτάνοντας στα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας (περιγραφή διαδρομών στον Α’ τόμο /  0 – 300 / 1999) αγκαλιάζοντας μια ιστορική περιοχή. Ο Γράμμος είναι ένα βουνό που η φύση το προίκισε με άγρια ομορφιά, πανύψηλες βουνοκορφές πνιγμένες στα έλατα, σπάνια είδη φυτών και ζώων, έναν πραγματικά παρθένο ορεινό παράδεισο. Δεκάδες χωριά, τα περισσότερα εγκαταλειμμένα και ακόμα περισσότεροι χωματόδρομοι τουλάχιστον από την Κοτύλη και πάνω. Οπουδήποτε και να πάτε υπάρχουν δεκάδες διασταυρώσεις ενώ δεν υπάρχει χάρτης της προκοπής ώστε να μην πέσετε σε παγίδες και αδιέξοδα. Όμως αυτά τα τοπία πραγματικά στις μέρες μας είναι θησαυρός για τον άνθρωπο της πόλης, και για όποιον θέλει να γνωρίσει την άγρια αυτή περιοχή. 

Σε ολόκληρο τον Γράμμο υπάρχει σπάνια χλωρίδα, που ώθησε την Διοίκηση το 1985 να χαρακτηρίσει το μικτό δάσος Μπαρούγκας Γράμμου (έκτασης 130 ha / 1 ha εκτάριο =10 στρ), διατηρητέο μνημείο της φύσης και να εντάξει στο Γ’ Κοινοτικό πλαίσιο στήριξης την αξιοποίηση του βουνού που έχει να δει αναπτυξιακά έργα από την λήξη του εμφύλιου. Η διαδρομή από το Καλοχώρι – Νεστόριο είναι η πιο σύντομη και αν υπάρχει μοτοσυκλέτα enduro είναι ιδανική για να κάνετε την διάσχιση περνώντας από Νέα Κοτύλη και Χρυσή με κατεύθυνση την Κόνιτσα και τα Γιάννινα. Αν γυρίζετε Αθήνα είναι μια παράκαμψη που θα σας μείνει αξέχαστη. 

Το ακριτικό Νεστόριο – 28 χλμ – έγινε ευρύτερα γνωστό από τις πολιτιστικές εκδηλώσεις γνωστές στο πανελλήνιο σαν RiverParty. Όμως ο δραστήριος - και πρωτοπόρος όπως αποδείχτηκε - Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Καστοριάς πριν 10 χρόνια (1992) είχε διοργανώσει εκεί την 2^η συνάντηση Enduro και το 1996 στην Κοτύλη την 6^η συνάντηση Enduro. Ακόμη θυμάμαι το καημένο το XT, και ευτυχώς που ήταν φουσκωμένος ο Αλιάκμονας. Το χωριό βρίσκεται σε θαυμάσια τοποθεσία και αξιόλογο μνημείο του είναι η τρίκλιτη βασιλική Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Γύρω από το Νεστόριο υπάρχουν πανέμορφα τοπία ενώ οδηγώντας προς το διπλανό χωριό Στενό ένας χωματόδρομος σας φέρνει στον μικρό οικισμό της Αγίας Άννας. 

Εκεί σας περιμένει ένας εκπληκτικός καταρράκτης και το εγκαταλειμμένο μοναστήρι των Ταξιαρχών  – αν είστε παρέα – μπορείτε να κατασκηνώσετε και εκεί αλλά και στο Νεστόριο. Σε αυτά τα μέρη γεννιέται ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της χώρας ο Αλιάκμονας και οι διαδρομές είναι πλούσιες σε φυσικά καταπράσινα τοπία. Από το Νεστόριο συνεχίστε τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο έως την Κοτύλη – 37 χλμ συνολικά από Καστοριά - που έχει λίγους κατοίκους και ένα – δυο καφενεία για φαγητό. Από δω και πέρα μόνο enduro για ‘’Αρένες’’, τον επιβλητικό ‘’Χάρο’’, την κοιλάδα της Γράμουστας και τις δραματικές ιστορίες που συνοδεύουν τα πανέμορφα τοπία. Και στην Κοτύλη υπάρχει δυνατότητα κατασκήνωσης ή επιστροφής στην Καστοριά.

Επίκεντρο πολιτισμού και συνάμα φυσικού κάλους είναι η Καστοριά, η ωραιότερη παραδοσιακή πόλη των Βαλκανίων. Οι κάτοικοί της με φαντασία και παραδόσεις που τις τηρούν σεβόμενοι τις ρίζες που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Μακραίωνη ιστορία, βυζαντινοί ναοί, μεγαλοπρέπεια, αρχοντικά, μύθοι και παράδοση, ορεινά και πεδινά τοπία που διασχίζονται από έναν αστείρευτο Αλιάκμονα. 

Η μαγεία της Ανατολής με την χαρακτηριστική δροσιά του πρωινού αέρα, η γοητεία της Δύσης πέρα μακριά στις κορυφές του Γράμμου με το λαμπερό κόκκινο - πορτοκαλί χρώμα. Ο προφήτης Ηλίας στον λόφο, ο Άγιος Αθανάσιος στο πιο ψηλό σημείο με θέα όχι μόνο την πόλη αλλά και  όλα τα γύρω χωριά - παράδεισους.

Η παραμονή στην Καστοριά είναι ευχάριστη και με πολλές εκπλήξεις, τόσο το  χειμώνα - Ρουγκατσάρια, μπουλούκια, μπουμπούνες - όσο και το  καλοκαίρι - περιήγηση στον άγνωστο Γράμμο, κωπηλασία, ορειβασία.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Απόσταση από Αθήνα 510 χλμ (6ω 30’) περίπου, από Θεσσαλονίκη 210 χλμ (3ω).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0467 

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πολλά Ξενοδοχεία & Ξενώνες. Δίπλα στην λίμνη ο παραδοσιακός ξενώνας ‘’Τσάμης’’ με ασφαλές πάρκινγκ 85334,  στο ψηλότερο σημείο της πόλης και αυτό με πάρκινγκ, ‘’Ξενία’’ 22565, επίσης το ‘’Κέλετρο’’ σε χαρακτηρισμένο παραδοσιακό κτίσμα 22676, το ‘’Ορέστιον’’ απέναντι από το δημαρχείο 22257, 8, και το θαυμάσιο ‘’Αρχοντικό Βεργούλα’’ 23415. Ενοικιαζόμενα δωμάτια στο Δισπηλιό και το  Μαυροχώρι, ενώ Ξενώνες στο Καστανόφυτο, στο Ανθηρό, και κοινοτικός ξενώνας στον Άγιο Ηλία (απολιθωμένο Δάσος).

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: στον παραλίμνιο δρόμο στην Ι.Μ. Παναγίας Μαυριώτισσας, Ηγούμενος Γαβριήλ Παναγιωτίδης 22714, οικία 29025. Στο Νεστόριο στις υπαίθριες εγκαταστάσεις του River Party και στην εκπληκτική Κοτύλη. Στο καταφύγιο στο Βίτσι / Φλώρινα / Βίγλα Πισοδερίου (1650 μ) φιλοξενεί έως 60 άτομα Info: Σ.Ο.Χ. Φλώρινας0385 22082, 22354, 29939. Στα ερημοκλήσια κλασικά στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας όμως μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ξεχωρίζει ο ‘’Λίθος’’, Ορεστιάδος 51, και για πέστροφα στον ‘’Διόνυσο’’, ενώ για όλες τις νοστιμιές της λίμνης στα ‘’Κύματα’’ στον παραλίμνιο περιφερειακό. Στις όχθες της λίμνης θα βρείτε εστιατόρια και παραδοσιακά καφενεία - ουζερί - μεζεδοπωλεία με τοπικές σπεσιαλιτέ. Λίγο έξω από την πόλη η ’’Χρυσή  Καρδιά’’, με ντόπιες σπεσιαλιτέ ‘’σαρμάδες’’ (σαν  ντολμαδάκια) και ‘’κακαβιά’’, δοκιμάστε κρασί ΟΠΑΠ Ροζέ Αμυνταίου. Απολαυστική, μοναδική θέα με συνοδεία ποτού η ουζομεζέ έχετε πάνω από την λίμνη, στον λόφο που βρίσκεται η λέσχη του συλλόγου ‘’Σύλλογος Φίλων Περιβάλλοντος Καστοριάς’’ τηλ 24370, 24289, 26300. Αν βρεθείτε στην Καστοριά τις απόκριες δοκιμάστε γλυκό ταψιού ‘’σαραϊλί’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία 27777, 22241, Δήμος: 22312, Α΄ Βοήθειες: 28341, Αστυνομία: 83333, 83500. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ στην Καστοριά: Αμανατίδης Τάσος, Γράμμου 72, 82310, Γαζέας Ιωάννης Γράμμου 85, 83661, Παρίσης Θωμάς, Χριστοπούλου 10, 24160, Στο Άργος Ορεστικό: Μoto Επιλογή, Μεγάλου Αλεξάνδρου 60, 44177, Κουτλεμάνη Θ, Δραγούμη 2, 41091.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Ασφαλείς Βόλτες, οικολογικός τουρισμός και πληροφορίες για διαδρομές στα δάση και τα μονοπάτια Γράμμου – Βίτσι από τον Θοδωρή Κοτόπουλο, Γράμμου 59 Τηλ 0937593977. Αεροδρόμιο Άργους Ορεστικού 42997, Γραφείο τουρισμού Νομαρχίας 22267, Γραφείο τουρισμού Δήμου 26777, Αρχαιολογικό Μουσείο 26781, Βυζαντινό Μουσείο 26781. Ναυτικός όμιλος Καστοριάς 28956. Εκθεσιακός χώρος απολιθωμένου δάσους Νόστιμου Ν. Καστοριάς 0467 84588, 84566, 6937853312 Υπεύθυνος Παπακωνσταντίνου Πέτρος. Info για Γράμμο και Βίτσι – Σ.Χ.Ο. Καστοριάς, Β. Κωνσταντίνου 17, 24497, Χιονοδρομικό κέντρο Βιτσίου 83927.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Τουλάχιστον  10, στην Καστοριά, στο Δισπηλιό, στο Άργος Ορεστικό, BP, SHELL, AVIN, δεν υπάρχει πρόβλημα.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 23 ‘’Καστοριά’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης Καστοριάς σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία, Ιστορία Μνημεία Μουσεία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωάννη Τουρατσόγλου. Ένα πανέμορφο οδοιπορικό στην Μακεδονική γη με την ποιότητα της Εκδοτικής Αθηνών, και Δυτική Μακεδονία Α’ & Β’ ομότιτλη έκδοση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Δύο αξιόλογες προσπάθειες έκδοσης πλήρους τουριστικού οδηγού.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Κ. (Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Καστοριάς) 25^ης Μαρτίου 17, Τηλ 29514, 23470. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Καστοριά / ΕΤ 2 / 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων / ΕΤ 2 / 1998
• Travels in Northern Greece / William Leake
• Δισπηλιό / Χαρά Κιοσσέ / Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο ‘’σημειωματάριο’’ Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων / Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά / Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή / Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων / Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη / Το προϊστορικό Δισπηλιό / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου / Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος / Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15 / Θεσσαλονίκη 1999

  ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (2650 λέξεις)

ΛΙΜΝΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ή Ορεστιάς ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ  

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001 

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Λίμνη Καστοριάς ή Ορεστιάς

Τύπος: Λίμνη Γλυκού Νερού

Εξωτερική Περίμετρος: 31 χλμ

Πλάτος:  26,5 χλμ

Μέγιστο Βάθος:  8,30 μ

Μέσο Βάθος: 4 μ

Υψόμετρο:  630 μ

Εμβαδόν: 28.000.Στρ.

Χωρητικότητα:  100 εκ.κ.μ.

Νομικό Καθεστώς Προστασίας: ΙΒΑ (Important Bird Area) σύμφωνα με την πρόταση των ICBP (International Council for Bird Preservation) & IWRB (International Wetlands Research Bureau). Χαρακτηρισμένο Μνημείο εξόχου φυσικού κάλους, καταφύγιο Θηραμάτων.
Σπουδαίες Θετικές ενέργειες: Ελεγχόμενη δόμηση, Απαγόρευση κυνηγίου.

Η Δυτική Μακεδονία είναι η μόνη γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας που δεν έχει θάλασσα. Την έλλειψη αυτή αντικαθιστούν οι πανέμορφες μονίμως κατακλυσμένες λίμνες της ανάμεσα σε ορεινά τοπία και μεγαλόπρεπα βουνά. Στην Καστοριά η ίδια η πόλη μοιάζει να αναδύεται από τα νερά της λίμνης Ορεστιάδας αφού είναι κτισμένη στην χερσόνησο που εισχωρεί μέσα στην λίμνη ενώ γύρω της, τα μοναδικά σε ομορφιές βουνά Γράμμος και Βίτσι προσδίδουν στην πολιτεία του νερού μια ξεχωριστή διάσταση.

Την ίδια εποχή που κτίζεται εδώ η Ιουστινιανούπολη ο ιστορικός Προκόπιος αναφέρεται για πρώτη φορά στην Καστοριά ως όνομα της λίμνης της. Ωστόσο από την μυθολογία γνωρίζουμε ότι το όνομα της Καστοριάς προέρχεται από τον μυθικό μακεδόνα ήρωα και ημίθεο Κάστορα, γιο του Δία, που επιπλέον έδωσε το όνομά του στο υδρόβιο τρωκτικό. 

Η λίμνη που κάποτε ήταν γεμάτη κάστορες στάθηκε το μυστικό για τον πλούτο αυτής της πόλης. Το δέρμα του κάστορα το περίφημο καστόρι έκανε τους κατοίκους της τους καλύτερους γουναράδες του κόσμου, και τα γουναρικά της Καστοριάς τα πιο όμορφα και ταυτόχρονα χαμηλά σε κόστος. Τα νερά της λίμνης δίνουνε ακόμη και σήμερα ζωή και πλούτο. Στις μέρες μας βέβαια μην περιμένετε να  δείτε κάστορες στις όχθες της, αφού έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που  ζούσαν εκεί. Αντίθετα υπάρχουν κύκνοι, πάπιες, Γλάροι, μπεκατσίνια και πολλά διερχόμενα είδη που πλουτίζουν την πλούσια και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πανίδα της, Λαγγόνα, Ροδοπελεκάνοι, Αργυροπελεκάνοι, Αργυροτσικνιάδες, Χαλκόκοτες, Βαλτόπαπιες, Χηνοπρίστης, Καλαμόκιρκος, Μουστακογλάρονα, και κατά καιρούς Χουλιαρόπαπιες, Πρασινοκεφαλόπαπιες, Σταχτόχηνες, Ασημόγλαροι. 

Αξίζει να αναφερθεί ότι η αφθονία των ψαριών ελκύει τους Αργυροπελεκάνους των Πρεσπών που πετούν ως εδώ για συμπλήρωμα της διατροφής τους. Στην λίμνη αλιεύονται μερικά απο τα πιο νόστιμα ψάρια, Πέρκες, Γλίνοι, Πέστροφες, Γριβάδια (Κυπρίνος), Γουλιανοί, Κεφαλόπουλα, Τσιρόνια, Χέλια, και βεβαίως μαγειρεύονται με δεκάδες συνταγές και μαεστρία που έχει δημιουργηθεί μετά από την χρόνια επαφή των καστοριανών μαγείρων με την λίμνη και ότι αυτή παράγει. Έτσι στο πέρασμα του χρόνου ο καστοριανός ταβάς (γουλιανός με ντομάτα και κρεμμυδάκι στον φούρνο) οι σαρμάδες, και τα εξαιρετικά τουρσιά κρατούν πάντα μια θέση στο τραπέζι του επισκέπτη αλλά και τα σκήπτρα στις τοπικές ταβέρνες και ψησταριές.

Πανέμορφη λίμνη και πράγματι δεν μπορεί ο επισκέπτης να φανταστεί αυτή την πόλη χωρίς την λίμνη, χωρίς αυτή την υπέροχη συμφωνία υγρασίας και ομίχλης με το λευκό ή καστανόγκριζο των σπιτιών της πολιτείας. Η λίμνη για την Καστοριά δεν είναι μόνο θρύλοι και παραδόσεις αλλά μια απόλυτη ταύτιση με την ίδια την ύπαρξή της και την ιστορία της. Μια αρχαία ιστορία, λίκνο της ζωής των πρώτων λιμναίων κατοίκων της, όπως μαρτυρεί η ανακάλυψη του λιμναίου νεολιθικού οικισμού του Δισπηλιού.

Οι Καστοριανοί εκείνο το χειμωνιάτικο πρωινό του 1932 δεν μπορούσαν καν να φανταστούν τι θα ξεπρόβαλε από την λίμνη μια που η στάθμη της λόγω ξηρασίας είχε κατεβεί αρκετά. Αντικρίζοντας με δέος και σχετική έκπληξη τους δεκάδες ξύλινους πασσάλους, που προεξείχαν από το νερό πολλοί άρχισαν κατ’ ευθείαν να σκαρώνουν ιστορίες άλλοι όμως ειδοποίησαν την αρχαιολογική υπηρεσία και με μεγαλύτερη έκπληξη άκουσαν τον καθηγητή Αντώνη Κεραμόπουλο να τους λεει ότι πρόκειται για έναν σημαντικό προϊστορικό οικισμό που χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. 

Ο Αντώνης Κεραμόπουλος επανήλθε το 1938 και το 1940 που η στάθμη της λίμνης ήταν πάλι χαμηλή και συνέλεξε δεκάδες ευρήματα, λίθινα εργαλεία, τμήματα οψιανού και όστρακα. Με τον πόλεμο σταμάτησε η έρευνα και η ανασκαφή, πέρασαν τα χρόνια, έφυγε ο πόλεμος, και το 1965 ο καθηγητής του Α. Π. Θεσσαλονίκης Νικόλαος Μουτσόπουλος πραγματοποίησε εκ’ νέου έρευνα συλλέγοντας πολύτιμα αρχαιολογικά στοιχεία, αποτυπώνοντας ταυτόχρονα την ακριβή θέση του αρχαιολογικού χώρου. Μετά ήρθε η χούντα, η μεταπολίτευση, σχεδόν εξήντα χρόνια από εκείνο το κρύο πρωινό του 1932 που έγιναν οι πρώτες έρευνες για να αποκρυπτογραφηθεί ο οικισμός και οι αναπάντεχοι  προγονοί μας. 

Το 1992 ο καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Α.Π.Θεσσαλονίκης, Γιώργος Χουρμουζιάδης, οι μόνιμοι επτά αρχαιολόγοι συνεργάτες του, και μια ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών εγκαθίστανται στον χώρο τους καλοκαιρινούς μήνες και κάνουν την αρχή με μια δοκιμαστική ανασκαφή του σημείου που είχαν βρεθεί τα πρώτα σημάδια. Σε λίγο χρονικό διάστημα είχε αποκαλυφθεί ότι: πρόκειται για έναν πολύ πλούσιο λιμναίο οικισμό σαν αυτούς που περιγράφει ο Ηρόδοτος, ανασκάπτεται για πρώτη φορά, ανήκει στην μέση νεολιθική εποχή και κατοικήθηκε από το 5500 έως το 3500 π.Χ. Το 1994 βρέθηκε μια ξύλινη πινακίδα που βοήθησε να δούμε πως πριν από την ‘’Γραμμική Α’’ υπήρχε ένας γραπτός κώδικας επικοινωνίας για τους κτηνοτρόφους και τους ψαράδες του Δισπηλιού. 

Σκεφθείτε ότι η ‘’Γραμμική Β’’ που βρέθηκε στην Πύλο στο ‘’παλάτι του Νέστορος’’ χρονολογήθηκε από τον Βρετανό καθηγητή Μάικλ Βέντρις στα 1350 π.Χ. και θεωρείται Ελληνική. Η ‘’Γραμμική Α’’ είναι παλιότερη από το 1350 π.Χ. αλλά δεν έχει ακόμη ‘’διαβαστεί’’. Το σημαντικό αυτό εύρημα έδειξε ότι από την 6^η χιλιετία – 5260 - υπήρχε μια μορφή γραπτής επικοινωνίας στον Ελλαδικό χώρο πριν ακόμη και από αυτή τη ‘’Γραμμική Α’’!! Σήμερα θεωρείται το αρχαιότερο ‘’κείμενο’’ που βρέθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο.

Το μοναδικό στο είδος του, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Ν. Α. Ευρώπης,οικομουσείο που αναπαριστά με ακρίβεια τον προϊστορικό λιμναίο οικισμό στο Δισπηλιό Καστοριάς εγκαινίασε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος τον Οκτώβριο του 1999. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να δουν μια πραγματική εικόνα ενός λιμναίου οικισμού, τις οκτώ καλύβες που στήθηκαν με βάση τα δεδομένα της ανασκαφής, τα δεκάδες αντίγραφα των ευρημάτων αυτής, και πληροφοριακό υλικό. 

Το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της λίμνης ανακαλύπτει ο ταξιδιώτης στον περιφερειακό παραλίμνιο δρόμο που  διασχίζει κατά σειρά τα χωριά Δισπηλιό, Μαυροχώρι (Μαύροβο), Πολυκάρπη, Μεταμόρφωση. Απέραντες εκτάσεις με μηλιές, χαρακτηριστικές μυρωδιές, όμορφες παραλίες αντίστοιχα σε κάθε χωριό, νόστιμοι  μεζέδες στα παραλίμνια ταβερνάκια συνθέτουν  ένα καμβά φαντασίας και απόλαυσης.

Οι εικόνες του χειμώνα είναι ανυπέρβλητες σε δύναμη, υγρασία και ομίχλη λες και ξωτικά θα βγουν κάποια στιγμή να σε μαγέψουν. Ο γύρος της λίμνης Καστοριάς θα σας φέρει πάλι στην πόλη, ο παραλίμνιος όμως δρόμος με τις Λυγερές Ιτιές, τα βαθύσκιωτα Πλατάνια, τις πανύψηλες Λεύκες, τους αμέριμνους ψαράδες, με τις πλάβες τους και το παραδοσιακό ψάρεμα με πεζόβολο θα χαραχτούν στη μνήμη σαν σημείο αναφοράς της Καστοριάς. Για την πόλη η λίμνη δεν είναι μόνο ιστορία αλλά και ύπαρξη.

Τροφοδότρα μάνα για χρόνια πολλά η λίμνη για τους Καστοριανούς, αφού μέχρι πρόσφατα η αλιεία εκτός από την γουναρική ήταν το κύριο επάγγελμα των κατοίκων. Οι Καστοριανοί ψαράδες με τα καράβια τους, αυτά τα ‘’κινητά μνημεία με ιδιόρρυθμη και μοναδική εμφάνιση’’ όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του τοπίου της λίμνης εντυπωσιάζοντας από παλιά τους ξένους περιηγητές αλλά και τους επισκέπτες σήμερα.

Ένας από τους παλιούς περιηγητές ο Άγγλος αξιωματικός William Leake έγραψε το 1805 ‘’τα μονόξυλα αυτών της λίμνης είναι μακρύτερα και πιο καλοφτιαγμένα από αυτά της λίμνης των Ιωαννίνων. Αυτό στο οποίο επιβιβάστηκα έχει μήκος 15 πόδια και μπορεί να μεταφέρει 30 άτομα. Οι δύο άκρες του που είναι ακριβώς ίδιες, υψώνονται πάνω από την κουπαστή και είναι εσωτερικά κοίλες έτσι ώστε να σχηματίζουν πολύ αναπαυτικά καθίσματα με πλάτη. Προς την πρύμνη δύο εξωτερικά στηρίγματα με μια προεξοχή στην άκρη σχηματίζουν τους σκαρμούς για τα κουπιά που τοποθετημένα με αυτόν τον τρόπο έχουν μεγαλύτερη δύναμη και είναι ικανά να γυρίσουν την πλώρη γύρω από το κέντρο με αξιοσημείωτη ταχύτητα και ευκολία’’.

Βασικό μέσο επικοινωνίας, και επιβίωσης γίνεται το ‘’καράβι’’ αναπόσπαστο μέρος της ζωής των κατοίκων από την αρχαιότητα έως και σήμερα, που άρρηκτα συνυφασμένο με την οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης, αποτελεί πλέον ζωντανό πολιτιστικό μνημείο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Τα ‘’καράβια’’ ή ‘’μανόξυλα’’ όπως ονομάζουν οι ντόπιοι ψαράδες τις πλάβες τους είναι απλές ξύλινες κατασκευές από χοντρά σανίδια, χωρίς καρίνα, ναυπηγημένες έτσι ώστε να γλιστρά από κάτω τους ο πάγος, τις μέρες του χειμώνα. Με αυτά τώρα μόνο ψαρεύουν, ενώ παλιότερα ήταν το μοναδικό μέσο επικοινωνίας και συγκοινωνίας από και προς την πόλη και τα παραλίμνια χωριά Μαυροχώρι (Μαύροβο), Πολυκάρπι, και Δισπηλιό.

• Ξεκινώντας μια γνωριμία με τον ευρύτερο ορεινό χώρο με βόρεια κατεύθυνση θα βρεθείτε στον Απόσκεπο έναν γραφικό οικισμό με παλιές πετρόχτιστες κρήνες, άφθονα νερά και πανέμορφη θέα. Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο φτάνετε σε 33 χλμ στο ιστορικό χωριό  Μελάς - πρώην Στάτιστα - που κατά την παράδοση  ιδρύθηκε από νομάδες κτηνοτρόφους που διαχείμαζαν εκεί. Τα Στάτιστα πέρασαν στην ιστορία και μετονομάστηκαν σε Μελάς το 1929 στη μνήμη του Ανθυπολοχαγού Παύλου Μελά που σκοτώθηκε εκεί το 1904, σε σύγκρουση ελληνικού τμήματος και τούρκικου αποσπάσματος. Στο χωριό θα δείτε το σπίτι που γεννήθηκε και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Στον γυρισμό δείτε τα εκπληκτικά χωριά Πάνω και Κάτω Κρανιώνα,δύο οικιστικά σύνολα από πλινθόκτιστα σπίτια.
• Άλλη κοντινή διαδρομή νότια αυτή τη φορά είναι προς το χωριό Ομορφοκκλησιά – 21 χλμ – που οφείλει το όνομά της στην όμορφη βυζαντινή Εκκλησία του Αγίου  Γεωργίου 11^ου – 12^ου Αι, με το περίφημο και σπάνιο ανάγλυφο ξυλόγλυπτο του Αγίου Γεωργίου (13^ου Αι). Λένε μάλιστα για το ξυλόγλυπτο πως αν κάνοντας μια ευχή ακουμπήσετε ένα νόμισμα στο ξόανο και αυτό σταθεί εκεί κολλημένο, τότε η ευχή σας θα πραγματοποιηθεί. Αν αποτύχουν οι δικές σας προσπάθειες να κολλήσει το νόμισμα μην χρησιμοποιήσετε άλλου είδους μεθόδους (κόλα, σελοτέιπ κλπ) γιατί έχει προβλεφθεί και αυτό. Ρίξτε το νόμισμα στο διπλανό κλασικό παγκάρι. 
• Το Άργος Ορεστικό – 11 χλμ – ήταν από τις αρχαιότερες μακεδονικές πόλεις, έδρα του ‘’κοινού των Ορεστών’’ στους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο Hammond την θεωρεί κέντρο του αρχαίου κρατιδίου της Ορεστίδας. Η σύγχρονη πόλη έχει παράδοση στην υφαντική τέχνη, ενώ και εδώ συναντάμε περίφημες εκκλησίες. Του Αγίου Γεωργίου και την βασιλική της Αγίας Παρασκευής. Από την πόλη θα περάσετε σίγουρα αφού θα θέλατε να δείτε από κοντά το……
• ........ απολιθωμένο δάσος που υπάρχει στο χωριό Νόστιμο, ένα από τα Καστανοχώρια της Καστοριάς 15 χλμ από το Άργος Ορεστικό. Τα απολιθωμένα δάση θεωρούνται διεθνώς διατηρητέα μνημεία της φύσεως ανυπολόγιστης αξίας. Το πλούσιο σε ευρήματα απολιθωμένο δάσος του δήμου Ορεστίδος είναι από τα πιο αξιόλογα της Ευρώπης. Η ηλικία του εντυπωσιάζει αφού προσδιορίζεται στα είκοσι εκατομμύρια χρόνια. Σύμφωνα με έρευνες που βρίσκονται ακόμη στο αρχικό στάδιο το απολιθωμένο δάσος εξαπλώνεται και στις περιοχές Ανθηρού, Λακκωμάτων και Βέλους. Το σπάνιο αυτό μνημείο η πολιτεία, κατόπιν εισηγήσεως της ομάδας των ερευνητών του Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας – Παλαιοντολογίας του Πανεπιστήμιου Αθηνών, προχώρησε στην ορθολογική και μουσειακή του ανάδειξη με την δημιουργία μουσείου στο Νόστιμο (λειτουργεί κάθε μέρα 09.00 – 17.00) και Γεωπάρκου στην Ασπροκκλησιά. Στο δημοτικό σχολείο του χωριού, μπορείτε να επισκεφθείτε το μικρό υπαίθριο πάρκο με απολιθωμένους κορμούς τροπικών φυτών, ενώ μια αίθουσα φιλοξενεί θαλάσσιους απολιθωμένους οργανισμούς, αστερίες, αχινοί, κοχλίες, προϊστορικά γεωργικά εργαλεία, απολιθωμένο δόντι καρχαρία και ελέφαντα.  

Το θεόσταλτο νερό φτιάχνει λίμνες, μέσα του φανταζόμαστε ότι ζουν νεράιδες και ξωτικά που βγαίνουν το βράδυ χορεύοντας στους ήχους των φύλλων των δέντρων και του ανέμου, ενώ οι γιαγιάδες συνεχίζουν το αέναο ταξίδι τους στο χρόνο φτιάχνοντας ιστορίες, θρύλους και παραμύθια για Νύμφες και μαγεμένα παλικάρια, για ‘’καράβια’’ και τα ‘’μαγεμένα’’ παγωμένα νερά των λιμνών. 

Η Λίμνη της Καστοριάς

Τα νερά της λίμνης του Κάστορα. Τι ήταν ο Κάστορας τελικά; υδρόβιο ζώο;, αδελφός του Πολυδεύκη που πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία;, γιος του Δία, δηλαδή ημίθεος;, ή μήπως ήταν αστερισμός; αφού ακόμη και στον ουρανό υπάρχει Κάστωρ και Πολυδεύκης. 

Ότι και να ήταν ο Κάστορας, φάντασμα κάποιων μύθων ή μύθος κάποιας πραγματικότητας η πόλη με το όνομά του υπάρχει ζωντανή εδώ, όμορφη και πλούσια να καθρεφτίζει το είδωλό της και την ομορφιά της μέσα στα νερά της λίμνης. Μιας λίμνης τόσο μαγευτικής, ώστε να γίνεται και αυτή το είδωλο ενός μύθου. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Απόσταση από Αθήνα 510 χλμ (6ω 30’) περίπου, από Θεσσαλονίκη 210 χλμ (3ω).

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0467

ΔΙΑΜΟΝΗ: Πολλά Ξενοδοχεία & Ξενώνες. Δίπλα στην λίμνη ο παραδοσιακός ξενώνας ‘’Τσάμης’’ με ασφαλές πάρκινγκ 85334,  στο ψηλότερο σημείο της πόλης και αυτό με πάρκινγκ, ‘’Ξενία’’ 22565, επίσης το ‘’Κέλετρο’’ σε χαρακτηρισμένο παραδοσιακό κτίσμα 22676, το ‘’Ορέστιον’’ απέναντι από το δημαρχείο 22257, 8, και το θαυμάσιο ‘’Αρχοντικό Βεργούλα’’ 23415. Ενοικιαζόμενα δωμάτια στο Δισπηλιό και το  Μαυροχώρι, ενώ Ξενώνες στο Καστανόφυτο, στο Ανθηρό, και κοινοτικός ξενώνας στον Άγιο Ηλία (απολιθωμένο Δάσος).

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: στον παραλίμνιο δρόμο στην Ι.Μ. Παναγίας Μαυριώτισσας, Ηγούμενος Γαβριήλ Παναγιωτίδης 22714, οικία 29025. Στο Νεστόριο στις υπαίθριες εγκαταστάσεις του River Party και στην εκπληκτική Κοτύλη. Στο καταφύγιο στο Βίτσι / Φλώρινα / Βίγλα Πισοδερίου (1650 μ) φιλοξενεί έως 60 άτομα Info: Σ.Ο.Χ. Φλώρινας0385 22082, 22354, 29939. Στα ερημοκλήσια κλασικά στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ξεχωρίζει ο ‘’Λίθος’’, Ορεστιάδος 51, και για πέστροφα στον ‘’Διόνυσο’’, ενώ για όλες τις νοστιμιές της λίμνης στα ‘’Κύματα’’ στον παραλίμνιο περιφερειακό. Στις όχθες της λίμνης θα βρείτε εστιατόρια και παραδοσιακά καφενεία - ουζερί - μεζεδοπωλεία με τοπικές σπεσιαλιτέ. Λίγο έξω από την πόλη η ’’Χρυσή  Καρδιά’’, με ντόπιες σπεσιαλιτέ ‘’σαρμάδες’’ (σαν  ντολμαδάκια) και ‘’κακαβιά’’, δοκιμάστε κρασί ΟΠΑΠ Ροζέ Αμυνταίου. Απολαυστική, μοναδική θέα με συνοδεία ποτού η ουζομεζέ έχετε πάνω από την λίμνη, στον λόφο που βρίσκεται η λέσχη του συλλόγου ‘’Σύλλογος Φίλων Περιβάλλοντος Καστοριάς’’ τηλ 24370, 24289, 26300. Αν βρεθείτε στην Καστοριά τις απόκριες δοκιμάστε γλυκό ταψιού ‘’σαραϊλί’’.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία 27777, 22241, Δήμος: 22312, Α΄ Βοήθειες: 28341, Αστυνομία: 83333, 83500. Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ στην Καστοριά: Αμανατίδης Τάσος, Γράμμου 72, 82310, Γαζέας Ιωάννης Γράμμου 85, 83661, Παρίσης Θωμάς, Χριστοπούλου 10, 24160, Στο Άργος Ορεστικό: Μoto Επιλογή, Μεγάλου Αλεξάνδρου 60, 44177, Κουτλεμάνη Θ, Δραγούμη 2, 41091.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Ασφαλείς Βόλτες, οικολογικός τουρισμός και πληροφορίες για διαδρομές στα δάση και τα μονοπάτια Γράμμου – Βίτσι από τον Θοδωρή Κοτόπουλο, Γράμμου 59 Τηλ 0937593977. Αεροδρόμιο Άργους Ορεστικού 42997, Γραφείο τουρισμού Νομαρχίας 22267, Γραφείο τουρισμού Δήμου 26777, Αρχαιολογικό Μουσείο 26781, Βυζαντινό Μουσείο 26781. Ναυτικός όμιλος Καστοριάς 28956. Εκθεσιακός χώρος απολιθωμένου δάσους Νόστιμου Ν. Καστοριάς 0467 84588, 84566, 6937853312 Υπεύθυνος Παπακωνσταντίνου Πέτρος. Info για Γράμμο και Βίτσι – Σ.Χ.Ο. Καστοριάς, Β. Κωνσταντίνου 17, 24497, Χιονοδρομικό κέντρο Βιτσίου 83927.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Τουλάχιστον  10, στην Καστοριά, στο Δισπηλιό, στο Άργος Ορεστικό, BP, SHELL, AVIN.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 23 ‘’Καστοριά’’, εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης Καστοριάς σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία, Ιστορία Μνημεία Μουσεία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωάννη Τουρατσόγλου. Ένα πανέμορφο οδοιπορικό στην Μακεδονική γη με την ποιότητα της Εκδοτικής Αθηνών, και Δυτική Μακεδονία Α’ & Β’ ομότιτλη έκδοση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Δύο αξιόλογες προσπάθειες έκδοσης πλήρους τουριστικού οδηγού.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Κ. (Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Καστοριάς) 25^ης Μαρτίου 17, Τηλ 29514, 23470. Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών - Ελάτη Τρικάλων  - τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Καστοριά / ΕΤ 2 / 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων / ΕΤ 2 / 1998
• Travels in Northern Greece / William Leake
• Δισπηλιό / Χαρά Κιοσσέ / Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο ‘’σημειωματάριο’’ Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων / Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά / Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή / Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων / Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη / Το προϊστορικό Δισπηλιό / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου / Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος / Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15 / Θεσσαλονίκη 1999

 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (3218 λέξεις)

ΚΟΖΑΝΗ - ΠΥΡΓΟΙ – ΑΡΝΙΣΣΑ – ΛΙΜΝΕΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙΣ – ΠΕΤΡΩΝ – ΝΥΜΦΑΙΟ - ΦΛΩΡΙΝΑ

Κείμενο: Άγγελος Σινάνης e - mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.   © Φεβρουάριος 2001

Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης – Γ. Αναστασόπουλος  ‘’Αρκτούρος’’ 

Μοναδικές απολαυστικές ώρες οδήγησης και εκπληκτικές φυσικές ομορφιές περιμένουν τον ταξιδιώτη που θα ακολουθήσει τη διαδρομή από την κοσμοπολίτισσα Κοζάνη μέχρι τα ορεινά χωριά του όρους Βέρνον, περνώντας από την υπέροχα προικισμένη φύση των λιμνών Βεγορίτιδα, Πετρών, Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη. 

Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας, και ο μεγαλύτερος νομός της Περιφέρειας, μια μεγαλούπολη σε εξέλιξη που δεν έχει μεγάλη σχέση με την προ 15ετίας πόλη που γνώρισα. Τα στενά της σοκάκια όμως, ακόμα και σήμερα προκαλούν τον ταξιδιώτη για περπάτημα, ενώ τα παλιά της εντυπωσιακά αρχοντικά στέκουν στο πέρασμα του χρόνου με αξιοθαύμαστη αντοχή. Η θέση της σαν βασικού συγκοινωνιακού κόμβου μεταξύ Ηπείρου, Θεσσαλίας, και κεντρικής Μακεδονίας γρήγορα την ανέδειξαν σε εμπορικό κέντρο, ενώ ο άφθονος ορυκτός πλούτος και οι μεγάλες μονάδες παραγωγής ρεύματος της ΔΕΗ γιγάντωσαν την οικονομία της. 

Με βόρεια κατεύθυνση φτάνουμε γρήγορα στο κέντρο της πλούσιας εορδαϊκής πεδιάδας,μιας περιοχής που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον από αρχαιολογικής πλευράς. Εκεί είναι κτισμένη η Πτολεμαΐδα, μια μεγάλη πόλη σήμερα που οφείλει το όνομά της στον στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου Πτολεμαίο που καταγόταν από την Εορδαία, και υπήρξε ο θεμελιωτής της δυναστείας των Πτολεμαίων στο βασίλειο της Αιγύπτου. Στην πόλη μπορείτε να επισκεφθείτε την αξιόλογη παλαιοντολογική συλλογή και τον αρχαιολογικό χώρο της Άσπρης Πόλης. Σήμερα η Πτολεμαΐδα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εξόρυξης λιγνίτη στην Ελλάδα και είναι ‘’κατάσπαρτη’’ από εργοστάσια της ΔΕΗ, και επιφανειακές εκμεταλλεύσεις λιγνίτη. Οι τεράστιοι εκσκαφείς έχουν προκαλέσει σοβαρές αλλοιώσεις στην μορφολογία του εδάφους και η αισθητική του τοπίου πάει περίπατο με ότι αυτό συνεπάγεται για την πανίδα και χλωρίδα του τόπου.  

Με κατεύθυνση τους πρόποδες του όρους Βερμίου και τα χωριά Ανατολικό, Κομνηνά, Μεσόβουνο φτάνουμε από μια διαφορετικής ομορφιάς διαδρομή στους Πύργους. Όλα τα χωριά που περάσατε μαζί με τους Πύργους αποτελούν σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, και θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα για την αρχαιολογική υπηρεσία η συστηματική καταγραφή και η περαιτέρω τοπογραφική έρευνα. Δεν έχει γίνει κάτι άξιο λόγου και το κακό στην περίπτωση είναι ότι τα λιγνιτωρυχεία όσο πάνε ανασκάπτουν τον περιβάλλοντα χώρο, καταστρέφοντας τις πολύτιμες μαρτυρίες της ιστορίας που ξετυλίχτηκε στην Εορδαϊκή πεδιάδα. 

Οι Πύργοι Πτολεμαϊδας (παλιά Κατράνιτσα) είναι ιστορικό χωρίο που στο διάβα τις ιστορίας και από τα αρχαία χρόνια, έχει καταστραφεί πολλές φορές. Η τελευταία προήλθε από τους Γερμανούς το ’44 που το κάψανε. Τότε το χωριό θρήνησε τριακόσια πενήντα θύματα. Σήμερα είναι ένα μικρό πεντακάθαρο χωριουδάκι με καφενείο, αγροτικές ασχολίες και δύο πανέμορφα παλιά πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία. Μάλιστα το ένα που ονομάζεται του ‘’Σάρδιμου’’ αναφέρει η παράδοση ότι το καλντερίμι του οδηγούσε έως την αρχαία Βέγορα στις όχθες της ομώνυμης λίμνης. Το δεύτερο ονομάζεται ‘’του Κάστρου’’ και βρίσκεται πάνω σε χείμαρρο, 3 χλμ από τον Πύργο, δίπλα σχεδόν από το λόφο που στην κορυφή του υπάρχουν ερείπια αρχαίας ακρόπολης. 

Οι απόδημοι Κατρανιτσιώτες φαίνεται ότι τα χρησιμοποιούσαν και τα δύο, για τις μετακινήσεις των εμπορευμάτων από την πόλη τους προς το Semlino προάστιο του Βελιγραδίου και την Κεντρική Ευρώπη, Αυστρία – Βιέννη που είχαν εμπορικές σχέσεις. Σύμφωνα με τα ευρήματα (αγάλματα), το κάστρο ήταν κατοικημένο από τα αρχαία χρόνια. Πολλές φορές οι ντόπιοι αναφέρουν ότι έρχονται άγνωστοι σε αυτούς άνθρωποι και σκάβουν τον λόφο και γύρω από το γεφύρι. Δείγματα των ‘’εργασιών’’ μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Παντού υπάρχουν βαθιές τρύπες, ακόμη και από μεγάλο σκαπτικό μηχάνημα. Για το γεφύρι του κάστρου αναφέρει η παράδοση ότι πήγαιναν την όμορφη νύφη από άλλο χωριό στην Κατράνιτσα επάνω σε ένα ωραίο άσπρο άλογο, για να γίνει ο γάμος με τον αγαπημένο της. Την στιγμή όμως που το άλογο πέρναγε πάνω από το γεφύρι τρόμαξε, σηκώθηκε στα δυο του πόδια, και έριξε την νύφη στο ποτάμι σκοτώνοντάς την. Επί τουρκοκρατίας αναφέρεται ότι το κάστρο πολιορκήθηκε για δύο χρόνια χωρίς να ‘’πέσει’’. Οι κάτοικοι όμως εξαντλημένοι από τον πολύχρονο αγώνα αποφάσισαν να φύγουν. Τα κατάφεραν χωρίς να τους καταλάβει κανείς τούρκος και χωρίς θύματα, από τότε όμως δεν τους ξαναείδε κανείς.

Η γύρω περιοχή άκμασε τόσο επί ελληνορωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου, όσο και επί τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με τον παλιό πρόεδρο του χωριού Φίλιππο Φιλίππου έχει διευθετηθεί το θέμα των ανασκαφών στο κάστρο, και σύντομα θα αρχίσουν επίσημα, με την αρωγή της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Ένα τρίτο γεφύρι μικρότερο από τα άλλα είναι σκεπασμένο σήμερα από άσφαλτο, ακριβώς στην είσοδο του χωριού.

Η διαδρομή μετά τους Πύργους βγαίνει στον κεντρικό με κατεύθυνση την Έδεσσα περνώντας το χωριό Περαία. Λίγο πριν προσεγγίσετε την Ε. Ο. Φλώρινας – Έδεσσας κατευθυνθείτε αριστερά προς Άρνισσα και λίμνη Βεγορίτιδα (υπάρχουν πινακίδες). Το τοπίο είναι πανέμορφο και ο περιφερειακός άνετος δρόμος ευχάριστος, φέρνοντάς σας δίπλα σε ένα εκπληκτικό οικοσύστημα που απαρτίζεται από τέσσερις λίμνες, Βεγορίτιδα, Πετρών, Χειμαδίτιδα (IBA), και Ζάζαρη (IBA). Όλες αυτές οι λίμνες περιβάλλονται από τους μεγάλους ορεινούς όγκους του Βερμίου, του Καϊκμάτσαλαν, και του όρους Βέρνον (Βίτσι). Αυτοί οι θαυμάσιοι υγρότοποι είναι σύμφωνα με την επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη, ενιαίο οικοσύστημα που φημιζόταν για την πλούσια υδρόβια και αμφίβια πανίδα του. Οι δύο τελευταίες, τελούν υπό τον άμεσο κίνδυνο αποξήρανσης, αν και έχουν αναγνωριστεί διεθνώς σαν σημαντικές περιοχές για τα πουλιά (Important Bird Area - IBA) και έχουν και τον μεγαλύτερο πληθυσμό βαλτόπαπιας στην Ελλάδα.

Αυτά τα εξαιρετικά ευαίσθητα συστήματα χρειάζονται ειδική προστασία από τους ντόπιους που ζουν από αυτά, αλλά και από όλους μας, για να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση, και να συντροφεύουν τις περιηγήσεις μας για πολλά χρόνια. Η λίμνη Βεγορίτιδα ή Οστρόβου φαίνεται απότομα και δύσκολα καταλαβαίνει κανείς το μέγεθός της, που διακρίνεται σχεδόν όταν περνάτε την όμορφη Άρνισσα. Η λίμνη βρίσκεται σε 530 μ. Υ, και ήταν η βαθύτερη στην Ελλάδα με μέγιστο βάθος 75 μ. και η τρίτη σε μέγεθος με 72,5 τ. χλμ. 

Ένας από τους θρύλους που συνοδεύει την λίμνη αναφέρει ότι δημιουργήθηκε από το νερό που ξεχείλισε από ένα πηγάδι και έτρεχε όλη την νύχτα, επειδή η κοπέλα που πήρε νερό από εκεί ξέχασε να το κλείσει. Άλλη παρόμοια διήγηση αναφέρει ότι εδώ που έιναι τώρα η λίμνη ήταν χωριό και η κοπέλα που πήρε νερό από την βρύση ξέχασε να την κλείσει και έτσι δημιουργήθηκε η λίμνη. Και ο τρίτος αναφέρει ότι στη θέση της σημερινής λίμνης, υπήρχε μια μεγάλη εύφορη πεδιάδα, που την διέρρεε ένα μεγάλο ποτάμι που τα νερά του στο τέλος, έπεφταν σε ένα μεγάλο βάραθρο. Μια φορά έβρεξε τόσο πολύ που το ποτάμι ξεχείλισε και παρέσυρε τα πρόβατα που έβοσκαν, φράζοντας το βάραθρο. Από τότε τα νερά δεν βρίσκουν από πού να ‘’φύγουν’’ και έτσι δημιουργήθηκε η λίμνη. 

Η πραγματικότητα πάντως είναι ότι πριν μερικά χρόνια είχε 3,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό, ενώ τελευταία με την λεηλάτηση του νερού από την ΔΕΗ μειώθηκε σε μόλις 500 εκατομμύρια κυβικά. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλες εκτάσεις της λίμνης έχουν γίνει έρημος που οδήγησε πριν λίγα χρόνια το χωριό Βέγορα και Άγιο Παντελεήμονα σε διαμάχη για την διεκδίκηση και χρήση … του κάμπου. Οι σοφοί του υπουργείου Οικονομικών μοίρασαν τελικά την ‘’πίτα’’ (τρεις – τέσσερις χιλιάδες στρέμματα) και όλοι ικανοποιήθηκαν. Ποιος λογαριάζει ότι αυτά τα νέα στρέμματα που δόθηκαν για καλλιέργεια θα συρρικνώσουν και τελικά θα εξαφανίσουν την λίμνη, όπως συρρίκνωσαν και αλλοίωσαν πάνω από το 50% των υγροτόπων της χώρας σε διάστημα σαράντα χρόνων;  

Κοντά στην Άρνισσα αλλά και στην παραλία του Αγίου Παντελεήμονα μπορείτε να κολυμπήσετε και να τσιμπήσετε φρέσκο ψάρι στα ταβερνάκια, στις όχθες της λίμνης. Επίσης προσφέρεται η δυνατότητα να περάσετε με βάρκα (τμήμα της διαδρομής του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε – 4) από τον Άγ. Παντελεήμονα στο Μανιάκι για φαγητό. Στις ‘’πρακτικές πληροφορίες’’ για την Καστοριά τη λίμνη της όπως και για το Νυμφαίο αναφέρουμε για τα κρασιά Αμυνταίου. Εδώ λοιπόν, στον Αγ. Παντελεήμονα, βρίσκονται οι αμπελώνες ‘’Ντρούμο’’ σε έκταση 50 στρ. σε 650 μ. Υ, στην περιοχή ‘’Ράστο’’ όπως και το σύγχρονο οινοποιείο της εταιρείας Βεγορίτη. Δημιουργήθηκαν το 1990 από τον Γιάννη Μπουτάρη που καθοδηγεί και επιβλέπει όλες τις δραστηριότητες. 

Επισκεφθείτε τις εγκαταστάσεις και διαπιστώστε γιατί τα κρασιά έχουν βραβευθεί επανειλημμένα, και συμμετέχουν στο πρόγραμμα⁽¹⁾ ‘’Δρόμοι του Κρασιού’’. Και στις δύο λίμνες, Βεγορίτιδας και Πετρών, ψαρεύονται κεφαλόπουλα, γριβάδια πέστροφες, τσιρόνια και ορισμένα ‘’εισαγόμενα’’ σαν τον κορήγωνο, που μπορείτε να τα δοκιμάσετε νοστιμότατα και καλοψημένα σε όλα τα τριγύρω χωριά. 

Οι λίμνες φιλοξενούν Ροδοπελεκάνους, Αργυροπελεκάνους, Βαλτόπαπιες, ενώ σε συνδυασμό με τις παρακείμενες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη αποτελούν ένα πανέμορφο οικοσύστημα με πλούσια πανίδα. Λίγο έξω από τον Άγ. Παντελεήμονα μια διασταύρωση στα δεξιά σας φέρνει στο ομώνυμο χωριουδάκι και την μικρούλα λίμνη Πετρών, στα 560 μ. Υ, και μέγεθος μόλις 8000 στρ. Μικρός και συμπαθητικός οικισμός με όμορφα σπίτια, δύο καφενεία - ταβέρνες, και μια ήρεμη λίμνη. Το βόρειο άκρο της πεδιάδας Εορδαίας σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα ταυτίζεται με την αρχαία Κέλλη, αν και τα ανασκαφικά ευρήματα ως τώρα δεν έχουν επιβεβαιώσει σίγουρα αυτή την άποψη, έστω με κάποια επιγραφική επιβεβαίωση. Ο αρχαίος οικισμός είναι σχεδόν δίπλα από το χωριό Πέτρες (1,5 χλμ) στον λόφο Γκράτιστα και αποτελεί ευκαιρία να τον επισκεφθείτε βλέποντας από κοντά την Ελληνιστική πόλη, τα τμήματα οχυρού τείχους που περιβαλλόταν, τους υπόγειους χώρους αποθήκευσης τροφίμων. Σε πολλά σημεία υπάρχουν αμφορείς και κομμάτια από κεραμικά πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη των αρχαιολόγων ότι εδώ λειτουργούσαν τοπικά εργαστήρια κεραμικής και γλυπτικής. 

Το 1982 η Αρχαιολογική υπηρεσία άρχισε τις εργασίες αποκαλύπτοντας σύντομα τον οικισμό που ήταν το μοναδικό ακμαίο αστικό κέντρο στο βάθος της κοιλάδας του Αμυνταίου, ενώ διατηρούσε εμπορικές σχέσεις με τις μεγάλες πόλεις της εποχής. Η ευημερία του οφειλόταν κατά ένα μεγάλο μέρος στην μικρή του απόσταση από την Εγνατία οδό που διέσχιζε την πεδιάδα 2 χλμ νοτιότερα, και στην παρακείμενη μεγαλύτερη τότε λίμνη Πετρών. 

Μετά το Αμύνταιο συνεχίστε την διαδρομή προς Καστοριά και σύντομα θα φτάσετε πολύ κοντά στο Βίτσι, και στο χωριό Αετός, (υπάρχει πρόσβαση και από Καστοριά μέσω Δισπηλιού, Μαροχωρίου, Λεχόβου). Στον Αετό βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του κτηνιατρικού σταθμού του Αρκτούρου, ο οποίος λειτουργούσε ως το 1997 στον Φανό Φλώρινας. Εδώ φιλοξενούνται όσες αρκούδες προέρχονται από κατάσχεση ή έχουν ανάγκη από περίθαλψη. Υπάρχει κέντρο ενημέρωσης για την καφέ αρκούδα με πληροφορίες για την εξέλιξη του είδους, την γεωγραφική κατανομή του στην χώρα, καθώς και τους κινδύνους που την απειλούν. 

Το Περιβαλλοντικό κέντρο του Αρκτούρου έχει επίσης καταφύγιο στην Αγραπιδιά Φλώρινας για την προστασία του Λύκου. Ο γνωστός μας ‘’Αρκτούρος’’ είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρία που ιδρύθηκε το 1992 για να εξαλειφθεί το φαινόμενο της αρκούδας χορεύτριας. Η έλλειψη χώρου οδήγησε στην ίδρυση του ‘’κέντρου διάσωσης της αρκούδας’’, στο Νυμφαίο με κύριους χρηματοδότες τους αδελφούς Ιωάννη και Κωνσταντίνο Μπουτάρη της γνωστής οικογενείας των οινοπαραγωγών. Οι εκπρόσωποι του θα χαρούν να σας ενημερώσουν για τους σκοπούς του κέντρου, τις κατοπινές ενέργειες για την προστασία του λύκου και του ελληνικού ποιμενικού και εσείς θα έχετε την μοναδική ευκαιρία να δείτε, να ‘’ζήσετε’’ ή να φωτογραφήσετε απο κοντά, τις καφέ αρκούδες που φιλοξενεί, σε μια έκταση με ειδική περίφραξη που τις προστατεύει, από την φυγή στο δάσος. 

Αν ψάχνετε ακόμη να ανακαλύψετε την Ελλάδα έξω απο τους ‘’τουριστικούς οδηγούς’’, μακριά απο διαφημισμένα μέρη και το αγριεμένο πλήθος, πρέπει να βρεθείτε στο αρχοντικό βλαχοχώρι Νυμφαίο. Στην διασταύρωση του Αετού στρίψτε δεξιά και σε 9 χλμ φιδίσιου δρόμου με πρωτόγνωρη θέα στον κάμπο της Εορδαίας, στις πανέμορφες λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα είστε στο εκπληκτικό χωριό. Ξαφνιάζει με το μέγεθος και το παρουσιαστικό του αναπτυγμένο σε οροπέδιο στο Ανατολικό Βίτσι στα 1400 μ Υ. Κτίστηκε το 1375, σχεδόν όταν η Μακεδονία κατελήφθη απο τους Τούρκους, και έχει  - μετά τις αναπαλαιώσεις που έγιναν - ανέπαφη την αίγλη, και την αρχοντιά που εκπέμπουν οι κωμοπόλεις των αρχών του αιώνα. Τότε που σε όλη την Ελλάδα ήταν πολλές και τότε που σε όλη την Ελλάδα ο κόσμος ζούσε εκεί που γεννήθηκε. 

Στα τέλη του 19^ου Αι, άκμαζε σαν μεγάλο κέντρο διακίνησης καπνού και προϊόντων αργυροχρυσοχοϊας με αναφορές για 8500 κατοίκους, πολλοί από τους οποίους ‘‘σκάλιζαν το χρυσό που έφτανε από το Μυσίρι και το Ασήμι από την Ευρώπη’’. Η περίφημη Νίκειος Σχολή θεμελιωμένη το 1928 με δωρεά του καπνέμπορου Ιωάννη Νίκου, σήμερα αποτελεί ένα θαυμάσιο δείγμα αρχιτεκτονικής και ευμάρειας μιας εποχής που έφυγε. Εδώ λειτουργούσε δημοτικό και ημιγυμνάσιο με 270 παιδιά. Από την δεκαετία του  1930 το Νυμφαίο ή Νιβεάστα -Νιβίστα (Αθέατο), ή Νέβεσκα (σαν και μας δεν είναι άλλος) αν και απο τα πλουσιότερα κεφαλοχώρια της Βόρειας Ελλάδας με  3.000 κατοίκους, και 520 σπίτια αρχίζει να παρακμάζει. Σήμερα σε όλο το χωριό, κυριαρχεί η μεγαλειώδης Ηπειρώτικη λαϊκή αρχιτεκτονική που κερδίζει την ματιά του περιηγητή με σπίτια, αρχοντικά, και καλντερίμια, που ακόμη στέκονται αδιάψευστοι μάρτυρες μιας βαριάς κληρονομιάς. Η πέτρα, το ξύλο Οξυάς ή βελανιδιάς είναι το κύριο υλικό κατασκευής τους. Υλικό που δεν λείπει αφού ο δασικός πλούτος της περιοχής είναι μεγάλος. 

Τα είκοσι επτά χιλιάδες στρέμματα δασικής έκτασης όχι μόνο αποτέλεσαν μεγάλο αναπτυξιακό κεφάλαιο για τους ντόπιους αλλά συνετέλεσαν  και στην διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Δεκάδες μνημεία πλημμυρίζουν τον χώρο και τα μάτια του περιηγητή, που μπορεί να δει αντιπροσωπευτικά δείγματα αστικής ανάπτυξης ορεινού οικισμού της Μακεδονίας από τον 18^ο έως τα μέσα του 20^ου.Ο ιστορικός ναός του πολιούχου Αγίου Νικολάου, το αρχοντικό του Αναστάση Τσιρλή, του Μίσσιου, του Ιωάννη Μπουτάρη, λαογραφικό και εθνολογικό μουσείο, με εκατοντάδες, αντικείμενα, έγγραφα, που με τον τρόπο τους διηγούνται το παρελθόν. 

Το Νυμφαίο με τα 162 εναπομείναντα Αρχοντικά πετρόχτιστα σπίτια - οχυρά του, είναι χαρακτηρισμένο διατηρητέο απο το 1978. Πρόσφατα (2000) τιμήθηκε με την ειδική διάκριση της Ε. Ε. ‘’αναγέννηση χωριών’’, και συγκαταλέγεται στις έξι κοινότητες της στεριανής και νησιωτικής Ελλάδας που έχουν μείνει εκτός του προγράμματος ‘’Ιωάννης Καποδίστριας’’. Ανήκει στο πρόσφατα ιδρυθέν Εθνικό δίκτυο Πολιτισμού, παράδοσης και κοινοτικού βίου, ‘’Των Ελλήνων Οι Κοινότητες’’, μαζί με τα Αμπελάκια Θεσσαλίας, την Μακρινίτσα Πηλίου, τον Πάνορμο Τήνου, το Πάπιγκο Ζαγορίου, και την Οία Σαντορίνης. 

Την αναγέννηση του παραδοσιακού οικισμού σφραγίζει με την παρουσία του το νέο Μουσείο Αργυροχρυσοχοϊας καθώς και το συνεδριακό εκπαιδευτικό κέντρο του Α. Π. Θεσσαλονίκης, και της κοινότητας. Το μουσείο εγκαινιάσθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλο που κατόπιν ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Νυμφαίου. Στο τριώροφο μουσείο με την επωνυμία ‘’Το Σπίτι των Χρυσικών’’ έχουν συγκεντρωθεί μοναδικές συλλογές εργαλείων χειροτεχνικής αργυροχρυσοχοϊας, ασημικών, κοσμημάτων, εκκλησιαστικών σκευών καθώς και μετάλλια περιώνυμων χαρακτών. 

Οι πλαγιές, τα δάση της περιοχής είναι ιδανικές για πεζοπόρους και διαθέτουν ένα ευρύ δίκτυο από μονοπάτια με σήμανση και το γνωστό Ε – 4. Ο Ιππικός όμιλος Νυμφαίου διαθέτει 10 καθαρόαιμα αγγλικά άλογα ιππασίας,  περιπάτου και 10 μικροκαμωμένα Σκυριανά. Επίσης νοικιάζονται mountain bikes για ευκολότερες βόλτες στο παρακείμενο δάσος.

Στην επίθεση της Άνοιξης τελευταία παραδίνονται τα βουνά και στον κανόνα ούτε το όρος Βέρνον αποτελεί  εξαίρεση. Κρατάει χιονοσκεπή την κορυφή του ενώ χαμηλότερα ο Μάρτιος αλλάζει τους ρυθμούς της περιοχής. Αν την εποχή που και εσείς επισκεφθείτε το Νυμφαίο είναι τουλάχιστον άνοιξη μην διστάσετε να γυρίσετε ή να πάτε στην Φλώρινα από το….δάσος. Δεν είναι κρυφή διαδρομή, οι ντόπιοι την γνωρίζουν αλλά αν τους ρωτήσετε θα κουνήσουν το κεφάλι με νόημα, και πιθανώς να σας δώσουν συμβουλές ή οδηγίες.

Ακούστε τις, και μετά ξεκινήστε για μια συναρπαστική διαδρομή με κατεύθυνση την Παλιά Δροσοπηγή (παλιά Μπελκαμένη) μέσα από το πυκνό δάσος οξιάς. Ο βατός χωματόδρομος σε ορισμένα σημεία είναι στενός αλλά πάντα χωράει 4*4, η βλάστηση είναι οργιώδης και μετά από μία ώρα είστε στην Δροσοπηγή (υπάρχουν πηγές για νερό και πέτρινες κρήνες). Το παλιό ερειπωμένο χωριό είναι αυτό που συναντάτε πρώτα και μετά από δύο χλμ βγαίνετε στον κεντρικό ασφαλτόδρομο που δεξιά οδηγεί μέσω Νέας Δροσοπηγής, Υδρούσσας, Τροπαιούχου, στην πόλη της Φλώρινας και από εκεί στις Πρέσπες. 

Σημειώσεις: 

⁽¹⁾ Τον Νοέμβριο του 1993 δεκαπέντε οινοπαραγωγοί του Βορειοελλαδικού χώρου ίδρυσαν μια αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία, την Ένωση Οινοπαραγωγών των Αμπελώνων της Μακεδονίας (Ε. Ν. Ο. Α. Μ.) με τον διακριτικό τίτλο ‘’Δρόμοι του Κρασιού της Μακεδονίας’’. Αν περιπλανηθούμε σε οινοπαραγωγικές χώρες θα βρούμε κάποια σηματοδότηση η οποία κατευθύνει τον ταξιδιώτη στον ‘’Δρόμο του Κρασιού’’ της περιοχής. Ουσιαστικά πρόκειται για μια πρόταση προς τον επισκέπτη της περιοχής να ακολουθήσει μια προκαθορισμένη διαδρομή που διασχίζει τα πιο γραφικά σημεία των Ελληνικών αμπελουργικών περιοχών, να επισκεφθεί επιλεγμένες οινοπαραγωγικές μονάδες, να γευθεί κρασιά και μεζέδες της περιοχής, θαυμάζοντας ταυτόχρονα τους αρχαιολογικούς ή πολιτιστικούς χώρους αυτής.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Φλώρινα (0385): ‘’Πούλια 2’’  30625, ‘’Ελληνίς’’ 22671, 2, ‘’Λύγκος’’ 28322, 3, ‘’Τόττης’’ 22645, ‘’Νεβέσκα’’ 31442. Στη Φλώρινα υπάρχουν και ενοικιαζόμενα δωμάτια Info στην αστυνομία ή στον δήμο που υπογράφουν τις άδειες. Νυμφαίο (0386): ‘’La Moara’’ (νερόμυλος) 31377, κρατήσεις απο Θεσσαλονίκη 031 287626, 287401, ‘’Τα Λινούρια’’ (λιβάδι με λινάρι) 31133, Κοινοτικό Ξενοδοχείο 31382, ‘’Εντερνέ’’ 31320, 31351, ‘’Νεβέσκα’’ 31442.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στους Πύργους στα πέτρινα γεφύρια, δίπλα στο ποτάμι, στις λίμνες Πετρών ή Ζάζαρη κοντά στο Λιμνοχώρι.

ΦΑΓΗΤΟ: Όλοι οι ξενώνες στο Νυμφαίο έχουν εστιατόριο, άλλη επιλογή το εστιατόριο - καφενείο του συνεταιρισμού Γυναικών ‘’La Draga’’ δυνατό τσίπουρο με μεζέδες, σπεσιαλιτέ κοτόπουλο με δαμάσκηνα, ομελέτες, Χορτόπιτες, και γευστικά γαλακτοκομικά, τυρί, γιαούρτι, όλα Ντόπια μακράν από τα του εμπορίου. Δοκιμάστε κρασί ΟΠΑΠ Ροζέ Αμυνταίου.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Φλώρινας: 0385 22620, Α΄ Βοήθειες: 22555, Αστυνομία: 22222, Νυμφαίο: Κοινότητα 0386 31382, Αστυνομία 31361, 3, Α’ Βοήθειες 31360, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ: Κοζάνη (0461) Μαντζιάρης Ευάγγελος, 23249, Πτολεμαίδα 0463 Ιωακειμίδης Γαβριήλ, 23592, Χαράλαμπος Πλακετάς, 53474, Τσακιλτσίδης Αχιλλέας, 80272, Αμύνταιο 0386 Παπαδάκη Όλγα, 22496, Χρήστος Στάιος, 23990, Φλώρινα, 0385 Μικρόπουλος Νικόλαος, 28259, 22666.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Καφενείο στου Πύργους Πτολεμαΐδας 0463 91212. Για ιππασία ή Mountain Bike, στον Ιππικό όμιλο Νυμφαίου 0386  31132, Επίσκεψη στο κέντρο διάσωσης της Αρκούδας του λύκου και των βιοτόπων τους ‘’Αρκτούρος’’ Αετός Φλώρινας, 0386 41500. Διεύθυνση Δασών Φλωρίνης 0385 22529, Χιονοδρομικό στο Βίτσι, Βίγλα (1.650μ.) 0385 22082, 29939, Info: Σ.Ο.Χ. Φλώρινας  0385 46026, 23688. Info: Ε.Ο.Σ. Φλώρινας, 0385 28008, 22354. 

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Κοζάνη, Πτολεμαίδα, Αμύνταιο και Φλώρινα υπάρχουν όλες οι εταιρείες. Στην Άρνισσα ΕΚΟ, Άγ. Παντελεήμων BP.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 47 ‘’Φλώρινα’’ και τον Νο 27 ‘’Κοζάνη’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης Κοζάνης σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Μακεδονία, Ιστορία Μνημεία Μουσεία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωάννη Τουρατσόγλου. Ένα πανέμορφο οδοιπορικό στην Μακεδονική γη με την ποιότητα της Εκδοτικής Αθηνών, και Δυτική Μακεδονία Α’ & Β’ ομότιτλη έκδοση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Δύο αξιόλογες προσπάθειες έκδοσης πλήρους τουριστικού οδηγού.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Μ.Ο.Κ. (Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Καστοριάς) 25^ης Μαρτίου 17, Τηλ 29514, 23470. Μ.Ο.Π. (Μοτοσυκλετιστικός όμιλος Πτολεμαΐδας) 0463 80272.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Καστοριά / ΕΤ 2 / 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων / ΕΤ 2 / 1998
• Travels in Northern Greece / William Leake
• Δισπηλιό / Χαρά Κιοσσέ / Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο ‘’σημειωματάριο’’ Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων / Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά / Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή / Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων / Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη / Το προϊστορικό Δισπηλιό / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου / Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος / Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15 / Θεσσαλονίκη 1999

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ (2772 λέξεις)

⁽¹⁾ Επί Τουρκοκρατίας το Αρματωλίκι ήταν μεγάλες διοικητικές περιφέρειες, διοικούμενες από γηγενείς. Ο Νικόλαος Κασομούλης  στα περίφημα ‘’Στρατιωτικά Ενθυμήματα’’ αναφέρει περί τα 10 Αρματωλίκια. Η δημοτική μούσα τα ανεβάζει σε δώδεκα (Πρωτάτα).

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 04340

ΔΙΑΜΟΝΗ: www.3kala.gr  www.hit360.com Στουρναραίϊκα: ‘’Πανόραμα’’ Νίκος Ζαμπάκας, 93000, 93296, Μεσοχώρα: Αχελώος 31490.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, στο δάσος του Παράμερου ή στα ΣπαθέΪκα σε ωραία παραποτάμια σημεία (Αγία Τριάδα), και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε π.χ. το παλιό σχολείο στο Βάκαρι ή το λιβάδι πίσω από το σχολείο. Φεύγοντας μην αφήσετε σκουπίδια.

ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ: Στην κορυφή Αστραπή του Κόζιακα (1.738 μ.), είναι το καταφύγιο “Χατζηπέτρος’’, που φιλοξενεί 16 άτομα. Λίγο έξω από τον Κλεινό (3 χλμ.) το καταφύγιο της Τριγγίας με δυνατότητα φιλοξενίας 20 ατόμων. Περισσότερες πληροφορίες στον Σ.Ο.Χ. Τρικάλων, Καποδιστρίου 44, τ.κ. 42 100 Τρίκαλα, Τηλ 0431028943.

ΦΑΓΗΤΟ: Η περιοχή ξεχωρίζει με τα μοναδικά μικρά καφενεδάκια που προσφέρουν ντόπια λουκάνικα, τηγανιά, ομελέτα, σαλατικά απ’ τον κήπο, και αγνά γαλακτοκομικά προϊόντα. Στουρναραίϊκα: Ταβέρνα Μαρίας Οικονόμου ‘’Tα πέντε Φ’’ 93206, Αχιλλέα Καρανάσιου ‘’Ο Σκέρτσος’’ 93390, ‘’Πανόραμα’’ Νίκος Ζαμπάκας, 93000, 93296, Αδάμος Κώστας ‘’Το Ψάρρο’’ έξω από το χωριό με την καλύτερη θέα ‘’Ψάρου’’ 93430, Μεσοχώρα ‘’Πράσινη Γωνιά’’ 0434031150, Παραδοσιακά Καφενεδάκια: Πετροχώρι 93264 Μόρφω Παπαγεωργίου,  Παράμερο: Αναγνώστου Αθανάσιος 31217, Μεσοχώρα: Γκάνια Αγγελική 31224, Βαθύρεμα Κούτσικος Απόστολος 31201.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α’ Βοήθειες Πύλης: 0434022870 – 1, Μεσοχώρας: 31219, Στουρναρέϊκων: 93212. Φαρμακεία στην Πύλη 22283, 71718, Αστυνομία Πύλης: 22201.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Δήμος Πινδαίων: 93150, Συνεργεία - Βουλκανιζατέρ: Λάζαρος Αμπατζίδης 0431035045 Τρίκαλα, Βουλκανιζατέρ: Τζανής Βασίλειος 51366 Παλαιομονάστηρο.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην ορεινή περιοχή που αναφέρεται η πρόταση δεν υπάρχει κανένα. Τα τελευταία προς Στουρναραίϊκα & Μεσοχώρα είναι στον οικισμό Λογγιές Κοτρωνίου DRAC OIL  81275 Τσούτσιας Βασίλης, και στα Στουρναρέικα ΕΛΙΝ Oil  93277 Ζαμπάκας Γιώργος.

ΧΑΡΤΕΣ: Πολύ καλός είναι ο νέος αναλυτικός οδικός χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων σε κλίμακα 1 : 100.000, υπάρχει στο ‘’το λίκνο’’ της Ελάτης και στέλνεται αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα, Τηλ - Fax: 0434071826. Οι πιο ακριβείς στο ορεινό ανάγλυφο είναι της Γ.Υ.Σ. Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Πεδίον Άρεως/ 0108842811, Αγοράστε 2 φύλλα 1: 50.000, Καστανέα, Μυρόφυλο.

ΒΙΒΛΙΑ: Μεσοχώρα / Κώστας Μπαρούτας / Ηρόδοτος 1998, Μήνυμα Αγάπης / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1983, Χριστόδουλος Χατζηπέτρος / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1995.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟ.ΛΕ.Τ. Λέσχη Μοτοσικλετιστών Τρικάλων / Πελέκειο κτίριο / τ.κ. 421 00 Τρίκαλα Τηλ: 0431072424, ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών / Ελάτη Τρικάλων τ.κ. 420 32 Πύλη, Τηλ - Fax: 0434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΕΣΣΑΛΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου / Παραδόσεις / Τρίκαλα 1948,
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου / Τοπωνυμικά / Τρίκαλα 1950
• Μήνυμα Αγάπης / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1983,
• Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987
• Χριστόδουλος Χατζηπέτρος / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1995
• Μεσοχώρα / Κώστας Μπαρούτας / Ηρόδοτος 1998,
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης / Ελάτη Τρικάλων 2000
• Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου / Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990
• Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / εκδόσεις ‘’Έλλα’’ / Λάρισα 1999
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις Τεγόπουλος – Μανιατέας

 ΘΡΑΚΗ (2995 λέξεις)

ΞΑΝΘΗ - Η ΠΟΛΗ

            Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  
Φωτογραφίες: Νίκος Γερμαντζίδης

© Μάρτιος 2001

Ξάνθεια – Ισκέτσε - Ξάνθη. Πέρα από τη βόρεια άκρη του Αιγαίου δίπλα στις εκβολές του ποταμού Νέστου απλώνεται ανάμεσα στο βουνό και την θάλασσα η στενόμακρη εύφορη πεδιάδα της Θράκης. Η ματιά απλώνεται και αυτή ανεμπόδιστη στον ορίζοντα, ως εκεί που ορθώνεται επιβλητική η οροσειρά της Ροδόπης, που οριοθετεί την απέραντη βαλκανική ενδοχώρα. 

Στις απαλές πλαγιές της που ποτίζει ο ποταμός Κόσυνθος κατηφορίζει η παλιά πόλη της Ξάνθης. Μυημένη στους μύθους η πόλη, πήρε το όνομά της από μία απ’ τις χιλιάδες ιχθυόμορφες Ωκεανίδες, θυγατέρες του Ωκεανού και της Τηθύος ενώ η ιστορική Ξάνθεια αναφέρεται σποραδικά από αρχαίους συγγραφείς όπως ο Στράβων. Κοντά στην Ξάνθη πέρναγε η Εγνατία οδός που συνέχιζε ανατολικά καταλήγοντας στον Βόσπορο. Στα βυζαντινά χρόνια ήταν έδρα επισκοπής και αργότερα μητρόπολη.

Όπως τότε έτσι και σήμερα, η εκκλησία βρίσκεται στο επίκεντρο της ζωής της πόλης με τρεις μεγάλες μονές - Παναγία Αρχαγγελιώτισσα με πλούσια συλλογή εικόνων και κειμηλίων, Παμμέγιστοι Ταξιάρχες στον χώρο της οποίας λειτουργεί η εκκλησιαστική σχολή, Παναγία Καλαμού ή Καλαμιώτισσα - σε ένα πανέμορφο κατάφυτο περιβάλλον με εντυπωσιακή θέα προς τον κάμπο. Η μεγάλη και μακρινή ανοδική πορεία της, αρχίζει το 1715 χάρη στα καπνά και την καθιέρωσή της ως το αδιαμφισβήτητο οικονομικό κέντρο καθώς μια πυρκαγιά οδηγούν σε μαρασμό την Γενισέα Yenise ή Karasu Yenicesi (Karasu είναι η ονομασία του Νέστου στα τουρκικά), έδρα της περιοχής μέχρι τότε.

Στην τουρκοκρατία η σημερινή Ξάνθη, ανήκει στην επαρχία Edirne (Αδριανούπολης). Χτυπήθηκε και εκείνη από δύο καταστροφικούς σεισμούς το 1829, όμως στο Β’ μισό του 19^ου ανοικοδομήθηκε με μεγαλύτερη φροντίδα και προσοχή. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας άντρες και γυναίκες συμμετείχαν σε συντεχνίες που δημιούργησαν οι ελληνικές κοινότητες παίζοντας σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία του καπνού. Ο θεσμός των συντεχνιών που οι ρίζες του χάνονται στην αρχαία Ελλάδα, και συνεχίσθηκε στο Βυζάντιο στα χρόνια της τουρκοκρατίας έγινε αντίδοτο για να αντιμετωπιστούν οι αντιξοότητες της εποχής. Οι συντεχνίες κάλυπταν και προστάτευαν τα συμφέροντα των επαγγελματιών ελέγχοντας τις πρώτες ύλες και ορίζοντας τους κανόνες δεοντολογίας ενώ παράλληλα ενίσχυαν τα μέλη της κοινότητας παρεμβαίνοντας στα οικονομικά και πολιτιστικά θέματα. Οι συντεχνίες και η συσπείρωση γύρω τους βοήθησε τον Θρακιώτικο Ελληνισμό να αποκτήσει οικονομική και πολιτική, οντότητα, διατηρώντας την εθνική του ταυτότητα.

Το 1891 από την Ξάνθη περνάει η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης  - Κωνσταντινούπολης συνδέοντάς την με τις μεγάλες εμπορικές πόλεις της Ευρώπης, με τα μεγάλα οικονομικά κέντρα της εποχής. Το Orianexpress στην ίδια διαδρομή μεταφέρει μαζί με τους υψηλούς επισκέπτες την ατμόσφαιρα, και τον αέρα της Ευρώπης. Η γη της έχει ήδη αποδειχθεί ιδανική για την καλλιέργεια καπνού, ο οποίος λόγω της εξαιρετικής του ποιότητας είναι περιζήτητος στην διεθνή αγορά. Ολόκληρος ο πληθυσμός της, άντρες, γυναίκες παιδιά ακόμα και γέροντες και γερόντισσες επιδίδονται στην καλλιέργεια του. Η ενεργητικότητα των εμπόρων που επιδιώκουν και πετυχαίνουν την διείσδυση τους στις ξένες αγορές αναδεικνύει την Ξάνθη σε διεθνές κέντρο καπνού, με τον ελληνικό πληθυσμό να υπερτερεί. 

Πλέον η αρχόντισσα πόλη είναι εμπορικό, εκπαιδευτικό, διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο ενώ σύντομα εγκαθίστανται εδώ, προξενεία από την Γερμανία, την Αυστρία, και την Ιταλία, υπογραμμίζοντας και αναδεικνύοντας σε διεθνές επίπεδο την σημασία της, δίνοντάς ταυτόχρονα Ευρωπαϊκό κοσμοπολίτικο αέρα. Η οικονομική άνθηση που οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στο καπνεμπόριο, συνεχίζεται και στις αρχές του 20^ου Αι, που στην ακμή του λειτουργούν 53 χάνια για την εξυπηρέτηση των εμπόρων, και σαρανταπέντε μικρές και μεγάλες καπναποθήκες (εξαιρετικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) που οικοδομήθηκαν στα όρια της πόλης και αποτελούσαν ιδιαίτερη συνοικία, ενώ περισσότεροι από έξι χιλιάδες καπνεργάτες υποστηρίζουν με την εργασία τους την οικονομική άνοδο. 

Τότε πολλοί καπνέμποροι, Έλληνες κυρίως αφού το εμπόριο ήταν στα χέρια τους, ενώ η παραγωγή γινόταν από τους Οθωμανούς, λόγω των συχνών μεγάλων ταξιδιών και της επαφής με την Δυτική Ευρώπη, έφερναν οτιδήποτε νέο από τις χώρες που ταξίδευαν για τις νεόκτιστες κατοικίες τους. Εκατοντάδες σχέδια ακόμη και αρχιτέκτονες καλούσαν, χτίζοντας νεοκλασικά κτίρια και αρχοντικά στο στιλ της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας. 

Παρόλα αυτά δεν λείπουν και δείγματα αρχιτεκτονικής, από ντόπιους και Ηπειρώτες μαστόρους που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους, με τα σαχνισιά και τα ιδιαίτερα μέρη που χαρακτήριζαν το μακεδονικό και Θρακικό χώρο χωρίς βέβαια να παραλείπονται και τα ‘’μίγματα’’ αυτών όπως σαχνισιά με πέτρα και νεοκλασικά στοιχεία με τους κτισμένους εξώστες, με ευθείες ‘’γραμμές’’, γείσα, μετώπες, αετώματα και κιονόκρανα που χαρακτηρίζουν το νεοκλασικό στιλ και στην περίπτωση συμβολίζουν τον αναγεννημένο ελληνισμό. Η σημερινή γοητεία της παλιάς πόλης συνίσταται ακριβώς στην αρμονική συνύπαρξη διαφόρων ρυθμών αρχιτεκτονικής.

Η ευημερία της Ξάνθης χαρακτηριστική για πολλές πόλεις της Δυτικής και Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης επικεντρώθηκε στις τέχνες. Η μουσική καλλιεργείται, ιδιαίτερα στα σχολεία και σε συλλόγους, ενώ οι ορχήστρες συναγωνίζονται η μια την άλλη. Οι θεατρικές ομάδες πολλαπλασιάζονται και τα θέατρα γίνονται το καύχημα των βορειοελλαδιτών. Είναι η εποχή που στις συζητήσεις ή στην αλληλογραφία η Αθήνα ονομάζεται ‘’χωριό’’. Και πράγματι έτσι είναι, μπροστά στην κουλτούρα που επικρατούσε εδώ. Το τραίνο ένωσε πόλεις έως τότε μακρινές. Η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη αλλά και η Αθήνα είναι πια πιο κοντά με την Δράμα, και τις κοσμοπολίτικες Ξάνθη,  Κομοτηνή, και Αλεξανδρούπολη (δες Β’ τόμο ‘’Νομός Έβρου’’ 0 –300 έκδοση 2000). Οι μοδίστρες και οι ράφτες κάνουν χρυσές δουλείες με εκλεκτά υφάσματα και γαλλικά πατρόν, ντύνοντας τις κυρίες, τους κυρίους, τις νέες και τους νέους των αρχοντικών οικογενειών από την κορφή ως τα νύχια με την τελευταία λέξη της ευρωπαϊκής μόδας. 

Οι Ευρωπαϊκοί χοροί στις πολυτελείς αίθουσες, τα καλλιστεία, τα πιάνα, τα βιολιά και η μουσική παιδεία είναι μέσα σε κάθε σχεδόν σπίτι. Η άνευ προηγουμένου πολιτιστική ευμάρεια συνδυάζονται με την προσφορά στις πόλεις τους, υψώνοντας θαυμάσια αρχιτεκτονικά λειτουργικά κτίρια. Με δωρεές οικογενειών και εμπόρων κτίζονται κοινωφελή ιδρύματα, νοσοκομεία, σχολεία, παρθεναγωγεία, σχολές και νηπιαγωγεία. Οι Ξανθιώτες και όλοι οι κάτοικοι των βορείων πόλεων της Θράκης δικαιούνται επιτέλους να γιορτάσουν και να χαρούν τα κέρδη από το εμπόριο που οι ίδιοι δημιούργησαν με κόπο.

Μετά από αιώνες οθωμανικής κατοχής (1374 – 1912 – 1920 σχεδόν 550 χρόνια) ανατέλλει η πολυπόθητη πρώτη είσοδος του Ελληνικού στρατού στην Ξάνθη το 1913. Σχεδόν αμέσως ακολούθησε η πρώτη Βουλγαρική κατοχή (1913 – 1919) καταστρέφοντας την οικονομία της περιοχής. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Ξάνθη ακολούθησε την μοίρα των υπόλοιπων νομών της Θράκης με πολέμους, καταστροφές και με προεξάρχον ζήτημα την ανατροπή της συνθήκης του Βουκουρεστίου που επιδίκαζε την Ξάνθη στους Βουλγάρους. Τελικά τον Μάιο του 1920 οι σύμμαχοι επιδικάζουν με την συνθήκη των Σεβρών την Δυτική Θράκη στην Ελλάδα και η ενσωμάτωση πλέον είναι γεγονός. Το τηλεγράφημα που έστειλε ο Ελευθέριος Βενιζέλος έλεγε με λιτό τρόπο: Χαίρομαι, Γάλλος αγγέλων ημίν ότι σήμερον υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μετά Τουρκίας Δι’ ής Αι κυριότεραι σύμμαχοι δυνάμεις μετεβίβασαν ημίν την δυτικήν  Θράκην.

Η μεγάλη αποδιοργάνωση ήρθε στην διάρκεια του Β’ Π.Π. με την δεύτερη βουλγαρική κατοχή όπως σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (εκτός νομού Έβρου που είχε γερμανική διοίκηση), και όσοι μπορούν φεύγουν μετανάστες ή σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Ο νόμος Σβώλου εξαφανίζει τα χρήματα που είχαν οι πλούσιοι καπνέμποροι στην Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ αμέσως ακολουθούν τα ταραγμένα χρόνια του εμφύλιου. Η δεκαετία ‘40 – ‘50 αποδεικνύεται τραγική για την ιστορική πόλη. Το μεγάλο κύμα μετανάστευσης που χτύπησε όλη την περιοχή έως πάνω στον ακριτικό Έβρο, μαζί με την, κλασική από τότε, αδιαφορία της Αθηνοκεντρικής εξουσίας και της Γενικής Διοίκησης οδηγούν βαθμιαία όλη την Θράκη στην ραγδαία συρρίκνωση του πληθυσμού της, στην υποβάθμιση, και την κατάρρευση. Μέχρι το 1980 αποτελούσε την τελευταία σε οικονομικούς δείκτες περιοχή της Ε.Ε. Τα οικονομικά πράγματα τώρα είναι καλύτερα, η ανάκαμψη και η ίδρυση εδώ του Δημοκρίτειου πανεπιστημίου Θράκης έχει έρθει, δίνοντας ζωή στην πόλη. Καθηγητές και φοιτητές γοητευμένοι ρίζωσαν στην Ξάνθη και γρήγορα ταυτίσθηκαν με αυτή, συνεισφέροντας στην προώθηση του Θρακικού πολιτισμού. 

Η ιστορία άφησε τραύματα αλλά δεν κατέστρεψε την όμορφη αρχιτεκτονική της παλιάς πόλης, που παραμένει η πιο καλά διατηρημένη της Βόρειας Ελλάδας, ένα πραγματικό ανοιχτό μουσείο για την μακεδονική αρχιτεκτονική αλλά και την αρχιτεκτονική του 19^ου Αι, ως τις αρχές του 20^ου. Βέβαια δεν λείπουν τα προβλήματα αφού ο χαρακτηρισμένος ανέξοδα από το 1978 παραδοσιακός οικισμός της Ξάνθης αποτελείται σήμερα από 1300 σπίτια σε ένα ενιαίο αδιάσπαστο σύνολο δεύτερο σε μέγεθος στην Ελλάδα μετά της Σύμης, και μόνο οι κάτοικοι του με την βοήθεια του Δήμου αγωνίζονται να του δώσουν νέα ζωή. 

Παλιές οικογένειες στην Ξάνθη έμειναν πάρα πολύ λίγες, και στα σπίτια δεν κατοικούν πια αυτοί που τα έχουν κτίσει. Στις μέρες μας οι παλιές καπναποθήκες έχουν μείνει ερειπωμένα κουφάρια ενώ από τις μεγάλες τζαμαρίες τους κάποτε, μπορούσες να δεις το πολύβουο πλήθος των εμπόρων. Σήμερα στέκουν άδειες, σαν σε σκηνικό θεάτρου, ενώ από τα σπασμένα τζάμια τους μπαίνει η βροχή και η λησμονιά. Οι καινούργιες είναι έξω από την πόλη ενώ στην παλιά Ξάνθη υπάρχει ακόμα μια καπναποθήκη που χρησιμοποιείται διατηρώντας αυτό το παλιό ανόθευτο άρωμα, και άλλες δύο με νέα χρήση. Η μια στεγάζει το δημοτικό ΚΑΠΗ και η άλλη την Ακαδημία Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης.

Πολλά διατηρητέα καταρρέουν και θα συνεχίσουν με τον ίδιο ρυθμό, από την αδιαφορία της διοίκησης, αφού από τότε που χαρακτήρισε τον οικισμό διατηρητέο δεν έλαβε κανένα άλλο μέτρο για ναδιατηρηθεί. Ακόμα δεν έχουν καταλάβει οι φωστήρες ότι δεν φτάνει να ‘’κηρύξουν’’ κάτι. Δεν φτάνει να υποχρεώνεις τον ιδιοκτήτη να διατηρήσει το σπίτι του χωρίς να τον βοηθάς για αυτό. Όλοι γνωρίζουν ότι για να γίνουν εργασίες αναπαλαίωσης ή έστω συντήρησης σε αυτά τα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής κτίρια ώστε να μείνουν οικογένειες είναι όχι μόνο δύσκολο αλλά κυρίως πολυέξοδο. Αυτός είναι ο λόγος που μοναδικό αίτημα τα τελευταία χρόνια του δήμου Ξάνθης είναι η επιδότηση κατά ένα μέρος των εργασιών που γίνονται ή θα έπρεπε να γίνουν στα σπίτια ώστε να κατοικηθούν. Όλοι ζητούν το αυτονόητο όλοι γνωρίζουν τον τρόπο, εκτός από την διοίκηση που συνεχίζοντας να αδιαφορεί ουσιαστικά εγκαταλείπει στην τύχη τους όλους τους (απο)κηρυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς ανά τη χώρα αφού τα ίδια προβλήματα παρατηρούνται παντού όπου υπάρχει παρόμοιο καθεστώς. 

Τις τελευταίες δεκαετίες οι κάτοικοι θέλοντας να ζήσουν πιο άνετα δημιούργησαν μια νέα πόλη που ξεφύτρωσε απρογραμμάτιστα στα κράσπεδα της παλιάς. Έτσι, ένας εκούσιος εγκλεισμός σε απρόσωπα χωρίς ταυτότητα κτίρια συντελέστηκε. Η μια μετά την άλλη οι αρχοντικές πόλεις του ελληνικού βορά όπως και του νότου θυσιάστηκαν στον βωμό της κερδοσκοπικής ανάπτυξης. Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Καστοριά, Σιάτιστα, και άλλες πολλές που παραμορφώθηκαν βάναυσα. Μια πρωτοφανής καταστροφή συντελέστηκε, τέτοια που δεν επέφερε, ούτε είχε ποτέ σκεφθεί, κανένας εχθρός ή κατακτητής. Σήμερα οι Ξανθιώτες, θεωρούν προνόμιο να ζουν στην παλιά πόλη και όλες οι οικογένειες ψάχνουν για σπίτι εκεί. Κάθε καλοκαίρι στα τέλη Αυγούστου μέχρι τις αρχές Σεπτέμβρη και για δέκα μέρες γίνονται οι ‘’γιορτές της παλιάς πόλης’’ με δεκάδες συναυλίες, εκδηλώσεις με οργανωτή την Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης. 

Αξιοθέατα στην πόλη εκτός ….την ίδια και τις παλιές καπναποθήκες είναι η πλατεία της μητρόπολης με τον Ναό του Τιμίου Προδρόμου (1839), το ρολόι (1859) στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης, τα αρχοντικά των καπνεμπόρων Κουγιουμτζόγλου που στεγάζεται σήμερα το λαογραφικό μουσείο Ξάνθης, με εκπληκτικά λεπτομερή ζωγραφικό διάκοσμο στις οροφές και τους τοίχους, υπογραμμίζοντας εκτός το υψηλό γούστο, και το κοινωνικό - οικονομικό υπόβαθρο, το αρχοντικό Μπλάτσου, του Καλούδη (Ανθρωπολογικό μουσείο), η οικία Καραμπέτση, το Α’ Δημοτικό Σχολείο, το νηπιαγωγείο Στάλιου, τα Μιχαλογλέικα, το σπίτι που γεννήθηκε ο Μάνος Χατζιδάκις, και τόσα άλλα που ανακαλύπτονται περπατώντας στα παλιά γρανιτένια καλντερίμια. 

Ολόκληρος ο νομός διαθέτει άπειρες φυσικές ομορφιές, μεγαλόπρεπα βουνά, πλούσια πυκνά δάση, εκπληκτικά πλεονεκτήματα για πολυμορφικό τουρισμό αφού διαθέτει εξ’ ίσου καταπληκτικές ορεινές αλλά και παραθαλάσσιες διαδρομές, σε έναν τόπο που σφύζει από ζωή, μνημεία ‘’προστατευόμενες’’ περιοχές, και εβδομήντα γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους. Από εδώ περνάει το μονοπάτι Ε – 6 που έρχεται από Δράμα (δες Δράμα – Φαλακρό) και συνεχίζει για τις λιμνοθάλασσες, και την Μαρώνεια στην Κομοτηνή.

Η Ξάνθη του Μάνου Χατζιδάκι, της Παλιά Πόλης και των Μοναστηριών. Βυζαντινοί οικισμοί και η πάμφυτη Περιοχή Σταυρούπολης και Νεστοχωρίων, Δαφνώνας, πατρίδα του Αλέξανδρου Μπαλτατζή, ψυχή του πρώτου αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος στην περιοχή του Νέστου, Φρούριο Καλύβας πιο πάνω από το Ιωνικό, και Μακεδονικός τάφος στα Κομνηνά. Μοναδικό στην Θράκη δίκτυο συντηρημένων μονοπατιών που περνά από Κομνηνά συναντώντας παλιά πετρόχτιστα χωριά (Γαλάνη, Ιμέρα, Κρωμνικό, Λιβερά, Κομνηνά), τα μοναδικά Στενά Νέστου με το μονοπάτι στην είσοδο από Γαλάνη, και τους μαιάνδρους του Νέστου που φαίνονται από ψηλά. Παραδοσιακός οικισμός στο Καρυόφυτο και δίπλα το Λειβαδίτη ο τεράστιος καταρράκτης του, το Παρθένο Δάσος Χαϊντού, τα εκπληκτικά Πομακοχώρια και οι ιαματικές πηγές στα Θερμιά, τα έξοχης τέχνης πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια. Τα Άβδηρα του Δημόκριτου, του Πρωταγόρα, και του Λεύκιππου, το αρχαιολογικό μουσείο, Δάσος Κοτζά Ορμάν, και εκβολές Νέστου, Λίμνη Βιστωνίδα, Υγρότοποι, Πόρτο Λάγος και Αναστασιούπολη. 

Πάρα πολλοί άνθρωποι τα τελευταία χρόνια ανεβαίνουν για αναψυχή ή δουλειές στην Ξάνθη ανακαλύπτοντας μέσα από τον χρόνο που περνούν εκεί μια μεγάλη πατρίδα. Παρόλο που πολλοί δεν έχουν καταγωγή την Θράκη βρήκαν μια άλλη σπουδαία Ελλάδα. Μια Ελλάδα που αξίζει να ζεις κοντά της, να την υπηρετείς και να απολαμβάνεις κάθε της χάρη. Και είναι πολλές αυτές, ειδικά για ανθρώπους που έχουν μέσα τους πολιτισμό και μιαν άλλη, ήπια αντίληψη για το γίγνεσθαι της χώρας μας. 

Υπάρχουν ακόμη χιλιάδες πράγματα που δεν έχουν να κάνουν με τις ‘’ευκολίες’’ και τις ‘’ανέσεις’’ των μεγάλων αποπνικτικών για την ζωή και την έκφραση, πόλεων, αλλά με την αισθητική του περιβάλλοντος χώρου μέσα στο οποίο δαπανούν το περισσότερο μέρος της ζωής τους. Η Ξάνθη είναι μια όαση πολιτισμού και ανθρωπιάς από αυτές τις πόλεις που προσφέρει αυτή την δυνατότητα στον σύγχρονο άνθρωπο. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0541

ΔΙΑΜΟΝΗ: Ξάνθη www.Xanthi.gspa.gr  http://orpheus.ee.duth.gr   http://thesaurus.duth.grΑρκετά Ξενοδοχεία στην Ξάνθη και με πάρκινγκ για την μοτοσυκλέτα. Ενοικιαζόμενα δωμάτια θα βρείτε στο Πόρτο – Λάγος 96601 και τα Άβδηρα 29729. Το παλιό σχολείο στο Λειβαδίτη μεταμορφώθηκε σε ξενώνα. Σταυρούπολη: ‘’Νόστος’’ 0542 22027, ‘’Ξένιος Ζευς’’ 22444, Κομνηνά: ‘’Ηνίοχος’’ 0542 22483. Λιβερά 0542 22483.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Υπάρχουν 3 κάμπινγκ. Στον Νομό Ξάνθης το κοινοτικό ‘‘Μυρωδάτο’’, 52272, στον Άι Γιάννη Αβδήρων 65020  στην Παραλία Μαγγάνων 61736, και στο Φανάρι του Ε.Ο.Τ.  Για διαμονή στα δάση της Χαϊντούς ή στο δασικό χωριό - εργοτάξιο Ερυμάνθου επικοινωνήστε με το Δασαρχείο Ξάνθης 22669.  Καταφύγια: ‘’Καλλιθέας’’ Φ.Ο.Ο. Ξάνθης 23022, 22012, ‘’Λειβαδίτη’’ Ε.Π.Σ. Ξάνθης (Ε.Ο.Σ.) 24818, 25628, Λειβαδίτη 0977065958, Info 0977235507, ‘’Χαϊντούς’’ Δασαρχείο Ξάνθης 22199 και 199 ‘’Λιβερών’’ Βάση της Forestland 62488, ‘’Τοξοτών’’ Βάση της Forestland 62488.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην πόλη της Ξάνθης υπάρχουν πολλά κουτούκια και ταβερνάκια με τοπικούς μεζέδες. Στο κέντρο τα ‘’κεφτεδάκια’’ και ‘’η γωνιά’’, στην έξοδο της πόλης προς Κομοτηνή ‘’το κτήμα’’. Επίσης παραδοσιακοί φούρνοι που ψήνουν ζυμωτό ψωμί και διαθέτουν νοστιμότατες πίτες και γλυκά. Παράδεισος  για  τους φίλους του φρέσκου ψαριού και των ουζομεζέδων είναι η Νέα Κεσσάνη και φυσικά το Πόρτο Λάγος. Στα Κομνηνά ‘’οι Καλύβες’’ 0542 22256, στο Λειβαδίτη ‘’Ο Καπαδόκας’’ 0542 31351. Ταβέρνες στο Καρυόφυτο, στον Δαφνώνα, και την Δρυμιά. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον και νοστιμότατες πέστροφες στο ιχθυοτροφείο του Ωραίου μετά την Σμίνθη 65425.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία 22661, Δήμοι: Ξάνθης 24444, Σταυρούπολης 0542 22226, Αβδήρων 51207, Α΄ Βοήθειες Ξάνθη: 72131 - 3, Σταυρούπολη 0542 55555, Αστυνομία: 28888, 21100, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ Ξάνθης:  Γιάννης  Ντόλας: 29430, 27808 (για το νομό Ξάνθης προσφέρει και οδική βοήθεια), Καρασακαλίδης Μάρκος 28231, Ταμίας Γιάννης & Σια Ο.Ε. 23575, Τσεκμές Νικόλαος 22383, στον Εχίνο ο Χασάν 22418, και ο Εφέντη Χαμδή 22313 και 094144405.

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.Xanthi.gspa.gr   e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  Τηλεματικό δίκτυο Στενών Νέστου Κομνηνά0542 22483. Περιηγητική Λέσχη Νέστου 0542 22630, 22483, Forestland 0977428105 www.forestland.gr και www.topeiros.gr  Κέντρο πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας 96646. Αρχαιοφύλακας για το Κάστρο Καλύβα και τον Μακεδονικό τάφο στα Κομνηνά κ. Στέλιος Κωστέλης 0542 22040. Ιδιωτικό λαογραφικό μουσείο Σταυρούπολης 0944818417.

Μουσεία: Λαογραφικό Ξάνθης 25421, Φυσικής Ιστορίας Ξάνθης 21212, Αρχαιολογικό Αβδήρων 51003, Λαογραφικό Σταυρούπολης 0542 22226 Γυναικείοι Συνεταιρισμοί Σταυρούπολης 0542 22027, Κομνηνών 0542 22678.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα προς Ξάνθη οδηγούμε έως Θεσσαλονίκη στον Ε 75 και μετά παίρνουμε τον Ε 90 σαν πιο σύντομο (738 χλμ). Από Θεσσαλονίκη είναι 220 χλμ. επί του Ε 90. Περίπου 9 ω για τους Αθηναίους και 3½ ω για τους Θεσσαλονικείς. Εναλλακτική  διαδρομή ο  Ε 79 έως Σέρρες, και στη συνέχεια οι επαρχιακοί Νο 12 έως 4 km μετά τη Δράμα και ο Νο 14 Παρανέστι - Ξάνθη.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Ξάνθη όλες οι εταιρείες, στον Ίασμο και στο Κουτσό Evroil, BP, και SHELL, λίγο έξω από την Ξάνθη. Μετά υπάρχουν στον δρόμο για Δράμα στην Σταυρούπολη στο Νεοχώρι και το Παρανέστι.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 37 ‘’Ξάνθη’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Έβρος’’ και ‘’Θράκη’’ σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Στο βιβλιοπωλείο ‘’σελίδες’’ στην Ξάνθη θα βρείτε ότι χρειάζεστε. Ξάνθη 1870 – 1940 Εικόνες και μαρτυρίες από την ιστορία της Στέφανος Ιωαννίδης Ξάνθη 1990.  Θράκη  Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος  Ε.Τ.Β.Α. – Ε.Ο.Μ.Ε.Χ. Αθήνα 1989, Ομότιτλος τουριστικός οδηγός του Δ. Καρακούση. Πέτρινα γεφύρια της Θράκης / Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στο Explorer Club (Μοτολέσχη Ξάνθης)  Τηλ - Fax 0541 75809, 75257, 25291, 0932536194, και στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Ελάτη Τρικάλων. Τηλ - Fax: 0434 71826. 

Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Το Υγρό Στοιχείο ΕΤ2 - ‘94
• Οι μέρες της Αλκυόνας ΕΤ2 - ‘95,
• Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, ΕΤ1 – ’99 – 2000
• Πέτρινα γεφύρια της Θράκης / Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.
• Θράκη η γη του Ορφέα / http://orpheus.ee.duth.gr
• Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός / http://thesaurus.duth.gr
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 25/6/00
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 14/3/93
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Βουνά και τόποι / Μ. Κοκου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992
• Θράκη / Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος / ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989
• Οι Λίμνες της Ελλάδας / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Ελληνικοί Υδροβιότοποι / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 11/12/94

Για τα προβλήματα και τις καταστροφές που έχουν ήδη συντελεσθεί στις περιοχές Νέστου, Βιστωνίδας και λιμνοθαλασσών Κομοτηνής διαβάστε στην Νέα Οικολογία ‘’προς συνδιαχείριση του Νέστου’’ Τεύχος Ιουνίου 1996, Οικοτοπία ‘’Οικολογικές καταστροφές με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση’’ Τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 1999, και εφημερίδα Καθημερινή 18/3/2000 ‘’Η εξαφάνιση των λιμνών του Νέστου’’. Σχετικά αντίθετη άποψη διαβάστε στους 4 τροχούς Αύγουστος 1993, το άρθρο του κ. Ν. Σ. Μάργαρη ‘’ο Θησαυρός του Νέστου’’.

 ΘΡΑΚΗ (5164 λέξεις)

ΞΑΝΘΗ - ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Μάρτιος 2001 

Ο νομός Ξάνθης ξεκινά από τα πανύψηλα βουνά της Ροδόπης με τα παρθένα δάση και την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, πλαισιώνεται από τον πανέμορφο Νέστο και τους παραπόταμους, καταλήγοντας μέσα από τον θαυμάσιο υγρότοπο της λίμνης Βιστωνίδας στο Θρακικό πέλαγος, στο Αιγαίο. 

Φλέβες ζωής τα ποτάμια, πηγές ζωής οι λίμνες μας. Ελλάδα μαγική και ανεξερεύνητη με μοναδικές στον κόσμο φυσικές ομορφιές σε ανθρώπινη κλίμακα, σε μικρό μέγεθος. Συναρμολογώντας το πάζλ βρίσκεστε σε έναν πληθωρικό τόπο με ανείπωτη τελειότητα. Όλοι οι υγρότοποι έπαιζαν σημαντικό ρόλο σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς. Και οι αρχαίοι μας πρόγονοι όμως, υπήρξαν λαός με συνείδηση του φυσικού τους περιβάλλοντος και βρίσκονταν σε διαρκή σχέση μαζί του, όπως αποδεικνύουν εύκολα τα κείμενα των κλασικών συγγραφέων.  Ταξιδεύοντας αρκετές φορές στις εσχατιές του Ελληνισμού ο νομός Ξάνθης και κατ’ επέκταση όλη η Θράκη κάθε φορά  αποκαλύπτει ένα διαφορετικό πρόσωπο. 

Ξάνθη / Διαδρομές στις Ανατολικές και Νότιες Περιοχές:
Βιστωνίδα – Αναστασιούπολη – Πόρτο Λάγος – Άβδηρα – Δέλτα Νέστου (Κοτζά Ορμάν)

Οι υγρότοποι της περιοχής Πόρτο – Λάγος – Βιστωνίδας διαδέχονται ο ένας τον άλλο σε μια ανεκτίμητης αξίας έκταση που φωλιάζουν σπάνια και απειλούμενα είδη πουλιών. Οι ποταμοί Κόσυνθος, Κομψάτος και Τράβος τροφοδοτούν με γλυκά νερά τον υγρότοπο της λίμνης Βιστωνίδας - Πόρτο Λάγος που δεσπόζει στην περιοχή. Η λίμνη επικοινωνεί με τη θάλασσα, παρουσιάζοντας το αξιοπερίεργο και ίσως μοναδικό φαινόμενο, ενώ το χειμώνα δέχεται γλυκό νερό από τα ποτάμια, το καλοκαίρι με τους νοτιάδες και την υψηλότερη θερμοκρασία εισέρχεται και θαλασσινό νερό, δημιουργώντας στο νότιο τμήμα της μια ζώνη με υφάλμυρο νερό. Μέσα σε ένα υδάτινο σύστημα που δέχεται τόσες μεταβολές συνεχώς, μπορεί να επιβιώσει μόνο μια εξαιρετικά προσαρμοσμένη πανίδα και χλωρίδα. 

Εδώ φιλοξενείται μια ιδιαίτερα πλούσια ορνιθοπανίδα με πάνω από 100 είδη πουλιών (λευκοτσικνιάδες,  σταχτοτσικνιάδες, φλαμίνγκο), γλάροι και γλαρόνια, που σταθμεύουν εδώ κατά την μετανάστευσή τους. Τέσσερα από αυτά είναι απειλούμενα παγκοσμίως, ο αργυροπελεκάνος, η νανόχηνα, η βαλτόπαπια, ο στικταετός. Ο υγροβιότοπος φτάνει τα 42.000 στρ, είναι διεθνούς ενδιαφέροντος μαζί με την Λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος (5.600 στρ) και τους επιμέρους υγροτόπους του, τις λιμνοθάλασσες Λάφρη (1.500 στρ), Λαφρούδα (1100 στρ) και Λάγος (3000 στρ), και τις εκβολές του Νέστου. Όλο αυτό το  οικοσύστημα  ‘’προστατεύεται’’ από τη  σύμβαση Ραμσάρ, Βέρνης, Natura 2000, έχει ‘’κηρυχθεί’’ περιοχή ειδικής προστασίας (οδηγία 79 – 409 / και 92/43 / της Ε.Ε.) ‘’καλύπτεται’’ από την σύμβαση της Βαρκελώνης, ‘’αναφέρεται’’ στους καταλόγους ICBP (International Council for Bird Preservation) και IWRB (International Wetlands Research Bureau) είναι ‘’καταφύγιο’’ Θηραμάτων, απαγορεύεται το κυνήγι και η δόμηση είναι ελεγχόμενη. 

Από δύο δρόμους έχετε πρόσβαση προς τη λίμνη κάνοντας μια ολοκληρωμένη κυκλική διαδρομή καταλήγοντας αν το επιθυμείτε στο ίδια σημείο απ’ όπου ξεκινήσατε, την Ξάνθη. Από τον επαρχιακό Νο14 που φεύγει από Ξάνθη με κατεύθυνση Κιμμέρια και περνά από Αμαξάδες – Ίασμο – Πολύανθο,  και από τον κεντρική Ε.Ο. Ξάνθης – Κομοτηνής Ε - 90 που διασχίζει το στενό τμήμα γης με πολύ ομορφότερη άποψη της λίμνης και του τοπίου μια που περνά το ψαράδικο χωριό Πόρτο - Λάγος (Πόροι) καταλήγοντας περιφερειακά της λίμνης πάλι στον Πολύανθο ή τον Ίασμο. Από την πρώτη διαδρομή επισκέπτεστε κοντά στους Αμαξάδες στην θέση ‘’Καλέδες’’ – υπάρχουν πινακίδες - τα ερείπια της Αναστασιουπόλεως - Περιθεωρίου. 

Η πόλη ήταν σταθμός της Εγνατίας οδού και λιμάνι. Περπατήστε και προσπεράστε τον οχυρωματικό περίβολο με τους στρογγυλούς και τετράγωνους πύργους. Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο ανακαλύψτε τα μονογράμματα των Παλαιολόγων και το περίφημο Ιησούς Χριστός Νικά λαξεμένο στην τοξωτή πύλη, και σε ορισμένους πύργους. Στην ίδια διαδρομή μετά τον Ίασμο και πριν τον Πολύανθο, κατά μήκος του ποταμού Κομψάτου τρία χλμ βόρεια (αριστερά) της σημερινής γέφυρας υπάρχει το ωραιότατο πέτρινο παραδοσιακό τοξωτό γεφύρι του ‘’Πολύανθου’’ κτισμένο από Ηπειρώτες μαστόρους τον 18^ο Αι. Όλη η Ροδόπη ανατολική και δυτική είναι γεμάτη από μικρά και μεγάλα πέτρινα γεφύρια που δηλώνουν ότι οι δρόμοι αυτοί ήταν πολυσύχναστοι από τα αρχαία χρόνια. 

Το Πόρτο Λάγος και ο Άγιος Νικόλαος (Μετόχι της Μονής Βατοπεδίου Αγίου Όρους) είναι σημείο αναφοράς για  ανθρώπους και πουλιά. Το μικρό χωριουδάκι με το λιμάνι του δεν είναι μόνο τόπος διακίνησης αγροτικών προϊόντων αλλά είναι γνωστό στους φυσιολάτρες σαν το ωραιότερο παρατηρητήριο πουλιών. Στην καρδιά του μοναδικού  υγρότοπου περιτριγυρισμένο απ’ τη λίμνη φιλοξενεί μια ιδιαίτερα πλούσια ορνιθοπανίδα και προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες σε επιστήμονες ορνιθολόγους και απλούς παρατηρητές. Το πιθανότερο είναι να αντικρίσετε και εσείς τα εκατοντάδες μικροπούλια και τους ερωδιούς, γύρω από την εκκλησία του Άγ. Νικολάου στο μέσον σχεδόν της λιμνοθάλασσας. Στο Πόρτο Λάγος υπάρχει δυνατότητα ύπνου και εξαιρετικών ψαρομεζέδων με ουζάκι ενώ στο λιμάνι μπορείτε να ζήσετε από κοντά τις καθημερινές ασχολίες των ψαράδων. Κάθε Ιούνιο - Ιούλιο γίνεται η γιορτή της Σαρδέλας και για όποιους βρεθούν εκεί οι ντόπιοι ετοιμάζουν ιδιαίτερες  γαστριμαργικές εμπειρίες. Κέντρο πληροφόρησης λίμνης Βιστωνίδας στο Πόρτο Λάγος 0541 96646.

Με κατεύθυνση τον παραδοσιακό οικισμό της Γενισέας με το σημαντικό μουσουλμανικό τέμενος (δστ λίγο πριν τα Βαφέικα) και τις ιαματικές πηγές, βρίσκεστε σύντομα στο σύγχρονο χωριό των Αβδήρων με τα εντυπωσιακά κτίσματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και ένα εκπληκτικό αρχαιολογικό μουσείο, καταλήγοντας στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων (Πολύστυλον στα βυζαντινά χρόνια) κοντά στην Παραλία. Τον αρχαιολογικό χώρο μπορείτε να τον επισκεφθείτε 09:00 με 15:00 όπως και το μουσείο στην πόλη. Οι ακτές που απλώνονται μέχρι σχεδόν το Δέλτα του Νέστου και την παραλία του Μόλου προς Πόρτο Λάγος εκτείνονται σε μήκος πενήντα χλμ και έχουν αξιοποιηθεί με ήπιες παρεμβάσεις στις παραλίες Αβδήρων, Μυρωδάτου, Μαγγάνων, Ερασμίου. 

Έχουν γίνει έργα ανάδειξης της περιοχής Βιστωνίδας – Πόρτο Λάγος με διαμορφώσεις μονοπατιών, κατασκευή φυλακίων, στεγάστρων σκίασης και τραπεζοκαθισμάτων, συντήρηση παρατηρητηρίων στην αποικία Ερωδιών κ.α. Πολύ κοντά στην περιοχή που βρίσκεστε, ειδικά αν οδηγείτε enduro, είναι το περίφημο Δέλτα του Νέστου. Πρόσβαση υπάρχει και πριν την Ξάνθη στην διασταύρωση προς Τοξότες Γαλάνη με νότια κατεύθυνση (δεξιά) προς Θαλασσιά και σε 20 περίπου χλμ χωματόδρομου φτάνετε σχεδόν στην πρώτη ψαράδικη καλύβα.

Ο Νέστος (Mecta για τους γείτονές μας) πηγάζει από την Βουλγαρία (οροσειρά Ρίλα) καλύπτοντας διαδρομή 234 χλμ. από τα οποία τα 150 σε ελληνικό έδαφος. Πολύ πριν, και μέχρι τις εκβολές του σχημάτισε στο πέρασμα των αιώνων το παρθένο δάσος του Δέλτα Νέστου, ένα τεράστιο απροσπέλαστο δάσος που ‘’άρχιζε’’ πριν από τους Τοξότες καλύπτοντας όλη την περιοχή μέχρι το Δέλτα (πάνω από 20 χλμ) σε ευθεία, και τις σημερινές κεραίες της ‘’φωνής της Αμερικής’’ σε πλάτος 3 με 7 χλμ, φτάνοντας στις μέρες μας με το όνομα που δόθηκε επί τουρκοκρατίας Κοτζά Ορμάν (Μεγάλο Δάσος). Οι κάτοικοι της περιοχής θυμούνται σήμερα πως άφηναν για βοσκή 10 – 15 μοσχάρια και αγελάδες από τα οποία άλλα χανόντουσαν στο δάσος και δεν μπορούσαν να τα ξαναβρούν, άλλα γεννούσαν και άλλα τα έτρωγαν οι λύκοι που υπήρχαν σε αφθονία. 

Έως το 1946 θεωρείτο το μεγαλύτερο υδροχαρές παραποτάμιο δάσος της Ευρώπης με έκταση74.000 στρ.(74 τ.χ.) σχηματίζοντας ένα πραγματικό πράσινο και αδιαπέραστο τοίχος που προστάτευε τα παρανέστια χωριά από τις πλημμύρες. Το 1947 η διοίκηση άνοιξε για πρώτη φορά δρόμο καίγοντας δασοσυστάδες ‘’για να μην κρύβονται οι αντάρτες’’ όμως η γρήγορη φυσική αναγέννηση χρόνο με το χρόνο επούλωνε τις πληγές και το δάσος ‘’ξανάβγαινε’’ εμποδίζοντας όσο ήταν φυσιολογικό τα σχέδια της. Από το 1949 έως το 1953 (που τέλειωσαν οι αντάρτες) εκχερσώθηκε το πρώτο και μεγαλύτερο μέρος του (54.000 στρ – 54 τ.χ. περίπου) με δέντρα ύψους 40 μ και κορμούς διαμέτρου 2 μ, ενώ στα υπόλοιπα (20.000 στρ – 20 τ.χ. περίπου), φυτεύτηκαν υβρίδια Λεύκας του Δασαρχείου που ακόμη υπάρχουν. 

Από τα πολυτιμότερα δέντρα για το ξύλο τους ήταν οι περίφημες ‘’Μελιές’’ γνωστές και περιζήτητες από την αρχαιότητα. Τα κάθε λογής συμφέροντα άφησαν προς το παρόν 1.700 στρ περίπου από τα οποία ‘’τέθηκαν’’ υπό καθεστώς ‘’προστασίας’’ τα τελευταία 400 στρ με υπολείμματα φυσικής βλάστησης και αυτά κατόπιν προσπαθειών της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης, και της Δασικής Υπηρεσίας. 

Τελευταία, εντάχθηκαν στο πρόγραμμα λίμνες Ζωής (www.livinglakes.org) το Δέλτα του ποταμού και οι παρακείμενες λιμνοθάλασσες (προς Καβάλα – Κεραμωτή) Βάσσοβα, Ερατεινού, Αγιάσματος, Κοκάλας, Χαϊδευτού, Κεραμωτής, Μοναστηρακίου και (προς Ξάνθη) Μαγγάνων. Η περιοχή του Δέλτα δεν έχει πια καμία σχέση με αυτό που ήταν. Παρόλα αυτά ο χωματόδρομος διασχίζοντας το ‘’δάσος’’ φτάνει σε όμορφα σημεία και γρήγορα στις εκβολές περνώντας από τοπία με υπέροχη φύση ακόμη και σήμερα. Σύμφωνα με μαρτυρίες ψαράδων το Δέλτα του Νέστου δεν έχει ψάρια πια εκτός από κέφαλους που και αυτοί μπαίνουν για να γεννήσουν, ενώ παλιότερα τα ψάρια που έπιαναν οι ντόπιοι (σαζάνια τα έλεγαν) έφταναν τα δύο μέτρα, (παραγωγή ψαριών από ιχθυοτροφεία 1988 – ’89 / 73,2 τόνοι / 1994 – ’95 / 42,2 τόνοι. Πηγή: ΥΕΒ Ροδόπης).

Ξάνθη / Διαδρομές στις Βορειοδυτικές Περιοχές:
Στενά Νέστου – Κομνηνά – Σταυρούπολη – Ιωνικό – Λειβαδίτης  

Πηγή ζωής αποτελεί ο Νέστος για όλη την περιοχή. Την πορεία του ποταμού από το Παρανέστι (παλιά Μπούκια) σε 120 μ. Υ, ως τους Τοξότες, δια μέσου των Στενών Νέστου, ακολουθεί κατά βήμα το τραίνο παρακάμπτοντας το απόκρημνο του τόπου με τουλάχιστον τριάντα μικρές σήραγγες. Επισκέψιμο είναι το σημείο από τους Τοξότες (παλιό Οκτσιλάρ ή Οξιλάρ) στα 70 μ. Υ, με κατεύθυνση την Γαλάνη. Στην τελευταία, και προς το ποτάμι ο δρόμος σταματάει στο πάρκινγκ. Ακριβώς εκεί υπάρχει πολύ όμορφη παραλία, και ένα μεγάλο ενημερωτικό πάνελ για την ζωή των πουλιών στο Νέστο ενώ η συνέχεια σας φέρνει στο πετρόχτιστο μονοπάτι που οδηγεί ως ένα σημείο στο πρώτο και δεύτερο τούνελ. 

Αρκετοί τολμηροί διασχίζουν όλες τις σήραγγες φτάνοντας στο σταθμό των Λιβερών που, κατόπιν συνεννόησης με την Forestland, υπάρχει δυνατότητα ύπνου, συνεχίζοντας για Σταυρούπολη. Το 1977, τα ‘’στενά του Νέστου’’ εκτάσεως 23.800 στρ, ‘’ανακηρύχθηκαν’’ αισθητικό δάσος, ενώ το 1992 ‘’θεσπίστηκε’’ περιμετρική ζώνη προστασίας του αισθητικού δάσους συνολικής έκτασης 69.900 στρ, ‘’απαγορεύοντας’’ όλες τις παρεμβάσεις (υλοτομία, κυνήγι, βοσκή) που θα επέφεραν αλλοίωση του τοπίου. Στα Στενά του Νέστου έχουν παρατηρηθεί 213 είδη πουλιών πολλά από τα οποία είναι παγκοσμίως απειλούμενα (Βασιλαετός, Στικταετός, Κιρκινέζι) και οκτώ κινδυνεύοντα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πανέμορφο τοπίο στο ποτάμι περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και πραγματικά είναι μοναδική εμπειρία να το ‘’κατεβείτε’’ με καγιάκ όπως προτείνει η Forestland, και ο γυναικείος τουριστικός συνεταιρισμός στα Κομνηνά. 

Πεζοπορική διαδρομή Γαλάνη – Κρωμνικό – Λιβερά παράλληλα με τον Νέστο μέσα από τα τούνελ 4ω, και άλλες 3ω για Κομνηνά. Οδικώς για Σταυρούπολη σας ταξιδεύει ο φιδίσιος ασφαλτόδρομος από την Γαλάνη (παλιό Τσακιρλή) σε 90 μ. Υ, ανεβαίνοντας όλο το βουνό, φτάνοντας εύκολα και γρήγορα στην κορυφή και τον αυχένα.

Σημαντική πληθυσμιακή μεταβολή στην περιοχή ήρθε το 1922 μετά την ήττα του Ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία. Η συνθήκη των Σεβρών αναθεωρείται, η ανατολική Θράκη με την Ανδριανούπολη παραχωρούνται στην Τουρκία και ο ποταμός Έβρος ορίζεται σαν σύνορο Ελλάδος – Τουρκίας, ενώ κατόπιν συμφωνίας (Συνθήκη της Λωζάνης), των δύο χωρών αποφασίζεται η ανταλλαγή πληθυσμών. Έτσι 500.000 μουσουλμάνοι που ζούσαν στην Ελλάδα μετακινούνται στην Τουρκία, και 1.220.000 Έλληνες που ζούσαν στην Τουρκία έρχονται στην Ελλάδα. Τα περισσότερα χωριά γνωστά ως Νεστοχώρια (Σού – Γιαλεσί) που περιηγείστε σε αυτές τις περιοχές και τις διαδρομές, εποικίστηκαν από αυτούς τους νέους κατοίκους.

Ο πρώτος οικισμός που συναντάτε αρκετά πριν τον αυχένα, είναι τα εγκατελειμένα σήμερα Ίμερα (παλιό Σάλτικλη) σε 460 μ. Υ. Παλιό μουσουλμανικό χωριό, που πήρε το όνομά του από κάποιον άρχοντα Σαλή. Από την ανταλλαγή πληθυσμών και μετά κατοικήθηκε από πρόσφυγες των Ίμερων Τραπεζούντας που έδωσαν την σημερινή ονομασία. Πέτρινα καλντερίμια οδηγούν στην εκκλησία, στα σπιτάκια, τους αχυρώνες και τους στάβλους των ζώων. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο οικισμός με τα πέτρινα σπίτια χωρίς ενδιάμεσες ξυλοδεσιές και τις καμάρες των τοίχων. Σύμφωνα με τις απογραφές έφτασε να κατοικείται από σχεδόν 200 ανθρώπους. Μοναδικοί κάτοικοι σήμερα μια οικογένεια.

Η συνέχεια της διαδρομής σας φέρνει στον αυχένα και το κιόσκι που πραγματικά τις μέρες του καλοκαιριού είναι σωτήριο. Η θέα από δω πάνω είναι εκπληκτική, με πρώτο πλάνο την Γαλάνη, τους Τοξότες και ανάλογα την διαύγεια πέρα μακριά ως τα τελευταία χωράφια της μεγάλης εύφορης πεδιάδας της Ξάνθης, και τους υγροτόπους της Κεραμωτής. Περπατώντας προς τις απόκρημνες άκρες της κορφής ανακαλύπτετε και εσείς γιατί το συγκεκριμένο σημείο το ονόμασαν ‘’Θέα’’. Φαίνονται οι μαιανδρισμοί του Νέστου σε μια εκπληκτική εικόνα σαν τεράστιο σε μέγεθος αργοκίνητο φίδι. Κοντά στο κιόσκι, οι κεραίες με την ηλεκτρονική κάμερα που βλέπετε, είναι του δικτύου τηλεματικής που έχει έδρα τα Κομνηνά. 

Από εδώ, ο χωματόδρομος πλέον, κατηφορίζει προς το εγκατελειμένο Κρωμνικό (παλιό Σαρνίτς) στα 500μ. Υ, σε μια καίρια θέση. Τα περισσότερα σπίτια είναι γκρεμισμένα όμως φαίνεται καθαρά ο πλατύς κεντρικός ‘’δρόμος’’ δεξιά και αριστερά του οποίου είναι κτισμένο το χωριό. Το μονοπάτι – ‘’δρόμος’’ κατηφορίζει σε μια όμορφη ρεματιά. Ο οικισμός του Κρωμνικού κατοικείτο έως το 1923 από διακόσιες περίπου τουρκικές οικογένειες. Εκείνη την χρονιά άρχισαν να φτάνουν πρόσφυγες από τον Πόντο, που συμβίωσαν για λίγο χρονικό διάστημα με τους Τούρκους οι οποίοι τους συμβούλευαν να φύγουν από ‘’αυτόν τον καταραμένο τόπο’’ για να μην ‘’δεινοπαθήσετε όπως εμείς’’. 

Οι Τούρκοι έφυγαν, οι Έλληνες έμειναν, το 1955 έγιναν και τα εγκαίνια του νέου σχολείου μέχρι που εγκαταλείφθηκε στις αρχές του ’70. Ξερός σήμερα ο τόπος και το μοναδικό πηγάδι με τις δύο παρακείμενες βρύσες χωρίς νερό. Στο πάνω μέρος του οικισμού φαίνεται το παλιό σχολείο και η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα (παλιό τζαμί) που πρόσφατα ανακαινίσθηκε. Το χωριό δεν πρέπει να ήταν απομονωμένο αφού υπάρχουν πολλά μονοπάτια και ένα μονοπάτι – καλντερίμι που πηγαίνει σύντομα (1ω) στα Κομνηνά, βατό ακόμη και σήμερα από πεζοπόρους. 

Τα Λιβερά (παλιός Αντάς) σε 450 μ. Υ, τα συναντάτε πιο κάτω συνεχίζοντας τον χωματόδρομο προς Κομνηνά. Η εξαίσια θέα συνοδεύει όλη την διαδρομή. Παλιές μάντρες με ξερολιθιά στα δεξιά του δρόμου σημάδι καλλιεργήσιμων κάποτε εκτάσεων και το εγκατελειμένο χωριό λίγο πιο πάνω. Και στους δύο συνοικισμούς μέχρι το ’22 – ’23 ζούσαν τριακόσιες τούρκικες οικογένειες, ενώ τα πολλά μονοπάτια δείχνουν την συχνή επικοινωνία των κατοίκων με τα μεγάλα κέντρα της εποχής. 

Εκτός του κεντρικού χωματόδρομου που οδηγεί στα Κομνηνά, υπάρχει και μονοπάτι που συνδέει τον οικισμό με τον σιδηροδρομικό σταθμό όπως άλλωστε συμβαίνει και με το Κρωμνικό, ενώ από τον δεύτερο συνοικισμό του χωριού, ένα άλλο μονοπάτι οδηγεί μέσω Κρωμνικού στα Κομνηνά. Στον χώρο του εγκατελειμένου χωριού υπάρχει ανεξερεύνητο σπήλαιο. Η χάραξη της σιδηροδρομικής γραμμής έγινε το 1891, αποτελώντας το κύριο μεταφορικό μέσο των κατοίκων. Σήμερα αυτή η γραμμή συνεχίζει να λειτουργεί, διασχίζοντας τα Θρακικά Τέμπη σε μια εκπληκτική διαδρομή, ενώ ο πανέμορφος σταθμός των Λιβερών διαμορφώθηκε κατάλληλα από τον Ο.Σ.Ε. για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των επισκεπτών όχι μόνο για ύπνο (διαθέτει 20 κρεβάτια) αλλά και γνωριμίας με τον ευρύτερο χώρο πάνω σε αναπαλαιωμένα πλακόστρωτα μονοπάτια. 

Θυμηθείτε μόνο να πάρετε προμήθειες για να εκμεταλλευτείτε κατάλληλα τις υπαίθριες ψησταριές. Info: Forestland 0977428105 www.forestland.gr, Τουριστικός Συνεταιρισμός Κομνηνών 0542 22027, και Περιηγητική Λέσχη Νέστου 0542 22630. 

Ο χωματόδρομος τελειώνει με την είσοδό σας στα Κομνηνά (παλιό Κουρλάρ) σε 140 μ. Υ, που για ώρα φαινόταν, μαζί με την Σταυρούπολη και την εύφορη κοιλάδα του Νέστου, κατηφορίζοντας από το βουνό. Ο όγκος του Αχλαδόβουνου ή ‘’Τσάλ’’ σκιάζει με την παρουσία του το χωριό. Στην απέναντι χαμηλότερη κορφή είναι ο Προφήτης Ηλίας και υπάρχει πρόσβαση από καλοπατημένο χωματόδρομο μέχρι την κορφή. Από εκεί φαίνεται όλος ο ορεινός όγκος της Ροδόπης. Ανεβείτε όταν πέφτει ο ήλιος, σούρουπο. Ο πεντακάθαρος οικισμός είναι το περιηγητικό κέντρο της περιοχής Σταυρουπόλεως και η ‘’βάση’’ όλων των διαδρομών αφού διαθέτει τις εγκαταστάσεις τηλεματικής, από τα λίγα στην επικράτεια, και θαυμάσιους υπερσύγχρονους ξενώνες (ο ‘’Ηνίοχος’’ διαθέτει και πισίνα), ταβερνάκια και κυρίως φιλόξενους κατοίκους. 

Χώρος μυστηριακός που δεσπόζει σαν μοναδική βόρεια είσοδο στα Θρακικά Τέμπη. Η Κυριακή Στίγκα υπήρξε κάτοικος των Κομνηνών και ηρωική μάνα που στα χρόνια της κατοχής εκτελέστηκε από τους βούλγαρους για την δράση της. Στην κεντρική πλατεία ‘’Κυριακής Στίγκα’’ υπάρχει η προτομή, τιμώντας με αυτόν τον τρόπο τις πράξεις της, και θυμίζοντας στους νεώτερους τα δύσκολα χρόνια ολόκληρης της περιοχής. Δίπλα ακριβώς στην πλατεία, υπάρχει το εκθετήριο του δραστήριου συνεταιρισμού γυναικών που θα βρείτε νοστιμότατα ποντιακά τουρσιά, αλλά και συμβουλές για τουριστικές διαδρομές. Στον κεντρικό δρόμο που διασχίζει το χωριό λίγο πριν τον ‘’Ηνίοχο’’ είναι ένα εκπληκτικό δέντρο Φτελιάς ένα θαυμάσιο μνημείο της φύσης, διακοσίων πενήντα χρόνων. Στην μεγάλη, δροσερή πλατεία, υπάρχει καφενείο – εστιατόριο ενώ η ταβέρνα ‘’Καλύβα’’ αναλαμβάνει τους μεζέδες. Είναι τόσο πολλές οι δραστηριότητες της αξιέπαινης κοινότητας, τόσο ταιριαστά με την φύση όλα όσα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια που δύσκολα θα συντομεύσετε την παραμονή σας. 

Πεζοπορική διαδρομή Κομνηνά – Κρωμνικό – Λιβερά: Από την περιηγητική Λέσχη Νέστου ή από τον ξενώνα Ηνίοχο ρωτήστε για λεπτομέρειες. Η διαδρομή ακολουθεί το μονοπάτι – καλντερίμι, έξω από τα Κομνηνά, οδηγώντας σας σε 1ω στο Κρωμνικό. Επιστροφή από τον χωματόδρομο μέσω Λιβερών. Ουσιαστικά ένας πανέμορφος κύκλος με διάρκεια το πολύ 4ω.

Λίγο έξω από τα Κομνηνά, προς Σταυρούπολη –υπάρχουν πινακίδες – έχει αποκαλυφθεί ένας εντυπωσιακός μακεδονικός τάφος (200 – 150 π.Χ), ο καλύτερα σωζόμενος από τους τέσσερις που έχουν αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα στην περιοχή της αιγιακής Θράκης. Ο τάφος είχε συληθεί από παλιά. Στην ανασκαφή που έγινε το 1953 από τον Χ. Μακαρόνα τα μόνα κτερίσματα που βρέθηκαν ήταν δύο μικρά χρυσά δακτυλίδια, μια μικρή χρυσή χάντρα περιδεραίου και κομμάτια από πήλινα ειδώλια που ανήκουν σε τρεις έρωτες. Επικοινωνήστε με τον αρχαιοφύλακα κ. Στέλιο Κωστέλη στο (0542) 22040, για να τον επισκεφθείτε και μετά να σας πάει στο Κάστρο Καλύβα.

Η κωμόπολη Σταυρούπολη (παλιό Γενήκιοϊ) σε 110 μ. Υ, διατηρεί άψογα τον παραδοσιακό της χαρακτήρα, με  ωραία σπίτια μακεδονικής και θρακικής αρχιτεκτονικής. Είναι το διοικητικό και οικονομικό κέντρο στην καρδιά του ορεινού όγκου της Ροδόπης και της περιοχής του Νέστου. Μεγάλο κέντρο καλλιέργειας και επεξεργασίας καπνού μέχρι την δεκαετία του ’60 με έντονα σημάδια οικονομικής ευημερίας. Σήμερα η Σταυρούπολη διαθέτει έναν εξυπηρετικότατο γυναικείο συνεταιρισμό που εκτός των νόστιμων παραδοσιακών γλυκών κουταλιού που φτιάχνει, αναλαμβάνει και εκδρομικές δραστηριότητες στην γύρω περιοχή. Τα καφενεία στην κεντρική πλατεία σερβίρουν ουζάκι και μεζεδάκια, ενώ το λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται στο Δημαρχείο και η εκκλησία της Ευαγγελίστριας κτισμένη το 1858 δίνει την δυνατότητα για γνωρίσετε ακόμη περισσότερο το παρελθόν της περιοχής. 

Καθώς απομακρύνεστε από την Σταυρούπολη με Βορειοδυτική κατεύθυνση περνάτε από τον Δαφνώνα (παλιό Μαχμουτλή) σε 160 μ. Υ, πατρίδα του Αλέξανδρου Μπαλτατζή, ψυχή του πρώτου αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος στην περιοχή του Νέστου που εξελίχθηκε σε ηγετική μορφή αγροτικού ηγέτη. Υπάρχει καφενείο εστιατόριο και θαυμάσια παλιά σπίτια. 

Ακολουθώντας την διαδρομή στον κεντρικό δρόμο προς Νεοχώρι αμέσως μετά τον Δαφνώνα υπάρχει η διασταύρωση προς Καρυόφυτο – Λειβαδίτη. Η ασφάλτινη διαδρομή, θα σας φέρει σύντομα στο παραδοσιακό Άνω Καρυόφυτο (παλιά Κοσλούτσα) με την συγκλονιστική ιστορία – θηριωδία – κατά την διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής. Μέσα στο χωριό η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, καταστήματα και ταβέρνες, ενώ λίγο πιο έξω στον δρόμο προς Κάτω Καρυόφυτο υπάρχει θαυμάσιος νερόμυλος και το παλιό πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι. Συνεχίζοντας την όμορφη διαδρομή θα βρεθείτε στο πανέμορφο Λειβαδίτη στην αγκαλιά του παρθένου δάσους.

Η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία από την αρχαιότητα υπήρξε μια περιοχή με απέραντες εκτάσεις πλούσια σε ποτάμια, δάση, κοιλάδες. Πριν από χιλιάδες χρόνια το κλίμα εδώ ήταν θερμό και υγρό, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η γη αυτή να αποκτήσει μια φύση πλούσια σε ποώδη βλάστηση όμοια με τα σημερινά τροπικά δάση. Λίγο αργότερα το κλίμα αλλάζει, γίνεται ψυχρότερο, η άγρια ζούγκλα υποχωρεί και την θέση της καταλαμβάνουν τα δάση των κωνοφόρων και πλατύφυλλων. Όταν το ξύλο μπαίνει στην ζωή του ανθρώπου σαν το βασικότερο υλικό για τις κατασκευές του αρχίζει η καταστροφή των δασών της περιοχής. Ανεπαίσθητη στην αρχή μια και τα δάση εξακολουθούν να καλύπτουν το 80% της έκτασης και λόγω των κλιματολογικών συνθηκών αναπληρώνονταν γρήγορα. Κατά την τελευταία χιλιετηρίδα προ Χριστού οι Έλληνες της Νότιας Ελλάδας οι οποίοι είχαν αναπτύξει τεράστιο πολιτισμό άρχισαν να γυρεύουν άλλες περιοχές που θα μπορούσαν να βρουν την απαιτούμενη ξυλεία για τις ναυπηγικές τους ανάγκες καθώς και για άλλες κατασκευές. 

Τα Παρθένα βουνά της Ροδόπης προσφέρονταν για αυτό μια και τα δάση της ήταν ανέπαφα ενώ τα εδάφη στις γύρω περιοχές ήταν γόνιμα για την καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων. Έτσι άρχισαν τις εκχερσώσεις και το κάψιμο των δασών για την δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Η καταστροφή του φυσικού πλούτου της περιοχής συνεχίζεται και κατά την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας καθώς η κατασκευή πολυτελών οικοδομημάτων απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες ξυλείας. 

Στα χρόνια μας πια, η καταστροφή άρχισε από τους βούλγαρους γείτονές μας την περίοδο της κατοχής που  αρχίζουν συστηματική και αλόγιστη υλοτομία αποψιλώνοντας απέραντες εκτάσεις της περιοχής. Μετά το τέλος του πολέμου και επί δεκαετίες ολόκληρες, τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα ήταν απλησίαστα και φυσικά κάθε σκέψη για εκμετάλευση του δασικού πλούτου είχε εγκαταλειφθεί. Στο μεσοδιάστημα αυτό, η φύση εξακολούθησε να δουλεύει εντατικά επανορθώνοντας ότι είχε καταστρέψει ο άνθρωπος, σκεπάζοντας πάλι με υπέροχα δάση τις κορυφές και τις πλαγιές της Ροδόπης.

Το Παρθένο Δάσος της Τσίχλας στην Χαϊντού του νομού Ξάνθης ανήκει στο Δασικό Σύμπλεγμα Δρυμού και είναι ένα από τα μικρότερα και ωραιότερα αιωνόβια δάση Οξυάς της πατρίδας μας με έκταση 230 στρ. Αυτό το καιρό ετοιμάζεται να υποδεχθεί τον χειμώνα. Τα δέντρα γυμνά και γκρίζα, το χώμα κίτρινο και καφέ σκεπασμένο με τα φύλλα των δέντρων, και ένας καταγάλανος ουρανός λαμπρύνει την αίσθηση του ταξιδιώτη δημιουργώντας εικόνες αξεπέραστες και από τον πιο άξιο χρωστήρα. Μακάρι κάποια στιγμή όλοι οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουμε τα άϋλα αγαθά που προσφέρουν τα δασικά οικοσυστήματα και να τα προστατεύσουμε όσο μπορούμε. Το μέγεθος των δέντρων φτάνει τα 30 μ. Υ, και η διάμετρος το 1 - 1,5 μ. Πρόβλημα αποτελεί η μικρή έκταση της προστατευόμενης περιοχής, ενώ σε όλη την άλλη έκταση του βουνού γίνεται συστηματική υλοτομία. Στο δάσος ζουν σπάνια θηλαστικά (αρκούδες, ζαρκάδια, λύκοι, αγριογούρουνα) και σπάνια πουλιά (αγριόκουρκοι, νεροκότσυφες, μακροτσικλιτάρες).

Η φύση ησυχάζει, και εσείς κατηφορίστε προς τον εντυπωσιακότερο και μεγαλύτερο καταρράκτη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – υπάρχουν πινακίδες – μέσα από μια διαδρομή κατάφυτη από πεύκα και Έλατα. 

Ο ομώνυμος του διπλανού χωριού Λειβαδίτη, καταρράκτης έχει πολλά νερά τον χειμώνα και τις αρχές της Άνοιξης. Η τοποθεσία δεν δείχνει την σπανιότητα της από τον δρόμο και το παρακείμενο κιόσκι, αλλά μόλις περπατήσετε λίγες δεκάδες μέτρα το θέαμα είναι εκπληκτικό. Στην περιοχή του Λειβαδίτη συναντώνται 102 είδη πουλιών που αναπαράγονται στα δασικά οικοσυστήματα της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτά και πολλά σπάνια σαν τον Αγριόκουρκο (η νοτιότερη εξάπλωση στην Ροδόπη), την Αγριόκοτα (μια από τις μεγαλύτερες πυκνότητες πληθυσμού), ο Ελατόμπουφος, ο Καρυδοσπάστης κ. α. 

Στην περιοχή είναι η υψηλότερη κορυφή της Ροδόπης το Γυφτόκαστρο σε 1827μ. Υ. Αν έρθετε μέσα καλοκαιριού θα κάνετε με τα πόδια μια εξαιρετικά όμορφη σημαδεμένη διαδρομή μίας περίπου ώρας και θα βρεθείτε σε ένα απίστευτα μαγευτικό περιβάλλον με τα νερά του Στενηπόταμου να πέφτουν από ύψος 37 μέτρων σχηματίζοντας τον περίφημο καταρράκτη. Στο Λειβαδίτη υπάρχει το ομώνυμο καταφύγιο του Ε.Ο.Σ. Ξάνθης, δύο ταβερνάκια με σπέσιαλ μεζέδες και δεκάδες χώροι για ελεύθερη κατασκήνωση. Τον χειμώνα δεν έχει πολλούς κατοίκους παρά μόνο τον μπάρμπα Μιχάλη (βοσκός) και τα σαββατοκύριακα τους ταβερνιάρηδες. 

Πεζοπορική διαδρομή Λειβαδίτη – Καταρράκτης 3ω – 30’: Εύκολη και ευχάριστη με λεπτομερή σήμανση. Ξεκινά από το Λειβαδίτη. Πεζοπορική διαδρομή δασικό χωριό – Κορυφή Αντάλοφος (1569 μ. Υ) 2ω.Η απόσταση Λειβαδίτη (χωριό) – Ερύμανθος (δασικό χωριό) είναι εννιά χλμ. Η πεζοπορία ξεκινά από το δασικό χωριό. Εύκολη και ευχάριστη με λεπτομερή σήμανση.

Στο Νεοχώρι (παλιά Σταθμός Γενί – Κιοϊ) σε 90 μ. Υ, είναι η διασταύρωση που σε δέκα χλμ οδηγεί στον αρχαιολογικό χώρο τουΦρουρίου της Καλύβας. Η διαδρομή γίνεται μέσα από καταπράσινο τοπίο που περνά από τους μικρούς οικισμούς Κάτω Ιωνικό (παλιό Χουσεΐν – Κιοΐ) σε 240 μ. Υ, με την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (παλιό τζαμί) και την κρήνη εμπρός από τον ναό. Μια πιο προσεκτική ματιά στην κρήνη αποκαλύπτει την επιγραφή ‘’Αποικισμός 1925’’, ενώ και στο Άνω Ιωνικό η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (παλιό τζαμί) και το όμορφο κτίσμα του σχολείου, θα κερδίσουν την ματιά σας. Η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου – υπάρχουν πινακίδες – με το μεγάλο πάρκινγκ, το κτίριο που εκτίθενται φωτογραφίες και ταυτόχρονα φιλοξενεί τον φύλακα του χώρου, δεν προδιαθέτει για ωραία θέα ή για αρχαία τείχη και Φρούριο. 

Ανεβαίνοντας το ανηφορικό μονοπάτι, μετά από πορεία 10’ φτάνετε στην κορυφή του λόφου ‘’Κάστρο’’ και την στρατηγική θέση που είναι κτισμένο το φρούριο. Στα 627 μ. Υ, ο αρχαιολογικός χώρος του Φρουρίου της Καλύβας, μακεδονικού οχυρού της εποχής του Φιλίππου (350 π.Χ.) δεσπόζει στην περιοχή, ελέγχοντας το στρατηγικής σημασίας πέρασμα προς την κοιλάδα του Νέστου. Το φρούριο Καλύβα είχε οπτική επαφή με άλλα παρόμοια φρούρια της περιοχής (Αερικού, Δαφνώνα, Κομνηνά) οργανώνοντας καλύτερα τις κινήσεις υπεράσπισης και άμυνας στις από βορά επιθέσεις. Η Σημαντικότερη κατασκευή του φρουρίου είναι η δεξαμενή νερού με βάθος 12 μ. και μεγαλύτερη διάμετρο 8 μ, που σε περιόδους εχθροπραξιών εξασφάλιζε το απαραίτητο νερό, στους μαχητές. Με την παρουσία του φύλακα που έχει τα κλειδιά μπορείτε να κατέβετε ειδικά αν είναι καλοκαίρι και να ….κάτσετε εκεί, τόσο δροσερά είναι. Αρχαιοφύλακας κ.Στέλιος Κωστέλης 0542 22040. 

Ο Χωματόδρομος συνεχίζει, και σε 4 χλμ (συνολικά 14 από Νεοχώρι) σας φέρνει στο παραδοσιακό χωριό Καλύβα (παλιό Κάλοβο) σε 800 μ. Υ. Καταπληκτικά παραδοσιακά κτίσματα και στους δύο συνοικισμούς με την κυριαρχία στον χώρο, ενός θαυμάσιου τρίπατου αρχοντικού, στον πάνω συνοικισμό και τον προφήτη Ηλία (1936) στον κάτω. Το χωριό στέκει ερειπωμένο από το 1920 που ζούσαν εδώ 152 τουρκόφωνοι. Μετά εγκαταστάθηκαν Πόντιοι από την Σινώπη, που το αναμόρφωσαν, επισκευάζοντας τα παλιά και κτίζοντας νέα σπίτια, καλλωπίζοντάς το με δεκάδες καρποφόρα δέντρα (καρυδιές, κερασιές, μουσμουλιές). 

Στην Καλύβα το ’54 υπήρχαν 180 άνθρωποι, σχολείο που λειτουργούσε χωρίς όμως να σταθεί ικανό από μόνο του να κρατήσει τον κόσμο εδώ, και λόγω επικοινωνίας με τα άλλα κεφαλοχώρια της περιοχής (Νεοχώρι) που γινόταν από μονοπάτι, με διάρκεια πορείας τρεις ώρες. Το πρώτο κύμα φυγής ήρθε το ’50 και συνεχίστηκε με γρήγορους ρυθμούς και προορισμό τις βιομηχανικές ευρωπαϊκές πόλεις. Μόλις το χωριό άδειασε και εγκαταλείφθηκε από όλους τους κατοίκους τότε έγινε ο χωματόδρομος (1964) που περάσατε για να βρεθείτε σε αυτό το χωριό - μουσείο.

Η εκπληκτική φύση στα χωριά, οι πανέμορφες διαδρομές και η παράλληλη παρουσία Ισλάμ και χριστιανισμού συνθέτει ουσιαστικά την μοναδικότητα της Ξάνθης. Κάτω από τον μανδύα του Ισλάμ προβάλει η βυζαντινή κληρονομιά των Πομάκων η πολυχρωμία των Ρομά, των τσιγγάνων τα ανατολίτικα στοιχεία των τουρκόφωνων. Όλη η Θράκη είναι μια γεωγραφική και πολιτισμική πύλη μετάβασης και επιστροφής από την Ανατολή στην Δύση. Έλληνες από Μικρά Ασία, Πόντο, και Καππαδοκία, πρώην σοβιετική ένωση, και την χερσόνησο του Αίμου, Πομάκοι, Αρμένιοι, αλλά και Μακεδόνες, Ηπειρώτες, Θεσσαλοί, Κρητικοί, Κύπριοι, Έλληνες πρόσφυγες απαρτίζουν ένα πολύφωνο, πολύχρωμο, & πολυθρησκευτικό ψηφιδωτό, το κάθε μέρος του οποίου είναι διαφορετικό. 

Η πόλη της Ξάνθης βρίσκεται στο άνοιγμα της κοιλάδας του ποταμού Κόσυνθου κάτω από την βραχώδη Ροδόπη. Δεν ξέρουμε αν εδώ ήταν η αρχαία Ξάνθεια. Ξέρουμε όμως ότι Ξάνθεια ή Ξάνθη είναι η ξανθιά κυρά της Θράκης που λάτρεψε τον Ήλιο και τον Ρήσο με την ‘’πλάτη’’ ακουμπισμένη στο βουνό, τα ‘’πόδια’’ στον έφορο κάμπο και την λίμνη της, ενώ το ‘’σώμα’’ της παίρνει ζωή από την αιώνια φλέβα του Νέστου που διασχίζει όλη την οροσειρά της Ροδόπης και την πεδιάδα της Ξάνθης δίνοντας ζωή μέχρι να χυθεί στο Θρακικό πέλαγος. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Αυτόματος Αριθμός Κλήσης: 0541

ΔΙΑΜΟΝΗ: Ξάνθη www.Xanthi.gspa.gr  http://orpheus.ee.duth.gr   http://thesaurus.duth.grΑρκετά Ξενοδοχεία στην Ξάνθη και με πάρκινγκ για την μοτοσυκλέτα. Ενοικιαζόμενα δωμάτια θα βρείτε στο Πόρτο – Λάγος 96601 και τα Άβδηρα 29729. Το παλιό σχολείο στο Λειβαδίτη μεταμορφώθηκε σε ξενώνα. Σταυρούπολη: ‘’Νόστος’’ 0542 22027, ‘’Ξένιος Ζευς’’ 22444, Κομνηνά: ‘’Ηνίοχος’’ 0542 22483. Λιβερά 0542 22483.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Υπάρχουν 3 κάμπινγκ. Στον Νομό Ξάνθης το κοινοτικό ‘‘Μυρωδάτο’’, 52272, στον Άι Γιάννη Αβδήρων 65020  στην Παραλία Μαγγάνων 61736, και στο Φανάρι του Ε.Ο.Τ.  Για διαμονή στα δάση της Χαϊντούς ή στο δασικό χωριό - εργοτάξιο Ερυμάνθου επικοινωνήστε με το Δασαρχείο Ξάνθης 22669.  Καταφύγια: ‘’Καλλιθέας’’ Φ.Ο.Ο. Ξάνθης 23022, 22012, ‘’Λειβαδίτη’’ Ε.Π.Σ. Ξάνθης (Ε.Ο.Σ.) 24818, 25628, Λειβαδίτη 0977065958, Info 0977235507, ‘’Χαϊντούς’’ Δασαρχείο Ξάνθης 22199 και 199 ‘’Λιβερών’’ Βάση της Forestland 62488, ‘’Τοξοτών’’ Βάση της Forestland 62488.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην πόλη της Ξάνθης υπάρχουν πολλά κουτούκια και ταβερνάκια με τοπικούς μεζέδες. Στο κέντρο τα ‘’κεφτεδάκια’’ και ‘’η γωνιά’’, στην έξοδο της πόλης προς Κομοτηνή ‘’το κτήμα’’. Επίσης παραδοσιακοί φούρνοι που ψήνουν ζυμωτό ψωμί και διαθέτουν νοστιμότατες πίτες και γλυκά. Παράδεισος  για  τους φίλους του φρέσκου ψαριού και των ουζομεζέδων είναι η Νέα Κεσσάνη και φυσικά το Πόρτο Λάγος. Στα Κομνηνά ‘’οι Καλύβες’’ 0542 22256, στο Λειβαδίτη ‘’Ο Καπαδόκας’’ 0542 31351. Ταβέρνες στο Καρυόφυτο, στον Δαφνώνα, και την Δρυμιά. Εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον και νοστιμότατες πέστροφες στο ιχθυοτροφείο του Ωραίου μετά την Σμίνθη 65425.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία 22661, Δήμοι: Ξάνθης 24444, Σταυρούπολης 0542 22226, Αβδήρων 51207, Α΄ Βοήθειες Ξάνθη: 72131 - 3, Σταυρούπολη 0542 55555, Αστυνομία: 28888, 21100, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ Ξάνθης:  Γιάννης  Ντόλας: 29430, 27808 (για το νομό Ξάνθης προσφέρει και οδική βοήθεια), Καρασακαλίδης Μάρκος 28231, Ταμίας Γιάννης & Σια Ο.Ε. 23575, Τσεκμές Νικόλαος 22383, στον Εχίνο ο Χασάν 22418, και ο Εφέντη Χαμδή 22313 και 094144405 .

ΧΡΗΣΙΜΑ: www.Xanthi.gspa.gr   e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. Τηλεματικό δίκτυο Στενών Νέστου Κομνηνά0542 22483. Περιηγητική Λέσχη Νέστου 0542 22630, 22483, Forestland 0977428105 www.forestland.gr και www.topeiros.gr  Κέντρο πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας 96646. Αρχαιοφύλακας για το Κάστρο Καλύβα και τον Μακεδονικό τάφο στα Κομνηνά κ. Στέλιος Κωστέλης 0542 22040. Ιδιωτικό λαογραφικό μουσείο Σταυρούπολης 0944818417.

Μουσεία: Λαογραφικό Ξάνθης 25421, Φυσικής Ιστορίας Ξάνθης 21212, Αρχαιολογικό Αβδήρων 51003, Λαογραφικό Σταυρούπολης 0542 22226 Γυναικείοι Συνεταιρισμοί Σταυρούπολης 0542 22027, Κομνηνών 0542 22678.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Από Αθήνα προς Ξάνθη οδηγούμε έως Θεσσαλονίκη στον Ε 75 και μετά παίρνουμε τον Ε 90 σαν πιο σύντομο (738 χλμ). Από Θεσσαλονίκη είναι 220 χλμ. επί του Ε 90. Περίπου 9 ω για τους Αθηναίους και 3½ ω για τους Θεσσαλονικείς. Εναλλακτική  διαδρομή ο  Ε 79 έως Σέρρες, και στη συνέχεια οι επαρχιακοί Νο 12 έως 4 km μετά τη Δράμα και ο Νο 14 Παρανέστι - Ξάνθη.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Στην Ξάνθη όλες οι εταιρείες, στον Ίασμο και στο Κουτσό Evroil, BP, και SHELL, λίγο έξω από την Ξάνθη. Μετά υπάρχουν στον δρόμο για Δράμα στην Σταυρούπολη στο Νεοχώρι και το Παρανέστι.

ΧΑΡΤΕΣ: Πλαστικοποιημένοι χάρτες ανά νομό που χωρούν στο tang Bag. Αγοράστε τον χάρτη Νο 37 ‘’Ξάνθη’’ εκδόσεις  ‘’Ελλάδα’’ Κολοκοτρώνη 11 Αθήνα 01 3222573, 3225241, Βενιζέλου 3 Θεσσαλονίκη 031 223063. Τουριστικός χάρτης ‘’Έβρος’’ και ‘’Θράκη’’ σε κλίμακα 1:100.000 από τις εκδόσεις Ρέκος, 01 3251564 και 031 271063, 031 696587.

ΒΙΒΛΙΑ: Στο βιβλιοπωλείο ‘’σελίδες’’ στην Ξάνθη θα βρείτε ότι χρειάζεστε. Ξάνθη 1870 – 1940 Εικόνες και μαρτυρίες από την ιστορία της Στέφανος Ιωαννίδης Ξάνθη 1990.  Θράκη  Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος  Ε.Τ.Β.Α. – Ε.Ο.Μ.Ε.Χ. Αθήνα 1989, Ομότιτλος τουριστικός οδηγός του Δ. Καρακούση. Πέτρινα γεφύρια της Θράκης / Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στο Explorer Club (Μοτολέσχη Ξάνθης)  Τηλ - Fax 0541 75809, 75257, 25291, 0932536194, και στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Ελάτη Τρικάλων. Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Το Υγρό Στοιχείο ΕΤ2 - ‘94
• Οι μέρες της Αλκυόνας ΕΤ2 - ‘95,
• Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, ΕΤ1 – ’99 – 2000
• Πέτρινα γεφύρια της Θράκης / Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.
• Θράκη η γη του Ορφέα / http://orpheus.ee.duth.gr
• Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός / http://thesaurus.duth.gr
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 25/6/00
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 14/3/93
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Βουνά και τόποι / Μ. Κοκου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992
• Θράκη / Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος / ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989
• Οι Λίμνες της Ελλάδας / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Ελληνικοί Υδροβιότοποι / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 11/12/94

Για τα προβλήματα και τις καταστροφές που έχουν ήδη συντελεσθεί στις περιοχές Νέστου, Βιστωνίδας και λιμνοθαλασσών Κομοτηνής διαβάστε στην Νέα Οικολογία ‘’προς συνδιαχείριση του Νέστου’’ Τεύχος Ιουνίου 1996, Οικοτοπία ‘’Οικολογικές καταστροφές με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση’’ Τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 1999, και εφημερίδα Καθημερινή 18/3/2000 ‘’Η εξαφάνιση των λιμνών του Νέστου’’. Σχετικά αντίθετη άποψη διαβάστε στους 4 τροχούς Αύγουστος 1993, το άρθρο του κ. Ν. Σ. Μάργαρη ‘’ο Θησαυρός του Νέστου’’.

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (1527 λέξεις)

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ αρχ. Κυπαρισσήεις (ομηρική), Αρκαδιά (βυζαντινή)

 Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001

Εύκολα σκέφτεται κανείς ότι η δυτική Πελοπόννησος και η περιοχή που απλώνεται από την Πάτρα έως τον Πύργο και την Πύλο, είναι ευλογημένη και ευνοημένη από την Φύση. Ο περιηγητής συναντά και στις δύο πλευρές του δρόμου μικρά γραφικά χωριά, αλλά και ανεπτυγμένες πόλεις. Ονειρεμένοι φυσικοί κολπίσκοι, αμμουδιές, καθαρή θάλασσα, αλλά και προστατευόμενοι τόποι πλαισιώνουν την κατάβαση από αυτή την μεριά της Πελοποννήσου. 

Όλη η περιοχή είναι κατάσπαρτη ερειπίων αρχαίων πόλεων, βυζαντινών εκκλησιών, και μεσαιωνικών κάστρων. Πλησιάζοντας στον Πύργο  - πρωτεύουσα και εμπορικό κέντρο της περιοχής, η διασταύρωση σας οδηγεί προς Αρχαία Ολυμπία (αριστερά) ή προς Ζαχάρω και Κυπαρισσία (δεξιά). 

Ο Πύργος πρωτεύουσα της επαρχίας Ηλείας, η μεγαλύτερη πόλη του νομού με δεκάδες αξιόλογα διατηρητέα νεοκλασικά. Ονομάζεται και δήμος Λετρίνων, από την αρχαία πόλη Λετρίνοι που η θέση της έχει προσδιοριστεί από τους αρχαιολόγους στα περίχωρα του σημερινού Πύργου. Αξίζει να επισκεφθείτε το αναπαλαιωμένο θέατρο ‘’Απόλλων’’, το διατηρητέο κτίριο της Δημοτικής Αγοράς – έργα Τσίλερ - τις παλιές εγκαταστάσεις του σταφιδικού οργανισμού, και τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Τα δύο τελευταία κρύβουν στα σωθικά τους ένα μεγάλο μέρος της νεώτερης οικονομικής ανάπτυξης της πόλης και των γύρω περιοχών. Ο Πύργος είναι σημαντικό εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο με αρκετά αξιοθέατα, έντονη κίνηση στην πλακόστρωτη πλατεία Καράγιωργα με τα ζαχαροπλαστεία, και τα στενά δρομάκια με τις ταβερνούλες – ψησταριές που προσφέρουν όλες τις λιχουδιές της Ηλειακής κουζίνας.   

Είναι μάλλον απίθανο να φτάσετε στον Πύργο και να μην επισκεφθείτε την Ολυμπία, που βρίσκεται μόλις 19 χλμ, σε μια γαλήνια κοιλάδα ανάμεσα στον καταπράσινο λόφο Κρόνιο, και τη συμβολή του ποταμού Αλφειού με τον παραπόταμό του Κλάδεου. Σε αυτόν τον τόπο στην αρχαιότητα αναπτύχθηκε ένα από τα πιο αξιόλογα ιερά με Πανελλήνια σημασία. Το ιερό της Ολυμπίας. 

Στο ιερό αυτό, εκτός από τις Θρησκευτικές τελετές καθιερώθηκαν από πολύ παλιά τα Ολύμπια, αγώνες που συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον όλων των Ελλήνων. Με τους Ολυμπιακούς αγώνες, βρήκε την απόλυτη έκφρασή του το ιδανικό της ευγενούς άμιλλας και για πολλούς αιώνες, η ενότητα και η ειρήνη του ελληνικού κόσμου. Εδώ καθιερώθηκε η Ιερή Εκεχειρία, σύμφωνα με την οποία σταματούσαν οι πόλεμοι κατά την διάρκεια των αγώνων. Θαυμάσιος ο αρχαιολογικός χώρος, η παλαίστρα, το στάδιο, το ανακαινισμένο παλιό αρχαιολογικό Μουσείο, και το μουσείο σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, και αξίζει να τα επισκεφθείτε, ειδικά το φθινόπωρο που έχουν φύγει οι τουρίστες. 

Μια πανέμορφη διαδρομή – παράκαμψη αρχίζει αμέσως μετά την Ολυμπία που συναντάτε στα βόρεια – αριστερά – την διασταύρωση που με αρκετές στροφές οδηγεί στον Λάλα σε 600 μ υψόμετρο, και άλλα 5 χλμ στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο για να συναντήσετε τις πρώτες βελανιδιές της Φολόης. Διασχίστε το εκπληκτικό δάσος δρυός της, ίσως το μοναδικό πια στην Πελοπόννησο, γεμάτο μύθους και παραδόσεις, βασίλειο του Φόλου του αγαθού κένταυρου που φιλοξένησε τον Ηρακλή αφήνοντας το όνομά του στην περιοχή. Σύντομα φτάνετε στην μικρότερη διασταύρωση για τα όμορφα χωριά Κούμανη και Φολόη, πάλι από δασική διαδρομή, ή κατ’ ευθείαν (40 χλμ συνολικά από την Ολυμπία) στην Λάμπια – Δίβρη, με το ιστορικό μοναστήρι της Χρυσοπηγής. Μην χάσετε αυτή την μικρή βόλτα ειδικά αν ταξιδέψετε στην περιοχή το φθινόπωρο. Τα δάση με τα φυλλοβόλα παίρνουν τα εκπληκτικά χρώματά τους σε όλη την Ελλάδα, όμως εδώ είναι ο τόπος τέτοιος που φαίνονται, τουλάχιστον διαφορετικά. 

Πολύ κοντά από εδώ βρίσκεται η Ανδρίτσαινα, και το μαγευτικό Φαράγγι της Νέδας, με παράκαμψη από τον κεντρικό δρόμο και τα χωριά Ζαχάρω ή  Θολό, με κατάληξη πάλι στην Κυπαρισσία από μια καθ’ όλα εντυπωσιακή κυκλική ορεινή διαδρομή. Το πέρασμα του φαραγγιού της Νέδας είναι ιδανική διαδρομή για όσους πεζοπορούν. Προτιμήστε την έξοδο από Θολό και μέσω Λέπραιου, Νέας Φιγάλειας, Δραγώγι, Σκληρού φτάνετε στην Ανδρίτσαινα, που είναι χτισμένη σε καταπράσινη πλαγιά, εντυπωσιάζοντας τον επισκέπτη με τα παλιά της πετρόχτιστα αρχοντικά, τις εκκλησιές της, την υποδομή (εστιατόρια – ψησταριές – ξενώνες), και φυσικά την πλατεία. Αν δεν θελήσετε άλλη παράκαμψη, ο πανέμορφος Κυπαρισσιακός κόλπος στο Ιόνιο Πέλαγος σας υποδέχεται φορώντας τα καλά του. 

Η Κυπαρισσία απλώνεται σε αμφιθεατρική τοποθεσία στους Δυτικούς πρόποδες του βουνού Ψυχρού ως την παραλία, και είναι μια όμορφη πόλη. Κατά την τουρκοκρατία την ενετοκρατία ακόμη και μέχρι την έκρηξη της επανάστασης ήταν από τις σπουδαιότερες πόλεις της Πελοποννήσου. Την περίοδο 1821 – 1828 πολιορκήθηκε πολλές φορές και κάηκε. Η ωραία θέση της μοιάζει με εξώστη που παρέχει σπάνια θέα στην κάτω πόλη και το πέλαγος που απλώνεται από κάτω. Με καλό καιρό το βλέμμα περιπλανιέται στο αχανές Ιόνιο ως πέρα στα μακρινά νησιά των Στροφάδων. Η Παλιά ή Άνω πόλη είναι σκαρφαλωμένη στο βυζαντινό κάστρο με εκπληκτική θέα προς την θάλασσα, και το λιμάνι της, που είναι το μόνο φυσικό στο μεγαλύτερο μέρος της ακτής του Ιονίου.

Πιο παλιά ξεχώριζε από την καινούργια πόλη, που τότε ήταν κάμπος με δεκάδες αμπελοκαλλιέργειες, με κάποια απόσταση που υπήρχε μεταξύ των οικισμών. Τώρα έχει ενωθεί πλέον και τα παλιά σπίτια είναι κρυμμένα στα σοκάκια. Έχει χαρακτηρισθεί ‘’ιστορικός διατηρητέος τόπος’’ επειδή παρουσιάζει μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και δείχνει ξεκάθαρα την οικιστική συνέχεια της Κυπαρισσίας. Η Άνω πόλη, με την προϊστορική ακρόπολη, τα καλοδιατηρημένα καλντερίμια και τα παλιά σπίτια, είναι μόλις 2 χλμ απόσταση από την παραλία. 

Το Βυζαντινό κάστρο είναι κτισμένο πάνω στην προϊστορική ακρόπολη της Κυπαρισσίας. Τα μεσαιωνικά και βυζαντινά χρόνια μεταμορφώθηκε σε κάστρο – ορμητήριο, για απλούς ανθρώπους αλλά και πρίγκιπες, με σημαντική παρουσία στα Ορλωφικά το 1770. Αντιστάθηκε στους κατακτητές της δύσης με πολλές τρομερές, μυθικές μάχες και παραδόθηκε σε όλους του κατακτητές. Στην Κυπαρισσία γεννήθηκε ο αγωνιστής και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αμβρόσιος Φραντζής. 

Η Κυπαρισσία, μαζί με τα Φιλιατρά, τους Γαργαλιάνους, και την Μαραθούπολη που είναι πάνω στην διαδρομή σας ήταν από τα μέρη της Πελοποννήσου που σχεδόν καταστράφηκαν από τον σεισμό του 1886, μαζί και με άλλες βέβαια πόλεις, και χωριά. Οι εκκλήσεις για βοήθεια που απεύθυναν οι εδώ πρόξενοι – κυρίως ο Γερμανός λόγω των συγγενικών σχέσεων των δύο βασιλείων - προς τα κράτη τους, και προς τα κράτη που είχαν εμπορικές συναλλαγές τότε οι Πελοποννήσιοι είχαν απήχηση, αλλά όχι την αναμενόμενη. Ήταν τέτοια η καταστροφή που έγινε στον τόπο που μόνο οι υλικές ζημιές (γκρεμισμένα σπίτια, αποθήκες κ.λ.π.) υπολογίστηκαν σε τρία εκατομμύρια λίρες Αγγλίας, ποσό μυθικό εκείνη την εποχή. Ο γενικός έρανος δεν ήταν εφικτό να μαζέψει αυτό το ποσό και έτσι, ακόμη μια φορά οι κάτοικοι για χρόνια αγωνίστηκαν να επανακάμψουν και τα κατάφεραν χάρη στο πείσμα και την εντατική καλλιέργεια ελιάς, σταφίδας, και αμπελιών.  

Οι εναλλαγές των τοπίων στις προτεινόμενες διαδρομές έως την Κυπαρισσία και η ίδια η πόλη, δίνουν στην πορεία σας γοητευτικές διαστάσεις. Κάντε δώρο στον εαυτό σας και την συντροφιά σας ένα δείπνο στις ψαροταβέρνες στον παραλιακό δρόμο της, και το βράδυ ανεβείτε στο αναψυκτήριο στο κάστρο. Αφεθείτε στην μαγεία της βραδιάς με το βλέμμα στη φωτεινή νέα πόλη και τη θάλασσα του Ιονίου. 

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Υπάρχουν πολλές ξενοδοχειακές μονάδες στην Ζαχάρω 0625 ‘’Διεθνές’’ 31208, ‘’Νέστωρ’’ 31206, στον Καϊάφα 0625 ‘’Τζένη’’ 32234, ‘’Kaiafas Lake’’ 32954, και στην Κυπαρισσία 0761 ‘’Κανελάκης’’ 24464, Κυπαρισσία 24492, ‘’Τσολαρίδης’’ 22145, ‘’Απόλλων’’ 24411.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Κυπαρισσία 0761 24519, 01 6390732, Ζαχάρω 0625 61345. Σε ανάγκη στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Ψαροταβέρνες στην παραλία για κακαβιά και χταποδάκι, Ψησταριές για σούβλες. Ωραίο ζυμωτό ψωμί, με λαδορίγανη, και ‘’καγιανά’’ ομελέτα με φρέσκια ντομάτα από τον κήπο, σε πολλούς συνδυασμούς.  Ακόμα αρνί και κατσίκι στην κατσαρόλα.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Δήμος Κυπαρισσίας 0761 22210, Ζαχάρως: 0625 31277, Ολυμπίας 0624 23173, Α΄ Βοήθειες: Κυπαρισσία 0761 22321, Ζαχάρω 0625 32222, Ολυμπία 0624 22222, Αστυνομία: 0761 22039, 500, 23231, Συνεργεία – Βουλκανιζατέρ στον Πύργο (0621): Βαγγελάτος Ιωάννης, Πατρών 40,  28154, Ηλιόπουλος Αθανάσιος, Νέα Ε.Ο. Πύργου - Ολυμπίας, 32088, Κοντοβουνίσιος Χαράλαμπος, Πατρών 72, 31225, Κουρουκλής Παναγιώτης, Σπάπ 3, 27103, Νεοφώτιστου Άφοι, Θεμιστοκλέους 12, 27508, Σπυρόπουλοι Άφοι Χ. & Σ. Ζαχάρω 0625 32907, Κερερέ Αφοί Ο.Ε. / Ε.Ο Πύργου - Κυπαρισσίας & Χριστιανουπόλεως, Κυπαρισσία, 0725 22275.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας 0624 22529, 22742, Μουσείο Ολυμπιακών Αγώνων 0624 22544.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις, δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με super ή αμόλυβδη εκτός του κόστους, τουλάχιστον 20 δρχ ανά λίτρο ακριβότερο.

ΧΑΡΤΕΣ: Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Ε. Καρποδίνη - Δημητριάδη. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟ.ΛΕ.Α (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Αμαλιάδας), Ιπποκράτους 16, Αμαλιάδα Τηλ 0622 26154, Fax: 23495, 0944974509. ΜΟΤΟ.ΛΕ.Π. (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Πύργου), Θεμιστοκλέους 8, Πύργος, Τηλ 0621 27552, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. . Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ, Σύλλογος Μοτοσικλετιστών, Ελάτη Τρικάλων τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (1655 λέξεις)

ΠΥΛΟΣ Ναυαρίνο, Νεόκαστρο ή Νιόκαστρο

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001

Εκτεταμένες αμμουδερές παραλίες, γραφικοί κολπίσκοι, χωριά πνιγμένα στο πράσινο, ήπιο κλίμα, μεσαιωνικά κάστρα και ιστορικά μοναστήρια απλώνονται παντού σε αυτό το κομμάτι της Πελοποννήσου. Διατρέχοντας αυτόν τον τόπο με το μέσο που αγαπάτε – την μοτοσυκλέτα – διαρκώς συναντάτε δρόμους, ασφάλτινους και χωμάτινους που ο καθείς και κάπου βγάζει. Αρχαίοι ναοί, βυζαντινά μοναστήρια, ή φράγκικους πύργους με τις κοντινές πολιτείες τους.

Ο όρμος του Ναυαρίνου φιλοξενεί την πανέμορφη Πύλο, πιο κάτω η Μεθώνη, και στο άλλο άκρο η Κορώνη με τα θαυμάσια διατηρημένα κάστρα τους. Αγαπητοί ταξιδιώτες, η Μεσσηνία που συνεχώς εκπλήσσει τον επισκέπτη της, σας καλωσορίζει στο πιο όμορφο και ιστορικό άκρο της Πελοποννήσου.

Στα πρανή του Κορυφάσιου κοντά στον οικισμό Χώρα υπάρχουν τα απομεινάρια της Πύλου των ιστορικών χρόνων, ενώ στην περιοχή βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των μυκηναϊκών χρόνων, το Μυκηναϊκό Ανάκτορο η πόλη του Νέστορος, και το περίφημο ανάκτορο των Νηλειδών που άρχιζε να κτίζει ο διάδοχος του Νηλέα, Νέστορας τον 13^ο Αι π. Χ. απ’ όπου και η ονομασία του, ανάκτορο Νέστορος. Το ανακτορικό συγκρότημα βρίσκεται στην κορυφή του λόφου στον Επάνω Εγκλιανό, και είναι επισκέψιμο.

Από τις ανασκαφές που έκανε ο Αμερικανός Κάρολος Μπλέγκεν το 1939 και 1952 – 1964 βρέθηκαν πολλά αγγεία, αποθήκες κρασιού και λαδιού που όπως φαίνεται αποτελούσαν από τότε εξαγώγιμα προϊόντα. Επίσης ανακαλύφθηκαν  1250 πινακίδες με επιγραφές Γραμμικής Β’, της παλαιότερης Ελληνικής Γραφής, που αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τον Βρετανό Μάικλ Βέντρις και έτσι έγινε γνωστή η μυκηναϊκή γραφή, μέσω της οποίας αντλήθηκαν πληροφορίες για τη ζωή της εποχής εκείνης. Το όνομα Κυπαρισσία και Σφακτηρία πρωτοεμφανίστηκε εδώ, σε πολλές από τις πινακίδες που βρέθηκαν στο ανάκτορο.Σε απόσταση 4 χλμ είναι η Χώρα και το αρχαιολογικό μουσείο. Εκεί μπορείτε να δείτε λεπτομερώς τα σημαντικά ευρήματα από τις ανασκαφές. 

Πύλος, μια όμορφη αμφιθεατρικά κτισμένη πολιτεία με γραφικό λιμάνι που είναι πάντα γεμάτο με δεκάδες βάρκες, καΐκια, αλλά και μεγαλύτερα σκάφη ειδικά το καλοκαίρι. Λίγο πριν την κεντρική πλατεία ο στενός δρόμος στα δεξιά σας βγάζει στην πλατεία Νέστορος όπου βρίσκεται το σπίτι του Ολυμπιονίκη Κωστή Τσικλητήρα. Η πόλη  βρίσκεται σκαρφαλωμένη σε δύο λόφους, στην ακτή ενός από τους πιο όμορφους όρμους της Ελλάδας. Ο ιστορικός όρμος Ναυαρίνου, που κλείνει στην αγκαλιά του το βραχώδες νησί της Σφακτηρίας. Το νησάκι αν και μόλις 25 στρ συνδέθηκε με δυο κορυφαία ιστορικά γεγονότα μακρινά χρονικά μεταξύ τους που αναδεικνύουν όμως την ιστορικότητά της, και την σημαντική της θέση. Το 425 π.Χ. στην διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, κατελήφθη η Σφακτηρία από τους Αθηναίους του στρατηγού Δημοσθένη, με τη βοήθεια Μεσσηνίων, και για πρώτη φορά, παραδόθηκαν Σπαρτιάτες και οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στην Αθήνα. Βέβαια το γεγονός αυτό δεν απελευθέρωσε την Μεσσηνία από τους σπαρτιάτες αφού τελικά η Πύλος παρεδόθη στους Λακεδαιμόνιους. 

Το δεύτερο ιστορικό γεγονός είναι η περίφημη ναυμαχία του Ναυαρίνου που σφραγίστηκε από τις απώλειες των Ελλήνων και Φιλελλήνων που είχαν οχυρωθεί εδώ . Το νησί τώρα πια θεωρείται από τα σημαντικά μνημεία της νεότερης Ελλάδας αφού κατακλύζεται από κενοτάφια και μνημεία αυτών που αγωνίστηκαν και σκοτώθηκαν στη ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να αναπτερωθεί το ηθικό των Ελλήνων αγωνιστών και σύντομα να πετύχουν την οριστική απελευθέρωση. Σε αυτή την ναυμαχία ενωμένοι οι χριστιανικοί στόλοι της Αγγλίας, της Γαλλίας, και της Ρωσίας νίκησαν τον τουρκο-αιγυπτιακό στόλο που ήταν στο λιμάνι της Πύλου.

Αυτή η εξέλιξη προκάλεσε στην αρχή κατάπληξη και μετά ενθουσιασμό στην Ευρώπη, αλλά και στην Ελλάδα αφού σήμανε την Εθνική Ανεξαρτησία. Αν μεταβείτε στο νησάκι σήμερα – υπάρχει πρόσβαση τους καλοκαιρινούς μήνες με καΐκι από την Πύλο - θα δείτε αρκετά μνημεία που θυμίζουν την Ναυμαχία, μνημείο Ελλήνων πεσόντων και μνημείο του μεγάλου Ιταλού Φιλέλληνα Σανταρόζα, που σκοτώθηκαν στην μάχη της Σφακτηρίας εναντίων Αράβων το 1825, μνημείο του Αλέξη Μαλλέ Γάλλου αξιωματικού του Μαιζών, ο τάφος του ανιψιού του Ναπολέοντα, Παύλου Βοναπάρτη, και μνημείο Ρώσων, δίπλα στο ξωκλήσι της ‘’Παναγούλας’’ - Αναλήψεως.

Φυσικά θα δείτε και νεώτερα ‘’μνημεία’’, σαν τις τρεις δεξαμενές αποθήκευσης καυσίμων του Μαμιδάκη, που ζήτησε μάλιστα από την κυβέρνηση το 1997 να αγοράσει το νησί!! για να εξυπηρετεί τα ποντοπόρα πλοία, με τερματικό σταθμό. Ευτυχώς τότε σύσσωμο το Ν. Σ. Μεσσηνίας απέρριψε το αίτημα της εταιρείας. (Πηγή - λεπτομέρειες – Καθημερινή 21/6/98, ρεπορτάζ Πέγκυ Κουνενάκη).

Η Πύλος άλλαξε πολλές φορές χέρια από το 1821 έως το 1828 που κατελήφθη από τους γάλλους του εκστρατευτικού σώματος Μαιζών, οι οποίοι σε λίγο χρονικό διάστημα την παραχώρησαν στους Έλληνες, ενώ οι ίδιοι παρέμειναν έως το 1833. Στον χρόνο που μεσολάβησε σχεδίασαν την νέα πόλη που άρχιζε να χτίζεται το 1829 πάνω στα σχέδιά τους. Πολλά παραδοσιακά κτήρια με καμάρες, μικρά διώροφα με ασπρισμένες αυλές και κήπους κατάφυτους, ενώ στην κεντρική πλατεία δεσπόζει το μνημείο των τριών Ναυάρχων, που βύθισαν τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο  στο Ναυαρίνο το 1827. Ο Άγγλος Ναύαρχος Sir Edward Codrigton, ο Γάλλος Αντιναύαρχος De Rigny, και ο Ρώσος Αντιναύαρχος Heiden. Αν σας θυμίζουν τους δρόμους της Αθήνας Κοδριγκτώνος, Δεριγνύ, και Χέυδεν  κοντά στο πεδίο του Άρεως, καλά θυμάστε.

Κανονικά μέσα σε όλους τους Έλληνες Εθνικούς Ήρωες που κάποτε είχαν ανηρτημένα τα δημοτικά σχολεία, έπρεπε να υπάρχουν και αυτοί οι τρεις Ναύαρχοι. Τόσο σημαντικές ήταν οι εξελίξεις μετά την ομόθυμη κίνησή τους και την τελική νίκη που απεκόμισαν στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Δυτικά της πόλης – υπάρχουν πινακίδες – είναι το Νιόκαστρο, το φρούριο της Πύλου που άρχισε να κτίζεται από τους Οθωμανούς το 1573, λίγο μετά την ήττα τους στην Ναυμαχία της Ναυπάκτου καλύπτοντας μια έκταση 75 στρ, (80 στην σημερινή του μορφή) και ακολουθώντας από τότε, την κοινή μοίρα των υπόλοιπων φρουρίων της περιοχής. Παραδόθηκε στους Ενετούς το 1686, ξανά στους Τούρκους το 1715, και μετά από πολιορκίες καταλήψεις και ανακαταλήψεις Έλληνες – Τούρκοι - Γάλλοι παραδίδεται στους Έλληνες το 1828.

Σήμερα θεωρείται ένα από τα ομορφότερα και πιο καλοδιατηρημένα της Ελλάδας. Μέσα στο κάστρο βρίσκεται ο ναός της Αγίας Σωτήρας – (Μεταμόρφωση), που παλιότερα ήταν τζαμί, και μουσείο ενάλιων αρχαιοτήτων, που δημιουργήθηκε το 1984 ύστερα από πρωτοβουλία του αρχαιολόγου Γ. Παπαθανασόπουλου, με σκοπό την διάσωση και συντήρηση όλων των υποβρυχίων αρχαιολογικών ευρημάτων της Ελλάδας. 

Για να δείτε και το ‘’κρυφό’’ μέρος του κάστρου έξω από τα τείχη, τον πύργο SanGaetan, την τεράστια εξωτερική τάφρο, και το Καστράκι πυροβολικού Αγίας Βαρβάρας κατευθυνθείτε προς την έξοδο της Πύλου με κατεύθυνση την Μεθώνη, και δεξιά σας θα δείτε το σχολείο. Πεζοπορήστε κατά μήκος της αυλής του και μπείτε αριστερά στο δάσος. Μετά από λίγο φανερώνεται η τάφρος, η ακρόπολη του φρουρίου, και αριστερά όσο προχωρείτε πλάι στην τάφρο βλέπετε τον πύργο, το Καστράκι, μέρος από το εξωτερικό τείχος και τους προμαχώνες.

Προς την Μεθώνη θα συναντήσετε στην θέση ‘’καμάρες’’ το τμήμα του παλιού τούρκικου υδραγωγείου, το οποίο μετέφερε νερό στο Νιόκαστρο από τις πηγές του Χανδρινού και του Παλιού νερού.  Πολύ ωραία θέα έχει ακριβώς μετά το σχολείο στον κεντρικό δρόμο αν ακολουθήσετε δεξιά τον αγροτικό προς το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Πανόραμα πραγματικό με την Σφακτηρία σε πρώτο πλάνο, και όλο τον όρμο του Ναυαρίνου εμπρός.

Ιστορία χαμένη στους αιώνες που πέρασαν, αξιόλογα μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, θαυμάσια μονοπάτια για περπάτημα, άνθρωποι που εξυπηρετούν, πανέμορφες θέες από τα γύρω υψώματα…. πολιτισμένη διαμονή, εξαιρετικοί μεζέδες, είναι μερικά μόνο από τα ατού που διαθέτει η πολιτισμένη Πύλος στον επισκέπτη της. Υπάρχουν και άλλα που θα ανακαλύψετε από την πρώτη κιόλας επίσκεψη στην πόλη.  

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

Νήσος Πύλος Μεσσηνίας: είχε πληθυσμό το 1951 48 άτομα. Σ.Ε.τ.Ε  1998 σελ 19, 21.
Νήσος Σφακτηρία Μεσσηνίας: είχε πληθυσμό το 1951 20 άτομα. Σ.Ε.τ.Ε  1998 σελ 19, 21.

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Μαραθούπολη 0763 23386, Ενοικιαζόμενα δωμάτια Info 0723 22356, Πύλος 0723 ‘’Μιραμάρε’’ 22751, ‘’Καραλή’’, 23021, ‘’Αρβανίτης’’ 23050, ‘’Ναυαρίνο’’ 23433.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Στην Γιάλοβα (0723) ‘’Ναυαρίνο’’ 22973, ‘’Ναυαρίνο ΙΙ’’ 22761, Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Στις ταβέρνες της πλατείας στα ουζερί, στο εστιατόριο του ξενοδοχείου ‘’Καραλής’’ με την εξαιρετική θέα, και στο εστιατόριο 1930, φρέσκο ψάρι αλλά και σπέσιαλ καλοψημένα Κρεατικά, μπιφτέκι.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία Μεσσηνίας: 0721 93323, Δήμος 0723 22221, Α΄ Βοήθειες: 0723 23779, 23333, Αστυνομία: 0723 22316.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Πριν την επίσκεψή σας στα αξιόλογα μουσεία τηλεφωνήστε να σας πουν τις ώρες επισκέψεως στο κάστρο, (08.30 – 15.00 Δευτέρα κλειστά) γιατί απ’ όποιο μέρος της Ελλάδας ξεκινήσετε, μέχρι να φτάσετε το μουσείο θα είναι κλειστό και θα πρέπει να διανυκτερεύσετε. Αν το έχετε προγραμματίσει έτσι, έχει καλώς αν όχι, θα πρέπει να το κάνετε αναγκαστικά.

Αυτό βέβαια δεν ισχύει αν είστε σε μια απόσταση 50 - 100 χλμ από την Πύλο. Κάστρο 0723 22897, Αντωνοπούλειο 0723 22448 (08.30 – 15.00 Δευτέρα κλειστά), Αρχαιολογικό Μουσείο στην Χώρα, 0763 31358 (08.30 – 15.00 Δευτέρα κλειστά), Ανάκτορο Νέστορος 0763 31437 (08.30 – 15.00 καθημερινά). Ενοικιάσεις μοτοσυκλετών: Αλέξανδρος Μπάκας, Ναυαρίνου 45 Καλαμάτα 0721 93423, 94571.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις, δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με super ή αμόλυβδη εκτός του κόστους, τουλάχιστον 20 δρχ ανά λίτρο ακριβότερο.

ΧΑΡΤΕΣ: Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος – Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439. Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Ε. Καρποδίνη – Δημητριάδη. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟ.ΛΕ.Α (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Αμαλιάδας), Ιπποκράτους 16, Αμαλιάδα Τηλ 0622 26154, Fax: 23495, 0944974509. ΜΟΤΟ.ΛΕ.Π. (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Πύργου), Θεμιστοκλέους 8, Πύργος Τηλ 0621 27552, '); document.write(addy29907); document.write('<\/a>'); //-->\n Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. "> Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. .Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ, Σύλλογος Μοτοσικλετιστών, Ελάτη Τρικάλων, τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ – Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (1670 λέξεις)

ΜΕΘΩΝΗ Μοθώνη – ΚΟΡΩΝΗ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Φεβρουάριος 2001 

Φεύγοντας από την Πύλο ο δρόμος στενεύει και χρειάζεται προσοχή ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες με την μεγάλη κίνηση τα πολλά αυτοκίνητα και τα τροχόσπιτα. Πολύ σύντομα καλύπτονται τα 12 χλμ και η όμορφη Μεθώνη, σας υποδέχεται. Σήμερα είναι μια παραλιακή κωμόπολη, στα αρχαία χρόνια φημισμένο εμπορικό λιμάνι. 

Ο κεντρικός δρόμος οδηγεί στο εντυπωσιακό κάστρο που είναι χτισμένο πάνω σε αρχαία τείχη σε όλη την έκταση του δαντελωτού ακρωτηρίου, δίνοντάς την αίσθηση του απέραντου, και χωρίζεται από την στεριά με μια τεράστια τάφρο, που διασχίζεται έως την καστρόπορτα από μια πανέμορφη πετρόχτιστη γέφυρα με 14 τόξα, ξύλινη τον 15^ο αιώνα.

Η Καστροπολιτεία της Μεθώνης, βαριά κληρονομιά μας, φέρει ίχνη όλων των ιστορικών περιόδων. Από την Ελληνιστική εποχή, τις ιστορίες του Πελοποννησιακού πολέμου, της ρωμαιοκρατίας, των πειρατών απ’ την Ιλλυρία, των Σταυροφόρων, των Φράγκων και των Βενετών κατακτητών. Η μεγάλη τάφρος ανοίχθηκε από τους Βενετούς το 1481, φοβούμενοι τις επιτυχίες των Τούρκων στην Αδριατική, και την ίδια εποχή ενισχύεται όλη η οχύρωση. 

Το μέγεθός του κάστρου δείχνει την σημασία του σαν ‘’κλειδί’’ για την είσοδο των πλοίων στην Αδριατική, ενώ η θέση του ήταν φυσικό να προκαλέσει συρράξεις μεταξύ Βενετών και Τούρκων. Το 1125 το Βυζαντινό φρούριο που υπήρχε εκεί καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Βενετούς και στην συνέχεια (13^ος Αι.) χτίσθηκε το σημερινό. Τον Αύγουστο του 1500 δεκάδες χιλιάδες στρατός του Βαγιαζήτ πολιόρκησε τους μόλις 7000 Έλληνες και Βενετούς υπερασπιστές του που τελικά συνθηκολόγησαν και ο Βαγιαζήτ έγινε ο νέος κύριος του. 

Στην νότια εξωτερική πλευρά των τειχών υπάρχει ο μικρός οκταγωνικός πύργος, κάτι σαν  προκεχωρημένο φυλάκιο  - Μπούρτζι -  που έκτισαν οι τούρκοι όταν κατέλαβαν το κάστρο, και παρά το ρομαντικό του θέματος ήταν και τόπος εκτελέσεων. Είναι κτισμένο πάνω σε μικρό νησάκι και διαθέτει πολλαπλούς εξώστες και πολεμίστρες. Συνδέεται με το υπόλοιπο σύνολο με μια γέφυρα – διάδρομο. Σήμερα όλο αυτό το αρμονικό σύνολο θεωρείται ως το μεγαλύτερο και πιο καλοδιατηρημένο Βενετικό κάστρο στην Ελλάδα. 

Στην πόλη υπάρχουν πολλά μαγαζιά, καφενεία, στενά δρομάκια με ασυνήθιστη κίνηση. Οι περισσότεροι επισκέπτες βέβαια είναι τουρίστες που προτιμούν τις ρομαντικές βόλτες στην παραλία ή στα ομολογουμένως πολύ όμορφα σοκάκια. Και εδώ έχουν ‘’ξεφυτρώσει πολλά τουριστικά μαγαζιά ευτυχώς ‘’χαμηλών’’ τόνων. Μέσα στους στενούς δρόμους βρίσκεται κρυφός από τα πολλά βλέμματα ο Άγιος Νικόλαος, ένα ιστορικό εκκλησάκι με πανύψηλο καμπαναριό. Στην Μεθώνη εκτός των πολιτιστικών βραδιών του καλοκαιριού κάθε Καθαρή Δευτέρα αναβιώνει το γνωστό στο πανελλήνιο έθιμο ‘’του Κουτρούλη ο γάμος’’. Μοιάζει με αυτό των ορεινών περιοχών της χώρας μας, όπου ντύνονται ‘’νύφη’’ και ‘’γαμπρός’’ δύο άντρες και μαζί με τα ‘’συμπεθερικά’’ και τους ‘’καλεσμένους’’ πηγαίνουν στην πλατεία του χωριού, για αναπαράσταση του γάμου, και των εθίμων που ξετυλίγονται στην διάρκειά του. Φυσικά η συνέχεια επιφυλάσσει στους επισκέπτες το πατροπαράδοτο τρικούβερτο γλέντι που είναι και ο τελικός σκοπός, για να καλωσορίσει η άνοιξη. 

Αξιοθέατο στην Μεθώνη είναι ο φάρος της, ένας από τους παλιότερους της Μεσογείου, το λιμανάκι της με τα αραγμένα ψαροκάικα, και τα ταβερνάκια μπροστά στην μεγάλη αμμουδερή παραλία. Ακριβώς από εκεί να ξεκινήσετε για την Κορώνη και όχι από τον κεντρικό δρόμο. Είναι προτιμότερη αυτή η ‘’παράκαμψη’’ γιατί περνάει από ασύγκριτης ομορφιάς τοπία και παραλίες για ελεύθερο κάμπινγκ. Στο κάτω – κάτω πάλι στον κεντρικό βγαίνει λίγο πριν την Φοινικούντα.

Το πανέμορφο ψαροχώρι της Φοινικούντας με δεκάδες παλιά σπίτια στα σοκάκια του, προβάλει ανάμεσα από την διαδρομή Μεθώνης – Κορώνης, για να ξεκουράσει τον ταξιδιώτη και γιατί όχι, να τον φιλοξενήσει. Εδώ υπάρχουν μέσα σε ένα θαυμάσια διηρημένο φυσικό περιβάλλον, ξενώνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια και ταβερνάκια, κυρίως όμως ωραία πεντακάθαρη θάλασσα, θαυμάσια παραλία για ξεκούραση, αλλά και για  σπορ. Στην παραλία νοικιάζουν serf και το καλοκαίρι γίνονται εκδρομές στα απέναντι νησάκια τις Μεσσηνιακές Οινούσες Σχίζα, Άγ. Μαρίνα (Αμαριανή των ντόπιων), και Σαπιέντζα. Η νησίδα Σαπιέντζα, είναι ένας από τους σημαντικούς βιότοπους της περιοχής, μάλιστα έχει κηρυχθεί από την Ε. Ε. ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Ότι έχει ανακαλυφθεί από την αρχαία Φοινικούντα βρίσκεται την θέση ‘’ανεμόμυλος’’.

Φεύγοντας από την Φοινικούντα σε 4 χλμ υπάρχει διασταύρωση που αριστερά πάει προς Υάμεια ενώ δεξιά προς Χρυσοκελλαριά – Βασιλίτσι. Μην το σκέφτεστε καθόλου, ακολουθήστε αυτήν την παράκαμψη του κεντρικού δρόμου και δεν θα χάσετε. Απλά θα βγείτε από άλλο δρόμο στο Μοναστήρι της Χρυσοκελλαριάς και κατόπιν προς Χαροκοπειό ή Κορώνη. Ομορφότερη διαδρομή και σίγουρα πιο ήσυχη και ξεκούραστη. 

Στο Χαροκοπειό είναι η διασταύρωση που οδηγεί στην Κορώνη (δεξιά) ή Πεταλίδι – Καλαμάτα (αριστερά). Εδώ υπάρχουν μάντρες με τις περίφημες ‘’τζάρες’’, μεγάλα πιθάρια δηλαδή, που στις μέρες μας χρησιμεύουν περισσότερο για ντεκόρ σε κήπους ή με φυτά και κάκτους φυτεμένα για διακόσμηση πλατύσκαλων και αίθριων. Παλιότερα οι ντόπιοι μαστόροι περιπλανιόντουσαν σε όλη την Πελοπόννησο και έφτιαχναν τέτοια πιθάρια – στην ντοπιολαλιά ‘’τζάρες’’. Οι νοικοκυραίοι της εποχής, τα παραγέμιζαν με τρόφιμα, λάδι, και άλλα χρειαζούμενα αφού χωρούσαν από 100 έως 160 οκάδες το καθένα - καμιά φορά και μεγαλύτερα - ποσότητα που μπορούσε να θρέψει μια οικογένεια.  Η τέχνη συνεχίζεται και σήμερα μόνο που τα μηχανήματα έχουν αναλάβει το επίπονο ‘’ζύμωμα’’ του πηλού που παλιά γινόταν με τα χέρια. Η υπόλοιπη διαδικασία κατασκευής είναι περίπου ίδια. Αφού φτιαχτούν τα πιθάρια, αφήνονται να στεγνώσουν μέσα στο εργαστήριο ή στον ήλιο, μια εργασία που γίνεται κυρίως στα ‘’καμίνια’’ (φούρνοι). Κατόπιν έρχεται η σειρά της χειροποίητης διακόσμησης.   

Η Κορώνη είναι και αυτή παραλιακή πόλη, κτισμένη αμφιθεατρικά ενώ στην προκυμαία που κυλάει εντονότερα η ζωή θα βρείτε αρκετά ταβερνάκια, με φρέσκο ψάρι, και ουζάκι. Τα αρχοντικά σπίτια της είναι ανοιχτόχρωμα με μπλε ή κόκκινα παράθυρα, αυλές, και προς το κάστρο στολισμένα με πολύχρωμες γλάστρες και ‘’νησιώτικες’’ πεζούλες. Τα δρομάκια στενά κρύβουν εκπλήξεις, πλατύσκαλα σαν τα νησιά, παλιά μπαλκόνια με περίτεχνα κάγκελα. Σαν σκηνικό που βγαίνει από παραμύθι, είναι βέβαιο ότι θα σας ενθουσιάσει η ομορφιά της, τα ασβεστωμένα καλντερίμια, οι παλιές εκκλησίες. Στην διαδρομή προς το κάστρο υπάρχει πινακίδα που σας στέλνει κάτω από αυτό στην Παναγία Ελεήστρα, μια μεγάλη πετρόχτιστη εκκλησία που γιορτάζει της Ζωοδόχου πηγής. Ο θαυμάσιος καταπράσινος περίβολος έχει δεκάδες φοινικόδεντρα, πανέμορφη θέα στην θάλασσα και την απέραντη παραλία  Ζάγκα.

Στις αρχές του 10ου Αι. η Κορώνη ήταν μια πλούσια και εμπορική πόλη που προκαλούσε με τον πλούτο της πειρατές και τυχοδιώκτες. Στην κορυφή του λόφου στέκει το μεγάλο Βενετικό κάστρο του 13^ου Αι. της ‘’μικρής αλλά οχυρής’’ πόλης που ενισχύθηκε και συμπληρώθηκε από τους Τούρκους τον 16^ο Αι. Αντιπροσωπευτικό δείγμα στρατιωτικής οχυρωματικής τεχνικής. Εντύπωση προκαλεί ότι μέχρι τις μέρες μας, και σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του το κάστρο δεν έπαυσε ποτέ να κατοικείται, κάτι που συμβαίνει σπανίως, με εξαίρεση το κάστρο της Αντιπάρου στις Κυκλάδες. 

Μέσα στο κάστρο θα χρειαστείτε τουλάχιστον μία ώρα για να το δείτε, υπάρχει αυτό που θα κάνει ευτυχισμένο όποιον μελετά τον μεσαίωνα. Η επιβλητική καστρόπορτα, προβάλει ανοιχτή σαν βιβλίο ιστορίας, που σας οδηγεί στα παλιά σπίτια τους πύργους, και την υπέροχη θέα προς την θάλασσα. Το καλντερίμι θα σας φέρει στο παλαιοημερολογίτικο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη, σε παρεκκλήσια και στην γυναικεία Μονή Προδρόμου που λειτουργεί και αξίζει να την δείτε από κοντά. Την εποχή της Βενετοκρατίας, η Κορώνη υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα εμπορικά, βιοτεχνικά και ναυτικά κέντρα της περιοχής αλλά και ολόκληρης της Ανατολής, θυμίζοντας στις μέρες μας απόμακρη μεσαιωνική πολιτεία.

Φεύγοντας από την πόλη ή κατά την παραμονή σας εκεί, κάντε μια βόλτα λίγο έξω από την Κορώνη με κατεύθυνση το Βασιλίτσι και ανακαλύψτε και εσείς την ωραία παραλία του Ζάγκα σχεδόν κάτω από το κάστρο. Τόσο κοντά, όμως εκτείνεται ως εκεί που φτάνει η ματιά σας. Προσέξτε τα περιφραγμένα τμήματα της αμμουδιάς, γιατί εδώ γεννά τα αυγά της η προστατευόμενη Καρέτα – Καρέτα.   

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: Στην Φοινικούντα 0723 ‘’Κορακάκης Beach’’  71221, 71135 – 6,  ‘’Jenny Beach’’ 81353, Κορώνη 0725 ‘’Μαρίνος’’ 22522, ‘’Ντιάνα’’ 22312, Μεθώνη 0723 ‘’Αχιλλέας’’ 31819, ‘’Οδυσσέας’’ 31600,  ‘’Άννα’’ 31585, ‘’Γαλήνη’’ 31467.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Φοινικούντα ‘’Ανεμόμυλος’’ 0723 71120, ‘’Κορώνη’’ 0725 22884, 22119, 01 8614336, ‘’Memi Beach’’ 0725 22130 Κοινοτικό Μεθώνης 0723 31255, 31228. Στα ερημοκλήσια στο προαύλιο, και σε όποια ωραία τοποθεσία επιλέξετε. Μην αφήσετε σκουπίδια.

ΦΑΓΗΤΟ: Πολλά εστιατόρια για λαδερά, ψησταριές για σούβλα αρνί και γουρουνοπούλα , και ψαροταβέρνες στην Φοινικούντα, για κακαβιά και χταποδάκι. Πινελιά στο παρελθόν αποτελούν οι ξυλόφουρνοι, με το νοστιμότατο ζυμωτό ψωμί.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Νομαρχία Μεσσηνίας: 0721 93323, Δήμος Μεθώνης 0723 31255, Δήμος Κορώνης 0725 22221, Α΄ Βοήθειες: Κορώνη 0721 74213, Μεθώνη 0723 31456, Τουριστική Αστυνομία: Καλαμάτα 0721 95555, Κορώνη 0725 22422, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ: Σταμάτη Αφοί Ο.Ε. / Ε.Ο Κορώνης - Καλαμάτας, Κορώνη, 0725 22275, Συνεργεία Καλαμάτας 0721 Δημητρακόπουλοι Αφοί Ο.Ε, Λυκούργου 40, 21005, Δημητρόπουλος Λεωνίδας, Λυκούργου 24, 87244, Εξαρχέας Σωτήριος, Αθηνών 17, 23724, Κουλελές Ιωάννης, Αθηνών 55, 24323, 85344.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Το κάστρο της Μεθώνης λειτουργεί καθημερινά εκτός Δευτέρας 08.30 – 15.00 το καλοκαίρι έως 20.00. Το κάστρο της Κορώνης δεν κλείνει ποτέ γιατί είναι κατοικημένο. Ενοικιάσεις μοτοσυκλετών: Αλέξανδρος Μπάκας, Ναυαρίνου 45 Καλαμάτα 0721 93423, 94571.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Όλες οι εταιρείες σε όλες τις μεγάλες πόλεις, δεν θα αντιμετωπίσετε κανένα πρόβλημα με super ή αμόλυβδη εκτός του κόστους, τουλάχιστον 20 δρχ ανά λίτρο ακριβότερο.

ΧΑΡΤΕΣ: Όλες οι Νομαρχίες της Πελοποννήσου έχουν εκδώσει τουριστικούς χάρτες που διανέμονται δωρεάν, και περιλαμβάνουν όλους τους ιστορικούς χώρους, μνημεία, κάστρα, σπήλαια, πεζοπορικές ή άλλες διαδρομές. Επίσης οι Freytag & Berndt σε κλίμακα 1: 300.000 όλη η Πελοπόννησος & Πελοπόννησος - Κόρινθος : σε κλίμακα 1 : 250.000, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ: Ακαδημίας 84, Αθήνα 01 3837439.Εξαιρετική αλλά σπάνια η έκδοση της ADAC, Πελοπόννησος σε κλίμακα 1 : 250.000. 

ΒΙΒΛΙΑ: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ : Ε. Καρποδίνη - Δημητριάδη. Στην έκδοση περιλαμβάνετε χάρτης της Πελοποννήσου, όλα τα μουσεία και οι Αρχαιολογικοί χώροι με πανέμορφη φωτογράφηση.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΜΟΤΟ.ΛΕ.Α (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Αμαλιάδας), Ιπποκράτους 16, Αμαλιάδα Τηλ 0622 26154, Fax: 23495, 0944974509. ΜΟΤΟ.ΛΕ.Π. (Μοτοσυκλετιστική Λέσχη Πύργου), Θεμιστοκλέους 8, Πύργος Τηλ 0621 27552, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. . Πληροφορίες για το ταξίδι σας, όλο το χρόνο, βρίσκετε στους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ, Σύλλογος Μοτοσικλετιστών, Ελάτη Τρικάλων, τ.κ. 42032  Πύλη, Τηλ - Fax: 0434 71826.

Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία: 

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 ΦΘΙΩΤΙΔΑ (2236 λέξεις)

ΛΑΜΙΑ – ΟΡΟΣ ΟΙΤΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κείμενο - Διαφάνειες: Άγγελος Σινάνης e – mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

© Σεπτέμβριος 2002

Υπάρχουν περιοχές και πόλεις στην χώρα μας που για κάποιους λόγους δεν τις επιλέγουμε για τις διακοπές μας και ας είναι μικρότερες σε μέγεθος από τις πόλεις που ζούμε. Ίσως επειδή δεν διαθέτουν κοντά τους δάση, επώνυμες παραλίες, δεν ‘’αναβαθμίστηκαν’’ σε ‘’τουριστικά θέρετρα’’ και παρέμειναν πόλεις – περάσματα.

Μια από αυτές είναι η κοντινή (για τους Αθηναίους) Λαμία (παλιό Ζητούνιον – Ζητούνι στα 100 μ. Υ). Η πόλη που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο δασόφυτους λόφους του Κάστρου και του Αγ. Λουκά, με το Φράγκικο & Καταλάνικο κάστρο του 14^ου Αι. χτισμένο στην θέση της αρχαίας ακρόπολης δεν ‘’ευτύχησε’’ να δέχεται ορδές τουριστών παραμένοντας μια τυπική επαρχιακή πόλη – πέρασμα. 

Παρ’ όλα αυτά η ιστορία της χάνεται στους αιώνες ενώ το κάστρο της προσφέρει υπέροχη θέα της πόλης, της κοιλάδας του Σπερχειού, την Οίτη καθώς και της γύρω περιοχής. Εκεί βρίσκεται το υπερσύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο, η Εφορεία Αρχαιοτήτων της περιοχής και ο ‘’Οθωνικός Στρατώνας’’ ενώ το τουριστικό περίπτερο είναι η καλύτερη επιλογή για ντόπιους και ξένους αφού η θέα προς την θάλασσα και την απέναντι Εύβοια είναι εκπληκτική. Επίσης ο χώρος αναψυχής – καντίνα – γήπεδο μπάσκετ – ταβερνάκι – και το θεατράκι στο ‘’Ισιαδάκι’’. 

Η Λαμία και η περιοχή της φαίνεται πως ανήκαν στην Αρχαία Φθιώτιδα και από το τέλος του 5^ου Αι. στους Μαλιείς. Φυσικά σε σχέση με τους Αρχαίους χρόνους το τοπίο έχει αλλάξει εντελώς, καθώς οι προσχώσεις του ποταμού Σπερχειού πλάτυναν τα στενά και έκαναν την θάλασσα να υποχωρήσει κατά πέντε χλμ. περίπου. Πρώτη φορά την αναφέρει ο Στράβων με τον σεισμό του 426 π.Χ. ενώ έγινε ευρύτερα γνωστή στην ιστορία από τα επεισόδια του Λαμιακού πολέμου (323 – 322 π.Χ). Τον 4^ο – 5^ο Αι. υφίσταται και αυτή τις βαρβαρικές επιδρομές, το 896 συναντάται με την ονομασία Ζητούνιον που θα την διατηρήσει ως το 1832. Με την Φράγκικη κατάκτηση γίνεται βαρονία, γνωρίζει πολλούς ηγεμόνες και το 1397 την παίρνουν οι Τούρκοι. Τον 18^ο Αι είναι μεγάλο εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο. Στις 8 Απριλίου του 1821 ξεκινά η επανάσταση και η απελευθέρωση από τον Ζυγό έρχεται το 1832. Το τέλος του Αι. την βρίσκει επαναστατικό κέντρο Ανατολικής Στερεάς και το 1897 υπογράφεται η ανακωχή έξω από την πόλη. 

Κατά μήκος της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού αναβλύζουν οι σπουδαιότερες λουτροπηγές στην χώρα μας αυτές του Πλατύστομου, Θερμοπυλών, Καλλιδρόμου, Υπάτης. Η προσέγγιση στον Εθνικό δρυμό Οίτης περνάει από τα λουτρά Υπάτης με κατεύθυνση την Ιερά Μονή Αγάθωνος για να ‘’μπείτε’’ στην Οίτη από Καστανιά. Υπάτη – Ι. Μονή Αγάθωνος 7 χλμ - Ι. Μονή – Λύχνος – Καστανιά6 χλμ. Info: Ανάμεσα στα χωριά Λύχνο και Υπάτη υπάρχει το θαυμάσιο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, που μπορεί να δει ο επισκέπτης της περιοχής βαλσαμωμένα όλα τα είδη της πανίδας του Δρυμού.

Η πιο όμορφη διαδρομή όμως σας οδηγεί μέσω Μακρακώμης στην Σπερχειάδα (παλιό Αγά στα 240 μ. Υ) που λειτουργεί ένα καινούργιο Ιστορικό – Αρχαιολογικό – Λαογραφικό Μουσείο και την εκπληκτική Άνω Καλλιθέα Φθιώτιδας (εκεί που έγινε η 7^η και η 10^η συνάντηση Enduro. Σπερχειάδα - Άνω Καλλιθέα 7,5 χλμ.

Ξεκινώντας την περιήγησή μας από την Λαμία οδηγούμε κατά μήκος της κοιλάδας του Σπερχειού και σχετικά γρήγορα (31 χλμ) φτάνετε στην Μακρακώμη (παλιά Βαρυμπόπη στα 150 μ. Υ) που μπορείτε να επισκεφθείτε στην τοποθεσία ‘’Καστρί’’ που υπάρχουν τα αρχαία λείψανα του οχυρού Μακρά Κώμη που αναφέρει ο Τίτος Λίβιος.

Το τοπίο αλλάζει όσο πλησιάζετε στην Άνω Καλλιθέα (παλιά Καλλιθέα Σπερχειάδος στα 840 μ. Υ) αρχίζοντας να αποκαλύπτει την ασύλληπτη ομορφιά περιφερειακά της Οίτης. Στην Πλατεία του χωριού στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου υπάρχουν ταβερνάκια για καλό τσιμπούσι και ξεκούραση στα ολόδροσα πλατάνια. Από αυτό το σημείο ουσιαστικά, εισέρχεστε στο ορεινό συγκρότημα τον έκτο Εθνικό Δρυμό της Ελλάδος που ιδρύθηκε το 1966 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 12/3/1966 Αρ. Φύλλου 56, Τεύχος 1^ο – Β.Δ. 218) με πυρήνα 30.000 στρ και Περιφερειακή Ζώνη  42.000 στρ. 

Η Οίτη είναι ένα εκτεταμένο βουνό μεγάλης οικολογικής αξίας με την κορφή της (Πύργος) να αγγίζει τα 2.152 μέτρα. Πέρα από τα άπειρα νερά, αυτό που χαρακτηρίζει τον Δρυμό και τον κάνει μοναδικό στην Νότια Ελλάδα, είναι το καταπράσινο οροπέδιο στις Λιβαδιές και οι δύο αλπικές λίμνες που καθρεφτίζουν τη δεύτερη σε ύψος κορφή Γρεβενό 2114 μ. 

Οι δραστηριότητες που επιτρέπονται στον Εθνικό Δρυμό Οίτης και γενικά στα προστατευόμενα οικοσυστήματα είναι η κίνηση με τα πόδια (Πεζοπορία, Παρατήρηση άγριας πανίδας, Μελέτη χλωρίδας), η φωτογράφηση, η επιστημονική έρευνα (με άδεια του Υπ. Γεωργίας), και η διανυκτέρευση στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους για μία νύχτα. Οι δραστηριότητες που απαγορεύονται αφορούν κυρίως κοπτικά εργαλεία, άναμμα φωτιάς για οποιοδήποτε λόγο, η συλλογή φυτών ή λουλουδιών, η διανυκτέρευση στον πυρήνα και φυσικά το κυνήγι ζώων – πτηνών – ψαριών (βέβαια η απαγόρευση του κυνηγιού δεν εμποδίζει – εφ’ όσον δεν υπάρχει έλεγχος – τους κάθε είδους αφύσικους θηρευτές να εξακολουθούν να μεταβάλουν και να ρημάζουν την οικολογική ισορροπία - λαθραία πλέον). www.e-ecology.gr 

Αν και στις μέρες μας γίνονται κάποιες προσπάθειες – με σχέδιο νόμου – για τον ακριβή καθορισμό ή την αλλαγή των ορίων του δρυμού, ο παλιός κανονισμός που διέπει την λειτουργία του εξακολουθεί να ισχύει. Δημοσιεύεται αναλυτικά στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως 23/7/85 Αρ. Φύλλου 458, Τεύχος 2^ο. 

Η ασφάλτινη διαδρομή τελειώνει στην Άνω Καλλιθέα και από εκεί συνεχίζει χωματόδρομος με κατεύθυνση τα Μάρμαρα (παλιά Σέλιανη στα 850 μ. Υ) περνώντας ή από το Δίλοφο στα 760 μ. Υ ή από την παράκαμψη 1 χλμ μετά την Άνω Καλλιθέα προς Πρφ. Ηλία. Το ποτάμι κάτω από τα Μάρμαρα δημιουργεί μικρές δροσερές ‘’γούρνες’’ ότι πρέπει για δροσερό μπάνιο το καλοκαίρι. Μετά τα Μάρμαρα ο ανηφορικός δρόμος προσπερνά τον οικισμό Ανατολή (παλιά Πέρα Χωμείριανη ή Χωμίριανη) στα 1300 μ. Υ) και φτάνει στην Δάφνη (παλιά Δώθε Χωμείριανη ή Χωμίριανη στα 1160 μ. Υ) που υπάρχει καφενεδάκι για ξεκούραση και φαγητό. Δυτικά του χωριού απλώνεται ένα μαγευτικό υψίπεδο, το περίφημο Μακρυπλάγι, στρωμένο με φτέρες και αραιά έλατα. Οι κάτοικοι ισχυρίζονται πως εάν οι αρχαίοι ιερείς και σοφοί γνώριζαν το όνειρο των κατοίκων της Δάφνης, στις κορυφές των Βαρδουσίων θα τοποθετούσαν τον θρόνο των αρχαίων θεών και στο Μακρυπλάγι τον …..κήπο τους! 

Επόμενη στάση στην Καστριώτισσα στα 1160 μ. Υ (απ’ όπου συνεχίζει άσφαλτος) με την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου με λαμπρές εξωτερικές τοιχογραφίες και όμορφο τέμπλο. Στο χωριό υπάρχει Λαογραφικό μουσείο και ερείπια Αρχαίου Κάστρου στην πρώτη στροφή προς Μαυρολιθάρι. Στο Μαυρολιθάρι στα 1140 μ. Υ υπάρχει ξενώνας και καφενείο για φαγητό ή προμήθειες αν πρόκειται να κατασκηνώσετε. Σχεδόν μέσα από το χωριό ξεκινά ο εκπληκτικός χωματόδρομος για τον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Οίτης και το πανέμορφο οροπέδιο στις Λιβαδιές στα 1830 μ. Υ. Info: Συνεχίζοντας τον ασφαλτόδρομο φτάνετε στην Πυρά. Έξω από το χωριό σε κοντινή απόσταση υπάρχει χωματόδρομος αριστερά (το ασφάλτινο δίκτυο συνεχίζει ως την Παύλιανη) που οδηγεί στην Πυρά Ηρακλέους και από εκεί στην Παύλιανη.

Τα ελατοδάση του βουνού παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Θα δείτε από όρθια νεκρά Έλατα και σάπιους κορμούς σε διαδικασία αποδόμησης, αραιές γέρικες συστάδες και πυκνές λόχμες αναγέννησης. Όλα αυτά δημιουργούν βιότοπους κατάλληλους για τα είδη του ορεινού δάσους. Σε αυτά τα συστήματα υπάρχουν οκτώ από τα δέκα ευρωπαϊκά είδη δρυοκολάπτη, διπλοσάϊνα, ακόμα και φιδαετοί που φωλιάζουν στις ορθοπλαγιές του βουνού κυνηγώντας στα Λιβάδια. Από τα μεγάλα θηλαστικά υπάρχουν (αλλά με τον θόρυβο των Enduro εξαφανίζονται) τα τρία πλατιά εξαπλωμένα είδη δηλαδή τον λύκο, το αγριογούρουνο και το ζαρκάδι. Περίπου στο 15 χλμ αρχίζουν τα σπανά μέρη χωρίς βλάστηση και κατηφορίζοντας άλλα 12 χλμ φτάνετε στο εντυπωσιακό οροπέδιο Λιβαδιές. 

Αμέσως η ματιά σας ξεχωρίζει την λιμνούλα το εκκλησάκι και την πηγή. Στην λιμνούλα - και στις λούτσες - του βουνού εκτός τις σαλαμάνδρες ζουν μεγάλοι πληθυσμοί ενός ασυνήθιστου αμφίβιου, του αλπικού τρίτωνα. Στο μικρό εκκλησάκι εντυπωσιάζει η εικόνα του Αγίου Μάμμα προστάτη των Ζώων. Επίσης απεικονίζονται η Παναγία και ο Άγιος Ευστάθιος. Συνεχίζοντας την διαδρομή αφήνετε στα δεξιά σας το καταφύγιο στην θέση ‘’Τράπεζα’’ και φτάνετε στην άσφαλτο που σύντομα θα σας φέρει στην Καστανιά στα 1050 μ. Υ. Λιβαδιές – Καστανιά 13 χλμ. Info: Από το οροπέδιο μπορείτε να αλλάξετε κατεύθυνση ακολουθώντας τις πινακίδες Παύλιανη και να βγείτε ή στην Παύλιανη στα 1030 μ. Υ περνώντας από την Πυρά Ηρακλέους με τα λιγοστά λείψανα του Δωρικού ναού (σε μικρό ύψωμα κοντά στο οροπέδιο Καταβόθρες) – Βαλορρέματος – Παναγίας – Κουμαρίτσι ή στο Νεοχώρι μέσω Αγ. Αποστόλων. Αν πάτε προς Νεοχώρι βγαίνετε πρώτα στους ομώνυμους βοσκότοπους και μετά στο χωριό.

Μετά από αρκετές φουρκέτες, περνώντας από την τοποθεσία ‘’Κορακόλιθος’’ που φαίνεται ολόκληρο το μοναστηριακό συγκρότημα, φτάνετε στο στολίδι της Φθιώτιδας την πανέμορφη Ιερά Μονή Αγάθωνος (Κοιμήσεως Θεοτόκου). Το ανδρικό μοναστήρι που είναι πλέον Διατηρητέο Ιστορικό Μνημείο ιδρύθηκε από τον μοναχό Αγάθωνα στις αρχές του 15^ου Αι. Στον αγώνα του 1821 ήταν επαναστατικό κέντρο και για αυτή του την δραστηριότητα πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. Ανακαινίστηκε πολλές φορές από το 1840 (μετά την απελευθέρωση). Μέσα στην Μονή υπάρχει νέος ναός του Αγ. Χριστόφορου και ο παλιότερος των Αγ. Αναργύρων υπόγειος. Περικαλλής η είσοδος στους Αγ. Αναργύρους προκαλεί τους προσκυνητές να κατέβουν τα δώδεκα σκαλιά για να βρεθούν σε ένα παράξενο μακρόστενο ναΐσκο πλάτους 2,30 μ, και μήκους 20 μ περίπου με ανοίγματα στο ταβάνι για να τρυπώνει λιγοστό φως, με μια θαυμάσια παλιά κρήνη που θαρρείς βγάζει Άγιο Μύρο. 

Επιβλητικός ο Ι. Ναός Αγ. Χαραλάμπους με τα δύο παρεκκλήσια και τις τοιχογραφίες από τον 16^ου Αι, του Τιμίου Προδρόμου και του Οσίου Αγάθωνος. Άξιο προσοχής το μουσείο Φυσικής Ιστορίας Οίτης, που λειτουργεί μέσα στον περίβολο της Ι. Μονής 0231095218. Info: Ανάμεσα από την Υπάτη και την Σπερχειάδα όπως έρχεστε από την Μονή Αγάθωνος σε μια διαδρομή γεμάτη πλατάνια υπάρχει ακόμη η παλιά πεντάτοξη Γέφυρα της Βιστρίτσας (ομώνυμη του ποταμού) και λίγο πιο κάτω ο Αγ. Σώστης στα 175 μ. Υ με πολύ όμορφες πέτρινες και πλίνθινες αγροικίες.

Η Οίτη είναι ένα παράξενο βουνό, βλοσυρό, θαρρείς απροσπέλαστο στο περίγραμμά του, ομαλό και φιλικό στον πυρήνα του. Ένα βουνό που παρακολούθησε από κοντά της ζωή της Φθιώτιδας και συμμετείχε σε όλα τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας και του μύθου της. Στην αρχαιότητα φιλοξένησε τα οχυρά της Υπάτης, της Τραχίνας και της Ακύφας, αλλά και το μυθικό τέλος του ημίθεου Ηρακλή, που αποχωρίστηκε την ανθρώπινη υπόστασή του στις κορυφές της. Η Οίτη είναι το ‘’κλειδί’’ του ορεογραφικού τόξου της Ρούμελης μεσολαβώντας ανάμεσα στα Βαρδούσια και την Γκιώνα (δες σε αυτόν τον τόμο την Διαδρομή Βαρδούσια & Διαδρομές).

Και αυτός ο Εθνικός Δρυμός αποκαλύπτει εντελώς φυσικά, την ηθική υποχρέωση απέναντι στις γενιές που έρχονται, να κάνουμε ότι περνά από τα χέρια μας, για να εξασφαλίσουμε την ύπαρξή του. Ο κάθε Δρυμός, το κάθε ξεχωριστής οικολογικής αξίας πεδίο στη χώρα μας, είχε και έχει στις μέρες μας τον δικό του σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των περιοχών γύρω από αυτόν. Οι νεώτεροι πρέπει να μην στερηθούν τα θαυμάσια αυτά οικοσυστήματα, για χάρη πλουτισμού λίγων που είτε δεν νοιάζονται, είτε αδιαφορούν.

Οφείλουμε και εμείς όχι μόνο να σεβαστούμε αυτό που βρήκαμε από την περασμένη γενιά, αλλά με τόλμη, να απαιτήσουμε να κληροδοτηθεί στην επερχόμενη. Να συμβάλουμε στην ευαισθητοποίηση και γιατί όχι στην ενεργοποίηση όλων μας, σαν πολιτών ώστε να γίνουν ακόμα περισσότερα βήματα στην γνώση και την αγάπη προς τους Εθνικούς Δρυμούς ανεξάρτητα αν αυτοί καλύπτονται ή όχι από διεθνείς συμβάσεις προστασίας.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ιδέα & υλοποίηση μορφής: Άγγελος Σινάνης

ΔΙΑΜΟΝΗ: www.e-lamia.gr Λαμία – Μακρακώμη – Υπάτη υπάρχουν ξενοδοχεία & Ενοικιαζόμενα δωμάτια. Στο Μαυρολιθάρι ο ομώνυμος Ξενώνας, Γερεντές Ευστάθιος 0265062410, 0105754556, Στην Δάφνη φιλοξενία σε σπίτια.

ΚΑΜΠΙΝΓΚ: Η προστασία των εθνικών δρυμών είναι ευθύνη του Υπουργείου Γεωργίας και σε τοπικό επίπεδο των δασικών υπηρεσιών. Αυτές ελέγχουν την δραστηριότητα στους πυρήνες και τις περιφερειακές ζώνες, αυτές είναι πιθανόν (απίθανο) να σας ‘’ελέγξουν’’ κατά την παραμονή σας με σκηνές στον Δρυμό. Επικοινωνήστε μαζί τους, να σας υποδείξουν το καλύτερο και μετά να ‘’μπείτε’’. ΟΙΤΗ: Διεύθυνση Δασών Φθιώτιδας 0231022410, Δασαρχείο Λαμίας 0231022319.

ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ: Οίτη ‘Α / Φθιώτιδα Τράπεζα (1850) 24 κλίνες Ε.Ο.Σ. Λαμίας Παλαιολόγου 5 Λαμία, 0231026786, 25663, 29961 ή  Χ.Ο.Σ. Λαμίας Υψηλάντου 37 Λαμία, 0231023696. Οίτη ‘Β / Φθιώτιδα Παύλιανη (1030) 36 κλίνες, Φ.Ο.Α. Φοίβος

ΦΑΓΗΤΟ: Λαμία – Μακρακώμη – Σπερχειάδα υπάρχουν τα πάντα. Στο βουνό όμως ξεχωρίζουν γιαΚαφέ – Φαγητό Άνω Καλλιθέα Γιάννης Πολυζωγόπουλος 0236023959, Καφέ – Φαγητό Μαυρολιθάρι Φαράντζος Ανάργυρος 0265062278, Καφέ μεζεδοπωλεία στα Μάρμαρα – Δάφνη – Καστριώτισσα. Ψητά όλων των ειδών έξω από την Ι. Μ. Αγάθωνος ‘’Η Θράκα’’, Παναγιώτης Σκάνδαλος 0231095258, 95100.

ΑΧΡΕΙΑΣΤΑ: Α’ Βοήθειες: Υπάτη 0231098321  Μακρακώμη: 0236023111,23146, Αστυνομία Υπάτης 023198411, Μακρακώμης 0236022222, 22552.

ΧΡΗΣΙΜΑ: Στην είσοδο της Μακρακώμης Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ Auto – Γιάννης Καλοπίτας 0236022965, 22221, Συνεργείο – Βουλκανιζατέρ Moto Χατζής 0236022984, Σπερχειάδα Avin & Βουλκανιζατέρ, Θεοδώρα Καλλιώρα 0236043286,  Ιστορικό – Λαογραφικό μουσείο Σπερχειάδος 0236044960.

ΒΕΝΖΙΝΑΔΙΚΑ: Μακρακώμη Ε.Π., Mobil, Rod Oil, Σπερχειάδα Avin, Συκιά Shell.

ΧΑΡΤΕΣ: Πρότυπη - Μοναδική εργασία για όλη την Στερεά Ελλάδα κομμάτι - κομμάτι. Χάρτης και Οδηγός Νο 10:  ΟΙΤΗ από την ΑΝΑΒΑΣΗ Tηλ - Fax:  0107293541, Στέλνεται αντικαταβολή απο το ‘’λίκνο’’ της Ελάτης Τρικάλων Τηλ – Fax: 0434071826.

ΒΙΒΛΙΑ:  Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος 1999. Οίτη Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και Πολιτισμό. Δαβανέλος Ν. 1994 Λαμία, το χρονικό μιας πόλης. Τσίπηρας Κ. / Στα Ελληνικά Βουνά Α’ & Β’ / Νέα Σύνορα 1992 / 93’, Παπαναγιώτου Τρ. 1971 Ιστορία και μνημεία της Φθιώτιδας. Έκδοση Δήμου Λαμιέων, Αθήνα.

ΛΕΣΧΕΣ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑΣ: ΛΕ.ΔΙ.ΛΑ (Λέσχη Δικυκλιστών Λαμίας) Κύπρου 15 & Αθηνών 0231045697 Fax: 0231029523, 45697. Για πληροφορίες όλο τον χρόνο ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ - Σύλλογος Μοτοσικλετιστών Ελάτη Τρικάλων Τηλ - Fax: 0434071826.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΦΘΙΩΤΙΔΑ - ΟΙΤΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Τσίπηρας Κ. / Στα Ελληνικά Βουνά Α’ & Β’ / Νέα Σύνορα 1992 / 93’
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ΑΝΑΒΑΣΗ 1999.
• Οίτη /  Χάρτης & Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και Πολιτισμό.
• Δαβανέλος Ν. 1994 Λαμία, το χρονικό μιας πόλης.
• Παπαναγιώτου Τρ. 1971 Ιστορία και μνημεία της Φθιώτιδας. Έκδοση Δήμου Λαμιέων, Αθήνα.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία: 

• Καστοριά / ΕΤ 2 / 1989
• Οι πόλεις των Συνόρων / ΕΤ 2 / 1998
• Travels in Northern Greece / William Leake
• Δισπηλιό / Χαρά Κιοσσέ / Εφημ. ‘’Το Βήμα’’ 1/8/99
• Νυμφαίο ‘’σημειωματάριο’’ Εφημ. Καθημερινή 3/9/2000
• Μακεδονία / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/7/2000
• Δυτική Μακεδονία Α’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 1994
• Δυτική Μακεδονία Β’ έκδοση / Περιφ. Δυτικής Μακεδονίας / Κοζάνη 2000
• Μέγα ονομαστικόν ή τα ονόματα των Ελλήνων / Μάριου Βερέτα / Αθήνα 1997
• Καστοριά η Βυζαντινή Αίγλη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 3/12/1995
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Θανάση Τσιγγανά / Εφημ. ‘’Καθημερινή’’ 27/10/99
• Δισπηλιό / Ρεπορτάζ από τον Απόστολο Διαμαντή / Εφημ. ‘’Ελευθεροτυπία’’ 31/8/97
• Απογραφή των Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων / Μουσείο Γουλανδρή – ΕΚΒΥ
• Γ. Χ. Χουρμουζιάδη / Το προϊστορικό Δισπηλιό / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 23/7/1995
• Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου / Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 1/10/1995
• Ευάγγελος & Δημήτριος Βελιτζέλος / Παλαιοντολογικά ευρήματα Δ. Μακεδονίας / Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα Τ 15 / Θεσσαλονίκη 1999

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΡΑΚΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:

• Το Υγρό Στοιχείο ΕΤ2 - ‘94
• Οι μέρες της Αλκυόνας ΕΤ2 - ‘95,
• Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, ΕΤ1 – ’99 – 2000
• Πέτρινα γεφύρια της Θράκης / Δήμος Ξάνθης 1^ο Λύκειο Ξάνθης 1996.
• Θράκη η γη του Ορφέα / http://orpheus.ee.duth.gr
• Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός / http://thesaurus.duth.gr
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 25/6/00
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 14/3/93
• Θράκη / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Βουνά και τόποι / Μ. Κοκου / Δήμος Αλεξανδρούπολης 1992
• Θράκη / Χ. Μπακιρτζής – Δ. Τριαντάφυλλος / ΕΤΒΑ – ΕΟΜΕΧ Αθήνα 1989
• Οι Λίμνες της Ελλάδας / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 5/10/97
• Ελληνικοί Υδροβιότοποι / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 11/12/94

 Για τα προβλήματα και τις καταστροφές που έχουν ήδη συντελεσθεί στις περιοχές Νέστου, Βιστωνίδας και λιμνοθαλασσών Κομοτηνής διαβάστε στην Νέα Οικολογία ‘’προς συνδιαχείριση του Νέστου’’ Τεύχος Ιουνίου 1996, Οικοτοπία ‘’Οικολογικές καταστροφές με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση’’ Τεύχος Μαΐου - Ιουνίου 1999, και εφημερίδα Καθημερινή 18/3/2000 ‘’Η εξαφάνιση των λιμνών του Νέστου’’. Σχετικά αντίθετη άποψη διαβάστε στους 4 τροχούς Αύγουστος 1993, το άρθρο του κ. Ν. Σ. Μάργαρη ‘’ο Θησαυρός του Νέστου’’.

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΚΑΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Ποια είναι η Κάσος / Α. Μ. Σοφού / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Άξιοι Θαλασσινοί / Μίνου Δ. Κομνηνού / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Το χρονικό του ολοκαυτώματος / Κώστα Καντά / τόμος ΙΓ’ Δωδεκάνησα / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Μια αρχέγονη ναυτική παράδοση /  Μανόλη Μελά / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 9/6/96
• Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα / Ζαχαρία. Ν. Τσιρπανλή / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΣΥΜΗ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Σύμη / Ι. Μ. Χατζηφώτη / εκδόσεις Toubis
• Σύμη / Η αρχόντισσα του Αιγαίου / έκδοση Δήμου Σύμης
• Τα πέτρινα πατητήρια της Σύμης / Σαράντης Στ. Κρητικός / έκδοση Δήμου Σύμης
• Μεταβατική περίοδος 1945 – 47 / Μαν. Α. Ησυχου / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 30/9/97
• Η εκκλησία των Δωδεκανήσων / Εμμανουήλ Δ. Παπαϊωάννου / ένθετο 7 ημέρες. Εφημ. Καθημερινή 30/11/97
• Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου / Υπουργείο Αιγαίου – Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999.
• Το Αιγαίο / Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού / Μέλισσα
• Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική / Μέλισσα τομ ΙΙΙ

 Περισσότερες Πληροφορίες για την ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ αντλήστε από την Ενδεικτική Αρθρογραφία – Βιβλιογραφία:

• Ελληνική Φύση / Τόμος ΚΕ’ / Καθημερινή
• Πύλος – Ναυαρίνο / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή
• Έντυπα Περιφέρειας Πελοποννήσου / Εκδόσεις Καλοφωλιά 1999
• Πύλος – Ναυαρίνο / ένθετο 7 ημέρες / Εφημ. Καθημερινή 2/10/1994
• Το ανάκτορο του Νέστορος /  Γεωργίου Σ. Κορρέ / Τόμος ΙΒ’ Πελοπόννησος / Καθημερινή

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΕΣΣΑΛΙΑ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου / Παραδόσεις / Τρίκαλα 1948,
• Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου / Τοπωνυμικά / Τρίκαλα 1950
• Μήνυμα Αγάπης / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1983,
• Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Πίνδος / Θεόδωρου Νημά / Θεσσαλονίκη 1987
• Χριστόδουλος Χατζηπέτρος / Έλλη Παπαναστασίου / Αθήνα 1995
• Μεσοχώρα / Κώστας Μπαρούτας / Ηρόδοτος 1998,
• Ασπροπόταμος – Ελάτη – Περτούλι / Α. Σινάνης / Ελάτη Τρικάλων 2000
• Το Οδικό δίκτυο την εποχή του Αλή Πασά / Γ. Μακρής - Σ. Παπαγεωργίου / Αγροτική Τράπεζα / Αθήνα 1990
• Αναλυτικός Οδικός Χάρτης Ορεινού Χώρου Τρικάλων / Α. Σινάνης – Σ. Κούλιου / εκδόσεις ‘’Έλλα’’ / Λάρισα 1999
• Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια / Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα Σταματελάτου / Εκδόσεις Τεγόπουλος – Μανιατέας.

 Περισσότερες πληροφορίες για την ΦΘΙΩΤΙΔΑ - ΟΙΤΗ αντλήστε από την ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Τσίπηρας Κ. / Στα Ελληνικά Βουνά Α’ & Β’ / Νέα Σύνορα 1992 / 93’
• Ματσούκα Π. / Τρ. Αδαμακόπουλος ΑΝΑΒΑΣΗ 1999.
• Οίτη /  Χάρτης & Οδηγός στον Ορεινό Χώρο και Πολιτισμό.
• Δαβανέλος Ν. 1994 Λαμία, το χρονικό μιας πόλης.
• Παπαναγιώτου Τρ. 1971 Ιστορία και μνημεία της Φθιώτιδας. Έκδοση Δήμου Λαμιέων, Αθήνα. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗ­ΡΟ­ΦΟ­ΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑΞΙΔΙ ΜΕ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΑ

Υπενθυμίζουμε ότι οι πληροφορίες που αναφέρονται έχουν ενημερωθεί έως τη χρονολογία έκδοσης του ταξιδιωτικού οδηγού (2002). Ήταν τέτοια η επιλογή τους ώστε οι περισσότερες ισχύουν. Εξαίρεση αποτελούν όλες όσες αναφέρονται σε κόστος υπηρεσιών και πιθανόν σε διευθύνσεις διαδικτύου. Οι τελευταίες ειδικά, είναι βέβαιο ότι έχουν αναβαθμιστεί και σήμερα αφορούν πολύ μεγαλύτερο εύρος υπηρεσιών.  

ΥΠΟΜΝΗΜΑ 

• Εισαγωγή
• Τι χρεια­ζό­μα­στε για να τα­ξι­δέ­ψου­με ε­κτός Ελ­λά­δος
• Αναλυτικές πληροφορίες για διακοπές χωρίς απρόοπτα (επικοινωνία – χρήματα – τράπεζες – Info στο Internet - Youth Hostel)
• Συγκοινωνίες αεροπορικές και ακτοπλοϊκές
• Χι­λιο­με­τρι­κές απο­στά­σεις με­τα­ξύ των κυριότερων ευ­ρω­πα­ϊ­κών πό­λε­ων
• Πί­να­κας με­τα­τρο­πής πί­ε­σης ε­λα­στι­κών
• Κόστος προσπέλασης διαβάσεων και τούνελ
• Διε­θνείς κώ­δι­κες τη­λε­φω­νι­κών συν­δέ­σε­ων – Διαφορά ώρας
• Ια­τρι­κή πε­ρί­θαλ­ψη σε χώ­ρες της Ε. Ε.
• Ε­ται­ρί­ες που νοι­κιά­ζουν μοτοσυκλέτες και ορ­γα­νώ­νουν τα­ξί­δια για μο­το­συ­κλε­τι­στές
• Διαδικτυακές διευθύνσεις ταξιδιωτικών γραφείων
• Τα­ξι­διω­τι­κοί ο­δη­γοί, Α) Ταξιδιωτικοί οδηγοί κατασκήνωσης, Β) Διευθύνσεις ταξιδιωτικών εκδόσεων – οδηγών, Γ) Info στο Internet Δ) Μουσεία, Info στο Internet
• Χάρτες, Α) Κλίμακα, τι είναι, τι μας προσφέρει Β) Διευθύνσεις για αξιόπιστους οδικούς χάρτες Ευρώπης, Γ) Χάρτες Ευρώπης – Κόσμου, Info στο Internet
• GPS τι είναι – τι μας προσφέρει
• Ταξιδεύοντας με Μοτοσυκλέτα στην Ευρώπη. 1) Εξοπλισμός αναβάτη – συνεπιβάτη, 2) Ταξιδιωτικός –   κατασκηνωτικός εξοπλισμός, 3) Προετοιμασία μοτοσυκλέτας (σχάρες – βαλίτσες – σάκοι – Tank Bag – εργαλεία – ανταλλακτικά. Sites για πληροφορίες
• Διευ­θύν­σεις Διε­θνών Ομοσπονδιών
• Πίστες Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Ταχύτητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥ­ΤΕ­ΡΟ
ΠΡΑ­ΚΤΙ­ΚΕΣ ΠΛΗ­ΡΟ­ΦΟ­ΡΙΕΣ για 31 χώρες

Υπενθυμίζουμε ότι οι πληροφορίες που αναφέρονται έχουν ενημερωθεί έως τη χρονολογία έκδοσης του ταξιδιωτικού οδηγού (2002). Ήταν τέτοια η επιλογή τους ώστε οι περισσότερες ισχύουν. Εξαίρεση αποτελούν όλες όσες αναφέρονται σε κόστος υπηρεσιών και πιθανόν σε διευθύνσεις διαδικτύου. Οι τελευταίες ειδικά, είναι βέβαιο ότι έχουν αναβαθμιστεί και σήμερα αφορούν πολύ μεγαλύτερο εύρος υπηρεσιών. 

ΥΠΟΜΝΗΜΑ 

1.      Βα­σι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες χώ­ρας (πρω­τεύ­ου­σα, γλώσ­σα, νό­μι­σμα, ι­σο­τι­μία,
         πλη­θυσμός, έ­κτα­ση, ωράρια λειτουργίας)
2.      Τη­λέ­φω­να α­νά­γκης (α­σθε­νο­φό­ρο, α­στυ­νο­μί­α, πυ­ρο­σβε­στι­κή)
3.      Κό­στος κύριων τρο­χαί­ων πα­ρα­βά­σε­ων (αλ­κο­όλ, κόκ­κι­νο,
          δι­πλή δια­χω­ρι­στι­κή, παρ­κά­ρι­σμα, χρήση φώτων)
4.      Πρε­σβεί­ες (στην Ελ­λά­δα και στη χώ­ρα αναφοράς)
5.      Έν­δυ­ση και ε­ξο­πλι­σμός Κάμπινγκ για μοτοσικλετιστές
6.      Ο­δι­κή βο­ή­θεια (αναφορά σε σωματεία που βο­η­θούν μο­το­συ­κλε­τι­στές εφ’
         ό­σον α­νή­κουν στο πρό­γραμ­μα SNAKE SYSTEM της ΕΛ­ΠΑ. Ε­πί­σης
         ανα­φέ­ρο­νται οι ε­ται­ρί­ες που προ­σφέρουν ο­δι­κή βο­ή­θεια με αμοιβή.
7.      Μοτοσυκλετιστικές ο­μο­σπον­δί­ες – λέ­σχες
8.      Χάρ­τες & τα­ξι­διω­τι­κοί ο­δη­γοί (στην Ελ­λά­δα και στην χώ­ρα αναφοράς)
9.      Γρα­φεί­α του­ρι­στι­κών πλη­ρο­φο­ριών
10.    Youth Hostels
11.    Μου­σεί­α μοτοσικλέ­τας
12.    Κάμπινγκ μοτοσικλετι­στών
13.    Εί­δη και τι­μές βεν­ζί­νης
Χρήσιμες πληροφορίες – Ακτοπλοΐα